Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ------------- NGUYỄN HỒNG KIÊN Gi¸o dôc hßa nhËp ë TR-êNG TIÓU HOC cho trÎ em må c«i SèNG T¹I C¸C C¥ Së B¶O TRî X· HéI LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI - 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ------------- NGUYỄN HỒNG KIÊN Gi¸o dôc hßa nhËp ë TR-êNG TIÓU HOC cho trÎ em må c«i SèNG T¹I C¸C C¥ Së B¶O TRî X· HéI Chuyên ngành: Lí luận và Lịch sử giáo dục Mã số: 62.14.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. GS.TS. NGUYỄN THỊ HOÀNG YẾN 2. PGS.TS. VŨ LỆ HOA HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Hồng Kiên LỜI CẢM ƠN Xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến, PGS.TS. Vũ Lệ Hoa đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ trong suốt quá trình thực hiện để Luận án hoàn thành. Trân trọng cảm ơn các thầy cô Khoa Tâm lý - Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo điều kiện để Luận án được bảo vệ. Cảm ơn Lãnh đạo Trường Đại học Giáo Dục - ĐHQG Hà Nội, Lãnh đạo Khoa Các Khoa học Giáo Dục, các chuyên gia và các đồng nghiệp Bộ môn Tư vấn học đường - Khoa Các Khoa học Giáo Dục - Đại học Giáo Dục - ĐHQG Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Cảm ơn sự nhiệt tình giúp đỡ của Ban giám hiệu các trường Tiểu học: Hermann Gmeiner Hà Nội, Hermann Gmeiner Thanh Hóa và đặc biệt là trường Nhơn Bình 1 và trường Nhơn Bình 2, Thành phố Quy Nhơn, Tỉnh Bình Định đã tạo điều kiện trong quá trình điều tra, thu thập số liệu, thực nghiệm sư phạm. Hà Nội, ngày....... tháng ...... năm 2017 Tác giả Nguyễn Hồng Kiên MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1: CƠ SỞ L LUẬN V GIÁO DỤC H A NHẬP Ở TRƯỜNG TI U HỌC CHO TR M MỒ C I SỐNG TẠI CÁC CƠ SỞ BẢO TRỢ XÃ HỘI.............................................................................................................9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...........................................................................9 1.1.1. Nghiên cứu về giáo dục hòa nhập ............................................................9 1.1.2. Nghiên cứu về giáo dục hòa nhập cho trẻ em mồ côi ............................17 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài .....................................................................23 1.2.1. Khái niệm trẻ em mồ côi (Orphaned children) ......................................23 1.2.2. Khái niệm cơ sở bảo trợ xã hội (Social Protection Centrer or Social Sponsor Center) ..................................................................................................23 1.2.3. Khái niệm giáo dục hoà nhập (Inclusive education)..............................24 1.3. Đặc điểm của trẻ em mồ côi sống tại các cơ sở bảo trợ xã hội đang theo học tiểu học ......................................................................................................26 1.3.1. Đặc điểm t m - hội h àn cảnh xuất thân..................................26 1.3.2. Đặc điểm về môi trường sống và phát triển ...........................................28 1.3.3. Đặc điểm năng c h nh thành t h àn cảnh ất th n à môi trường sống.......................................................................................................29 1. . uá nh giáo dục hòa nhậ ở ư ng iểu học cho ẻ em mồ c i sống ại các cơ sở bảo trợ xã hội ............................................................................30 1.4.1. Ý nghĩa giá ục hòa nhập ở trường tiểu học cho trẻ em mồ côi sống t i các cơ sở bảo trợ xã hội .....................................................................31 1.4.2. Mục tiêu giáo dục hòa nhập ở trường tiểu học cho trẻ em mồ côi sống t i các cơ sở bảo trợ xã hội .....................................................................31 1.4.3. Ng y n t c giá ục hòa nhập ở trường tiểu học cho trẻ em mồ côi sống t i các cơ sở bảo trợ xã hội ...............................................................32 1.4.4. Nội dung giáo dục hòa nhập ở trường tiểu học cho trẻ em mồ côi sống t i các cơ sở bảo trợ xã hội .......................................................................32 1.4.5. Phương pháp à các h nh thức tổ chức giáo dục hòa nhập ở trường tiểu học cho trẻ em mồ côi sống t i các cơ sở bảo trợ xã hội .............................39 1.4.6. Kiểm tra, đánh giá kết quả giáo dục hòa nhập ở trường tiểu học cho trẻ em mồ côi sống t i các cơ sở bảo trợ xã hội........................................46 1.4.7. Các yếu tổ ảnh hưởng tới giáo dục hòa nhập ở trường tiểu học cho trẻ em mồ côi sống t i các cơ sở bảo trợ xã hội........................................49 K luận Chương 1..................................................................................................52 Chương 2: TH C TRẠNG GIÁO DỤC H A NHẬP Ở TRƯỜNG TI U HỌC CHO TR M MỒ C I SỐNG TẠI CÁC CƠ SỞ ẢO TRỢ HỘI.......... 53 2.1. Khái quát chung về quá trình khảo sát ..........................................................53 2.1.1. Giới thiệu về địa bàn khảo sát và nghiên cứu ........................................53 2.1.2. ục ti à đối tượng khảo sát ..............................................................54 2.1.3. Nội dung khảo sát ...................................................................................55 2.2. K t quả khảo sát ...............................................................................................55 2.2.1. Th c tr ng năng c hòa nhập ở trường tiểu học của trẻ em mồ côi sống t i các cơ sở bảo trợ xã hội ...............................................................55 2.2.2. Th c tr ng quá trình giáo dục hòa nhập ở trường tiểu học của trẻ em mồ côi sống t i các cơ sở bảo trợ xã hội ....................................................60 K luận Chương 2 ..................................................................................................76 Chương 3: IỆN PHÁP GIÁO DỤC H A NHẬP Ở TRƯỜNG TI U HỌC CHO TR M MỒ C I SỐNG TẠI CÁC CƠ SỞ ẢO TRỢ HỘI ................ 77 3.1. Nguyên tắc đề xuất các biện pháp thực hiện giáo dục hoà nhập cấp tiểu học cho trẻ em mồ côi sống tại các cơ sở bảo trợ xã hội ..............................77 3.1.1. Đảm bảo tôn trọng s khác biệt .............................................................77 3.1.2. Đảm bảo phù hợp mục tiêu giáo dục hòa nhập cấp tiểu học .................77 3.1.3. Đảm bảo phù hợp nguyên t c giáo dục hòa nhập cấp tiểu học .............78 3.1.4. Đảm bảo tính mục đích ..........................................................................78 3.1.5. Đảm bảo tính th c tiễn ...........................................................................78 3.2. Các biện pháp giáo dục hòa nhậ ở ư ng iểu học cho trẻ em mồ côi sống tại các sở bảo trợ xã hội ...........................................................................79 3.2.1. Nhóm biện pháp 1: Xây d ng môi trường hòa nhập cho học sinh ở trường tiểu học .................................................................................................79 3.2.2. Nhóm biện pháp 2: Hỗ trợ năng c h a nhập ở trường tiểu học cho trẻ em mồ côi sống t i các cơ sở bảo trợ xã hội........................................91 3.2.3. Nhóm biệ ều kiện thực hiện giáo dục hòa nhập ở trường tiểu học cho trẻ t ở tr ....106 K t luận Chương 3 ................................................................................................112 Chương : TH C NGHIỆM IỆN PHÁP GIÁO DỤC HÒA NHẬP Ở TRƯỜNG TI U HỌC CHO TR EM MỒ CÔI SỐNG TẠI CÁC CƠ SỞ BẢO TRỢ XÃ HỘI ...............................................................................................113 4.1. Khái quát chung về thực nghiệm sư hạm ..................................................113 4.1.1. Mục đích th c nghiệm ..........................................................................113 4.1.2. Đối tượng th c nghiệm .........................................................................114 4.1.3. Nội dung th c nghiệm ..........................................................................114 4.1.4. Ti chí đánh giá kết quả th c nghiệm ................................................115 4.1.5. Các bước tiến hành th c nghiệm..........................................................118 4.2. K t quả thực nghiệm ......................................................................................120 4.2.1. Kết quả khả sát trước th c nghiệm ....................................................120 4.2.2. Kết quả khảo sát sau th c nghiệm........................................................129 K t luận Chương ................................................................................................142 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................143 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC Đ C NG Ố ............................. 147 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................147 PHỤ LỤC .............................................................................................................. 1PL NHỮNG K HIỆU CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ vi ắ Nội dung CSBTXH Cơ sở bảo trợ xã hội GD Giáo dục GDHN Giáo dục hòa nhập GV Giáo viên HS Học sinh KHGDCN Kế hoạch giáo dục cá nhân NBT Người bảo trợ NXB Nhà xuất bản PL Phụ lục TEMC Trẻ em mồ côi TH Tiểu học THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TN: Thực nghiệm TTBTXH Trung tâm bảo trợ xã hội UNESCO Tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa của Liên hiệp quốc UNICEF Qũy nhi đồng Liên hiệp quốc VD Ví dụ DANH MỤC CÁC ẢNG Bảng 2.1. Kết quả khảo sát việc chấp hành nội quy, nền nếp của TEMC ..........57 Bảng 2.2. Kết quả khảo sát tính tích cực của TEMC với việc học tập ...............64 Bảng 2.3. Kết quả khảo sát sự tương tác và hỗ trợ giữa HS với nhau trong học tập .................................................................................................65 Bảng 2.4. Cơ sở vật chất phục vụ GDHN cho TEMC ........................................73 Bảng 2.5. Khảo sát mức độ tham gia của các tổ chức trong công tác GDHN..........74 Bảng 4.1. Kết quả khả năng hòa nhập trước TN của TEMC lớp 4G ................120 Bảng 4.2. Kết quả kiểm tra khả năng hòa nhập trước thực nghiệm của lớp 4G (tính theo %)................................................................................121 Bảng 4.3. Kết quả điểm đánh giá mức độ tổn thương của TEMC trước thực nghiệm......122 Bảng 4.4. Kết quả điểm đánh kỹ năng giao tiếp của TEMC trước thực nghiệm ....123 Bảng 4.5. Mức độ đánh giá kỹ năng giao tiếp của HS lớp 4 trước thực nghiệm ....124 Bảng 4.6. Kết quả đánh giá tính tuân thủ của HS lớp 4 trước thực nghiệm .....125 Bảng 4.7. Mức độ đánh giá tính tuân thủ của HS lớp 4 trước thực nghiệm......126 Bảng 4.8. Đánh giá kết quả môn học tập của TEMC lớp 4G trước thực nghiệm.....127 Bảng 4.9. Mức độ kết quả học tập của TEMC lớp 4G ......................................127 Bảng 4.10. Kết quả điểm đánh giá tổn thương tâm lý của TEMC sau TN ..............129 Bảng 4.11. Tỷ lệ bị tổn thương tâm lý của TEMC ở các khối lớp sau thực nghiệm.....130 Bảng 4.12. Kết quả kỹ năng giao tiếp của TEMC lớp 4 sau thực nghiệm ..........131 Bảng 4.13. Mức độ kỹ năng giao tiếp của TEMC lớp 4 sau thực nghiệm ..........132 Bảng 4.14. Kết quả tính tuân thủ của TEMC lớp 4 sau thực nghiệm .................133 Bảng 4.15. Mức độ tính tuân thủ của TEMC lớp 4 sau thực nghiệm .................134 Bảng 4.16. Kết quả học tập môn Tiếng Việt lớp 4 ..............................................135 Bảng 4.17. Kết quả khả năng hòa nhập sau thực nghiệm của lớp 4G .................136 Bảng 4.18. Mức độ khả năng hòa nhập sau TN của lớp 4G (tính theo %) .........137 Bảng 4.19. Kết quả khả năng hòa nhập trước và sau TN của lớp 4G .................137 Bảng 4.20. Tổng hợp nguyên nhân chưa hòa nhập sau thực nghiệm của lớp 4G ......138 Bảng 4.21. Kết quả GDHN trước và sau TN của lớp 4G so với các lớp đối chứng .....139 DANH MỤC CÁC I U ĐỒ Biểu đồ 2.1. Kết quả học tập năm học 2014 - 2015 của TEMC ..........................56 Biểu đồ 2.2. Học lực của TEMC so với các bạn trong lớp ..................................56 Biểu đồ 2.3. Kết quả khảo sát sự hòa nhập tâm lý – xã hội của TEMC ..............58 Biểu đồ 2.4. Kết quả khảo sát nội dung về “tìm hiểu khả năng và nhu cầu” của TEMC .......................................................................................60 Biểu đồ 2.5. Kết quả khảo sát các hoạt động hỗ trợ hòa nhập cho TEMC trong trường TH ..............................................................................61 Biểu đồ 2.6. Kết quả khảo sát điều chỉnh nội dung chương trình và xây dựng KHGDCN cho TEMC ............................................................63 Biểu đồ 2.7. Kết quả khảo sát sự tương tác và hỗ trợ giữa GV và HS trong dạy học .....66 Biểu đồ 2.8. Kết quả khảo các phương pháp GDHN đặc thù cho TEMC ...........67 Biểu đồ 2.9. Kết quả khảo các hình thức GDHN cho TEMC .............................68 Biểu đồ 2.10. Thực trạng kiểm tra đánh giá trong dạy học hòa nhập ....................69 Biểu đồ 2.11. Các hình thức tiếp nhận thông tin về GDHN của đội ngũ GV .......70 Biểu đồ 2.12. Kết quả khảo sát về tính kỷ luật lớp học dựa trên sự tôn trọng lẫn nhau .....71 Biểu đồ 2.13. Kết quả khảo sát về sự quan tâm và hỗ trợ của nhà trường đối với TEMC........................................................................................72 Biểu đồ 4.1. Kết quả mức độ tổn thương tâm lý của lớp 4 trước thực nghiệm.......122 Biểu đồ 4.2. Kết quả mức độ tổn thương tâm lý của lớp 4 sau thực nghiệm ....130 Biểu đồ 4.3. Kết quả kỹ năng giao tiếp của TEMC lớp 4 trước và sau TN .......132 Biểu đồ 4.4. Kết quả tính tuân thủ của TEMC lớp 4 trước và sau TN ..............134 Biểu đồ 4.5. Kết quả GDHN trước và sau TN của lớp 4G so với các lớp đối chứng .....140