Nội dung

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ PHẠM THỊ THANH XUÂN HIÃÛU QUAÍ KINH TÃÚ VAÌ NHÆÎNG RUÍI RO TRONG SAÍN XUÁÚT HÄÖ TIÃU TRÃN ÂËA BAÌN TÈNH QUAÍNG TRË CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP MÃ SỐ: 62 62 01 15 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS BÙI DŨNG THỂ PGS.TS TRẦN VĂN HÒA HUẾ - Năm 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, Luận án tiến sĩ “Hiệu quả kinh tế và những rủi ro trong sản xuất hồ tiêu trên địa bàn tỉnh Quảng Trị” là công trình do chính tôi nghiên cứu và thực hiện. Các thông tin, số liệu được sử dụng trong luận án là hoàn toàn trung thực, chính xác và chưa được công bố dưới bất kỳ hình thức nào. Tất cả sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án đã được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả Phạm Thị Thanh Xuân i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự giúp đỡ quý báu của các cơ quan, các cấp lãnh đạo và các cá nhân. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn tới tất cả tập thể và cá nhân đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn đến lãnh đạo trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế đã hỗ trợ, tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn đến Ban Giám đốc Đại học Huế, Ban Đào tạo Sau đại học – Đại học Huế, Phòng Đào tạo Sau đại học, Khoa Kinh tế và phát triển, các phòng ban chức năng và tập thể các nhà Khoa học của trường Đại học Kinh tế đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Bùi Dũng Thể - Trưởng phòng Đào tạo Sau đại học và PGS.TS Trần Văn Hòa - Hiệu trưởng trường Đại học Kinh tế đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn đến lãnh đạo sở NN & PTNT tỉnh Quảng Trị; UBND, phòng NN & PTNT, phòng Thống kê huyện Vĩnh Linh và huyện Cam Lộ; UBND các xã Vĩnh Nam, Vĩnh Kim, Cam Chính, Cam Nghĩa và hộ gia đình sản xuất hồ tiêu trên địa bàn tỉnh Quảng Trị đã nhiệt tình đóng góp ý kiến, cung cấp tài liệu và thông tin cần thiết về cây hồ tiêu để tôi hoàn thành luận án này. Cuối cùng, tôi xin chân thành bày tỏ lòng cảm ơn sự giúp đỡ, động viên của gia đình, bạn bè và đồng nghiệp trong suốt thời gian qua. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận án Phạm Thị Thanh Xuân ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Tên đầy đủ tiếng Việt Tên đầy đủ tiếng Anh AE Hiệu quả phân bổ Allocative efficiency BCR Chỉ số lợi ích chi phí Benefit cost rate BQC Bình quân chung BVTV Bảo vệ thực vật CLB Câu lạc bộ CRS Doanh thu không đổi theo quy mô Constant returns to scale DEA Phân tích màng bao dữ liệu Data envelopment analysis DT Diện tích ĐVT Đơn vị tính EE Hiệu quả kinh tế Economic efficiency GO Giá trị sản xuất Gross output GAP Sản xuất nông nghiệp tốt Good agricutural pratices HQKT Hiệu quả kinh tế IRR Hệ số hoàn vốn nội bộ Internal rate of return IPC Hiệp hội hồ tiêu thế giới International pepper community KH & CN Khoa học và công nghệ KTCB Kiến thiết cơ bản KTXH Kinh tế xã hội MI Thu nhập hỗn hợp Mixed income MP Sản lượng cận biên Marginal product MPV Giá trị sản phẩm cận biên Marginal product value NN & PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn NPV Giá trị hiện tại thuần Net present value SE Hiệu quả theo quy mô Scale efficiency SFA Phân tích tối đa ngẫu nhiên Stochastic frontier analysis iii SL Số lượng TE Hiệu quả kỹ thuật TKKD Thời kỳ kinh doanh UBND Ủy ban nhân dân VPA Hiệp hội hồ tiêu Việt Nam Viet Nam pepper association VRS Doanh thu thay đổi theo quy mô Variable returns to scale Technical efficiency iv MỤC LỤC Trang Lời cam đoan ............................................................................................................... i Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii Danh mục chữ viết tắt ............................................................................................... iii Mục lục ........................................................................................................................v Danh mục các bảng ................................................................................................. viii Danh mục các sơ đồ, biểu đồ, hình .............................................................................x Phần 1. ĐẶT VẤN ĐỀ ..............................................................................................1 1. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu......................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu...............................................................................................3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................3 4. Những đóng góp mới của luận án ...........................................................................4 Phần 2. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ............................................6 1. Nghiên cứu HQKT và rủi ro trong sản xuất nông nghiệp và sản xuất hồ tiêu trên thế giới .........................................................................................................................6 2. Nghiên cứu HQKT và rủi ro trong sản xuất nông nghiệp và sản xuất hồ tiêu ở Việt Nam ...................................................................................................................11 3. Kết luận .................................................................................................................16 Phần 3. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ...........................................18 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ HIỆU QUẢ KINH TẾ VÀ RỦI RO TRONG SẢN XUẤT HỒ TIÊU .............................................................................18 1.1. Hiệu quả kinh tế sản xuất hồ tiêu .......................................................................18 1.1.1. Khái niệm và các quan điểm về hiệu quả kinh tế............................................18 1.1.2. Khái niệm và tiêu chuẩn đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất hồ tiêu ..............22 1.1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế sản xuất hồ tiêu .....................25 1.1.4. Phương pháp đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất hồ tiêu ................................30 1.2. Rủi ro trong sản xuất hồ tiêu ..............................................................................34 1.2.1. Khái niệm và các quan điểm về rủi ro ............................................................34 1.2.2. Phân loại rủi ro trong sản xuất hồ tiêu ............................................................36 1.2.3. Các bước phân tích rủi ro trong sản xuất hồ tiêu ............................................40 1.3. Phân tích HQKT sản xuất hồ tiêu trong bối cảnh sản xuất có rủi ro ..........................44 1.3.1. Sự cần thiết phải phân tích HQKT trong bối cảnh sản xuất có rủi ro .............44 1.3.2. Phương pháp phân tích hiệu quả kinh tế trong điều kiện có rủi ro .................45 v Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.........51 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ...............................................................................51 2.1.1. Điều kiện tự nhiên ...........................................................................................51 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................52 2.1.3. Khái quát điều kiện tự nhiên, KTXH tác động đến sản xuất hồ tiêu ..............55 2.2. Phương pháp tiếp cận và khung phân tích .........................................................56 2.2.1. Phương pháp tiếp cận ......................................................................................56 2.2.2. Khung phân tích ..............................................................................................57 2.3. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................59 2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu ....................................................................................59 2.3.2. Thu thập thông tin ...........................................................................................61 2.3.3. Phương pháp phân tích ....................................................................................62 Chương 3. HIỆU QUẢ KINH TẾ VÀ RỦI RO TRONG SẢN XUẤT HỒ TIÊU Ở TỈNH QUẢNG TRỊ ............................................................................................67 3.1 Khái quát tình hình sản xuất hồ tiêu của tỉnh Quảng Trị ....................................67 3.1.1. Diện tích, năng suất và sản lượng hồ tiêu của tỉnh Quảng Trị .......................67 3.1.2. Diện tích, năng suất và sản lượng hồ tiêu phân theo huyện ............................69 3.2. Thực trạng sản xuất hồ tiêu của các hộ điều tra .................................................70 3.2.1 Đặc điểm kinh tế - xã hội của các hộ điều tra .................................................70 3.2.2. Diện tích, năng suất và sản lượng hồ tiêu .......................................................71 3.2.3. Đặc điểm vườn hồ tiêu ....................................................................................72 3.2.4. Chi phí sản xuất hồ tiêu ...................................................................................74 3.3. Hiệu quả kinh tế sản xuất hồ tiêu .......................................................................81 3.3.1. HQKT sản xuất hồ tiêu bằng phương pháp hạch toán hàng năm ................... 81 3.3.2. HQKT sản xuất hồ tiêu bằng phương pháp phân tích đầu tư dài hạn ............. 83 3.3.3. Hiệu quả kỹ thuật sản xuất hồ tiêu ................................................................. 84 3.3.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế sản xuất hồ tiêu ........................88 3.4. Thực trạng rủi ro trong sản xuất hồ tiêu ............................................................94 3.4.1. Tình hình rủi ro trong sản xuất hồ tiêu............................................................94 3.4.2. Các biện pháp quản lý rủi ro ........................................................................104 3.5. HQKT sản xuất hồ tiêu trong bối cảnh sản xuất có rủi ro ...............................108 3.5.1. Sự biến động năng suất hồ tiêu .....................................................................108 3.5.2. Các kịch bản hiệu quả kinh tế sản xuất hồ tiêu .............................................110 3.5.3. Phân tích Mô phỏng Monte Carlo .................................................................116 vi Chương 4. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ KINH TẾ VÀ GIẢM THIỂU RỦI RO SẢN XUẤT HỒ TIÊU Ở TỈNH QUẢNG TRỊ ........121 4.1. Căn cứ thiết lập các giải pháp ..........................................................................121 4.1.1. Nhu cầu thị trường, khả năng sản xuất và xuất khẩu hồ tiêu Việt Nam .......121 4.1.2. Định hướng, mục tiêu phát triển cây hồ tiêu của tỉnh Quảng Trị........................122 4.1.3. Thực trạng sản xuất hồ tiêu trên địa bàn tỉnh Quảng Trị ....................................122 4.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế và giảm thiểu rủi ro sản xuất hồ tiêu .....125 4.2.1. Giải pháp về kỹ thuật sản xuất ......................................................................125 4.2.2. Giải pháp giảm thiểu rủi ro do thời tiết, khí hậu ...........................................130 4.2.3. Giải pháp giảm thiểu rủi ro do sâu bệnh .......................................................131 4.2.4. Giải pháp nâng cao năng lực cho hộ sản xuất ...............................................132 4.2.5. Giải pháp về chính sách vĩ mô ......................................................................133 Phần 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................137 1. KẾT LUẬN .........................................................................................................137 2. KIẾN NGHỊ ........................................................................................................138 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CÔNG BỐ .......................... 139 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 140 PHỤ LỤC vii DANH MỤC CÁC BẢNG Tên bảng Nội dung Trang Bảng 1.1 So sánh ưu và nhược điểm của phương pháp SFA và DEA ...............33 Bảng 1.2 Rủi ro và ảnh hưởng của nó sản xuất nông nghiệp .............................39 Bảng 2.1 Quy mô và cơ cấu đất đai của tỉnh Quảng Trị năm 2013....................53 Bảng 2.2 Giá trị sản xuất của tỉnh Quảng Trị giai đoạn 2011 – 2013 ................54 Bảng 2.3 Giá trị sản xuất ngành nông, lâm, ngư nghiệp của tỉnh Quảng Trị giai đoạn 2011 -2013 ..........................................................................55 Bảng 2.4 Phân bố các hộ và vườn hồ tiêu điều tra theo địa bàn huyện ..............61 Bảng 3.1 Diện tích, năng suất và sản lượng hồ tiêu tỉnh Quảng Trị ................67 Bảng 3.2 Diện tích, năng suất và sản lượng hồ tiêu phân theo huyện ................69 Bảng 3.3 Tình hình chung của các hộ điều tra ...................................................70 Bảng 3.4 Diện tích, năng suất và sản lượng hồ tiêu ...........................................71 Bảng 3.5 Một số đặc điểm của vườn hồ tiêu ......................................................72 Bảng 3.6 Chi phí đầu tư sản xuất hồ tiêu ở thời kỳ kiến thiết cơ bản ................75 Bảng 3.7 Chi phí đầu tư sản xuất hồ tiêu ở thời kỳ kinh doanh .........................78 Bảng 3.8 HQKT sản xuất hồ tiêu bằng các chỉ tiêu hạch toán hàng năm ..........82 Bảng 3.9 HQKT sản xuất hồ tiêu bằng các chỉ tiêu phân tích dài hạn ...............85 Bảng 3.10 Hiệu quả kỹ thuật sản xuất hồ tiêu .....................................................86 Bảng 3.11 Số lượng vườn tiêu phân theo tính chất công nghệ và theo huyện .....87 Bảng 3.12 Ảnh hưởng của các nhân tố đến năng suất hồ tiêu ..............................89 Bảng 3.13 Hiệu quả đầu tư thêm phân bón trong sản xuất hồ tiêu .......................91 Bảng 3.14 Ảnh hưởng của các yếu tố đến hiệu quả kỹ thuật sản xuất hồ tiêu ....93 Bảng 3.15 Thành phần sâu bệnh hại hồ tiêu tại tỉnh Quảng Trị ...........................95 Bảng 3.16 Tần suất và ảnh hưởng của gió bão đến sản xuất hồ tiêu ....................97 Bảng 3.17 Tình hình thực hiện kỹ thuật canh tác trong sản xuất hồ tiêu ............99 Bảng 3.18 Các biện pháp giảm thiểu rủi ro trong sản xuất hồ tiêu ....................105 Bảng 3.19 Các biện pháp giảm thiểu rủi ro thị trường .......................................107 viii Bảng 3.20 Kịch bản phân tích độ nhạy NPV, IRR và BCR ..............................112 Bảng 3.21 Kịch bản phân tích tình huống NPV, IRR, BCR ..............................115 Bảng 3.22 Kết quả phân tích mô phỏng Monte Carlo ........................................117 Bảng 3.23 Phân phối xác suất của chỉ tiêu NPV và IRR ....................................117 ix