Nội dung

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
  HUY §éng nguån lùc tµi chÝnh tõ kinh tÕ t− nh©n nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë viÖt nam Hµ NéI, n¨m 2013 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Tr−êng Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n
  HUY §éng nguån lùc tµi chÝnh tõ kinh tÕ t− nh©n nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë viÖt nam Chuyªn ngµnh: ngµnh: kinh tÕ chÝnh tRỊ tR 62.31.001.01 M· sè: 62.31. Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: 1.PGS.TS ðÀO PHƯƠNG LIÊN 2.PGS.TS TRẦN BÌNH TRỌNG Hµ NéI, n¨m 2013 i LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và trích dẫn nêu trong luận án là hoàn toàn trung thực. Kết quả nghiên cứu của luận án chưa từng ñược người khác công bố trong bất kì công trình nào . Hà Nội, ngày 25 tháng 6 năm 2013 Tác giả luận án ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT AFTA ASEAN Free Trade Area APEC Asia and Pacific Economic Cooperation ASEAN Association of South East Asia Nation ADB Asian Development Bank CNH - HðH Công nghiệp hóa - Hiện ñại hóa BOT Building, operation and transfer DN Doanh nghiệp DNNN Doanh nghiệp Nhà nước FDI Foreign Direct Investment GDP Gross Domestic Product ICOR Incremental Capital - Output Rate IPO Initial Public Offering IMF International Monetary Fund NSNN Ngân sách Nhà nước ODA Official Development Assistance OECD Organisation for Economic, Cooperation and Development PCI Provincial Comperitiveness Index VDF Vietnam Development Forum WB World Bank WTO World Trade Organization iii MỤC LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT ....................................................................................................ii DANH MỤC BẢNG BIỂU................................................................................................vii DANH MỤC HÌNH VẼ ......................................................................................................ix PHẦN MỞ ðẦU ................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU................................................10 1.1 Các nghiên cứu tập trung vào môt hoặc một vài kênh huy ñộng nguồn lực tài chính 11 1.2 Các nghiên cứu ñề cập ñến huy ñộng nguồn lực tài chính nói chung .......................15 1.3 Các nghiên cứu ñề cập ñến huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân .......22 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ HUY ðỘNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TỪ KINH TẾ TƯ NHÂN CHO PHÁT TRIỂN KINH TẾ Xà HỘI Ở VIỆT NAM......................................................................................................29 2.1 Nguồn lực tài chính và nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân ............................29 2.1.1. Nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội ..........................................30 2.1.1.1. Nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội ..........................................................30 2.1.1.2. Nguồn lực tài chính và huy ñộng nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế xã hội .......................................................................................................................31 2.1.2. Vai trò của nguồn lực tài chính ñối với sự phát triển kinh tế - xã hội: ..............36 2.1.3. Kinh tế tư nhân và nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân................................42 2.1.3.1 Kinh tế tư nhân.............................................................................................42 2.1.3.2 Nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân. .......................................................44 2.1.3.3 Các ñặc ñiểm của nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân.............................46 2.2. Huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân nhằm phát triển kinh tế xã hội và các nhân tố ảnh hưởng..............................................................................................49 2.2.1. Nội dung huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân nhăm phát triển kinh tế - xã hội. ....................................................................................................................49 2.2.1.1. Huy ñộng thông qua ñầu tư sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp tư nhân và hộ kinh doanh cá thể...................................................................................50 2.2.1.2. Huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân thông qua hệ thống ngân sách Nhà nước..........................................................................................................51 iv 2.2.1.3. Huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân thông qua hệ thống tài chính ngân hàng .......................................................................................................53 2.2.1.4 Huy ñộng nguồn lực tài chính tư nhân qua thị trường chứng khoán ...........55 2.2.1.5. Huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân thông qua xã hội hóa các dịch vụ công và xã hội hóa các chương trình từ thiện, nhân ñạo, an sinh xã hội ....57 2.2.2. Sự cần thiết phải huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân nhằm phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam ............................................................................................58 2.2.3. Những nhân tố ảnh hưởng ñến huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân 62 2.2.3.1 Tăng trưởng kinh tế.......................................................................................63 2.2.3.2 Hệ thống pháp luật....................................................................................... 63 2.2.3.3 Môi trường kinh doanh.................................................................................63 2.2.3.4 Môi trường kinh tế vĩ mô.............................................................................64 2.2.3.5 Xu hướng, tập quán tiêu dùng - tiết kiệm - ñầu tư........................................65 2.2.3.6 Hệ thống tài chính, các thị trường tài chính, chứng khoán...........................65 2.2.3.7 Nhận thức của hệ thống chính trị, của doanh nghiệp và người dân.............66 2.2.4 Vai trò của nhà nước trong huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân.....66 2.2.5 Tiêu chí ñánh giá hiệu quả huy ñộng nguồn lực tài chính từ khu vực tư nhân.....68 2.3. Kinh nghiệm huy ñộng nguồn lực tài chính từ khu vực kinh tế tư nhân ở một số nước trên thế giới................................................................................................................69 2.3.1. Kinh nghiệm của Malaysia: huy ñộng nguồn lực tài chính tư nhân qua kênh tiết kiệm ngân hàng ............................................................................................................69 2.3.2 Kinh nghiệm của Hàn Quốc: phát triển thị trường trái phiếu .............................71 2.3.3 Kinh nghiệm của Trung Quốc: phát triển thị trường chứng khoán.....................72 2.3.4 Kinh nghiệm của một số nước Á, Phi, Mỹ La tinh: thu hút nguồn lực tài chính tư nhân, hợp tác công tư vào cơ sở hạ tầng......................................................................74 2.3.5. Bài học ñối với Việt Nam ..................................................................................77 Chương 3: THỰC TRẠNG HUY ðỘNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TỪ KINH TẾ TƯ NHÂN CHO PHÁT TRIỂN KINH TẾ Xà HỘI Ở VIỆT NAM ............................80 3.1. Bối cảnh kinh tế 2001-2010 và sự phát triển của kinh tế tư nhân ở nước ta .......80 3.1.1 Khái quát bối cảnh kinh tế thế giới và nước ta giai ñoạn 2001-2010 .................80 v 3.1.1.1. Bối cảnh kinh tế thế giới..............................................................................80 3.1.1.2. Bối cảnh kinh tế trong nước.........................................................................82 3.1.2. Sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân ở Việt Nam.......................................87 3.2. Huy ñộng nguồn lực tài chính tư nhân cho phát triển kinh tế xã hội giai ñoạn 2001-2011 ........................................................................................................................94 3.2.1. Thực trạng huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân xét theo xuất xứ...94 3.2.1.1 Huy ñộng nguồn lực tài chính của các doanh nghiệp sở hữu tư nhân .........97 3.2.1.2 Huy ñộng nguồn lực tài chính của các hộ gia ñình ......................................98 3.2.2. Thực trạng huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân qua các kênh gắn với hình thức huy ñộng ......................................................................................................109 3.2.2.1 Huy ñộng nguồn lực tài chính tư nhân qua ñầu tư trực tiếp của các doanh nghiệp tư nhân và hộ cá thể................................................................................................115 3.2.2.2 Huy ñộng nguồn lực tài chính tư nhân qua hệ thống ngân hàng................121 3.2.2.3 Huy ñộng trên thị trường chứng khoán và thông qua cổ phần hóa DNNN.................................................................................................................................126 3.2.2.4 Huy ñộng nguồn lực tài chính tư nhân thông qua xã hội hóa ñầu tư công và dịch vụ công phục vụ các mục tiêu kinh tế - xã hội................ ...........................................130 3.3 ðánh giá chung về thành tựu và tồn tại trong huy ñộng nguồn lực tài chính của kinh tế tư nhân nhằm phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam ....................................136 3.3.1. Những kết quả ñạt ñược................................................................................139 3.3.2. Một số mặt hạn chế ......................................................................................142 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế trong huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân ............................................................................................................................150 Chương 4: QUAN ðIỂM, PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG HUY ðỘNG NGUỒN LỰC TÀI CHÍNH TỪ KINH TẾ TƯ NHÂN NHẰM PHÁT TRIỂN KINH TẾ Xà HỘI Ở VIỆT NAM .................................................................................154 4.1. Những căn cứ cho việc ñề xuất quan ñiểm, phương hướng và giải pháp tăng cường huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân nhằm phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam..................................................................................................................154 4.1.1 Dự báo bối cảnh kinh tế thế giới và trong nước giai ñoạn 2012 - 2015. ..........154 4.1.1.1. Dự báo tình hình kinh tế thế giới giai ñoạn 2012 - 2015 ..........................154 4.1.1.2. Dự báo tăng trưởng kinh tế nước ta và các kịch bản tăng trưởng.............160 4.1.2 Dự báo về triển vọng và thách thức trong huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân....................................................................................................................165 vi 4.1.3. Quan ñiểm của ðại hội XI ðảng cộng sản Việt Nam về phát triển kinh tế tư nhân.............................................................................................................................168 4.2 Quan ñiểm và phương hướng huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân nhằm phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam...................................................................170 4.2.1. Quan ñiểm huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân nhằm phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam....................................................................................................170 4.2.2. Phương hướng huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân nhằm phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam...........................................................................................172 4.3. Một số giải pháp huy ñộng nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân nhằm phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam......................................................................................174 4.3.1. Ổn ñịnh kinh tế vĩ mô, cải thiện môi trường ñầu tư, tạo niềm tin, tâm lý an toàn cho các nhà ñầu tư, ñặc biệt là các nhà ñầu tư tư nhân...............................................175 4.3.1.1. Ổn ñịnh kinh tế vĩ mô................................................................................175 4.3.1.2 Cải thiện môi trường ñầu tư và môi trường kinh doanh.............................181 4.3.2 Nhất quán với chủ trương khuyến khích phát triển kinh tế tư nhân, tăng phần ñóng góp của kinh tế tư nhân trong GDP và trong thu ngân sách Nhà nước..............184 4.3.3. Tái cơ cấu. ñổi mới phương thức kinh doanh của các ngân hàng thương mại nhằm thu hút nguồn lực tài chính từ kinh tế tư nhân..................................................186 4.3.4. ðột phá cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước ..................................................189 4.3.5. Phát triển thị trường chứng khoán.....................................................................191 4.3.5.1. Phát triển thị trường cổ phiếu nhằm thu hút ñầu tư của tư nhân thông qua ñấu giá cổ phần và mua cổ phiếu trên thị trường chứng khoán.....................................................191 4.3.5.2. Mở rộng hoạt ñộng của thị trường trái phiếu, ñặc biệt là trái phiếu ñịa phương, trái phiếu công trình và trái phiếu doanh nghiệp..................................................194 4.3.6. Khuyến khích và tạo ñiều kiện thu hút kiều hối từ nước ngoài........................196 4.3.7. Thúc ñẩy hợp tác công tư, xã hội hóa ñầu tư cơ sở hạ tầng, y tế, giáo dục......197 KẾT LUẬN........................................................................................................................202 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Phụ lục 1 Phụ lục 2 vii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Số nhân chi tiêu, ñầu tư với từng bộ phận của tổng cầu trong kinh tế Việt Nam......................................................................................................... 39 Bảng 2.2: Tiết kiệm hộ gia ñình tại một số nước 1998 - 2009....................... 54 Bảng 2.3: Tỷ lệ hộ gia ñình tham gia các kênh ñầu tư gián tiếp tại Mỹ......... 56 Bảng 2.4: Việc làm tạo bởi các doanh nghiệp tư nhân một số nước 1987-1998 (ngàn người).................................................................................................... 60 Bảng 2.5: Nhu cầu ñầu tư cơ sở hạ tầng ñể duy trì tốc ñộ tăng trưởng 7% tại Nam Á trong giai ñoạn 2006 - 2010 (tính theo % GDP)................................ 61 Bảng 2.6: ðầu tư vào các dự án cơ sở hạ tầng có sự tham gia của khu vực tư nhân ở các nước ñang phát triển 1995 - 2004 (tỷ ñô la)................................. 76 Bảng 3.1: Tăng trưởng kinh tế thế giới trong một thập kỷ qua ...................... 81 (2001 - 2010)....................................................................................................... Bảng 3.2: Tăng trưởng vốn ñầu tư trực tiếp nước ngoài FDI toàn cầu qua các giai ñoạn (%)................................................................................................... 82 Bảng 3.3 : Tăng trưởng kinh tế và lạm phát nước ta 1999 - 2010.................. 83 Bảng 3.4: Thu nhập bình quân ñầu người của Việt Nam qua các năm (theo giá hiện tại) ........................................................................................................... 84 Bảng 3.5 : Tốc ñộ tăng trưởng kim ngạch xuất nhập khẩu 1999 – 2011 (%) 86 Bảng 3.6: Số doanh nghiệp thực tế hoạt ñộng phân theo thành phần kinh tế 90 Bảng 3.7: Tỷ lệ lao ñộng nông nghiệp và phi nông nghiệp (%)..................... 92 Bảng 3.8: Qui mô doanh nghiệp tư nhân phân theo qui mô lao ñộng............ 94 Bảng 3.9: Qui mô doanh nghiệp tư nhân phân theo qui mô vốn.................... 94 Bảng 3.10: Tiết kiệm của Việt Nam qua từng năm theo giá hiện hành ......... 95 Bảng 3.11: Tỷ lệ tiết kiệm của Việt Nam và một số nước 2001-2010........... 96 Bảng 3.12: Tỷ lệ doanh nghiệp kinh doanh có lãi và mức lợi nhuận............. 97 Bảng 3.13: Lợi nhuận của doanh nghiệp có thể huy ñộng tái ñầu tư ............. 99 Bảng 3.14: Thu nhập bình quân một nhân khẩu/ tháng theo giá hiện hành (nghìn ñồng).................................................................................................. 100 Bảng 3.15: Tiết kiệm bình quân tháng trên mỗi nhân khẩu của hộ gia ñình 101 viii Bảng 3.16: Ước tính kiều hối về Việt Nam qua các năm ............................. 102 Bảng 3.17: Tỷ lệ vốn ñầu tư trên GDP và hệ số ICOR của Việt Nam ............. 110 Bảng 3.18: Hệ số ICOR của một số quốc gia............................................... 111 Bảng 3.19: Vốn ñầu tư phát triển toàn xã hội phân theo thành phần kinh tế 111 Bảng 3.20: Tăng trưởng vốn ñầu tư phát triển theo thành phần kinh tế (%) 112 Bảng 3.21: Cơ cấu vốn ñầu tư phát triển toàn xã hội theo thành phần kinh tế. 113 Bảng 3.22: Thu chi và thâm hụt ngân sách 2002 - 2010 .............................. 113 Bảng 3.23: Số doanh nghiệp tư nhân thực tế hoạt ñộng theo loại hình........ 118 Bảng 3.24: Tổng quy mô vốn và bình quân qui mô vốn của các doanh nghiệp phân theo thành phần kinh tế ........................................................................ 118 Bảng 3.25: Quy mô vốn của số doanh nghiệp tư nhân thực tế hoạt ñộng.... 120 Bảng 3.26 : Số lượng hộ kinh doanh cá thể qua các năm............................. 120 Bảng 3.27: Huy ñộng vốn của một số ngân hàng qua các năm.................... 123 Bảng 3.28: Huy ñộng vốn của một số ngân hàng 6 tháng ñầu năm 2011 .... 124 Bảng 3.29: Khối lượng trái phiếu chính phủ chưa ñáo hạn......................... 127 tính ñến tháng 3/2010 ................................................................................... 127 Bảng 3.30 : Qui mô thị trường trái phiếu so với GDP của một số nước ...... 128 Bảng 3.31: ðóng góp của các thành phần kinh tế vào tăng trưởng GDP cả nước giai ñoạn 2001 -2010 ........................................................................... 137 Bảng 3.32: Cơ cấu lao ñộng chia theo thành phần kinh tế ........................... 138 Bảng 4.1: Mức giảm thu nhập ứng với các kịch bản tăng trưởng ................ 166