Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------------- NGÔ VĂN KHƢƠNG CHÝNH S¸CH THUÕ VíI MôC TI£U PH¸T TRIÓN KINH TÕ BÒN V÷NG ë VIÖT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI - 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ TÀI CHÍNH HỌC VIỆN TÀI CHÍNH -------------------- NGÔ VĂN KHƢƠNG CHÝNH S¸CH THUÕ VíI MôC TI£U PH¸T TRIÓN KINH TÕ BÒN V÷NG ë VIÖT NAM Chuyên ngành : Tài chính - Ngân hàng Mã số : 62.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. HOÀNG VĂN BẰNG 2. TS. NGUYỄN NGỌC TUYẾN HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản Luận án là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu kết quả nêu trong Luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. NGHIÊN CỨU SINH Ngô Văn Khƣơng MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng, hình MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ............................................ 6 1.1. CƠ SỞ NGHIÊN CỨU ................................................................................................ 6 1.2. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU TIÊU BIỂU CÓ LIÊN QUAN TRỰC TIẾP ĐẾN LUẬN ÁN .................................................................................... 7 1.2.1. Các luận án tiến sĩ liên quan trực tiếp đến luận án .......................................... 7 1.2.2. Các đề tài khoa học cấp Bộ, cấp Học viện liên quan trực tiếp đến luận án ............................................................................................................... 9 1.2.3. Các sách chuyên khảo liên quan đến nội dung luận án ................................10 1.3. KHOẢNG HỞ CHO CÁC VẤN ĐỀ CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU ...............11 1.4. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG KHÁC BIỆT CỦA NỘI DUNG LUẬN ÁN SO VỚI CÁC NGHIÊN CỨU TRƢỚC ĐÂY.....................................12 1.4.1. Câu hỏi nghiên cứu .........................................................................................12 1.4.2. Những điểm khác biệt của nội dung Luận án so với các nghiên cứu trƣớc đây .........................................................................................................12 Chƣơng 2: LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG VÀ CHÍNH SÁCH THUẾ ĐỐI VỚI MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG ....................................................................................................................... 14 2.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ, PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG ................................................................................14 2.1.1. Phát triển, phát triển kinh tế và phát triển kinh tế bền vững .........................14 2.1.2. Chính sách thuế đối với mục tiêu phát triển kinh tế bền vững .....................22 2.1.3. Những điều kiện cần thiết để phát triển kinh tế bền vững ............................24 2.2. CHÍNH SÁCH THUẾ ĐỐI VỚI PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG .............28 2.2.1. Chính sách thuế ...............................................................................................28 2.2.2. Tác động của chính sách thuế đối với phát triển kinh tế bền vững ..............32 2.3. KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VÀ BÀI HỌC CHO VIỆT NAM VỀ THIẾT KẾ CHÍNH SÁCH THUẾ HƢỚNG TỚI MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG..............................................................................................38 2.3.1. Kinh nghiệm quốc tế về thiết kế thuế thu nhập .............................................38 2.3.2. Kinh nghiệm về thiết kế các chính sách thuế khác .......................................49 2.3.3. Những bài học rút ra cho Việt Nam ...............................................................52 Kết luận chƣơng 2 .....................................................................................................55 Chƣơng 3: TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN KINH TẾ VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH THUẾ ĐẾN MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2005 - 2014 ........................................................ 57 3.1. PHÁT TRIỂN KINH TẾ NƢỚC TA GIAI ĐOẠN 2005-2014..............................57 3.1.1. Tổng quan về kinh tế Việt Nam giai đoạn 2005-2014 .................................57 3.1.2. Đánh giá về cơ cấu kinh tế .............................................................................60 3.1.3. Thực trạng về chính sách tài khóa và nợ công giai đoạn 2005-2014 ..........67 3.2. TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH THUẾ ĐỐI VỚI MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2005-2014 ............69 3.2.1. Cơ cấu thuế theo khu vực kinh tế giai đoạn 2005 - 2014 .............................69 3.2.2. Tƣơng quan giữa GDP, thuế nộp vào ngân sách Nhà nƣớc và nợ công...........................................................................................................81 3.2.3. Đánh giá chung về tác động của chính sách thuế đến mục tiêu phát triển kinh tế bền vững ở Việt Nam, giai đoạn 2005 - 2014 .........................93 3.3. TÁC ĐỘNG CỦA MỘT SỐ SẮC THUẾ ĐỐI VỚI MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG ..............................................................................106 3.3.1. Đánh giá vai trò của chính sách thuế giá trị gia tăng trong thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế bền vững ở Việt Nam ......................................106 3.3.2. Đánh giá vai trò của chính sách thuế thu nhập doanh nghiệp trong thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế bền vững ở Việt Nam .....................108 3.3.3. Đánh giá vai trò của chính sách thuế thu nhập cá nhân trong thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế bền vững ở Việt Nam ..............................113 3.3.4. Đánh giá vai trò của chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt trong thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế bền vững ở Việt Nam ......................................115 3.3.5. Đánh giá vai trò của chính sách thuế tài nguyên trong thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế bền vững ở Việt Nam ..............................................117 3.3.6. Đánh giá vai trò của chính sách thuế sử dụng đất nông nghiệp và phi nông nghiệp trong thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế bền vững ở Việt Nam .......................................................................................................118 Kết luận chƣơng 3 ...................................................................................................119 Chƣơng 4: HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THUẾ VỚI MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM ............................................ 121 4.1. BỐI CẢNH VÀ ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020 VÀ NHỮNG NĂM TIẾP THEO..............................................121 4.1.1. Bối cảnh hiện tại tác động đến phát triển kinh tế ........................................121 4.1.2. Định hƣớng phát triển kinh tế Việt Nam đến năm 2020 ............................125 4.2. XU HƢỚNG CẢI CÁCH THUẾ Ở MỘT SỐ NƢỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ GỢI Ý ĐỐI VỚI CHÍNH SÁCH THUẾ CỦA VIỆT NAM HƢỚNG TỚI MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG .....................................130 4.2.1. Xu hƣớng cải cách thuế của các nƣớc trên thế giới ....................................130 4.2.2. Những gợi ý đối với chính sách thuế hƣớng tới mục tiêu phát triển kinh tế bền vững tại Việt Nam ....................................................................134 4.3. GIẢI PHÁP TỔNG QUÁT VỀ CHÍNH SÁCH THUẾ NHẰM BẢO ĐẢM PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG .......................................................136 4.3.1. Xác định tỷ lệ động viên hợp lý thuế/GDP vào Ngân sách Nhà nƣớc ......136 4.3.2. Tái cấu trúc nguồn thu từ thuế, đảm bảo tính bền vững trong cơ cấu thu Ngân sách ...............................................................................................136 4.3.3. Giảm tỷ trọng vốn đầu tƣ vào khu vực kinh tế Nhà nƣớc để từ đó tăng thu cho Ngân sách Nhà nƣớc và đƣa nền kinh tế nƣớc ta phát triển bền vững ...............................................................................................137 4.3.4. Điều chỉnh chính sách thuế để tạo ra sự công bằng bình đẳng giữa các khu vực kinh tế.......................................................................................142 4.3.5. Tăng cƣờng hơn nữa việc quản lý thu để tạo ra sự bình đẳng giữa các khu vực kinh tế.......................................................................................143 4.3.6. Áp dụng và quản lý có hiệu quả các trƣờng hợp ƣu đãi thuế theo mục tiêu thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững ...........................................144 4.4. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÁC SẮC THUẾ HƢỚNG ĐẾN MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG........................................................144 4.4.1. Hoàn thiện chính sách thuế giá trị gia tăng..................................................145 4.4.2. Hoàn thiện chính sách thuế thu nhập doanh nghiệp ...................................147 4.4.3. Hoàn thiện chính sách thuế Thu nhập cá nhân ............................................153 4.4.4. Hoàn thiện chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt ...............................................156 4.4.5. Hoàn thiện chính sách thuế Tài nguyên .......................................................159 4.4.6. Hoàn thiện chính sách thuế tài sản ...............................................................161 4.5. CÁC GIẢI PHÁP VỀ QUẢN LÝ THUẾ NHẰM BẢO ĐẢM CHÍNH SÁCH THUẾ THỰC HIỆN TỐT MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN KINH TẾ BỀN VỮNG .............................................................................................................164 4.5.1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật thuế .........164 4.5.2. Tăng cƣờng công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm pháp luật thuế ........................................................................................................165 4.5.3. Cải cách thủ tục hành chính về thuế, hoàn thiện các quy trình quản lý thuế ..................................................................................................166 4.5.4. Kiện toàn tổ chức bộ máy quản lý thuế, nâng cao chất lƣợng đội ngũ cán bộ thuế ....................................................................................................167 Kết luận chƣơng 4 ...................................................................................................168 KẾT LUẬN ..................................................................................................................... 170 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Doanh nghiệp DN Doanh nghiệp sản xuất kinh doanh DNSXKD Đầu tƣ ĐT Giá trị gia tăng GTGT Khu vực KV Khu vực kinh tế KVKT Kinh doanh KD Kinh tế KT Ngân sách nhà nƣớc NSNN Nghị định Chính phủ NĐ-CP Nghị quyết Chính phủ NQ-CP Nhân dân tệ NDT Quốc hội QH Quỹ tiền tệ Quốc tế IMF Sản xuất SX Sản xuất kinh doanh SXKD Tài nguyên môi trƣờng TNMT Tài sản cố định TSCĐ Thông tƣ Bộ Tài chính TT-BTC Thu nhập cá nhân TNCN Thu nhập doanh nghiệp TNDN Tiêu thụ đặc biệt TTĐB Tổng sản phẩm trong nƣớc GDP Vốn đầu tƣ trực tiếp nƣớc ngoài FDI Xuất nhập khẩu XNK DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU Trang Bảng 2.1: Điều chỉnh mức giảm trừ chung của một số quốc gia .................................... 43 Bảng 2.2: Thuế suất thuế TNDN ở một số nƣớc phát triển ............................................. 44 Bảng 2.3: Thuế suất thuế TNDN một số nƣớc châu Á .................................................... 44 Bảng 2.4: Cơ cấu biểu thuế suất thuế TNCN một số nƣớc.............................................. 45 Bảng 3.1: Tƣơng quan giữa tăng trƣởng GDP, tổng tiền thu từ thuế và nợ công............... 58 Bảng 3.2: Vốn đầu tƣ phát triển toàn bộ nền kinh tế thực hiện theo giá hiện hành phân chia theo thành phần kinh tế .......................................................... 60 Bảng 3.3: Cơ cấu tổng sản phẩm trong nƣớc, phân chia theo thành phần kinh tế theo giá hiện hành 2005 - 2014........................................................................ 62 Bảng 3.4: GDP theo ngành kinh tế .................................................................................... 64 Bảng 3.5: Tỷ lệ GDP theo ngành kinh tế .......................................................................... 65 Bảng 3.6: Tổng số thu thuế GTGT, TTĐB, TNDN, thuế tài nguyên và thuế môn bài, phân chia theo khu vực kinh tế ........................................................ 70 Bảng 3.7: Tổng số tiền thuế phân chia theo thành phần kinh tế (chƣa bao gồm thuế XNK) giai đoạn 2005-2014 ..................................................................... 72 Bảng 3.8: Tổng số tiền thuế phân chia theo thành phần kinh tế, bao gồm cả thuế xuất nhập khẩu giai đoạn 2005-2014 ...................................................... 74 Bảng 3.9: Tỷ lệ đóng góp vào GDP của các khu vực kinh tế và tỷ lệ thuế của các khu vực này so với GDP............................................................................ 77 Bảng 3.10: Nợ công, GDP bình quân đầu ngƣời và tỷ trọng thuế so với GDP.............. 81 Bảng 3.11: Mối tƣơng quan giữa GDP, nợ công và thâm hụt NSNN ............................ 83 Bảng 3.12: Tƣơng quan giữa vốn đầu tƣ phát triển, GDP và số tiền thuế và các khu vực kinh tế đã nộp, giai đoạn từ 2005-2014 ............................................ 84 Bảng 3.13: Tổng số tiền thuế nộp vào NSNN và tỷ trọng thuế trên GDP của các khu vực kinh tế, tính trung bình trong 10 năm từ 2005 - 2014 ............... 85 Bảng 3.14: Cấu trúc của nền kinh tế khi dịch chuyển vốn đầu tƣ từ kinh tế Nhà nƣớc sang khu vực kinh tế ngoài Nhà nƣớc (2005- 2014) ............................ 88 Bảng 3.15: Kết quả thay đổi GDP của các thành phần kinh tế và của nền kinh tế khi thay đổi cấu trúc vốn đầu tƣ phát triển.................................................. 89 Bảng 3.16: Tác động của việc dịch chuyển vốn đầu tƣ, từ thành phần kinh tế Nhà nƣớc sang thành phần kinh tế ngoài Nhà nƣớc đến GDP và thuế (giai đoạn 2005-2014) .............................................................................. 91 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ Trang Hình 3.1: Vốn đầu tƣ phát triển toàn bộ nền kinh tế thực hiện theo giá hiện hành phân chia theo thành phần kinh tế .......................................................... 61 Hình 3.2: Cơ cấu GDP trong nƣớc, phân chia theo khu vực kinh tế theo giá hiện hành 2005 - 2014 ...................................................................................... 63 Hình 3.3: Tổng số tiền thuế GTGT, TTĐB, TNDN, thuế tài nguyên và thuế môn bài, phân chia theo khu vực kinh tế ........................................................ 71 Hình 3.4: Tổng số tiền thuế phân chia theo thành phần kinh tế, bao gồm cả thuế xuất nhập khẩu giai đoạn 2005-2014 ...................................................... 76 Hình 3.5: Tƣơng quan giữa vốn đầu tƣ phát triển, GDP và số tiền thuế và các khu vực kinh tế đã nộp, giai đoạn từ 2005-2014 ............................................ 80 Hình 3.6: Tổng số tiền thuế nộp vào NSNN..................................................................... 80 Hình 3.7: Tổng số tiền thuế nộp vào NSNN..................................................................... 87 Hình 3.8: Cấu trúc của nền kinh tế khi dịch chuyển vốn đầu tƣ từ kinh tế Nhà nƣớc sang khu vực kinh tế ngoài Nhà nƣớc ................................................... 89 Hình 3.9: Tác động của việc dịch chuyển vốn đầu tƣ, từ thành phần kinh tế Nhà nƣớc sang thành phần KT ngoài Nhà nƣớc đến GDP và thuế............... 93 Hình 3.10: Tỷ lệ tăng trƣởng GDP của toàn bộ nền kinh tế, của các thành phần kinh tế và tăng trƣởng về thuế giai đoạn 2005-2014 ...................................... 99