Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN TÀI CHÍNH  BỘ TÀI CHÍNH GIÁP ĐĂNG KHA HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT NHẰM TĂNG CƢỜNG KIỂM SOÁT CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP XÂY LẮP LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2015 ii BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN TÀI CHÍNH  BỘ TÀI CHÍNH GIÁP ĐĂNG KHA HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT NHẰM TĂNG CƯỜNG KIỂM SOÁT CHI PHÍ TRONG CÁC DOANH N GHIỆP XÂY LẮP Chuyên ngành : Kế toán Mã số : 62.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. GS.TS. Đoàn Xuân Tiên 2. PGS.TS. Đặng Thái Hùng HÀ NỘI - 2015 iii LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trin ̀ h nghiên cƣ́u của riêng tôi. Các số liệu, kế t quả trong luâ ̣n án là trung thƣ̣c và chƣa tƣ̀ng đƣơ ̣c công bố trong bấ t cƣ́ công trin ̀ h nào khác. Tác giả luận án Giáp Đăng Kha iv MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHƢ̃ VIẾT TẮT .............................................. iviii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU ....................................................................... ix MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1 Chƣơng 1. LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT TRONG MỐI QUAN HỆ VỚI KIỂM SOÁ T CHI PHÍ TRONG DOANH NGHIỆP XÂY LẮP ............................................................................. 18 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT ........... 18 1.1.1. Khái niệm chi phí sản xuất .................................................................... 18 1.1.2. Bản chất kinh tế của chi phí sản xuất .................................................... 20 1.1.3. Chi phí sản xuất trong doanh nghiệp xây lắp ........................................ 21 1.1.4. Kế toán chi phí sản xuất trong doanh nghiệp xây lắp ............................ 28 1.2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁ T CHI PHÍ ........................... 32 1.2.1. Kiểm soát trong quản trị (Management control) ................................... 32 1.2.2. Các loại kiểm soát trong quản trị ........................................................... 35 1.2.3. Kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp ................................................... 39 1.2.4. Kiểm soát chi phí sản xuất trong doanh nghiệp xây lắp ........................ 44 1.2.5. Nhân tố ảnh hƣởng đến kiểm soát chi phí sản xuất trong doanh nghiệp xây lắp ....................................................................................... 48 1.3. MỐI QUAN HỆ GIỮA KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT VÀ KIỂM SOÁT CHI PHÍ TRONG DOANH NGHIỆP XÂY LẮP ...................................... 52 1.3.1. Các công cukiểm soát chi phí sản xuất trong doanh nghiệp xây lắp ............. 52 ̣ 1.3.2. Mối quan hệ giữa kế toán chi phí sản xuất và kiểm soát chi phí .......... 63 1.3.3. Kế toán chi phí sản xuất là công cụ chủ yếu để kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ................................................................... 64 1.4. KINH NGHIÊ ̣M KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT NHẰM KIỂM SOÁT CHI PHÍ CỦA MỘT SỐ NƢỚC TRÊN THẾ GIỚI ................................... 82 1.4.1. Kế toán chi phí theo hê ̣ thố ng kế toán Mỹ ............................................. 82 1.4.2. Kế toán chi phí theo hê ̣ thố ng kế toán Pháp ......................................... 84 1.4.3. Bài học kinh nghiệm kế toán chi phí sản xuất nhằm tăng cƣờng kiể m soát chi phí cho các doanh nghiệp xây lắp tại Việt Nam ............. 86 v Kết luận chương 1 ................................................................................................. 87 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT NHẰM KIỂM SOÁT CHI PHÍ TRONG DOANH NGHIỆP XÂY LẮP HIỆN NAY ....................................................................................................................... 89 2.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA DOANH NGHIÊP̣ XÂY LẮP VIÊT .............. 89 ̣ NAM 2.1.1. Khái quát chung về ngành xây lắp Việt Nam ........................................ 89 2.1.2. Đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp xây lắp .......................................................................................................... 90 2.1.3. Đặc điểm tổ chức quản lý và tổ chức sản xuất của doanh nghiệp xây lắp ................................................................................................... 93 2.1.4. Cơ chế quản lý kinh tế, tài chính ........................................................... 98 2.2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT NHẰM KIỂM SOÁT CHI PHÍ TRONG DOANH NGHIỆP XÂY LẮP HIỆN NAY....................................... 101 2.2.1. Khái quát thực trạng kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ......................................................................................................... 101 2.2.2. Thƣ̣c tra ̣ng bộ máy kế toán nhằm kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ...................................................................................... 106 2.2.3. Thƣ̣c tra ̣ng hệ thống dƣ̣ toán chi phí sản xuất nhằm kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ............................................................ 109 2.2.4. Thƣ̣c tra ̣ng hệ thống chứng từ kế toán nhằm kiểm s oát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp .................................................................. 113 2.2.5. Thƣ̣c tra ̣ng hệ thống tài khoản , sổ kế toán nhằm kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ............................................................ 125 2.2.6. Thƣ̣c tra ̣ng hệ thống báo cáo kế toán chi phí sản xuất nhằm kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp .............................................. 133 2.3. ĐÁNH GIÁ THƢ̣C TRẠNG KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT NHẰM KIỂM SOÁT CHI PHÍ TRONG DOANH NGHIÊP̣ XÂY LẮP............................... 135 2.3.1. Về bộ máy kế toán nhằm kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ................................................................................................. 136 2.3.2. Về hệ thống dƣ̣ toán chi phí sản xuất nh ằm kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp .................................................................. 137 vi 2.3.3. Về hê ̣ thố ng chƣ́ng tƣ̀ kế toán nhằm kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ........................................................................... 139 2.3.4. Về hê ̣ thố ng tài khoản , sổ kế toán nhằm kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ........................................................................... 142 2.3.5. Về hê ̣ thố ng báo cáo kế toán chi phí sản xuất nhằm kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ............................................................ 145 2.3.6. Nguyên nhân của các tồn tại ................................................................. 146 Kết luận chương 2 ................................................................................................ 148 Chƣơng 3. HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT NHẰM TĂNG CƢỜNG KIỂM SO ÁT CHI PHÍ TRONG DOANH NGHIỆP XÂY LẮP ....................................................................................................................... 149 3.1. SƢ̣ CẦN THIẾT PHẢI HOÀN THIÊN ̣ KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT NHẰM TĂNG CƢỜNG KIỂM SOÁ T CHI PHÍ TRONG DOANH NGHIÊP̣ XÂY LẮP ............................................................................... 149 3.1.1. Xuất phát từ đặc điểm, yêu cầu phát triển của ngành xây lắp .............. 149 3.1.2. Xuất phát từ những tồn tại, hạn chế của kế toán chi phí sản xuất trong các doanh nghiệp xây lắp hiện nay ............................................. 150 3.2. YÊU CẦU CƠ BẢN CỦA VIÊC ̣ HOÀN THIÊN ̣ KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT NHẰM TĂNG CƢỜNG KIỂ M SOÁ T CHI PHÍ TRONG DOANH NGHIỆP XÂY LẮP ............................................................................... 151 3.2.1. Hoàn thiện kế toán chi phí sản xuất trên cơ sở tuân thủ và góp phầ n hoàn thiê ̣n quy định pháp luâ ̣t , chuẩ n mƣ̣c và chế đô ̣ kế toán hiện hành ...................................................................................... 151 3.2.2. Hoàn thiện kế toán chi phí sản xuất phải phù hợp vớ i cơ chế chính sách quản lý kinh tế tài chính hiện hành .................................... 151 3.2.3. Hoàn thiện kế toán chi phí sản xuất phải tính đến tính thích ứng , xu hƣớng và phù hơ ̣p với các nguyên tắ c , các chuẩn mực kế toán quốc tế cũng nhƣ kinh nghiệm của các nƣớc phát triển................ 152 3.2.4. Hoàn thiện kế toán chi phí sản xuất phải phù hợp với đặc điểmhoạt động, đặc điểm tổ chƣ́c quản lý, tổ chƣ́c sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp xây lắp ............................................................................. 152 vii 3.2.5. Hoàn thiện kế toán chi phí s ản xuất phải đƣơ ̣c tiế n hành đồ ng bô ̣ với hoàn thiê ̣n cơ chế quản lý kinh tế tài chin ́ h của doanh nghiệp xây lắp ...................................................................................... 153 3.2.6. Hoàn thiện kế toán chi phí sản xuất phải kết hợp chặt chẽ giữa kế toán tài chính và kế toán quản tri ̣ .................................................... 153 3.2.7. Hoàn thiện kế toán chi phí sản xuất phải đảm bảo tính khả thi và hiê ̣u quả ........................................................................................................ 154 3.3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN KẾ TOÁN CHI PHÍ SẢN XUẤT NHẰM TĂNG CƢỜNG KIỂM SOÁ T CHI PHÍ TRONG DOANH NGHIỆP XÂY LẮP ....................................................................................................................... 155 3.3.1. Hoàn thiện bộ máy kế toán nhằm tăng cƣờng kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp .................................................................. 155 3.3.2. Hoàn thiện hệ thống dự toán chi phí sản xuấ t nhằm tăng cƣờng kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ..................................... 157 3.3.3. Hoàn thiện hệ thống chứng từ kế toán nhằm tăng cƣờng kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp .............................................. 160 3.3.4. Hoàn thiện hệ thống tài khoản , sổ kế toán nhằm tăng cƣờng kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp ..................................... 169 3.3.5. Hoàn thiện hệ thống báo cáo kế toán chi phí sản xuất nhằm tăng cƣờng kiểm soát chi phí trong doanh nghiệp xây lắp .......................... 182 3.4. CÁC ĐIỀU KIÊN ........ N ̣ CƠ BẢN ĐỂ THƢ̣C HIÊN ̣ GIẢI PHÁP HOÀN THIÊ ̣ 192 3.4.1. Đối với Nhà nƣớc ................................................................................. 192 3.4.2. Đối với các doanh nghiệp xây lắp ......................................................... 192 3.4.3. Đối với các tổ chƣ́c đào ta ̣o, tƣ vấ n kế toán tài chính .......................... 194 Kết luận chương 3 ................................................................................................ 195 KẾT LUẬN .......................................................................................................... 196 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC TÀ I LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC viii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp. BHXH : Bảo hiểm xã hội. BHYT : Bảo hiểm y tế. CP : Cổ phầ n. CT/HMCT : Công trin ̀ h/hạng mục công trình. DN : Doanh nghiệp. DNSX : Doanh nghiệp sản xuất. DNXL : Doanh nghiệp xây lắp. GTGT : Giá trị gia tăng. HMCT : Hạng mục công trình. HMCV : Hạng mục công việc KPCĐ : Kinh phí công đoàn . KTQT : Kế toán quản tri .̣ KTTC : Kế toán tài chính. KT-XH : Kinh tế-Xã hội. NC : Nhân công. NG : Nguyên giá . NVL : Nguyên vâ ̣t liê ̣u. SX : Sản xuất. SP : Sản phẩm. SXKD : Sản xuất kinh doanh. TK : Tài khoản. TKKT : Tài khoản kế toán TNDN : Thu nhập doanh nghiệp. TNHH : Trách nhiệm hữu hạn. TSCĐ : Tài sản cố định. XD : Xây dƣ̣ng. ix DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU I. SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Quá trình sản xuất sản phẩm, hàng hóa……………………………...…21 Sơ đồ 1.2. Quy triǹ h kiể m soát chi phí......................................................................42 Sơ đồ 1.3. Các giai đoạn của quá trình luân chuyển chứng từ chi phí SX ................75 Sơ đồ 2.1. Quy trình kiể m soát mua và nhâ ̣p kho nguyên vâ ̣t liê ̣u .........................121 Sơ đồ 2.2. Quy triǹ h kiể m soát xuấ t kho nguyên vâ ̣t liê ̣u .......................................121 Sơ đồ 2.3. Quy trình kiể m soát xuấ t kho nguyên vâ ̣t liê ̣u ta ̣i công trƣờng .............122 Sơ đồ 2.4. Quy triǹ h kiể m soát chi phí nhân công trƣ̣c tiế p ....................................123 Sơ đồ 2.5. Quy triǹ h kiể m soát chi phí sƣ̉ du ̣ng máy thi công ................................124 Sơ đồ 3.1. Mô hình tổ chƣ́c bô ̣ máy kế toán theo hình thƣ́c hỗn hợp.....................156 Sơ đồ 3.2: Trình tự, các khâu tiến hành thi công từng CT/HMCT.........................172 II. BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Vố n đầ u tƣ thƣ̣c tế theo thành phầ n kinh tế ..........................................90 Biểu đồ 2.2. Tỷ lệ loại hình doanh nghiệp điều tra………………………………...95 Biểu đồ 2.3. Tỷ lệ tổ chức mô hình và từng loại hình mô hình quản trị chi phí….107 Biểu đồ 2.4. Tỷ lệ lập dự toán chi phí theo yêu cầu quản lý……………………...112 III. BẢNG Bảng 2.1. Bảng tính giá thành thực tế..................................................................134 Bảng 2.2. Báo cáo chênh lệch chi phí sản xuất....................................................135 Bảng 3.1. Phiếu tổng hợp theo dõi ca máy..........................................................166 Bảng 3.2. Bảng chi phí ca máy sử dụng máy thi công.........................................166 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xây lắp là ngành SX vật chất quan trọng mang tính chất công nghiệp nhằm tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế quốc dân. Hàng năm, giá trị dành cho đầu tƣ trong lĩnh vực xây lắp là lớn nhất trong toàn bộ nền kinh tế. So với các ngành SX khác, ngành xây lắp có những đặc điểm về kinh tế - kỹ thuật riêng biệt, thể hiện rất rõ nét ở sản phẩm xây lắp và quá trình tạo ra sản phẩm của ngành. Xây lắp đƣợc coi là lĩnh vực khá nhạy cảm. Để hạn chế những lãng phí, gian lận trong lĩnh vực này, Nhà nƣớc đã ban hành nhiều Nghị định và Thông tƣ hƣớng dẫn việc lập và quản lý chi phí đầu tƣ xây dựng. Những quy định ràng buộc khá chặt chẽ, tuy nhiên, những kẽ hở trong quản lý chi phí vẫn phát sinh, thất thoát lãng phí trong xây lắp còn nhiều, tạo ra bức xúc trong dƣ luận xã hội. Điều này đã chi phối rất lớn đến tổ chức công tác kế toán của ngành xây lắp so với các ngành khác. Công tác kế toán vừa phải đáp ứng yêu cầu chung về chức năng, nhiệm vụ kế toán của một DNSX vừa phải đảm bảo phù hợp với đặc thù của loại hình DNXL. Trong các DNXL do đặc thù của ngành là việc thi công sản phẩm ở xa, sản phẩm kết cấu phức tạp, nguyên vật liệu đa dạng chủng loại, mẫu mã nguồn gốc, định mức hao phí nguyên vật liệu phức tạp, nhân công thƣờng mang tính thời vụ… rất khó kiểm soát. Do vậy, các gian lận thƣờng bị hợp thức hóa bằng việc mua bán chứng từ. Luật thuế TNDN quy định khá chặt chẽ về các khoản chi phí hợp lý, hợp lệ khi xác định thu nhập chịu thuế. Các khoản chi đƣợc trừ khi xác định thu nhập chịu thuế là các khoản chi liên quan đến hoạt động SXKD của DN, còn trong định mức cho phép, các khoản chi này có đầy đủ hóa đơn chứng từ hợp pháp theo quy định của pháp luâ ̣t . Kẽ hở phát sinh trong cả hai điều khiện ràng buộc này là DN xây dựng định mức cao và tìm cách mua hóa đơn chứng từ nhằm hợp thức hóa các khoản chi theo định mức. Việc đánh giá, tìm hiểu xác định đúng các kẽ hở, khiếm khuyết trong hệ thống chứng từ kế toán giúp chúng ta có các giải pháp phù hợp trong việc kiểm soát các chi phí này. Kế toán chi phí SX ở các DNXL hiện nay chỉ mới dừng lại ở các quy định, chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán của KTTC. Về KTQT, các văn bản hoặc tài liệu hƣớng dẫn nào về kế toán chi phí SX để phục vụ cho việc quản trị chi phí ở DNXL