Luận án tiến sĩ Kinh tế: Kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam.pdf (Luận án Tiến sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI ------------------------- NGUYỄN THỊ MAI ANH KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà nội, năm 2018 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC THƢƠNG MẠI ------------------------- NGUYỄN THỊ MAI ANH KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM Ở VIỆT NAM Chuyên ngành: Kế toán Mã số: 623.403.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS.Nguyễn Phú Giang 2. PGS.TS.Lê Thị Thanh Hải Hà nội, năm 2018 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Số liệu sử dụng trong Luận án là trung thực. Kết quả nghiên cứu của Luận án chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà nội, ngày…tháng…năm 2018 Tác giả luận án Nguyễn Thị Mai Anh ii LỜI CẢM ƠN Đầu tiên, tác giả xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Nguyễn Phú Giang và PGS.TS Lê Thị Thanh Hải - hai giáo viên hƣớng dẫn khoa học đã có những chỉ bảo tận tình, định hƣớng khoa học vô cùng quý báu cho tác giả trong suốt quá trình nghiên cứu. Tiếp theo, tác giả xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo các doanh nghiệp bảo hiểm, công ty kiểm toán, kiểm toán viên đã giúp đỡ tác giả trong quá trình khảo sát, thu thập dữ liệu. Bên cạnh đó, tác giả cũng bảy tỏ lòng tri ân tới các nhà khoa học, các chuyên gia kế toán-kiểm toán, các thầy cô đồng nghiệp và bạn bè đã có những góp ý, chia sẻ kinh nghiệm và tạo điều kiện thuận lợi để tác giả từng bƣớc hoàn thiện Luận án đƣợc tốt hơn. Sau cùng, xin gửi tặng kết quả Luận án đến bố mẹ và ngƣời thân của tác giả. Chính tình thƣơng yêu và những động viên, khích lệ của gia đình là động lực lớn nhất để tác giả hoàn thành Luận án. Tác giả luận án Nguyễn Thị Mai Anh iii MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... vi DANH MỤC BẢNG BIỂU ..................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH ................................................................................................ viii PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Tổng quan nghiên cứu .............................................................................................3 3. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu .........................................................14 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .........................................................................15 5. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................................16 6. Kết quả nghiên cứu của luận án ............................................................................19 7. Kết cấu luận án ......................................................................................................19 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH ...........20 CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM ........................................................................20 1.1. Đặc điểm doanh nghiệp bảo hiểm ảnh hƣởng tới kiểm toán báo cáo tài chính ......20 1.1.1. Đặc điểm sản phẩm bảo hiểm, hoạt động kinh doanh bảo hiểm ảnh hƣởng tới kiểm toán báo cáo tài chính .......................................................................................20 1.1.2. Đặc điểm kế toán doanh nghiệp bảo hiểm ảnh hƣởng tới kiểm toán báo cáo tài chính ..........................................................................................................................21 1.2. Nội dung kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm .............................23 1.2.1. Mục tiêu và đối tƣợng kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm ......23 1.2.2. Kỹ thuật kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm .......................25 1.2.3. Quy trình kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm theo hƣớng tiếp cận rủi ro....................................................................................................................27 1.2.4. Kiểm soát chất lƣợng kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm .......47 1.3. Các nhân tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm ........................................................................................................48 1.4. Kinh nghiệm quốc tế về kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm ......53 1.4.1. Đặc điểm bảo hiểm và kinh nghiệm kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm tại Anh ........................................................................................................53 1.4.2. Đặc điểm bảo hiểm và kinh nghiệm kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm tại Ấn Độ ...........................................................................................................55 iv 1.4.3. Bài học kinh nghiệm cho công tác kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam ................................................................................................57 TỔNG KẾT CHƢƠNG 1...........................................................................................60 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH ...................61 CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM Ở VIỆT NAM ..............................................61 2.1. Doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam với kiểm toán báo cáo tài chính .................61 2.1.1. Hoạt động kinh doanh bảo hiểm tại Việt Nam................................................61 2.1.2. Đặc điểm kế toán doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam .....................................62 2.2. Thực trạng kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam....64 2.2.1. Mục tiêu và đối tƣợng kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm ......65 2.2.2. Kỹ thuật kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm .......................66 2.2.3. Thực trạng quy trình kiểm toán kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm theo hƣớng tiếp cận rủi ro ................................................................................70 2.2.4. Kiểm soát chất lƣợng kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm...89 2.3. Các nhân tố ảnh hƣởng đến kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm ...................................................................................................................................91 2.3.1. Thống kê mô tả................................................................................................91 2.3.2. Kiểm định độ tin cậy Cronbach Alpha............................................................92 2.3.3. Phân tích nhân tố khám phá EFA....................................................................94 2.3.4. Kiểm định giả thuyết và mô hình nghiên cứu .................................................95 2.3.5. Phân tích kết quả .............................................................................................96 2.4. Đánh giá thực trạng kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam ...................................................................................................................97 2.4.1. Những kết quả đạt đƣợc ..................................................................................97 2.4.2. Những hạn chế còn tồn tại ..............................................................................99 2.4.3. Nguyên nhân của những hạn chế ..................................................................105 TỔNG KẾT CHƢƠNG 2 ........................................................................................107 CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VÀ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CÁC DOANH NGHIỆP BẢO HIỂM ................108 Ở VIỆT NAM .........................................................................................................108 3.1. Định hƣớng phát triển ngành bảo hiểm Việt Nam ...........................................108 3.2. Nguyên tắc và yêu cầu hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam ..................................................................................109 v 3.2.1. Nguyên tắc hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp bảo hiểm .........................................................................................................................109 3.2.2. Yêu cầu hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp bảo hiểm .................................................................................................................................110 3.3. Giải pháp hoàn thiện và nâng cao chất lƣợng kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp bảo hiểm ở Việt Nam .......................................................................112 3.3.1. Hoàn thiện quy trình kiểm toán báo cáo tài chính doanh nghiệp bảo hiểm theo hƣớng tiếp cận rủi ro ...............................................................................................112 3.3.2. Hoàn thiện kiểm soát chất lƣợng kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp bảo hiểm...................................................................................................................138 3.3.3. Giải pháp nâng cao chất lƣợng kiểm toán báo cáo tài chính các doanh nghiệp bảo hiểm ..................................................................................................................139 3.4. Kiến nghị ..........................................................................................................148 3.4.1. Đối với Nhà nƣớc ..........................................................................................148 3.4.2. Đối với công ty kiểm toán .............................................................................149 3.4.3. Đối với doanh nghiệp bảo hiểm ....................................................................149 TỔNG KẾT CHƢƠNG 3........................................................................................150 KẾT LUẬN .............................................................................................................151 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ...................................................1 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................2 vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt AICPA Chữ viết đầy đủ American institute of certified public accountns – Hiệp hội kế toán viên công chứng Mỹ BCKT Báo cáo kiểm toán BCTC BGĐ CĐKT CMKT Báo cáo tài chính Ban giám đốc Cân đối kế toán Chuẩn mực kiểm toán CNTT CSDL CTKT DNBH GTLV HĐKD Công nghệ thông tin Cơ sở dẫn liệu Công ty kiểm toán Doanh nghiệp bảo hiểm Giấy tờ làm việc Hoạt động kinh doanh KDBH Kinh doanh bảo hiểm KTV KSNB LCTT NV, SD và TTTM RRKS RRTT SSTY TNCB TNKS VACPA VCSH Kiểm toán viên Kiểm soát nội bộ Lƣu chuyển tiền tệ Nghiệp vụ, số dƣ và thông tin thuyết minh Rủi ro kiểm soát Rủi ro tiềm tàng Sai sót trọng yếu Thử nghiệm cơ bản Thử nghiệm kiểm soát Hội kiểm toán viên hành nghề Việt Nam VCSH vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Mục tiêu kiểm toán chi tiết BCTC DNBH ...............................................24 Bảng 1.2: Dấu hiệu rủi ro chấp nhận/duy trì kiểm toán BCTC DNBH ....................30 Bảng 1.3: Tìm hiểu thủ tục kiểm soát, RRKS, rủi ro có SSTY trong một số HĐKD chủ yếu của DNBH phi nhân thọ ..............................................................................32 Bảng 1.4: Dấu hiệu tồn tại rủi ro có SSTY trên BCTC của DNBH .........................36 Bảng 2.1: Kết quả tổng hợp phiếu khảo sát ..............................................................65 Bảng 2.2: Kết quả kiểm định Independent-Samples T-Test về mức độ vận dụng kỹ thuật kiểm toán giữa 2 nhóm công ty kiểm toán .......................................................66 Bảng 2.3: Tỷ lệ sử dụng để ƣớc tính mức trọng yếu .................................................77 Bảng 2.4: Tỷ lệ khoảng sử dụng để ƣớc tính mức trọng yếu ....................................77 Bảng 2.5: Khoảng tỷ lệ sử dụng để ƣớc tính mức trọng yếu ....................................77 Bảng 2.6: Mức trọng yếu thực hiện cho khoản mục .................................................79 Bảng 2.7: Chọn mẫu kiểm toán chi phí bồi thƣờng ..................................................79 Bảng 2.8: Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu ..............................................................91 Bảng 2.9: Kết quả phân tích hệ số Cronbach Alpha đối với các nhân tố ảnh hƣởng đến chất lƣợng kiểm toán BCTC doanh nghiệp bảo hiểm ........................................92 Bảng 2.10: Phân tích KMO và Bartlett's Test ...........................................................94 Bảng 2.11: Kết quả kiểm định mô hình hồi quy (mô hình 6) ...................................95 Bảng 2.12: Xếp loại thứ tự ảnh hƣởng của nhân tố đến chất lƣợng kiểm toán BCTC DNBH........................................................................................................................97 Bảng 3.1: Mẫu GTLV về nhận diện rủi ro kinh doanh ...........................................113 Bảng 3.2: Bảng hệ số rủi ro .....................................................................................126 Bảng 3.3: Bảng CĐKT tại ngày 31/12/N của DNBH nhân thọ XYZ .....................126 Bảng 3.4: Phân bổ mức TYTH cho khoản mục ......................................................127 viii DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Quy trình nghiên nghiên cứu ....................................................................15 Hình 1.2: Quy trình kiểm toán BCTC doanh nghiệp bảo hiểm ................................29 Hình 1.3. Mô hình nghiên cứu ..................................................................................52