Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI LÊ THỊ TUYẾT TRINH RÌn luyÖn cho sinh viªn kÜ n¨ng ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh trong d¹y häc m«n To¸n ë tiÓu häc Chuyên ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn Toán Mã số: 62.14.01.11 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Trần Trung 2. PGS.TS. Chu Cẩm Thơ HÀ NỘI - 2017 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Lê Thị Tuyết Trinh ii LỜI CẢM ƠN Tác giả xin chân thành cảm ơn Phòng Sau đại học; Khoa Toán – Tin, Trường Đại học sư phạm Hà Nội và Trường Đại học Đồng Tháp đã giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu và thực hiện luận án. Tác giả xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới PGS.TS Trần Trung, Học viện Dân tộc và PGS.TS Chu Cẩm Thơ, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam đã nhiệt tình hướng dẫn cho tác giả trong suốt quá trình thực hiện luận án. Tác giả xin được trân trọng cảm ơn các trường đại học có đào tạo giáo viên tiểu học và bạn bè đồng nghiệp đã giúp đỡ tác giả thực hiện luận án. Tác giả luận án Lê Thị Tuyết Trinh iii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................4 3. Đố i tươ ̣ng và khách thể nghiên cứu ........................................................................4 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................4 6. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................5 7. Đóng góp mới của luận án ......................................................................................5 8. Những luận điểm đưa ra bảo vệ ..............................................................................5 9. Cấu trúc của luận án ................................................................................................6 Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN .....................................................7 1.1. Tổng quan lịch sử nghiên cứu vấn đề ..................................................................7 1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới ....................................................................7 1.1.2. Những nghiên cứu ở Việt Nam...................................................................11 1.2. Mục tiêu dạy học môn Toán ở tiểu học và đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học ở Việt Nam ..................................................................................................13 1.2.1. Mục tiêu dạy học môn Toán ở tiểu học ......................................................13 1.2.2. Đặc điểm tâm lý của học sinh tiểu học .......................................................15 1.3. Đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở Tiểu học ...................................17 1.3.1. Các khái niệm ...............................................................................................17 1.3.2. Vai trò của đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở Tiểu học ..........21 1.3.3. Một số đặc điểm của đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở tiểu học.......25 1.3.4. Nội dung đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở Tiểu học.............26 1.3.5. Một số phương pháp và kĩ thuật đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở tiểu học .....................................................................................................27 1.4. Kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở Tiểu học cần rèn luyện cho sinh viên....................................................................................................42 1.4.1. Kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán......................................42 1.4.2. Kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở tiểu học cần rèn luyện cho sinh viên....................................................................................................43 iv 1.4.3. Rèn luyện kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán cho sinh viên ngành giáo dục tiểu học ...............................................................................................50 1.4.4. Các mức độ hình thành kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ............................................................53 1.5. Thực trạng rèn luyện cho sinh viên kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở tiểu học ...................................................................................................59 1.5.1. Thực trạng nhận thức của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học về đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ..................................................................59 1.5.2. Thực trạng thể hiện kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán của sinh viên ngành Giáo dục tiểu học ........................................................67 1.5.3. Thực trạng rèn luyện cho sinh viên ngành Giáo dục tiểu học kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán một số trường đại học ở Việt Nam ................69 1.5.4. Một số nhận xét...........................................................................................71 Kết luận chương 1 ...................................................................................................71 Chương 2: BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN CHO SINH VIÊN KĨ NĂNG ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN TOÁN Ở TIỂU HỌC ..73 2.1. Định hướng xây dựng biện pháp tổ chức rèn luyện kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở tiểu học cho sinh viên............................................73 2.1.1. Định hướng 1: Tôn trọng nội dung chương trình đào tạo của ngành học và các nguyên tắc dạy học bộ môn .......................................................................73 2.1.2. Định hướng 2: Phù hợp với trình độ, nhu cầu và hứng thú lĩnh hội, tiếp nhận của sinh viên, phù hợp đặc điểm của giáo viên dạy Toán tiểu học..............73 2.1.3. Định hướng 3: Tổ chức hướng dẫn cho sinh viên thực hiện việc tự học, tự rèn luyện là chủ yếu ..........................................................................................74 2.2. Biện pháp rèn luyện cho sinh viên kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở tiểu học..................................................................................................75 2.2.1. Biện pháp 1: Cung cấp kiến thức về đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ở tiểu học và bước đầu rèn luyện kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học thông qua phân tích các Video ngắn về dạy học Toán ở tiểu học ................................75 2.2.2. Biện pháp 2: Tổ chức cho sinh viên thực hành kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán trên lớp học sinh tiểu học giả định .......................92 v 2.2.3. Biện pháp 3: Tập luyện cho SV phát hiện và sửa chữa sai lầm của học sinh trong học tập môn Toán thông qua học chuyên đề tự chọn hoặc học phần Phương pháp dạy học Toán tiểu học ..........................................................102 2.2.4. Biện pháp 4: Tổ chức cho sinh viên trải nghiệm đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán thông qua quá trình kiến tập và thực tập sư phạm ở trường tiểu học ....................................................................................................119 Kết luận chương 2 ...................................................................................................130 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................131 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .......................................................................131 3.2. Thời gian, địa điểm và đối tượng thực nghiệm sư phạm .................................131 3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm .................................................................131 3.3.1. Phương pháp điều tra ................................................................................131 3.3.2. Phương pháp quan sát ...............................................................................131 3.3.3. Phương pháp thống kê Toán học ..............................................................132 3.3.4. Phương pháp nghiên cứu trường hợp .......................................................132 3.3.5. Xây dựng phương thức và tiêu chí đánh giá .............................................132 3.4. Nội dung thực nghiệm sư phạm .......................................................................132 3.4.1. Tài liệu thực nghiệm sư phạm ..................................................................132 3.4.2. Tập huấn cho giảng viên và cho sinh viên ngành tiểu học thuộc nhóm thực nghiệm về việc thực hiện các nội dung rèn luyện kĩ năng đánh giá quá trình trong dạy học môn Toán ............................................................................132 3.4.3. Cách thức tiến hành thực nghiệm sư phạm...............................................133 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm..........................................................................133 3.5.1. Kết quả thực nghiệm sư phạm vòng 1 (năm học 2014 - 2015) ................133 3.5.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm vòng 2 (năm học 2015 - 2016) ................137 3.6. Phân tích kết quả kiểm chứng các biện pháp đã đề xuất về rèn luyện kĩ năng đánh giá quá trình học tập môn Toán của sinh viên ngành giáo dục tiểu học ...............147 Kết luận chương 3 .................................................................................................148 KẾT LUẬN ............................................................................................................149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ Đà CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ...............................................................151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................150 PHỤ LỤC vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DH : Dạy học ĐG : Đánh giá ĐGQT : Đánh giá quá trình GV : Giáo viên GDTH : Giáo dục tiểu học HS : Học sinh HSTH : Học sinh tiểu học KN : Kĩ năng KT KQHT : Kiến thức : Kết quả học tập NLC : Nhiều lựa chọn NL : Năng lực NXB : Nhà xuất bản NVSPTX : Nghiệp vụ sư phạm thường xuyên SGK : Sách giáo khoa SV : Sinh viên TĐG : Tự đánh giá TNSP : Thực nghiệm sư phạm TNKQ : Trắc nghiệm khách quan THPT : Trung học phổ thông Tr : Trang vii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1: Các mức độ hình thành kĩ năng theo Harrow ........................................54 Bảng 1.2: Tiêu chí đánh giá kĩ năng ĐGQT trong dạy học môn Toán của sinh viên ngành GDTH .................................................................................57 Bảng 1.3. Tỉ lệ (%) GV ĐG hiểu biết của SV về ĐGQT trong dạy học môn Toán ở tiểu học ......................................................................................68 Bảng 1.4. Tỉ lệ (%) GV ĐG kĩ năng ĐGQT trong dạy học môn Toán của SV .....69 Bảng 1.5. Tỉ lệ (%) các giảng viên có rèn luyện KN cho SV ................................70 Bảng 2.1: Một số NL đặc thù môn Toán và các mức độ ĐG của từng biểu hiện của NL....................................................................................................82 Bảng 2.2. Những câu hỏi để ra quyết định và ĐG .................................................89 Bảng 3.1: Số lượng SV nhóm TN vòng 1 tại trường Đại học Đồng Tháp .........134 Bảng 3.2: Kết quả quan sát mức độ rèn luyện KN ĐGQT trong dạy học môn Toán của SV nhóm TN ........................................................................135 Bảng 3.3: Số lượng SV nhóm TN vòng 2 tại các trường Đại học .....................138 Bảng 3.4: KN ĐGQT trong dạy học môn Toán của SV ngành GDTH trước và sau TNSP vòng 2 của trường Đại học Đồng Tháp ..............................140 Bảng 3.5: KN ĐGQT trong dạy học môn Toán của SV ngành GDTH trước và sau TNSP vòng 2 của trường Đại học An Giang ................................141 Bảng 3.6: KNĐGQT trong dạy học môn Toán của SV ngành GDTH trước và sau TNSP vòng 2 của trường Đại học Hùng Vương ...........................142 Bảng 3.7: Kết quả điều tra SV về rèn luyện KN ĐGQT trong dạy học môn Toán ở Tiểu học ...................................................................................146 Bảng 3.8: Ý kiến của GV về nội dung các biện pháp đã xây dựng trong chương 2 của luận án ...........................................................................148 viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1.1. Tỉ lệ % SV lựa chọn cách hiểu về ĐGQT trong dạy học môn Toán ở tiểu học ...............................................................................59 Biểu đồ 1.2. Tỉ lệ % SV lựa chọn cách hiểu về thang ĐGQT .............................60 Biểu đồ 1.3. Tỉ lệ % SV lựa chọn cách hiểu về thang ĐG ..................................60 Biểu đồ 1.4. Trọng số trung bình về tầm quan trọng của các mục đích ĐG .......61 Biểu đồ 1.5. Tỉ lệ % chọn mức độ quan trọng nhất và ít quan trọng nhất các mục đích ĐG ...................................................................................61 Biểu đồ 1.6. Trọng số trung bình về tầm quan trọngcủa các lý do để GV Biểu đồ 1.7. kiểm tra HS .....................................................................................62 Tỉ lệ % SV mức độ quan trọng nhất, ít quan trọng nhất về lý do để GV kiểm tra HS .....................................................................62 Biểu đồ 1.8. Trọng số trung bình về mức độ diễn ra hoạt động ĐG tại các thời điểm khác nhau ........................................................................63 Biểu đồ 1.9. Tỉ lệ % SV chọn thời điểm diễn ra hoạt động ĐG nhiều nhất và ít nhất ..............................................................................................63 Biểu đồ 1.10. Tỉ lệ % SV lựa trọn đúng thứ tự các bước cơ bảnkhi tiến hành biên soạn đề kiểm tra ......................................................................64 Biểu đồ 1.11. Trọng số trung bình về mức độ quan trọng của những căn cứ GV sử dụng để lựa chọn nội dung ĐG ...........................................64 Biểu đồ 1.12. Tỉ lệ % SV lựa chọn mức độ quan trọng nhất, ít quan trọng nhất của các căn cứ sử dụng để lựa chọn nội dung ĐG ..................65 Biểu đồ 1.13. Trọng số trung bình về mức độ khó khăn SV gặp phải khi thiết kế bài kiểm tra .................................................................................65 Biểu đồ 1.14. Tỉ lệ % SV lựa trọn mức khó khăn nhất và ít khó khăn nhất của các hoạt động trong thiết kế bài kiểm tra ........................................66 Biểu đồ 1.15. Trọng số trung bình về mức độ ưu tiên các vấn đề của hoạt động ĐG cần rèn luyện cho SV ......................................................66 Formatted: Right: 0.25" 1 PL MỞ ĐẦU Formatted: Right: 0.25", Position: Horizontal: Center, Relative to: Margin, Vertical: 0", Relative to: Paragraph, Wrap Around 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Xuất phát từ yêu cầu đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh phổ thông theo định hướng tiếp cận năng lực Yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay là dạy học theo định hướng phát triển năng lực (NL), muốn vậy cần phải đổi mới đồng bộ về nội dung, hình thức, phương pháp dạy học (DH) và phương thức đánh giá (ĐG) kết quả học tập (KQHT) của học sinh (HS). Điều này được thể hiện trong nhiều Chỉ thị; Nghị quyết về vấn đề đổi mới ĐG KQHT của HS như: Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 - 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ chỉ rõ: "Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của người học"; " đổi mới kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông, kì thi tuyển sinh đại học, cao đẳng theo hướng đảm bảo thiết thực, hiệu quả, khách quan và công bằng, kết hợp kết quả kiểm tra, đánh giá trong quá trình giáo dục với kết quả thi" [13]. Nghị quyết Hội nghị TW8, khoá XI về đổi căn bản, toàn diện giáo dục và Commented [LTTT1]: Chiến lược phát triển giáo dục 2011 2020 ban hành kèm theo Quyết định số 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tướng chính phủ (2012) đào tạo đã nêu: "Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến đã được xã hội và cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận. Phối hợp sử dụng kết quả đánh giá trong quá trình học với đánh giá cuối kì, cuối năm học; đánh giá của người dạy với tự đánh giá của người học; đánh giá của Nhà trường với đánh giá của gia đình và của xã hội" [16]. Nghị quyết số 44/NQ-CP, ngày 09/6/2014, Ban hành chương trình hành Commented [LTTT2]: Đảng cộng sản Việt Nam, Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 của BCH TW Đảng lần thứ 8 (Khóa XI) (2013). động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29NQ/TW, ngày 04/11/2013, Hội nghị lần thứ 8, BCH TW Đảng khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã chỉ thị: "Đổi mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục theo định hướng đánh giá năng lực người học; kết hợp đánh giá cả quá trình với đánh giá cuối kì học, cuối năm học theo mô hình của các nước có nền giáo dục phát triển" [43]. 1.2. Xuất phát từ tầm quan trọng của việc đổi mới đánh giá kết quả học tập của học sinh bậc tiểu học Commented [LTTT3]: Nghị quyết số 44/NQ-CP ngày 09/6/2014 Ban hành chương trình hành động của chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị lần thứ 8, BCH TW Đảng khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa