Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN THỊ HỒNG NHUNG MÔ HÌNH ĐỊNH GIÁ THƯƠNG HIỆU NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM DỰA VÀO ĐÁNH GIÁ CỦA KHÁCH HÀNG KẾT HỢP VỚI CÁC CHỈ SỐ TÀI CHÍNH Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 8340201 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS. TS. TRẦN HOÀNG NGÂN 2. PGS. TS. NGÔ VIẾT LIÊM TP. HỒ CHÍ MINH – THÁNG 9-2018 ii LỜI CẢM ƠN Để luận án “Mô hình định giá thương hiệu ngân hàng thương mại Việt Nam dựa vào đánh giá của khách hàng kết hợp với các chỉ số tài chính” được hoàn thành, tôi xin kính gởi lời tri ân sâu sắc đến Thầy Trần Hoàng Ngân, người đã định hướng nghiên cứu và chỉ bảo việc thực hiện luận án trong suốt chặng đường dài. Tôi xin kính gởi lời cảm ơn sâu sắc đến Thầy Ngô Viết Liêm, người đã hướng dẫn và hỗ trợ tận tình để luận án được hoàn tất. Tôi xin được cảm ơn sâu sắc đến gia đình và người thân của tôi, là những người đã hỗ trợ, động viên và cũng chính là nguồn động lực để tôi thực hiện luận án này. Tôi xin được chân thành cảm ơn Quý Thầy Cô và đồng nghiệp Khoa Ngân hàng và Khoa Kinh tế, Bộ môn Thẩm định giá của Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh đã đóng góp ý kiến, hỗ trợ tài liệu nghiên cứu và tạo nhiều điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn tất luận án. Để có được những phiếu nghiên cứu khảo sát đối tượng khách hàng của một ngân hàng thương mại Việt Nam, tôi xin chân thành cảm ơn Ban Lãnh Đạo của Ngân hàng TMCP Á Châu đã đồng ý cho tôi được thực hiện khảo sát khách hàng tại các chi nhánh của ngân hàng và đã hỗ trợ tôi rất nhiều trong quá trình thực hiện khảo sát. Tôi xin gởi lời cảm ơn đến các nhà nghiên cứu, chuyên gia về lĩnh vực thương hiệu, marketing đang làm việc tại một số trường đại học và công ty kiểm toán, nhà quản lý thương hiệu tại một số ngân hàng thương mại đã giúp đỡ tôi hoàn thành phần nghiên cứu định tính của luận án. Tôi xin gởi lời cảm ơn đến bạn bè và các em sinh viên, những người đã có một phần đóng góp không nhỏ trong suốt chặng đường làm luận án của tôi. Trân trọng cảm ơn. Nguyễn Thị Hồng Nhung iii LỜI CAM ĐOAN Nghiên cứu sinh cam đoan trong luận án này: - Các thông tin, số liệu sử dụng là trung thực, xác đáng, tin cậy, được trình bày theo đúng qui định. - Những phân tích, đánh giá được trình bày trong luận án là nghiên cứu và quan điểm riêng của nghiên cứu sinh. Các quan điểm, nghiên cứu trích dẫn đều có trình bày nguồn tài liệu tham khảo. - Luận án là công trình nghiên cứu độc lập, chưa được công bố và nghiên cứu sinh hoàn toàn chịu trách nhiệm về nội dung của luận án. Tác giả luận án Nguyễn Thị Hồng Nhung iv MỤC LỤC TỔNG QUAN VỀ NGHIÊN CỨU ............................................................... 1 1.1 Sự cần thiết của nghiên cứu ........................................................................................ 2 1.2 Khe hở nghiên cứu và cơ sở đề xuất mô hình định giá thương hiệu NHTM Việt Nam 6 1.3 Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ............................................................. 12 1.4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 13 1.5 Phương pháp nghiên cứu........................................................................................... 13 1.6 Những đóng góp mới của luận án ............................................................................. 15 1.6.1 Về lý luận ....................................................................................................... 15 1.6.2 Về ứng dụng thực tiễn .................................................................................... 16 1.7 Kết cấu của luận án ................................................................................................... 17 1.8 Mô hình nghiên cứu .................................................................................................. 18 CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ ĐỊNH GIÁ THƯƠNG HIỆU, TÀI SẢN THƯƠNG HIỆU, HỆ SỐ BETA VÀ CHỈ SỐ SỨC MẠNH THƯƠNG HIỆU ........... 19 2.1 Cơ sở lý thuyết về định giá thương hiệu ................................................................... 19 2.1.1 Khái niệm về thương hiệu .............................................................................. 19 2.1.2 Đo lường giá trị thương hiệu .......................................................................... 22 2.1.3 Thương hiệu ngân hàng thương mại .............................................................. 22 2.2 Cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu thực nghiệm về định giá thương hiệu NHTM Việt Nam .................................................................................................................................. 25 2.2.1 Mô hình định giá thương hiệu NHTM theo cách tiếp cận từ thu nhập .......... 28 2.2.2 nhập Các nghiên cứu thực nghiệm về định giá thương hiệu theo cách tiếp cận từ thu ........................................................................................................................ 30 2.2.3 Đề xuất mô hình định giá thương hiệu NHTM Việt Nam ............................. 38 2.2.4 Qui trình định giá thương hiệu NHTM Việt Nam ......................................... 40 2.2.5 Những điểm mới trong mô hình định giá thương hiệu NHTM Việt Nam ..... 45 2.3 Cơ sở lý thuyết về “Tài sản thương hiệu” (Brand Equity- CBBE) ........................... 47 2.3.1 Khái niệm ....................................................................................................... 47 2.3.2 Các thành phần “Tài sản thương hiệu” .......................................................... 47 2.3.3 Các mô hình “Tài sản thương hiệu” ............................................................... 50 2.3.4 Đề xuất mô hình “Tài sản thương hiệu” của NHTM Việt Nam .................... 54 v 2.3.5 Thang đo các thành phần “Tài sản thương hiệu” .......................................... 60 2.4 Cơ sở lý thuyết về hệ số Beta thị trường có điều chỉnh đòn bẩy trong mô hình định giá thương hiệu NHTM Việt Nam ......................................................................................... 64 2.4.1 Các nghiên cứu thực nghiệm về hệ số beta thị trường có điều chỉnh đòn bẩy (Proxy Levered Beta - PLB)......................................................................................... 64 2.4.2 Vai trò của hệ số Beta thị trường trong mô hình định giá thương hiệu ......... 70 2.5 Cơ sở lý thuyết về “Chỉ số sức mạnh thương hiệu” trong mô hình định giá thương hiệu NHTM .............................................................................................................................. 71 2.5.1 “Chỉ số sức mạnh thương hiệu” trong mô hình của Interbrand ..................... 72 2.5.2 “Chỉ số sức mạnh thương hiệu” trong mô hình của Brand Finance .............. 73 2.5.3 Đề xuất hướng nghiên cứu “Chỉ số sức mạnh thương hiệu” trong mô hình định giá NHTM .................................................................................................................... 73 2.6 Kết luận .................................................................................................................... 74 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................................. 76 3.1 Thiết kế nghiên cứu .................................................................................................. 76 3.1.1 Nghiên cứu định tính ..................................................................................... 76 3.1.2 Nghiên cứu định lượng .................................................................................. 77 3.2 Qui trình nghiên cứu ................................................................................................. 79 3.2.1 Quy trình nghiên cứu định tính...................................................................... 79 3.2.2 Quy trình nghiên cứu định lượng dựa trên số liệu sơ cấp ............................. 80 3.2.3 Quy trình nghiên cứu định lượng dựa trên số liệu thứ cấp ............................ 83 3.3 Kết luận .................................................................................................................... 84 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU “CHỈ SỐ VAI TRÒ THƯƠNG HIỆU” ...... 85 4.1 Kiểm định các thành phần “Tài sản thương hiệu” của NHTM Việt Nam ................ 85 4.2 Thực hiện nghiên cứu sơ bộ ..................................................................................... 87 4.3 Thực hiện nghiên cứu chính thức ............................................................................. 88 4.3.1 Dữ liệu nghiên cứu ........................................................................................ 88 4.3.2 Kết quả nghiên cứu ........................................................................................ 88 4.4 Chỉ số vai trò thương hiệu ...................................................................................... 100 4.5 Kết luận .................................................................................................................. 102 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU “CHỈ SỐ SỨC MẠNH THƯƠNG HIỆU” VÀ HỆ SỐ BETA CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ................................................... 103 5.1 Kết quả nghiên cứu “Chỉ số sức mạnh thương hiệu” ............................................. 103 vi 5.1.1 Thiết kế nghiên cứu ...................................................................................... 104 5.1.2 Kết quả nghiên cứu ...................................................................................... 104 5.1.3 Áp dụng kết quả nghiên cứu để tính “Chỉ số sức mạnh thương hiệu” của Ngân hàng TMCP Á Châu (ACB) ....................................................................................... 120 5.2 Kết quả nghiên cứu hệ số Beta thị trường có điều chỉnh đòn bẩy .......................... 130 5.2.1 Thực hiện nghiên cứu................................................................................... 131 5.2.2 Kết quả nghiên cứu ...................................................................................... 131 5.2.3 Thảo luận về kết quả nghiên cứu ................................................................. 137 5.3 Kết luận ................................................................................................................... 138 KIỂM ĐỊNH MÔ HÌNH VỚI CÁC KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT CÁC NHÓM GIẢI PHÁP ......................................................... 139 6.1 Kiểm định mô hình với các kết quả nghiên cứu ..................................................... 139 6.2 Kết luận và hàm ý nghiên cứu ................................................................................ 143 6.3 Kiến nghị các nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả định giá và xây dựng, phát triển thương hiệu NHTM Việt Nam ....................................................................................... 146 6.3.1 Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả định giá thương hiệu NHTM Việt Nam .... ...................................................................................................................... 146 6.3.2 Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả xây dựng và phát triển thương hiệu NHTM Việt Nam ..................................................................................................................... 148 6.3.3 Nhóm giải pháp nâng cao “Chỉ số sức mạnh thương hiệu” ......................... 153 6.4 Hạn chế của nghiên cứu và hướng nghiên cứu tiếp theo ........................................ 155 TÀI LIỆU THAM KHẢO vii DANH MỤC BẢNG BẢNG 1.1 BẢNG XẾP HẠNG GIÁ TRỊ CÁC THƯƠNG HIỆU TRÊN THẾ GIỚI CỦA INTERBRAND, MILLWARD BROWN VÀ BRAND FINANCE ............... 3 BẢNG 1.2 BẢNG XẾP HẠNG 10 THƯƠNG HIỆU VIỆT NAM CÓ GIÁ TRỊ CAO NHẤT NĂM CỦA TẠP CHÍ FORBES VÀ BRAND FINANCE ............................. 5 BẢNG 1.3 HỆ SỐ BETA CỦA CÁC NGÂN HÀNG TMCP VIỆT NAM ........................ 11 BẢNG 1.4 CÁC THAM SỐ TÀI CHÍNH KHÓ XÁC ĐỊNH TRONG THẨM ĐỊNH GIÁ DOANH NGHIỆP .......................................................................................... 12 BẢNG 2.1 SO SÁNH CÁC CÁCH TIẾP CẬN ĐỂ ĐỊNH GIÁ THƯƠNG HIỆU............ 29 BẢNG 2.2: CÁC PHƯƠNG PHÁP THUỘC CÁCH TIẾP CẬN TỪ THU NHẬP ........... 30 BẢNG 2.3: BẢNG ƯỚC TÍNH “THU NHẬP TĂNG THÊM” TỪ TÀI SẢN VÔ HÌNH 43 BẢNG 2.4 CÁC THÀNH PHẦN ĐO LƯỜNG TÀI SẢN THƯƠNG HIỆU DỰA VÀO NHẬN THỨC CỦA KHÁCH HÀNG ........................................................... 48 BẢNG 2.5 THANG ĐO “HÌNH ẢNH NGÂN HÀNG” (BRAND IMAGE) ..................... 61 BẢNG 2.6 THANG ĐO “NHẬN BIẾT VỀ THƯƠNG HIỆU” (BRAND WARENESS) . 62 BẢNG 2.7 THANG ĐO “SỰ TIN TƯỞNG VÀO THƯƠNG HIỆU” (BRAND TRUST) 63 BẢNG 2.8 THANG ĐO “MỐI QUAN HỆ NGÂN HÀNG-KHÁCH HÀNG” (RELATIONSHIP)......................................................................................... 63 BẢNG 2.9 THANG ĐO “TÀI SẢN THƯƠNG HIỆU” (BRAND EQUITY) .................... 63 BẢNG 2.10 CÁC YẾU TỐ TẠO NÊN SỨC MẠNH THƯƠNG HIỆU CỦA INTERBRAND ........................................................................................................................ 72 BẢNG 2.11 CÁC YẾU TỐ TẠO NÊN THƯƠNG HIỆU MẠNH CỦA BRAND FINANCE ........................................................................................................................ 73 BẢNG 4.1 TÓM TẮT THÔNG TIN MẪU CHỌN ............................................................ 89 BẢNG 4.2 THANG ĐO VÀ ĐÁNH GIÁ THANG ĐO ..................................................... 90 BẢNG 4.3 BẢNG NHÂN TỐ KHÁM PHÁ EFA ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ HỘI TỤ CỦA THANG ĐO ................................................................................................... 94 BẢNG 4.4 MA TRẬN TƯƠNG QUAN ĐÁNH GIÁ GIÁ TRỊ PHÂN BIỆT CỦA THANG ĐO .................................................................................................................. 96 BẢNG 4.5 HỆ SỐ BÌNH QUÂN COMMUNALITY......................................................... 97 BẢNG 4.6 TỶ TRỌNG ĐÓNG GÓP CỦA CÁC THÀNH PHẦN VÀO TÀI SẢN THƯƠNG HIỆU ............................................................................................................ 100 BẢNG 4.7 CHỈ SỐ VAI TRÒ THƯƠNG HIỆU .............................................................. 100 viii BẢNG 5.1 CÁC YẾU TỐ TẠO NÊN SỨC MẠNH THƯƠNG HIỆU CỦA NHTM VIỆT NAM ............................................................................................................. 105 BẢNG 5.2 BẢNG TÍNH ĐIỂM YẾU TỐ “TÍNH ỔN ĐỊNH” ......................................... 107 BẢNG 5.3 BẢNG TÍNH ĐIỂM YẾU TỐ “TÍNH KHÁC BIỆT” .................................... 110 BẢNG 5.4 BẢNG TÍNH ĐIỂM YẾU TỐ “THỜI GIAN TRÊN THỊ TRƯỜNG”........... 112 BẢNG 5.5 BẢNG TÍNH ĐIỂM YẾU TỐ “HỆ THỐNG KÊNH PHÂN PHỐI” ............. 114 BẢNG 5.6 CÁC KÊNH TRUYỀN THÔNG VÀ CHƯƠNG TRÌNH PR......................... 115 BẢNG 5.7 BẢNG ĐIỂM “TỶ SUẤT SINH LỢI TRÊN TỔNG TÀI SẢN –ROA) ........ 117 BẢNG 5.8 BẢNG ĐIỂM “HỆ SỐ CAR”.......................................................................... 118 BẢNG 5.9 BẢNG ĐIỂM “TỶ LỆ NỢ XẤU”................................................................... 120 BẢNG 5.10 BẢNG TÍNH ĐIỂM YẾU TỐ “TÍNH ỔN ĐỊNH” ....................................... 121 BẢNG 5.11 MỨC ĐỘ HIỆN DIỆN TRÊN CÁC KÊNH TRUYỀN THÔNG ................. 126 BẢNG 5.12 BẢNG ĐIỂM “TỶ SUẤT SINH LỢI TRÊN TỔNG TÀI SẢN –ROA” ...... 127 BẢNG 5.13 BẢNG ĐIỂM “HỆ SỐ CAR”........................................................................ 128 BẢNG 5.14 BẢNG ĐIỂM “TỶ LỆ NỢ XẤU”................................................................. 129 BẢNG 5.15 TỔNG BẢNG ĐIỂM CÁC YẾU TỐ CỦA ACB ......................................... 130 BẢNG 5.16. KẾT QUẢ HỒI QUI TSSL CỦA CỔ PHIẾU ACB VÀ TSSL THỊ TRƯỜNG (2006 – 2016) ................................................................................................ 134 BẢNG 5.17 CÁC CHỈ SỐ TÀI CHÍNH CỦA NGÂN HÀNG TMCP Á CHÂU QUA CÁC NĂM ............................................................................................................. 136 BẢNG 6.1. KẾT QUẢ ĐỊNH GIÁ THƯƠNG HIỆU ACB THEO PHƯƠNG PHÁP “THU NHẬP TĂNG THÊM” ................................................................................ 141 BẢNG 6.2. GIÁ TRỊ NGÂN HÀNG ACB (NH CÓ THƯƠNG HIỆU) ........................... 142 BẢNG 6.3. GIÁ TRỊ NGÂN HÀNG GIẢ ĐỊNH (NH KHÔNG CÓ THƯƠNG HIỆU) . 142 ix DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH ẢNH Hình 2.1 Mô hình định giá thương hiệu theo phương pháp Interbrand ................. 34 Hình 2.2 Mô hình định giá thương hiệu theo phương pháp Brand Finance .......... 36 Hình 2.3 Mô hình định giá thương hiệu ngân hàng thương mại Việt Nam ........... 39 Sơ đồ 3.1 Quy trình nghiên cứu định lượng dựa trên số liệu sơ cấp ....................... 82 Sơ đồ 3.2 Quy trình nghiên cứu định lượng dựa trên số liệu sơ cấp ....................... 71 Hình 4.1 Mô hình đo lường tài sản thương hiệu của Keller (1993)....................... 52 Hình 4.2 Mô hình kim tự tháp giá trị thương hiệu dựa vào khách hàng (CBBE). 53 Hình 4.3 Mô hình đo lường tài sản thương hiệu NHTM Việt Nam theo CBBE. ...... ................................................................................................................. 59 Hình 4.4 Kết quả Bootrap 5000 lần của mô hình nghiên cứu (SmartPLS 3) ........ 93 Hình 4.5 Kết quả phân tích trọng số của các thành phần tài sản thương hiệu (SmartPLS 3)........................................................................................... 99 Hình 5.1 Đường thị trường chứng khoán (SML). .................................................. 65 Hình 5.2 Phân phối chuẩn. ..................................................................................... 66 Hình 5.3 Phân phối tần suất của tỷ suất sinh lợi thị trường VN-Index (Rm) ...... 133 Hình 5.4 Phân phối tần suất của tỷ suất sinh lợi cổ phiếu acb (Ri) ..................... 133 x DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT APV Adjusted Present Value Phương pháp giá trị hiện tại có điều chỉnh BE Brand Equity Tài sản thương hiệu BA Brand Valuation BVA Brand Value Added CAPM Capital Pricing Asset Model Mô hình định giá tài sản vốn CBBE Customer-Based Brand Equity Tài sản thương hiệu dựa vào đánh giá của khách hàng DCF Discounted Cash Flow Phương pháp dòng tiền chiết khấu EBIT Earning Before Interest and Tax Lợi nhuận trước thuế và lãi vay EVA Thu nhập tăng thêm/ Giá trị kinh tế gia tăng Economic Value Add EAT Earning After Tax Lợi nhuận sau thuế EPS Earning Per Share Lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu FBBE Finance-Based Brand Equity Tài sản thương hiệu dựa vào chỉ số tài chính FCFF Free Cash Flow to Equity Dòng tiền tự do của công ty Kd Chi phí nợ vay trước thuế Kd*(1-t) Chi phí nợ vay sau thuế Ke Chi phí vốn chủ sở hữu NPV Net Present Value Hiện giá NHTM Ngân hàng thương mại TH Thương hiệu