Nội dung

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 ------------------------------- NGUYỄN KHẢI HOÀN DẠY HỌC NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM DỰA VÀO NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CHO SINH VIÊN CAO ĐẲNG NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC HỌC (TIỂU HỌC) MÃ SỐ: 62 14 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC HÀ NỘI - 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 ------------------------- NGUYỄN KHẢI HOÀN DẠY HỌC NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM DỰA VÀO NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CHO SINH VIÊN CAO ĐẲNG NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC CHUYÊN NGÀNH: GIÁO DỤC HỌC (TIỂU HỌC) MÃ SỐ: 62 14 01 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS. TS. ĐẶNG THÀNH HƯNG 2. TS. TRỊNH THỊ HỒNG HÀ HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án chưa từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác. Tác giả luận án Nguyễn Khải Hoàn iv LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành công trình nghiên cứu này tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các tập thể và cá nhân. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc về sự hướng dẫn, giúp đỡ, chỉ bảo tận tình của PGS.TS Đặng Thành Hưng và TS Trịnh Thị Hồng Hà. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Sau Đại học, Khoa Giáo dục Tiểu học trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành luận án. Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ quý báu của các nhà giáo, các nhà khoa học của các trường: Đại học Sư phạm Hà Nội, Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã khuyến khích và tạo mọi điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn sự hợp tác nhiệt tình của lãnh đạo, cộng tác viên, giảng viên và sinh viên các trường: Đại học Tân Trào, Đại học Thủ đô Hà Nội, Cao đẳng Vĩnh Phúc, Cao đẳng Sư phạm Yên Bái, Cao đẳng Sư phạm Thái Nguyên. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã quan tâm, chia sẻ, động viên tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tác giả luận án Nguyễn Khải Hoàn v MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................... iii LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... iv MỤC LỤC ...................................................................................................................v DANH MỤC VIẾT TẮT .......................................................................................... ix DANH MỤC CÁC BẢNG..........................................................................................x DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................ xii MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................3 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu .........................................................3 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................4 6. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................4 7. Những luận điểm khoa học phải bảo vệ ..................................................................5 8. Những đóng góp của luận án ..................................................................................6 9. Cấu trúc luận án ......................................................................................................6 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA DẠY HỌC NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM ............7 DỰA VÀO NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CHO SINH VIÊN ...............................7 CAO ĐẲNG NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC ........................................................7 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ..............................................................................7 1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài ...................................................7 1.1.2. Các công trình nghiên cứu ở Việt Nam ...................................................11 1.2. Nghiên cứu trường hợp trong khoa học .............................................................16 1.2.1. Một số khái niệm .....................................................................................16 1.2.2. Đặc điểm của trường hợp và NCTH trong khoa học ...............................18 1.3. Lí luận về NCTH trong dạy học .........................................................................19 1.3.1. Một số khái niệm .....................................................................................19 1.3.2. Phân loại, yêu cầu, đặc điểm của TH và NCTH trong dạy học ...............20 vi 1.4. Dạy học NVSP dựa vào nghiên cứu trường hợp ................................................25 1.4.1. Một số khái niệm .....................................................................................25 1.4.2. Bản chất và nguyên tắc của dạy học NVSP dựa vào NCTH ...................27 1.4.3. Tiêu chí của Trường hợp trong dạy học NVSP .......................................32 1.4.4. Đặc điểm và một số biện pháp, kĩ thuật dạy học NVSP dựa vào NCTH ....34 1.5. Đặc điểm sinh viên và hoạt động học tập của sinh viên cao đẳng ngành giáo dục tiểu học ...............................................................................................................39 1.5.1. Đặc điểm của sinh viên cao đẳng ngành giáo dục tiểu học ......................39 1.5.2. Hoạt động học tập của sinh viên cao đẳng ngành giáo dục tiểu học ........41 1.6. Một số yếu tố ảnh hưởng đến dạy học NVSP dựa vào NCTH cho sinh viên cao đẳng ngành GDTH ................................................................................................43 1.6.1. Những yếu tố chủ quan ............................................................................43 1.6.2. Những yếu tố khách quan ........................................................................44 Kết luận chương 1 .....................................................................................................46 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM ....48 DỰA VÀO NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CHO SINH VIÊN .............................48 CAO ĐẲNG NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC ......................................................48 2.1. Phân tích thực tiễn kết cấu chương trình và bối cảnh chung của dạy học NVSP cho sinh viên cao đẳng ngành GDTH ...................................................................48 2.1.1. Kết cấu chương trình đào tạo GVTH trình độ cao đẳng ..........................48 2.1.2. Bối cảnh chung của dạy học NVSP cho sinh viên cao đẳng ngành GDTH ở một số trường sư phạm ..................................................................................53 2.2. Những biện pháp đã và đang áp dụng trong dạy học NVSP cho sinh viên cao đẳng ngành GDTH ................................................................................................56 2.2.1. Việc phân tích, xử lí các nội dung dạy học NVSP ..................................56 2.2.2. Việc xây dựng, thiết kế các tình huống dạy học, các chủ đề, dự án học tập .....................................................................................................................57 2.2.3. Việc tổ chức các hoạt động học tập theo các tình huống dạy học, tình huống trải nghiệm .............................................................................................59 2.2.4. Việc đánh giá kết quả học tập NVSP của sinh viên ................................59 2.3. Thực trạng áp dụng NCTH trong dạy học NVSP cho SV CĐ ngành GDTH ....60 vii 2.3.1. Mục đích, đối tượng và địa bàn khảo sát .................................................60 2.3.2. Nội dung khảo sát ....................................................................................61 2.3.3. Phương pháp khảo sát ..............................................................................61 2.4. Kết quả khảo sát .................................................................................................62 2.4.1. Nhận thức của GV, CBQL và SV về dạy học dựa vào NCTH ................62 2.4.2. Kinh nghiệm của giảng viên, cán bộ quản lí và sinh viên về giảng dạy, học tập dựa vào NCTH .....................................................................................65 2.4.3. Về các biện pháp đã tiến hành khi dạy học dựa vào NCTH ....................70 2.4.4. Những kết quả đạt được khi dạy học dựa vào NCTH .............................73 2.4.5. Những khó khăn, thách thức khi dạy học dựa vào NCTH ......................74 2.4.6. Đánh giá chung về thực tiễn dạy học dựa vào NCTH .............................76 Kết luận chương 2 .....................................................................................................78 CHƯƠNG 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC NGHIỆP VỤ SƯ PHẠM ...........79 DỰA VÀO NGHIÊN CỨU TRƯỜNG HỢP CHO SINH VIÊN .............................79 CAO ĐẲNG NGÀNH GIÁO DỤC TIỂU HỌC ......................................................79 3.1. Phân tích nội dung nghiệp vụ sư phạm để lựa chọn và thiết kế các Trường hợp dạy học phù hợp ....................................................................................................79 3.1.1. Mục đích, yêu cầu ....................................................................................79 3.1.2. Nguyên tắc lựa chọn nội dung để thiết kế các Trường hợp trong dạy học NVSP cho SV CĐ ngành GDTH .....................................................................79 3.1.3. Phân tích và lựa chọn nội dung nghiệp vụ sư phạm để thiết kế các Trường hợp trong dạy học cho SV CĐ ngành GDTH .....................................81 3.2. Lựa chọn, thiết kế và áp dụng các Trường hợp trong dạy học NVSP cho sinh viên cao đẳng ngành GDTH .................................................................................84 3.2.1. Trường hợp dưới dạng các tình huống giáo dục ......................................84 3.2.2. Trường hợp dưới dạng các chủ đề học tập NVSP ...................................88 3.2.3. Trường hợp dưới dạng các đề tài nghiên cứu HS ....................................94 3.3. Sử dụng một số kĩ thuật dạy học NVSP dựa vào NCTH .................................102 3.3.1. Kĩ thuật hướng dẫn nghiên cứu tình huống dạy học..............................102 3.3.2. Kĩ thuật mảnh ghép và công não trong chủ đề học tập..........................106 3.3.3. Kĩ thuật nghiên cứu bài học trong nghiên cứu trường hợp ....................110 viii 3.4. Thực hiện đánh giá kết quả học tập NVSP theo tiếp cận năng lực ..................115 3.4.1. Nguyên tắc đánh giá ..............................................................................115 Hình 3.1. Mô hình năng lực 4 thành tố ...................................................................115 3.4.2. Qui trình đánh giá ..................................................................................116 3.4.3. Kĩ thuật đánh giá ....................................................................................119 Kết luận chương 3 ...................................................................................................121 CHƯƠNG 4. THỰC NGHIỆM KHOA HỌC ........................................................122 4.1. Khái quát về thực nghiệm ................................................................................122 4.1.1. Mục đích, qui mô, đối tượng, địa bàn và thời gian thực nghiệm ..........122 4.1.2. Nội dung thực nghiệm ...........................................................................123 4.1.3. Phương pháp và kĩ thuật thực nghiệm ...................................................123 4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm .........................................................................127 4.2.1. Giai đoạn thực nghiệm vòng 1 ...............................................................127 4.2.3. Đánh giá chung kết quả thực nghiệm ....................................................143 4.3. Đánh giá hiệu quả dạy học NVSP dựa vào nghiên cứu trường hợp qua ý kiến chuyên gia ...........................................................................................................144 4.3.1. Tổ chức lấy ý kiến chuyên gia ...............................................................144 4.3.2. Kết quả đánh giá của chuyên gia ...........................................................146 Kết luận chương 4 ...................................................................................................151 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.................................................................................152 1. Kết luận ...............................................................................................................152 2. Kiến nghị .............................................................................................................153 2.1. Với các cơ sở đào tạo giáo viên tiểu học ..................................................153 2.2. Với giảng viên ở các trường đại học, cao đẳng ........................................154 2.3. Với sinh viên ngành giáo dục tiểu học .....................................................154 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ..............................................155 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................158 PHỤ LỤC ................................................................................................................173 ix DANH MỤC VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lí CĐ Cao đẳng ĐH Đại học GDH Giáo dục học GDTH Giáo dục tiểu học GQVĐ Giải quyết vấn đề GV Giảng viên GVTH Giáo viên tiểu học HS Học sinh NCBH Nghiên cứu bài học NCTH Nghiên cứu trường hợp NLSP Năng lực sư phạm NVSP Nghiệp vụ sư phạm PPDH Phương pháp dạy học RLNVSPTX Rèn luyện NVSP thường xuyên SGK Sách giáo khoa SGV Sách giáo viên SHCM Sinh hoạt chuyên môn SV Sinh viên TH Trường hợp TLH Tâm lí học x DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Các kiểu và loại trường hợp trong dạy học .................................................. 21 Bảng 2.1. Tỉ lệ phân bổ nội dung đào tạo49 của một số trường cao đẳng đào tạo GVTH ở Úc ................................................................................................................. 49 Bảng 2.2. Tỉ lệ phân bổ nội dung đào tạo của một số trường CĐ đào tạo GVTH ở Việt Nam ..................................................................................................................... 51 Bảng 2.3. Đánh giá của CBQL, GV, SV về mức độ GV sử dụng các chiến lược dạy học hiện đại trong dạy học cho SV CĐ ngành GDTH .......................................... 63 Bảng 2.4. Thực trạng CBQL, GV, SV hiểu đúng về NCTH trong khoa học, trong dạy học và ý nghĩa của dạy học dựa vào NCTH .................................................... 65 Bảng 2.5. Đánh giá của CBQL, GV về nguyên nhân chưa thực hiện dạy học dựa vào NCTH ................................................................................................................... 66 Bảng 2.6. Đánh giá của SV về nguyên nhân chưa thực hiện học tập dựa vào NCTH ...................................................................................................................................... 68 Bảng 2.7. Đánh giá của CBQL, GV, SV về hình thức giảng dạy, học tập dựa vào NCTH........................................................................................................................... 70 Bảng 2.8. Ý kiến của CBQL, GV, SV về mức độ sử dụng các biện pháp giảng dạy, học tập .......................................................................................................................... 71 Bảng 2.9. Nhận thức của CBQL, GV, SV về các kết quả đạt được khi dạy học NCSP dựa vào NCTH ................................................................................................ 73 Bảng 2.10. Ý kiến của CBQL, GV về những khó khăn, thách thức khi dạy học, học tập dựa vào NCTH ..................................................................................................... 75 Bảng 4.1. Phân phối điểm kiểm tra đầu vào của hai lớp thực nghiệm và đối chứng .................................................................................................................................... 127 Bảng 4.2. Tham số kiểm định thống kê của hai nhóm thực nghiệm và đối chứng . 129