Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------------------------------------- NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HỒNG CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM TẠI VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH ------------------------------------- NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HỒNG CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN BẰNG CHỨNG THỰC NGHIỆM TẠI VIỆT NAM Ngành: Kế toán Mã số: 62.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. MAI THỊ HOÀNG MINH TS. HUỲNH LỢI TP. HỒ CHÍ MINH, NĂM 2016 i MỤC LỤC MỤC LỤC ............................................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................................ vii DANH MỤC CÁC HÌNH VÀ BIỂU ĐỒ.......................................................................... ix PHẦN MỞ ĐẦU ...................................................................................................................1 1. Vấn đề nghiên cứu ....................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu ...........................................................2 5. Đóng góp mới của nghiên cứu .................................................................................3 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................4 4. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................5 6. Kết cấu của luận án ..................................................................................................5 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC LIÊN QUAN VỀ ĐO LƯỜNG CHẤT LƯỢNG BÁO CÁO TÀI CHÍNH VÀ CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN ...............................................................7 1.1. Các cách tiếp cận về phương pháp đo lường chất lượng BCTC theo các nghiên cứu trước đây ....................................................................................................7 1.1.1. Đo lường chất lượng BCTC theo đặc điểm chất lượng ...........................7 1.1.2. Đo lường chất lượng BCTC theo chất lượng lợi nhuận (Earning Quality) .................................................................................................................10 1.2. Tổng quan các nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng chất lượng BCTC đo lường thông qua chất lượng lợi nhuận .....................................................................23 1.2.1. Các nghiên cứu trên thế giới ....................................................................23 1.2.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam ....................................................................28 1.3. Khe hổng nghiên cứu ...........................................................................................39 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ............................43 2.1. Giải thích một số thuật ngữ và các khái niệm ...................................................43 2.1.1. Chất lượng thông tin (Information quality) ...........................................43 2.1.2. Biến kế toán dồn tích (Accrual) ...............................................................43 2.1.3. Quản trị lợi nhuận (Earning Management)............................................44 2.1.4. Giá trị thích hợp của thông tin kế toán (Value relevance of accounting information) .........................................................................................................46 2.1.5. Chất lượng lợi nhuận (Earning quality) .................................................47 2.1.6. Chất lượng BCTC (Financial reporting quality) ...................................49 2.2. Lý thuyết nền tảng có liên quan đến các nhân tố ảnh hưởng chất lượng BCTC. ..........................................................................................................................53 2.2.1. Lý thuyết ủy nhiệm (Agency theory) .......................................................53 2.2.2. Lý thuyết phụ thuộc nguồn lực (Resource dependency theory) ...........56 2.2.3. Lý thuyết chi phí chính trị (Political cost theory) ..................................56 2.2.4. Lý thuyết tín hiệu (Signalling theory) .....................................................57 2.2.5. Lý thuyết Chi phí độc quyền (Exclusive cost theory) ............................58 2.2.6. Lý thuyết hợp đồng (Contractual theory) ...............................................59 2.3. Mô hình nghiên cứu .............................................................................................59 2.3.1. Mô hình nghiên cứu của luận án..............................................................59 2.3.2. Phát triển giả thuyết nghiên cứu ..............................................................63 ii CHƯƠNG 3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..............................................................68 3.1. Phương pháp nghiên cứu và quy trình nghiên cứu ..........................................68 3.1.1. Phương pháp nghiên cứu ..........................................................................68 3.1.2. Quy trình nghiên cứu ................................................................................69 3.2. Mô hình hồi quy và đo lường biến trong mô hình ............................................71 3.2.1. Mô hình hồi quy.........................................................................................71 3.2.2. Đo lường biến trong mô hình ...................................................................73 3.3. Thiết kế nghiên cứu .............................................................................................80 3.3.1. Mẫu nghiên cứu .........................................................................................80 3.3.2. Thu thập dữ liệu ........................................................................................82 3.3.3. Quy trình phân tích dữ liệu ......................................................................83 CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN............................................89 4.1. Phân tích thực trạng chất lượng BCTC của các công ty niêm yết trên TTCK Việt Nam hiện nay. ......................................................................................................89 4.1.1. Phân tích thực trạng chất lượng BCTC đo lường theo QTLN .............89 4.1.2. Phân tích thực trạng chất lượng BCTC đo lường theo giá trị thích hợp của thông tin kế toán. ..........................................................................................96 4.2. Mô tả các biến nhân tố ảnh hưởng chất lượng BCTC .....................................99 4.3. Kết quả phân tích tương quan và hồi qui ....................................................... 103 4.3.1. Phân tích tương quan ............................................................................. 103 4.3.2. Kết quả phân tích hồi qui mô hình 1 .................................................... 104 4.3.3. Kết quả phân tích hồi qui mô hình 2 ..................................................... 114 4.4. Tổng hợp kết quả phân tích cả 2 mô hình và bàn luận kết quả ................... 123 4.4.1. Nhóm nhân tố liên quan đến cơ cấu sở hữu ......................................... 128 4.4.2. Nhóm nhân tố liên quan đến cơ cấu QTCT ......................................... 130 4.4.3. Nhóm nhân tố liên quan đến cơ cấu vốn .............................................. 133 4.4.4. Nhóm nhân tố liên quan đến thị trường ............................................... 134 4.4.5. Nhóm nhân tố liên quan đến hiệu quả công ty .................................... 135 CHƯƠNG 5. NHẬN XÉT VÀ ĐỀ XUẤT KIẾN NGHỊ .............................................. 138 5.1. Nhận xét chung ................................................................................................. 138 5.2. Đề xuất một số kiến nghị liên quan đến chất lượng BCTC của các công ty niêm yết trên TTCK Việt Nam ............................................................................... 142 5.2.1. Đối với các cơ quan quản lý Nhà nước ................................................. 142 5.2.2. Đối với các công ty kiểm toán độc lập .................................................. 146 5.2.3. Đối với các công ty niêm yết .................................................................. 148 5.2.4. Đối với các đối tượng khác sử dụng thông tin trên BCTC ................. 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ .................................................... 154 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... 155 iii LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tác giả. Các số liệu trong luận án là trung thực. Những kết quả của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyền Thị Phương Hồng iv LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tác giả xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn sâu sắc tới PGS-TS Mai Thị Hoàng Minh và TS. Huỳnh Lợi, người hướng dẫn khoa học của tác giả, cô và thầy đã tận tình dìu dắt và hướng dẫn trong suốt thời gian tác giả thực hiện luận án này. Những nhận xét, đánh giá và chỉ bảo của cô và thầy thực sự là vô cùng quý giá đối với tác giả trong quá trình thực hiện luận án, đặc biệt, những lời động viên và khuyến khích của cô và thầy là sự khích lệ kịp thời và hữu ích giúp tác giả vượt qua những khó khăn trong quá trình thực hiện luận án này. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn tập thể thầy cô thuộc Đại Học Kinh Tế TP. Hồ Chí Minh, đặc biệt là các Thầy Cô Khoa Kế toán- Kiểm toán, đã tận tình giảng dạy hướng dẫn tác giả hoàn thành các học phần trong chương trình đào tạo tiến sĩ của nhà trường. Qua đó đã giúp tác giả có được những kiến thức, những kinh nghiệm cần thiết để thực hiện luận án. Tác giả xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới lãnh đạo và các đồng nghiệp thuộc Khoa Kế toán Kiểm toán trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh đã luôn động viên và tạo điều kiện cho tác giả hoàn thành luận án. Cuối cùng, tác giả xin gửi lời tri ân sâu sắc đến gia đình của tác giả. Trong suốt những năm qua, gia đình luôn động viên khích lệ và tạo điều kiện để tác giả hoàn thành luận án này. v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nội dung BCKT Báo cáo kiểm toán BCTC Báo cáo tài chính BCTN Báo cáo thường niên BTC Bộ Tài chính BKS Ban Kiểm soát CBTT Công bố thông tin CEO Giám đốc điều hành CF Khuôn mẫu lý thuyết chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế DA Biến kế toán dồn tích có thể điều chỉnh DN Doanh nghiệp FASB Hội đồng chuẩn mực kế toán tài chính Mỹ FEM Mô hình tác động cố định FGLS Ước lượng bình phương bé nhất tổng quát GAAP Nguyên tắc kế toán được chấp nhận chung GLS Ước lượng bình phương bé nhất tổng quát HĐQT Hội đồng quản trị HNX Sở Giao dịch chứng khoán Hà Nội HOSE Sở Giao dịch chứng khoán TP. Hồ Chí Minh IASB Hội đồng chuẩn mực kế toán tài chính quốc tế IFRS Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế KTV Kiểm toán viên NDA Nondiscretionary accruals NSD Người sử dụng vi OLS Ước lượng bình phương bé nhất QSH Quyền sở hữu QTCT Quản trị công ty QTLN Quản trị lợi nhuận REM Mô hình tác động ngẫu nhiên TGĐ Tổng Giám đốc TTCK Thị trường chứng khoán TTKT Thông tin kế toán UBCKNN Ủy Ban Chứng Khoán Nhà nước UBKT Ủy ban kiểm toán US GAAP Nguyên tắc kế toán được chấp nhận chung của Mỹ VACPA Hội KTV hành nghề Việt Nam VAS Hệ thống chuẩn mực kế toán Việt Nam 2SLS Ước lượng bình phương bé nhất 2 giai đoạn vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng BCTC (Đo lường theo chất lượng lợi nhuận) từ các nghiên cứu trước ............................................................................34 Bảng 2.1. Các giả thuyết nghiên cứu và mối quan hệ với các lý thuyết nền tảng có liên quan ......................................................................................................................................63 Bảng 3.1. Danh sách biến độc lập và phương pháp đo lường..............................................76 Bảng 3.2. Mô tả mẫu các công ty sử dụng phân tích đo lường chất lượng BCTC ..............81 Bảng 3.3. Mô tả mẫu các công ty sử dụng phân tích các nhân tố ảnh hưởng chất lượng BCTC ...................................................................................................................................81 Bảng 4.1. Thực trạng chất lượng BCTC (QTLN) ................................................................90 Bảng 4.2. So sánh chất lượng BCTC (QTLN) với một số quốc gia khác ...........................90 Bảng 4.3. Thực trạng chất lượng BCTC (QTLN) theo ngành năm 2012 ............................92 Bảng 4.4. Thực trạng chất lượng BCTC (QTLN) theo ngành năm 2013 ............................93 Bảng 4.5. Thực trạng chất lượng BCTC (QTLN) theo ngành năm 2014 ............................95 Bảng 4.6. Thực trạng chất lượng BCTC (Giá trị thích hợp của TTKT) ..............................97 Bảng 4.7. So sánh chất lượng BCTC (Giá trị thích hợp của TTKT) với một số quốc gia khác ......................................................................................................................................98 Bảng 4.8. Bảng thống kê mô tả các biến loại công ty kiểm toán và tình trạng niêm yết.. 100 Bảng 4.9. Bảng thống kê mô tả biến kiêm nhiệm giữa TGĐ và chủ tịch HĐQT và ngành nghề ................................................................................................................................... 100 Bảng 4.10. Bảng thống kê mô tả các biến độc lập (định lượng) ....................................... 101 Bảng 4.11. Ma trận tương quan mô hình 1 ....................................................................... 103 Bảng 4.12. Ma trận tương quan mô hình 2 ....................................................................... 104 Bảng 4.13. Bảng kết quả hồi quy mô hình Pooled OLS của mô hình 1 ........................... 106 Bảng 4.14. Bảng kết quả so sánh giữa mô hình Pooled OLS với FEM của mô hình 1 .... 107 Bảng 4.15. Bảng kết quả so sánh giữa mô hình Pooled OLS với REM của mô hình 1 ... 108 Bảng 4.16. Bảng tổng hợp các kiểm định lựa chọn mô hình 1 ......................................... 109 Bảng 4.17. Giá trị VIF của 2 mô hình ................................................................................ 110 Bảng 4.18. Bảng kết quả hồi quy mô hình FGLS của mô hình 1 ...................................... 113 Bảng 4.19. Bảng kết quả hồi quy mô hình Pooled OLS của mô hình 2 ............................ 115 Bảng 4.20. Bảng kết quả so sánh giữa mô hình Pooled OLS với FEM của mô hình 2 ..... 116 Bảng 4.21. Bảng kết quả so sánh giữa mô hình Pooled OLS với REM của mô hình 2 .... 117 Bảng 4.22. Bảng kết quả so sánh giữa FEM với REM của mô hình 2 .............................. 119 Bảng 4.23. Bảng tổng hợp các kiểm định lựa chọn mô hình 2 .......................................... 119 Bảng 4.24. Bảng kết quả hồi quy mô hình FGLS của mô hình 2 ..................................... 123 viii Bảng 4.25. Bảng kết quả ước tính FGLS của 2 mô hình .................................................. 124 Bảng 4.26. Tổng hợp kết quả kiểm định các giả thiết....................................................... 125