Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM VÕ TRUNG MINH GIÁO DỤC MÔI TRƢỜNG DỰA VÀO TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội, Năm 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM VÕ TRUNG MINH GIÁO DỤC MÔI TRƢỜNG DỰA VÀO TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục Mã số: 62 14 01 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn: 1. PGS.TS. Nguyễn Dục Quang 2. TS. Lƣơng Việt Thái Hà Nội, Năm 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Võ Trung Minh MỤC LỤC TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................i DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................... ii DANH MỤC CÁC HÌNH ....................................................................................... iii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................4 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu .................................................................4 4. Giả thuyết khoa học .........................................................................................5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................5 6. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................5 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..........................................................................6 8. Những luận điểm bảo vệ ..................................................................................6 9. Những đóng góp mới của luận án ....................................................................7 10. Cấu trúc của luận án ......................................................................................7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC XÂY DỰNG NỘI DUNG VÀ QUY TRÌNH GIÁO DỤC MÔI TRƢỜNG DỰA VÀO TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC .....................8 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...................................................................................8 1.1.1. Nghiên cứu về giáo dục môi trường ..........................................................8 1.1.2. Nghiên cứu về học tập dựa vào trải nghiệm ............................................14 1.2. Một số khái niệm có liên quan ...........................................................................20 1.2.1. Khái niệm liên quan đến giáo dục môi trường ........................................20 1.2.2. Khái niệm liên quan đến học tập dựa vào trải nghiệm ...........................23 1.3. Giáo dục môi trƣờng ở tiểu học .........................................................................30 1.3.1. Một số vấn đề chung về giáo dục môi trường ở tiểu học.........................30 1.3.2. Giáo dục môi trường trong dạy học môn Khoa học cho học sinh ở tiểu học33 1.3.3. Một số đặc điểm của học sinh tiểu học có tác động đến giáo dục môi trường dựa vào trải nghiệm trong dạy học ở tiểu học .......................................38 1.3.4. Những nhân tố ảnh hưởng đến quá trình giáo dục môi trường dựa vào trải nghiệm ở tiểu học ........................................................................................41 1.4. Bản chất, đặc điểm, mô hình học tập dựa vào trải nghiệm ................................ 43 1.4.1. Bản chất của học tập dựa vào trải nghiệm ..............................................43 1.4.2. Đặc điểm của học tập dựa vào trải nghiệm .............................................45 1.4.3. Mô hình học tập dựa vào trải nghiệm .....................................................50 1.5. Thực trạng giáo dục môi trƣờng dựa vào trải nghiệm trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học tại thành phố Đà Nẵng .......................................................................53 1.5.1. Khái quát về điều tra thực trạng.............................................................. 53 1.5.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng ................................................................ 54 Kết luận chƣơng 1 ...................................................................................................67 Chƣơng 2. NỘI DUNG VÀ QUY TRÌNH GIÁO DỤC MÔI TRƢỜNG DỰA VÀO TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC .......................69 2.1. Các nguyên tắc giáo dục môi trƣờng dựa vào trải nghiệm trong dạy học môn Khoa học ...................................................................................................................69 2.1.1. Bảo đảm mục tiêu, nội dung môn Khoa học ............................................69 2.1.2. Bảo đảm khai thác tối đa vốn kinh nghiệm của cá nhân học sinh ..........70 2.1.3. Bảo đảm huy động tối đa các giác quan của học sinh vào quá trình học tập ...............................................................................................................71 2.1.4. Bảo đảm sự thống nhất giữa vai trò chủ thể tích cực, tự giác học tập của học sinh và vai trò tổ chức, hướng dẫn của giáo viên ................................ 72 2.2. Nội dung và quy trình giáo dục môi trƣờng dựa vào trải nghiệm trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học ..........................................................................................73 2.2.1. Nội dung giáo dục môi trường dựa vào trải nghiệm trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học ...........................................................................................73 2.2.2. Quy trình giáo dục môi trường dựa vào trải nghiệm trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học ............................................................................................. 80 2.3. Các điều kiện cơ bản để đảm bảo cho việc tổ chức hoạt động giáo dục môi trƣờng dựa vào trải nghiệm trong dạy học môn Khoa học ........................................85 2.3.1. Công tác quản lý, chỉ đạo của các cấp quản lý .......................................85 2.3.2. Đội ngũ giáo viên trực tiếp giảng dạy .....................................................86 2.3.3. Sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường...........87 2.3.4. Các yếu tố về cơ sở vật chất, tài liệu hướng dẫn, tài liệu tham khảo......88 2.3.5. Các yếu tố môi trường tự nhiên ............................................................... 88 2.3.6. Các yếu tố môi trường xã hội ..................................................................89 2.4. Xây dựng kế hoạch tổ chức hoạt động giáo dục môi trƣờng dựa vào trải nghiệm trong dạy học môn Khoa học .......................................................................90 2.4.1. Xây dựng kế hoạch ...................................................................................90 2.4.2. Đánh giá kết quả ......................................................................................92 2.4.3. Minh họa xây dựng một số kế hoạch giáo dục môi trường dựa vào trải nghiệm trong dạy học môn Khoa học ................................................................ 92 Kết luận chƣơng 2 .................................................................................................112 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................113 3.1. Khái quát về quá trình thực nghiệm .................................................................113 3.1.1. Mục đích thực nghiệm ...........................................................................113 3.1.2. Đối tượng, thời gian và địa điểm thực nghiệm ......................................113 3.1.3. Nội dung và phạm vi thực nghiệm .........................................................113 3.1.4. Quy trình thực nghiệm và đánh giá .......................................................114 3.1.5. Phương pháp xử lý, phân tích kết quả trước và sau thực nghiệm ......120 3.2. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................121 3.2.1. Kết quả trước thực nghiệm ....................................................................121 3.2.2. Kết quả sau thực nghiệm .......................................................................133 Kết luận chƣơng 3 .................................................................................................152 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................153 1. Kết luận ...........................................................................................................153 2. Khuyến nghị ....................................................................................................155 DANH MỤC NHỮNG BÀI VIẾT ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ...............................................................................................................157 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................158 PHỤ LỤC ................................................................................................................. Pi i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BVMT : Bảo vệ môi trƣờng CBQL : Cán bộ quản lý ĐC : Đối chứng GDMT : Giáo dục môi trƣờng GD&ĐT : Giáo dục và Đào tạo GV : Giáo viên HS : Học sinh MT : Môi trƣờng NT : Nông thôn TB : Trung bình TN : Thực nghiệm TT : Thành thị ii DANH MỤC CÁC BẢNG Số bảng Bảng 1.1 Bảng 2.1 Bảng 3.1 Bảng 3.2 Bảng 3.3 Tên bảng Quan điểm của GV về con đƣờng hiệu quả nhất để GDMT cho HS tiểu học Nội dung hoạt động GDMT dựa vào trải nghiệm trong dạy học môn Khoa học ở tiểu học Số HS nhóm TN và nhóm ĐC Kết quả kiến thức trƣớc TN của nhóm TN và ĐC Thái độ của HS trƣớc những việc làm liên quan đến BVMT Trang 57 74 113 122 124 Bảng 3.4 Kết quả thái độ trƣớc TN của nhóm TN và ĐC 124 Bảng 3.5 Kết quả hành vi trƣớc TN của nhóm TN và ĐC 128 Bảng 3.6 Kết quả kiến thức sau TN của nhóm TN và ĐC 133 Bảng 3.7 Kết quả thái độ sau TN của nhóm TN và ĐC 137 Bảng 3.8 Kết quả hành vi sau TN của nhóm TN và ĐC 139 Bảng 3.9 Bảng 3.10 Bảng 3.11 Bảng 3.12 Bảng so sánh kết quả kiến thức trƣớc TN với sau TN Bảng so sánh kết quả thái độ trƣớc TN với sau TN Bảng so sánh kết quả hành vi trƣớc TN với sau TN Kết quả kiểm tra tính bền vững về kiến thức của nhóm TN và ĐC 142 143 145 148 iii DANH MỤC CÁC HÌNH Số biểu đồ Tên biểu đồ Trang Biểu đồ 1.1 Nhận thức của GV về khái niệm MT và GDMT 54 Biểu đồ 1.2 Quan niệm của GV về học tập dựa vào trải nghiệm 55 Biểu đồ 1.3 Biểu đồ 1.4 Biểu đồ 3.1 Biểu đồ 3.2 Biểu đồ 3.3 Biểu đồ 3.4 Biểu đồ 3.5 Biểu đồ 3.6 Biểu đồ 3.7 Biểu đồ 3.8 Biểu đồ 3.9 Biểu đồ 3.10 Quan điểm của GV về khả năng GDMT và GDMT dựa vào trải nghiệm trong dạy học ở tiểu học Thực trạng mức độ áp dụng trải nghiệm nhằm GDMT trong dạy học môn Khoa học Kết quả phân loại kiến thức trƣớc TN giữa nhóm TN và ĐC Kết quả phân loại kiến thức trƣớc TN giữa nhóm TN và ĐC theo khu vực sống Kết quả phân loại thái độ trƣớc TN của nhóm TN và ĐC Kết quả phân loại thái độ trƣớc TN giữa nhóm TN và ĐC theo khu vực sống Thực trạng hành vi BVMT của HS trƣớc TN Kết quả phân loại hành vi trƣớc TN của nhóm TN và ĐC Kết quả phân loại hành vi trƣớc TN giữa nhóm TN và ĐC theo khu vực sống Kết quả phân loại kiến thức sau TN trong các nhóm TN và ĐC Kết quả phân loại kiến thức sau TN trong các nhóm TN và ĐC theo khu vực sống Kết quả phân loại thái độ sau TN của nhóm TN và ĐC 58 62 122 123 125 126 128 129 130 134 135 137