Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------------- NGUYỄN THỊ NGA HOÀN THIỆN TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRONG TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN - KHOÁNG SẢN VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------------- NGUYỄN THỊ NGA HOÀN THIỆN TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRONG TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN - KHOÁNG SẢN VIỆT NAM Chuyên ngành : Kế toán Mã số : 62.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. CHÚC ANH TÚ 2. PGS.TS. NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HOA HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Nguyễn Thị Nga MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các sơ đồ MỞ ĐẦU......................................................................................................................... 1 Chương 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRONG CÁC TẬP ĐOÀN KINH TẾ....................................................................... 15 1.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TẬP ĐOÀN KINH TẾ...............................................15 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của Tập đoàn kinh tế ...............................................15 1.1.2. Vai trò của Tập đoàn trong nền kinh tế.........................................................20 1.1.3. Mô hình tổ chức quản lý kinh tế trong Tập đoàn kinh tế..............................21 1.1.4. Mối quan hệ giữa các thành viên trong Tập đoàn kinh tế.............................24 1.2. THÔNG TIN KẾ TOÁN VÀ VAI TRÒ CỦA THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG TẬP ĐOÀN KINH TẾ............................................................................26 1.2.1. Khái quát thông tin kế toán và vai trò của thông tin kế toán trong Tập đoàn kinh tế ...........................................................................................26 1.2.2. Khái quát về tổ chức công tác kế toán trong Tập đoàn kinh tế .....................30 1.3. NỘI DUNG TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRONG TẬP ĐOÀN KINH TẾ ................................................................................................................36 1.3.1. Tổ chức bộ máy kế toán ................................................................................37 1.3.2. Tổ chức thu nhận thông tin kế toán...............................................................44 1.3.3. Tổ chức hệ thống hóa, xử lý thông tin kế toán..............................................52 1.3.4. Tổ chức phân tích và cung cấp thông tin kế toán..........................................56 1.3.5. Tổ chức lưu trữ tài liệu kế toán và công tác kiểm tra kế toán .......................62 1.4. KINH NGHIỆM VỀ TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN CỦA MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI, MỘT SỐ TẬP ĐOÀN KINH TẾ LỚN TẠI VIỆT NAM VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN - KHOÁNG SẢN VIỆT NAM...................................................64 1.4.1. Kinh nghiệm về tổ chức công tác kế toán của một số nước trên thế giới .........................................................................................................64 1.4.2. Kinh nghiệm về tổ chức công tác kế toán của một số Tập đoàn kinh tế lớn tại Việt Nam .......................................................................................69 1.4.3. Bài học kinh nghiệm về tổ chức công tác kế toán cho Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam..................................................73 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1...............................................................................................75 Chương 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRONG TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN - KHOÁNG SẢN VIỆT NAM................... 76 2.1. KHÁI QUÁT VỀ TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN - KHOÁNG SẢN VIỆT NAM....................................................................................................76 2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển.................................................................76 2.1.2. Chức năng nhiệm vụ của Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam ......................................................................................................77 2.1.3. Đặc điểm tổ chức hoạt động sản xuất kinh doanh của Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam..................................................79 2.1.4. Đặc điểm cơ cấu tổ chức quản lý của Tập đoàn công nghiệp Than Khoáng sản...................................................................................................82 2.1.5. Đặc điểm tổ chức quản lý và hoạt động ảnh hưởng đến tổ chức công tác kế toán trong Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam ......................................................................................................89 2.2. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRONG TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN - KHOÁNG SẢN VIỆT NAM .........................91 2.2.1. Tổ chức bộ máy kế toán ................................................................................93 2.2.2. Tổ chức thu nhận thông tin kế toán.............................................................105 2.2.3. Tổ chức hệ thống hóa, xử lý thông tin kế toán............................................107 2.2.4. Tổ chức phân tích và cung cấp thông tin kế toán........................................113 2.2.5. Tổ chức công tác kiểm tra kế toán ..............................................................129 2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRONG TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN - KHOÁNG SẢN VIỆT NAM ..........................................................................................................130 2.3.1. Những ưu điểm............................................................................................130 2.3.2. Những hạn chế ............................................................................................132 2.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế ................................................................136 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.............................................................................................139 Chương 3: CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRONGTẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN - KHOÁNG SẢN VIỆT NAM ................................................................................................................. 140 3.1. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN KHOÁNG SẢN VIỆT NAM ...............................................................................140 3.2. YÊU CẦU CƠ BẢN VÀ NGUYÊN TẮC HOÀN THIỆN TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRONG TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN KHOÁNG SẢN VIỆT NAM ...............................................................................141 3.2.1. Yêu cầu cơ bản hoàn thiện tổ chức công tác kế toán trong Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam................................................141 3.2.2. Nguyên tắc hoàn thiện tổ chức công tác kế toán trong Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam................................................145 3.3. CÁC GIẢI PHÁP ĐỂ HOÀN THIỆN TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRONG TẬP ĐOÀN CÔNG NGHIỆP THAN - KHOÁNG SẢN VIỆT NAM...........................................................................................................147 3.3.1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy kế toán.............................................................147 3.3.2. Hoàn thiện tổ chức thu nhận thông tin kế toán ...........................................152 3.3.3. Hoàn thiện tổ chức hệ thống hóa, xử lý thông tin kế toán ..........................154 3.3.4. Hoàn thiện tổ chức phân tích và cung cấp thông tin kế toán ......................159 3.3.5. Hoàn thiện tổ chức công tác kiểm tra kế toán .............................................166 3.4. ĐIỀU KIỆN THỰC HIỆN CÁC GIẢI PHÁP ......................................................168 3.4.1. Điều kiện về phía Nhà nước........................................................................168 3.4.2. Điều kiện về phía Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam ...................................................................................................170 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3.............................................................................................172 KẾT LUẬN................................................................................................................. 173 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ............................ 174 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................. 175 PHỤ LỤC.................................................................................................................... 180 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾTTẮT BCĐKT : Bảng cân đối kế toán BCĐKTHN : Bảng cân đối kế toán hợp nhất BCKQHĐKD : Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh BCKQHĐKDHN : Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất BCLCTT : Báo cáo lưu chuyển tiền tệ BCLCTTHN : Báo cáo lưu chuyển tiền tệ hợp nhất BCTC : Báo cáo tài chính BCTCHN : Báo cáo tài chính hợp nhất BTC : Bộ Tài chính BTMBCTCHN : Bản thuyết minh báo cáo tài chính hợp nhất CP : Cổ phần CPBH : Chi phí bán hàng CPQLDN : Chi phí quản lý doanh nghiệp CTC : Công ty con CTM : Công ty mẹ HĐQT : Hội đồng quản trị HMLK : Hao mòn lũy kế KTQT : Kế toán quản trị KTTC : Kế toán tài chính MTV : Một thành viên SXKD : Sản xuất kinh doanh TSCĐ : Tài sản cố định TSDH : Tài sản dài hạn TĐKT : Tập đoàn kinh tế TP : Thành phố TX : Thị xã TNDN : Thu nhập doanh nghiệp TNHH : Trách nhiệm hữu hạn VCSH : Vốn chủ sở hữu DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1: Hình thức sổ kế toán trong Tập đoàn công nghiệp Than Khoáng sản Việt Nam.............................................................. 112 Bảng 2.2: Bảng tổng hợp chỉ tiêu phân tích Báo cáo tài chính hợp nhất của Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam .......... 128 Bảng 3.1: Bảng đề xuất bổ sung một số chỉ tiêu trong phân tích BCTCHN tại Tập đoàn ............................................................ 164 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Trang Sơ đồ 1.1: Mô hình tổ chức bộ máy kế toán tập trung.......................................................40 Sơ đồ 1.2: Mô hình tổ chức bộ máy kế toán phân tán .......................................................41 Sơ đồ 1.3: Mô hình tổ chức bộ máy kế toán vừa tập trung vừa phân tán .........................42 Sơ đồ 2.1: Sơ đồ tổ chức Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam..............83 Sơ đồ 2.2: Sơ đồ quản lý và điều hành của Tập đoàn công nghiệp Than Khoáng sản Việt Nam......................................................................................85 Sơ đồ 2.3: Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán tại CTM Tập đoàn công nghiệp Than Khoáng sản Việt Nam....................................................................................100 Sơ đồ 2.4: Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán tại các đơn vị hạch toán phụ thuộc CTM Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam ........................101 Sơ đồ 2.5: Sơ đồ bộ máy kế toán tại các Tổng công ty trong Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam............................................................102 Sơ đồ 2.6: Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán tại các CTC trong Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam............................................................103 Sơ đồ 2.7: Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán tại các đơn vị sự nghiệp có thu trong Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam ..................................104 Sơ đồ 2.8: Sơ đồ quy trình lập BCTCHN ........................................................................123 Sơ đồ 3.1: Tổ chức bộ máy kế toán tại CTM theo hướng chuyên môn hóa...................148 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, các Tổng công ty Nhà nước từng bước xây dựng, củng cố để hình thành các TĐKT lớn mạnh, có năng lực cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế. Theo chủ trương này, một số TCT Nhà nước trong những ngành then chốt sau khi được cổ phần hoá, sắp xếp lại đã hoạt động rất có hiệu quả và đóng góp đáng kể vào sự tăng trưởng của nền kinh tế quốc dân tạo tiền đề cho sự ra đời của một số TĐKT Nhà nước. Việc hình thành các TĐKT theo mô hình CTM - CTC đã bước đầu được hình thành và phát triển, từ đó vấn đề nâng cao hiệu quả quản lý đối với các TĐKT được đặt ra như một tất yếu khách quan. Trong đó, sử dụng công cụ kế toán - một công cụ quan trọng của hệ công cụ quản lý kinh tế cần phải được nghiên cứu, tổ chức hợp lý và khoa học, vận dụng vào thực tiễn đạt hiệu quả cao nhất. Tuy nhiên trên thực tế, bên cạnh các kết quả đạt được, việc quản lý các TĐKT ở nước ta thông qua công cụ kế toán còn nhiều bất cập, chưa đi vào nề nếp. Đặc biệt là vấn đề tổ chức công tác kế toán, vấn đề cung cấp thông tin KTTC và KTQT phục vụ cho công tác quản trị trong các TĐKT. Tổ chức công tác kế toán trong các TĐKT là vấn đề mới mẻ còn có nhiều quan điểm chưa thống nhất cần được nghiên cứu một cách căn bản, có hệ thống. Trong những năm qua, cùng với quá trình đổi mới phương thức tổ chức SXKD; cơ chế quản lý kinh tế đáp ứng yêu cầu của quá trình hội nhập và phát triển của các doanh nghiệp, công tác kế toán được quan tâm, đổi mới và hoàn thiện. Với việc ban hành Luật kế toán, hệ thống chuẩn mực và sửa đổi Chế độ kế toán theo hướng tiếp cận với các thông lệ chuẩn mực kế toán quốc tế đã từng bước đáp ứng yêu cầu quản lý. Hơn 20 năm qua, kể từ khi hoạt động theo mô hình Tập đoàn (từ tháng 10 năm 1994 đến nay), Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam đã đạt sản lượng khai thác trên 500 triệu tấn, trở thành một trong những TĐKT mạnh của đất nước, được Nhà nước giao trọng trách chính trong việc thực hiện quy hoạch phát triển ngành Than, ngành công nghiệp khai thác Bauxit - alumin - nhôm, ngành công nghiệp Titan và một số ngành công nghiệp khai thác khoáng sản khác. Tập đoàn công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam là một TĐKT đa ngành, đa lĩnh vực được xếp hạng trong 10 doanh nghiệp Nhà nước lớn nhất trong giai đoạn 2005-2015. Do vậy,