Nội dung

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HCM KHOA LỊCH SỬ LEÂ PHUÏNG HOAØNG LÒCH SÖÛ QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÔÛ ÑOÂNG AÙ TÖØ SAU CHIEÁN TRANH THEÁ GIÔÙI THÖÙ HAI ÑEÁN CUOÁI CHIEÁN TRANH LAÏNH (1945-1991) LÖU HAØNH NOÄI BOÄ - 2005 1 DAÃN NHAÄP QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÔÛ ÑOÂNG AÙ TRONG CHIEÁN TRANH THAÙI BÌNH DÖÔNG (7.12.1941 − 2.9.1945) Sau moät thôøi gian noã löïc ñaøm phaùn vôùi Hoa Kì, nhöng khoâng coù keát quaû(1), ngaøy 7.12.1941, Nhaät baát thaàn toå chöùc moät cuoäc taán coâng oà aït baèng khoâng quaân vaøo haïm ñoäi Thaùi Bình Döông cuûa Mó ñang neo ñaäu taïi Traân Chaâu Caûng (Pearl Harbor) trong quaàn ñaûo Hawaii, Cuoäc Chieán tranh Thaùi Bình Döông (hay Chieán tranh Ñaïi Ñoâng AÙ, theo caùch goïi cuûa ngöôøi Nhaät) khôûi phaùt(2). Chæ trong moät thôøi gian ngaén − töø thaùng 12. 1941 ñeán thaùng 5.1942, Nhaät ñaõ kieåm soaùt toaøn boä caùc xöù thuoäc ñòa vaø phuï thuoäc cuûa caùc cöôøng quoác phöông Taây ôû Vieãn Ñoâng (caùc xöù Ñoâng Nam AÙ, Hongkong, nhieàu caên cöù quaân söï cuûa Hoa Kì ôû Thaùi Bình Döông). Tuy nhieân, ngay trong thaùng 5.1942, taïi vuøng bieån San Hoâ (Coral Sea), söùc tieán coâng cuûa Nhaät ñaõ baét ñaàu kieät, khi haûi quaân nöôùc naøy laàn ñaàu tieân ñaõ chaúng nhöõng khoâng tieâu dieät ñöôïc ñoái phöông, maø coøn chòu nhöõng toån thaát naëng khoâng sao buø ñaép noåi. Traän Midway dieãn ra chæ moät thaùng sau ñoù cho thaáy gioù ñaõ ñoåi chieàu: töø nay quyeàn chuû ñoäng treân chieán tröôøng thuoäc veà quaân Mó, coøn quaân Nhaät phaûi chuyeån sang theá phoøng ngöï. Veà phaàn mình, ngöôøi Anh ñaõ phaûi baèng loøng vôùi vai troø thöù yeáu trong caùc hoaït ñoäng quaân söï cuûa Ñoàng minh, sau khi caùc chieán haïm toái taân nhaát cuûa hoï − Prince of Wales vaø Repulse − bò ñaùnh ñaém ngay trong nhöõng ngaøy ñaàu cuûa cuoäc chieán. Rieâng Lieân Xoâ ñaõ kí vôùi Nhaät Baûn Hieäp öôùc Trung laäp (13.4.1941) coù giaù trò trong voøng 5 naêm vaø caû hai nöôùc ñeàu khoâng leân tieáng phuû nhaän giaù trò cuûa vaên kieän ngoaïi giao naøy sau söï kieän ngaøy 7.11.1941. Vaø thöïc teá laø maõi ñeán ngaøy 8.8.1945, Lieân Xoâ môùi ra lôøi tuyeân chieán choáng Nhaät vaø khôûi söï caùc hoaït ñoäng quaân söï ôû Maõn Chaâu. Nhö vaäy, haàu nhö toaøn boä gaùnh naëng cuoäc chieán choáng Nhaät ñeàu do Hoa Kì gaùnh vaùc. Ñoù laø lí do khieán Hoa Kì coù tieáng noùi quyeát ñònh trong caùc hoaït ñoäng ñoái ngoaïi cuûa Ñoàng Minh ôû Vieãn Ñoâng trong thôøi gian chieán tranh. 1. Chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Trung Quoác Khoâng laâu sau khi chieán tranh baét ñaàu, chính phuû Roosevelt ñaõ vaïch ra moät chính saùch môùi ñoái vôùi Trung Quoác vôùi nhöõng ñöôøng neùt chính nhö sau: “Ñoái vôùi Trung Quoác, chuùng ta coù hai muïc tieâu. Thöù nhaát laø cuøng chung tieán haønh chieán tranh moät caùch coù hieäu quaû. Thöù hai laø nhìn nhaän vaø xaây döïng Trung Quoác thaønh moät cöôøng quoác ngang haøng vôùi ba ñoàng minh phöông Taây cuûa noù: Nga, Anh vaø Hoa Kì, caû trong vaø sau thôøi gian chieán tranh, vöøa ñeå chuaån bò cho coâng cuoäc toå chöùc thôøi haäu chieán, vöøa ñeå taïo döïng söï oån ñònh vaø phoàn vinh ôû phöông Ñoâng” [Daãn laïi theo 57, tr.33]. Thaùng 12.1942, ñöôøng höôùng treân ñöôïc Boä Ngoaïi giao xaùc ñònh nhö laø moät phaàn cuûa keá (1) Veà quan heä Hoa Kì – Nhaät vaø chính saùch cuûa chính phuû Washington ñoái vôùi Nhaät trong khoaûng thôøi gian töø cuoái thaäp nieân 30 ñeán thaùng 12.1941, ñoäc giaû coù theå tham khaûo Leâ Phuïng Hoaøng, Franklin D. Roosevelt, tieåu söû chính trò, tuû saùch Ñaïi hoïc Sö phaïm TP. Hoà Chí Minh, 2004, töø trang 92 ñeán trang 109. Veà cuoäc Chieán tranh Thaùi Bình Döông, ñoäc giaû naøo quan taâm coù theå tìm ñoïc Leâ Vinh Quoác − Huyønh Vaên Toøng, Cuoäc Chieán tranh Thaùi Bình Döông (1941 – 1945), NXB Vaên Ngheä TP. Hoà Chí Minh, 2002. (2) 2 hoaïch toång theå cho hoaït ñoäng ñoái ngoaïi cuûa Hoa Kì thôøi haäu chieán. Theo ñoù, sau chieán tranh, boán ñaïi cöôøng thaéng traän − Hoa Kì, Lieân Xoâ, Anh vaø Trung Quoác − seõ chia nhau kieåm soaùt theá giôùi. Trong khuoân khoå cuûa traät töï môùi naøy, Anh seõ tieáp tuïc laø Ñoàng Minh, nhöng ngaøy caøng leä thuoäc Mó, coøn nhöõng nöôùc töøng laø cöïu thuoäc ñòa vaø ñang naèm trong Khoái Thònh vöôïng chung, nhö Canada, Australia vaø New Zealand seõ rôi vaøo quyõ ñaïo aûnh höôûng cuûa Mó. Trung Quoác, ñöôïc vöôn leân ñòa vò cöôøng quoác theá giôùi nhôø söï ñôõ ñaàu cuûa Washington vaø theâm nöõa, ñöôïc ñöùng chung trong moät lieân minh an ninh song phöông vôùi Mó(3) taát seõ uûng hoä moïi böôùc ñi cuûa nöôùc naøy treân tröôøng quoác teá, ñaëc bieät laø ôû Vieãn Ñoâng. Veà phaàn Lieân Xoâ, nöôùc coù cheá ñoä chính trò vaø xaõ hoäi hoaøn toaøn khaùc vôùi Mó vaø moät quaân ñoäi huøng maïnh daïn daøy kinh nghieäm chieán ñaáu, taát seõ khoâng cam chòu bò Mó chi phoái. Khi ñoù, Lieân Xoâ seõ coù moät ñoái troïng laø Trung Quoác ôû Vieãn Ñoâng vaø moät ñoái thuû khoâng khoan nhöôïng laø Anh ôû chaâu AÂu. Laàn ñaàu tieân chính phuû Washington chính thöùc mang ra thöïc hieän chính saùch naâng Trung Quoác leân ñòa vò moät trong caùc ñaïi cöôøng theá giôùi, ngang haøng vôùi Hoa Kì, Lieân Xoâ vaø Anh, ñoù laø khi Trung Quoác ñöôïc môøi kí vaøo baûn Tuyeân boá cuûa boán ñaïi cöôøng veà neàn An ninh chung ñöôïc coâng boá taïi Moskva ngaøy 30.10.1943. Vaên kieän thöøa nhaän Trung Quoác coù quyeàn vaø coù traùch nhieäm döï phaàn cuøng vôùi caùc cöôøng quoác khaùc vaøo söï nghieäp tieán haønh chieán tranh, toå chöùc neàn hoaø bình vaø thieát laäp moät boä maùy cho quan heä coäng taùc quoác teá thôøi haäu chieán. Töø ngaøy 23 ñeán ngaøy 25.11.1943, Trung Quoác ñöôïc môøi tham döï Hoäi nghò Cairo dieãn ra ngay tröôùc Hoäi nghò Teheran. Ñaây laø laàn ñaàu tieân töø khi ra ñôøi (1911), Trung Hoa Daân quoác ñöôïc ñoái xöû nhö moät cöôøng quoác theá giôùi, vì hai ngöôøi ñoái taùc vôùi Töôûng Giôùi Thaïch − ngöôøi laõnh ñaïo Trung Quoác − laø toång thoáng Hoa Kì F. Roosevelt vaø thuû töôùng Anh Winston Churchill. Baûn Thoâng caùo chung cuûa hoäi nghò ñöôïc coâng boá ngaøy 1.12 vôùi söï taùn thaønh cuûa nhaø laõnh ñaïo Lieân Xoâ I. Stalin ghi roõ raèng “Maõn Chaâu, Ñaøi Loan vaø quaàn ñaûo Baønh Hoà maø Nhaät ñaõ töôùc ñoaït cuûa Trung Quoác seõ ñöôïc hoaøn traû cho Coäng hoøa Trung Hoa” [19, tr.519]. Trong nhöõng naêm thaùng sau ñoù, tuy Trung Quoác khoâng ñöôïc môøi tham döï caùc hoäi nghò Teheran, Yalta vaø Potsdam, quyeàn lôïi cuûa Trung Quoác khoâng vì theá maø bò laõng queân. Caùc Hoäi nghò Yalta vaø Potsdam ñeàu taùi khaúng ñònh noäi dung ñaõ ñöôïc neâu treân cuûa Hoäi nghò Cairo, vaø thaäm chí khi chieán tranh Thaùi Bình Döông keát thuùc, Trung Quoác coøn ñöôïc giao nhieäm vuï giaûi giaùp quaân ñoäi Nhaät khoâng chæ ngay treân laõnh thoå mình, maø caû treân baùn ñaûo Ñoâng Döông ôû phía baéc vó tuyeán 16. Nhöng quan troïng hôn caû laø Trung Quoác ñaõ coù maët ôû Hoäi nghò Dumbarton Oaks (dieãn ra töø ngaøy 29.9 ñeán ngaøy 7.10.1944) vaø Hoäi nghò San Francisco (dieãn ra töø ngaøy 25.4 ñeán ngaøy 26.6.1945) trong tö caùch laø moät trong boán nöôùc ñoàng baûo trôï Toå chöùc Lieân hieäp Quoác. Chieác gheá thöôøng tröïc trong Hoäi ñoàng Baûo an − cô quan quyeàn löïc cao nhaát cuûa toå chöùc quoác teá naøy − ñaõ xaùc nhaän vai troø cuûa Trung Quoác trong thôøi haäu chieán, ngang haøng vôùi boán ñaïi cöôøng AÂu − Mó: Lieân Xoâ, Hoa Kì, Anh vaø Phaùp. Nhö vaäy, phaûi chaêng vaøo giöõa thaäp nieân 40, Trung Quoác ñaõ tích luõy ñuû thöïc löïc cuûa moät cöôøng quoác theá giôùi? Thöïc ra, coøn phaûi ñôïi raát laâu nöõa Trung Quoác môùi ñaït ñeán vò theá naøy(4). Ñaõ vaäy, nhöõng gì maø Trung Quoác thu ñoaït ñöôïc trong nhöõng naêm thaùng chieán tranh roõ raøng laø lôùn hôn nhieàu so vôùi phaàn ñoùng goùp cuûa nöôùc naøy vaøo söï nghieäp ñaùnh baïi quaân phieät Nhaät. Vai troø cuûa Hoa Kì trong noã löïc naâng cao ñòa vò cuûa Trung Quoác treân tröôøng quoác teá khoâng (3) Taïi Hoäi nghò Cairo (11.1943), toång thoáng F. Roosevelt ñaõ höùa vôùi Töôûng Giôùi Thaïch raèng Hoa Kì seõ kí Hieäp öôùc An ninh song phöông vôùi Trung Quoác sau khi chieán tranh chaám döùt. (4) Phaûi ñôïi ñeán naêm 1954, Trung Quoác môùi, laàn ñaàu tieân trong thôøi haäu chieán, coù maët taïi hoäi nghò quoác teá quy tuï ñuû maët caùc cöôøng quoác theá giôùi: ñoù laø Hoäi nghò Geneva, baøn veà caùc vaán ñeà Trieàu Tieân vaø Ñoâng Döông. Vaø phaûi ñôïi ñeán cuoái thaäp nieân 60 − ñaàu thaäp nieân 70, Trung Quoác môùi baét ñaàu ñöôïc ñoái xöû nhö moät cöôøng quoác thöïc söï. Laàn naøy, nöôùc chuû ñoäng xem laïi vai troø cuûa Trung Quoác treân tröôøng quoác teá vaãn laø Hoa Kì. 3 döøng laïi ôû ñoù. Trong “Hoà sô coá vaán” khoâng ñeà ngaøy ñöôïc chuaån bò cho toång thoáng Roosevelt nhaân Hoäi nghò Yalta, caùc quan chöùc coù traùch nhieäm ôû Boä Ngoaïi giao ñaõ vieát: “Chính saùch laâu daøi cuûa chính phuû Mó ñoái vôùi Trung Quoác ñaët neàn taûng treân nieàm tin raèng nhu caàu ñeå Trung Quoác trôû thaønh nhaân toá chính ôû Vieãn Ñoâng laø yeâu caàu cô baûn cho hoaø bình vaø an ninh ôû vuøng naøy. Ñeå phuø hôïp, chính saùch cuûa chuùng ta ñöôïc höôùng vaøo caùc muïc tieâu sau: 1. Chính trò: moät Trung Quoác maïnh, oån ñònh vaø thoáng nhaát vôùi moät chính phuû ñaïi dieän cho caùc nguyeän voïng cuûa nhaân daân Trung Quoác: a) Chuùng ta baèng moïi caùch thích hôïp thuùc ñaåy vieäc thaønh laäp moät chính theå ñaïi nghò roäng raõi. Chính theå naøy seõ mang laïi söï thoáng nhaát trong nöôùc, bao goàm caû vieäc hoøa giaûi khaùc bieät Quoác – Coäng vaø hoaøn thaønh moät caùch coù hieäu quaû caùc traùch nhieäm trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc cuûa mình” [18, tr.353]. Thaùng 6.1944, toång thoáng F. Roosevelt ñaõ phaùi phoù toång thoáng Henry Wallace sang Trung Quoác vôùi chæ thò daøn xeáp maâu thuaãn giöõa Quoác daân ñaûng (QDÑ) vaø ñaûng Coäng saûn (ÑCS) vaø khoâi phuïc söï tin caäy laãn nhau giöõa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác [Xem chi tieát trong 19, tr.550 vaø 555 vaø 59, tr.460]. Töø ñoù cho ñeán khi chieán tranh Thaùi Bình Döông chaám döùt, caùc ñaïi söù cuûa Hoa Kì ôû Trung Quoác − Clarence E. Gauss vaø Patrick J. Hurley (töø thaùng 12.1944) − ñaõ ñöôïc Washington chæ thò tích cöïc thuùc ñaåy tieán trình thoáng nhaát taát caû caùc löïc löôïng vuõ trang ôû Trung Quoác vaøo muïc tieâu ñaùnh baïi Nhaät vaø goùp phaàn vaøo vieäc tìm kieám moät giaûi phaùp nhanh choùng cho vaán ñeà noäi boä Trung Quoác theo caùch thu xeáp ñeå QDÑ vaø ÑCS ngoài laïi vôùi nhau. Caùc ñaïi dieän chính phuû Mó ñaõ khoâng ít laàn yeâu caàu nhöõng ngöôøi caàm ñaàu chính phuû Truøng Khaùnh khoâng neân coù nhöõng ñoäng thaùi laøm cho quan heä Quoác – Coäng xaáu ñi [Xem chi tieát trong 39, tr.187 – 196]. Ñeå thöïc hieän ñöôøng loái cuûa Washington ñoái vôùi Trung Quoác, caùc nhaø ngoaïi giao Mó khoâng chæ tieán haønh caùc cuoäc vaän ñoäng ôû phía chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch, maø hoï coøn tìm ñeán taän chieán khu Dieân An ñeå tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi Mao Traïch Ñoâng, ngöôøi laõnh ñaïo ñaûng Coäng saûn Trung Quoác. ÔÛ ñaây cuõng caàn löu yù raèng ngay töø ñaàu, chính phuû F. Roosevelt ñaõ taùn ñoàng “giaûi phaùp Töôûng Giôùi Thaïch” cho vaán ñeà Trung Quoác ñöôïc ñaïi söù Patrick Hurley trình baøy nhö sau trong baùo caùo göûi veà Washington thaùng 2.1945: “Toâi nghó raèng chính phuû chuùng ta ñaõ ñuùng trong quyeát ñònh uûng hoä chính phuû quoác daân Trung Quoác vaø quyeàn laõnh ñaïo cuûa Töôûng Giôùi Thaïch. Toâi khoâng taùn thaønh hay uûng hoä baát kì nguyeân taéc naøo, maø theo yù toâi seõ laøm suy yeáu chính phuû quoác daân hay quyeàn laõnh ñaïo cuûa Töôûng Giôùi Thaïch” [19,tr.72]. 2. Chính saùch cuûa Hoa Kì ñoái vôùi Nhaät Tröôùc caû khi chieán tranh Thaùi Bình Döông khôûi phaùt, chính phuû Hoa Kì ñaõ ñoàng yù vôùi quan ñieåm cuûa caùc nhaø chæ huy quaân söï haøng ñaàu laø ñaët thaønh öu tieân nhieäm vuï ñaùnh baïi Ñöùc, vaø do vaäy choïn chaâu AÂu laø chieán tröôøng chính. Sau khi tröïc tieáp tham chieán, chính phuû Roosevelt luoân baøy toû mong muoán Lieân Xoâ seõ sôùm tham gia cuoäc chieán choáng Nhaät, moät khi Ñöùc bò ñaùnh baïi. Thaùng 10.1943, khi sang Moskva ñaøm phaùn vôùi hai ngöôøi ñoàng nhieäm Anh vaø Lieân Xoâ, boä tröôûng Ngoaïi giao Hoa Kì Cordell Hull ñaõ ñöôïc Stalin höùa heïn raèng Lieân Xoâ seõ sôùm tham gia chieán tranh Thaùi Bình Döông ngay sau khi Ñöùc bò ñaùnh baïi. Nhaø laõnh ñaïo Lieân Xoâ ñaõ xaùc nhaän laïi lôøi höùa treân taïi Hoäi nghò Teheran (28.11 − 1.12.1943). Cuõng taïi Hoäi nghò naøy, Roosevelt ñaõ quyeát ñònh soá phaän daønh cho Nhaät vaø hai nöôùc coøn laïi trong phe Truïc laø “ñaàu haøng khoâng ñieàu kieän” vaø “trieät boû nhöõng thöù tö töôûng maø caùc nöôùc ñoù ñaõ söû duïng nhö laø neàn taûng ñeå chinh phuïc vaø noâ dòch caùc daân toäc khaùc”. Taïi Hoäi nghò Yalta (4 − 11.2.1945), lôøi höùa tham chieán choáng Nhaät cuûa Lieân Xoâ trôû thaønh 4 cam keát chaéc chaén, sau khi Roosevelt thoûa maõn moät soá ñieàu kieän maø Stalin ñaõ ñaët ra. Cuøng vôùi W. Churchill, caû hai ñaõ kí vaøo baûn thoûa thuaän bí maät ñeà ngaøy 11.2 neâu roõ nhöõng quyeàn lôïi Lieân Xoâ seõ ñöôïc höôûng. Toaøn vaên kieän laø nhö sau: “Caùc nhaø laõnh ñaïo cuûa ba ñaïi cöôøng − Lieân Xoâ, Hoa Kì vaø Anh − thoûa thuaän raèng trong voøng hai hay ba thaùng sau khi Ñöùc ñaàu haøng vaø chieán tranh ôû chaâu AÂu chaám döùt, Lieân Xoâ seõ tham chieán choáng Nhaät beân caïnh caùc ñoàng minh vôùi nhöõng ñieàu kieän sau: 1. Hieän traïng ôû Ngoaïi Moâng (Coäng hoøa Nhaân daân Moâng Coå) seõ ñöôïc giöõ nguyeân; 2. Caùc quyeàn lôïi cuûa Nga ñaõ bò cuoäc tieán coâng boäi öôùc cuûa Nhaät naêm 1904 xaâm phaïm seõ ñöôïc phuïc hoài, cuï theå laø: a) phaàn nam Sakhalin cuõng nhö taát caû nhöõng ñaûo keà beân seõ ñöôïc giao hoaøn veà cho Lieân Xoâ; b) thöông caûng Ñaïi Lieân seõ ñöôïc quoác teá hoùa, quyeàn lôïi öu ñaõi cuûa Lieân Xoâ ôû caûng naøy seõ ñöôïc ñaûm baûo vaø hôïp ñoàng thueâ caûng Löõ Thuaän laøm quaân caûng cuûa Lieân Xoâ seõ ñöôïc phuïc hoài; c) ñöôøng saét Ñoâng Trung Quoác vaø ñöôøng saét Nam Maõn Chaâu daãn ñeán caûng Ñaïi Lieân seõ ñöôïc ñieàu haønh baèng moät coâng ty lieân doanh Xoâ-Trung ñöôïc thaønh laäp theo thoûa thuaän raèng caùc quyeàn lôïi öu tieân cuûa Lieân Xoâ seõ ñöôïc ñaûm baûo, coøn Trung Quoác seõ giöõ nguyeân taát caû chuû quyeàn ñoái vôùi Maõn Chaâu d) quaàn ñaûo Kuril seõ ñöôïc chuyeån giao cho Lieân Xoâ. Caùc beân ñaït ñöôïc hieåu bieát raèng thoûa thuaän lieân quan ñeán Ngoaïi Moâng Coå vaø caùc caûng vaø ñöôøng saét neâu treân caàn ñöôïc söï taùn thaønh cuûa ñaïi nguyeân soaùi Töôûng Giôùi Thaïch. Ngaøi toång thoáng seõ thöïc hieän caùc böôùc ñi nhaèm tranh thuû söï taùn thaønh naøy theo lôøi khuyeân cuûa ngaøi Stalin (5) . Nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu cuûa ba ñaïi cöôøng ñoàng yù raèng nhöõng yeâu caàu cuûa Lieân Xoâ seõ ñöông nhieân ñöôïc ñaùp öùng ñaày ñuû khi Nhaät bò ñaùnh baïi. Veà phaàn mình, Lieân Xoâ baøy toû thaùi ñoä saün saøng kí vôùi Chính phuû Quoác daân Trung Quoác moät hieäp öôùc höõu nghò vaø lieân minh giöõa Lieân Xoâ vaø Trung Quoác nhaèm trôï giuùp Trung Quoác baèng quaân ñoäi vaø vì muïc ñích giaûi phoùng Trung Quoác khoûi aùch thoáng trò cuûa Nhaät” [11, tr.254 – 255]. Vaøo thôøi ñieåm Hoäi nghò Yalta dieãn ra, ngöôøi Nhaät khoâng coøn hi voïng gì vaøo moät keát thuùc saùng suûa cuûa cuoäc chieán. Thöïc ra, hoï ñaõ nhaän ra söï thaät hieån nhieân naøy tröôùc ñoù khaù laâu. Khoâng laâu sau khi Ñoàng Minh ñoå boä leân Normandy, chính Hoaøng ñeá Nhaät ñaõ yeâu caàu chính phuû xem xeùt khaû naêng chaám döùt chieán tranh vaø vaän ñoäng vai troø trung gian cuûa Lieân Xoâ, cöôøng quoác Ñoàng Minh duy nhaát chöa laâm chieán vôùi Nhaät. Nhöng ñaùp laïi caùc cuoäc vaän ñoäng cuûa Nhaät laø caâu traû lôøi thoaùi thaùc cuûa Lieân Xoâ, ñeå roài ngaøy 5.4.1945, chính phuû Moskva ra tuyeân boá baõi boû Hieäp öôùc Trung laäp Xoâ − Nhaät. Cuõng vaøo ngaøy naøy, traän chieán giaønh Okinawa, chöôùng ngaïi cuoái cuøng ngaên trôû cuoäc ñoå boä cuûa quaân Mó leân laõnh thoå chính quoác Nhaät (bao goàm 4 ñaûo lôùn: Honshu, Hokkaido, Kyushu vaø Shikoku) khôûi dieãn vaø keát thuùc vaøo giöõa thaùng 6 baèng thaéng lôïi cuûa quaân Mó. Ngaøy 26.7.1945, giöõa luùc Hoäi nghò Potsdam coøn ñang dieãn ra, moät baûn tuyeân caùo mang chöõ kí cuûa toång thoáng Hoa Kì H. Truman, thuû töôùng Anh Clement Atlee vaø ngöôøi ñöùng ñaàu Nhaø nöôùc Trung Hoa Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ ñöôïc coâng boá vôùi söï ñoàng yù veà noäi dung cuûa nhaø laõnh ñaïo xoâ vieát I. Stalin [8, tr.177](6). Tuyeân caùo nhaán maïnh Nhaät phaûi ñaàu haøng voâ ñieàu kieän, neáu khoâng (5) (6) Maõi ñeán ngaøy 15.6.1945, Töôûng Giôùi Thaïch môùi ñöôïc ñaïi dieän Mó baùo cho bieát noäi dung cuûa thoûa thuaän maät. Trong Hoài kí, boä tröôûng Ngoaïi giao Hoa Kì James Byrnes ghi raèng chính phuû Lieân Xoâ khoâng ñeà xuaát moät thay ñoåi 5 “seõ bò huûy dieät nhanh choùng vaø hoaøn toaøn”. Tuyeân caùo neâu roõ chính saùch cuûa caùc nöôùc Ñoàng Minh ñoái vôùi Nhaät seõ laø: − Vónh vieãn loaïi tröø chuû nghóa quaân phieät vaø xaây döïng moät cheá ñoä môùi, hoaø bình, an ninh vaø coâng lí; − Laõnh thoå Nhaät seõ chæ coøn laïi 4 ñaûo lôùn laø Honshu, Hokkaido, Kyushu vaø Shikoku vaø caùc ñaûo nhoû keà beân; − Caùc toäi phaïm chieán tranh seõ bò tröøng phaït, caùc quyeàn töï do ngoân ngöõ, tö töôûng, toân giaùo vaø nhöõng quyeàn cô baûn khaùc cuûa con ngöôøi seõ ñöôïc toân troïng; − Caùc noäi dung cuûa Tuyeân boá Cairo phaûi ñöôïc thöïc hieän; − Nhaät phaûi boài thöôøng chieán tranh vaø giaûi taùn neàn coâng nghieäp chieán tranh; − Quaân ñoäi Nhaät phaûi bò giaûi giaùp hoaøn toaøn; − Löïc löôïng Ñoàng Minh seõ chieám ñoùng Nhaät cho ñeán khi nhöõng chính saùch treân ñöôïc hoaøn thaønh vaø cho ñeán luùc “moät chính phuû coù xu höôùng hoaø bình vaø coù traùch nhieäm ñöôïc thaønh laäp phuø hôïp vôùi yù nguyeän ñöôïc töï do baøy toû cuûa nhaân daân Nhaät”. Baûn Tuyeân caùo cuõng ñöa ra lôøi traán an raèng “ngöôøi Nhaät cuõng seõ khoâng bò bieán thaønh moät daân toäc bò noâ dòch vaø nöôùc Nhaät seõ khoâng bò trieät haï”. Ngaøy 28.7, thuû töôùng Nhaät tuyeân boá “khoâng tìm thaáy trong tuyeân caùo cuûa Ñoàng Minh moät giaù trò quan troïng naøo” vaø “do vaäy chaúng coù caùch naøo khaùc hôn laø hoaøn toaøn khoâng bieát ñeán noù” [Daãn laïi theo 57, tr.268]. Tokyo chæ thay ñoåi thaùi ñoä sau khi Mó thaû lieân tieáp hai quaû bom nguyeân töû xuoáng Hisoshima (ngaøy 6.8) vaø Nagasaki (ngaøy 9.8) vaø Lieân Xoâ ra lôøi tuyeân chieán choáng Nhaät (8.8). Ngaøy 14.8, chính phuû Nhaät chaáp nhaän ñaàu haøng Ñoàng Minh voâ ñieàu kieän theo tinh thaàn vaø noäi dung cuûa Tuyeân caùo Potsdam. Ngaøy 2.9.1945, treân chieán haïm Missouri neo ñaäu trong vònh Tokyo, caùc ñaïi dieän cuûa Nhaät ñaõ kí vaøo vaên kieän ñaàu haøng tröôùc söï hieän dieän cuûa töôùng MacArthur, toång tö leänh quaân Ñoàng Minh ôû maët traän Taây-Nam Thaùi Bình Döông. naøo trong baøn Tuyeân caùo, nhöng daân uyû Ngoaïi giao Molotov coù noùi leõ ra Hoa Kì neân tham khaûo yù kieán cuûa phía Lieân Xoâ [13,tr.398]. 6 Chöông I QUAN HEÄ QUOÁC TEÁ ÑOÂNG AÙ TRONG NHÖÕNG NAÊM ÑAÀU CHIEÁN TRANH (9.1945 − 6.1950)(7) Trong khoaûng 5 naêm ñaàu chieán tranh, quan heä quoác teá trong vuøng Ñoâng AÙ chòu söï chi phoái cuûa hai ñaïi cöôøng thaéng traän Hoa Kì vaø Lieân Xoâ. Tuy chæ tham chieán vaøo giôø choùt, Lieân Xoâ ñaõ kòp thôøi thieát laäp quyeàn kieåm soaùt ôû Maõn Chaâu Quoác, vöôït soâng AÙp Luïc, tieán vaøo baùn ñaûo Trieàu Tieân ñeán taän vó tuyeán 38, xaâm nhaäp mieàn Nam ñaûo Sakhalin. Hoàng quaân cuõng chieám toaøn boä quaàn ñaûo Kuril, keå caû hai ñaûo Shikotan vaø Habomai thuoäc ñaûo Hokkaido veà maët ñòa lí vaø haønh chính. Ngoaøi ra, Lieân Xoâ coøn coù hai ñoàng minh laø ñaûng Coäng saûn Trung Quoác vaø ñaûng Coäng saûn Trieàu Tieân. Veà phaàn mình, Mó ñaõ thieát laäp quyeàn kieåm soaùt leân toaøn boä caùc ñaûo treân Thaùi Bình Döông, 4 ñaûo chính quoác Nhaät, phaàn phía Nam baùn ñaûo Trieàu Tieân. Mó coù ñoàng minh trong vuøng laø chính phuû Töôûng Giôùi Thaïch ôû Trung Quoác. Ngay sau khi chieán tranh keát thuùc, trong quan heä giöõa Hoa Kì vaø Lieân Xoâ ñaõ phaùt sinh ba vaán ñeà lôùn. I. VAÁN ÑEÀ NHAÄT BAÛN 1. Hoaøn caûnh ñaàu haøng vaø ñöôøng loái chung ñoái vôùi Nhaät Baûn vaø Vieãn Ñoâng Nhaät Baûn voán laø cöôøng quoác soá moät ôû chaâu AÙ vaø laø thuû phaïm gaây ra chieán tranh ôû Vieãn Ñoâng(8). Vieäc giaûi quyeát vaán ñeà Nhaät sau chieán tranh seõ tröïc tieáp aûnh höôûng ñeán hoøa bình vaø an ninh cuûa khu vöïc naøy, maø tröôùc heát laø vuøng Vieãn Ñoâng. Hoaøn caûnh ñaàu haøng cuûa nöôùc Nhaät quaân phieät coù khaùc bieät so vôùi Ñöùc Quoác xaõ: Nhaät Hoaøng vaãn taïi vò cuøng vôùi Chính phuû Hoaøng gia, maëc duø “töø khi ñaàu haøng, quyeàn löïc cuûa Nhaø vua vaø cuûa Chính phuû Nhaät trong vieäc cai trò ñaát nöôùc seõ ñöôïc ñaët döôùi quyeàn vò chæ huy toái cao cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh” (theo coâng haøm ngaøy 11.8.1945 cuûa Chính phuû Mó göûi Chính phuû Nhaät) [13, tr.402]. Nhöõng nghò quyeát cuûa caùc Hoäi nghò thöôïng ñænh Cairo, Yalta, vaø Tuyeân caùo Potsdam laø cô sôû phaùp lí ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà Nhaät Baûn noùi rieâng vaø Vieãn Ñoâng noùi chung. Tuy nhieân, cuõng nhö khi giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà Ñöùc vaø caùc nöôùc chö haàu cuûa Ñöùc Quoác xaõ, vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà Nhaät Baûn vaø Vieãn Ñoâng ñaõ traûi qua nhöõng cuoäc ñaáu tranh ngaøy caøng gay gaét giöõa Lieân Xoâ vaø Mó. Ngay trong ngaøy Nhaät Baûn chính thöùc ñaàu haøng (15.8.1945), toång tö leänh caùc löïc löôïng vuõ trang Ñoàng minh ôû chaâu AÙ − Thaùi Bình Döông laø ñaïi töôùng Mó MacArthur ñaõ coâng boá baûn “Meänh leänh soá 1”, quy ñònh khu vöïc phuï traùch cuûa quaân ñoäi caùc nöôùc Ñoàng minh ñeå tieáp nhaän söï ñaàu haøng cuûa quaân Nhaät. Theo meänh leänh naøy, quaân ñoäi Trung Hoa seõ tieáp nhaän söï ñaàu haøng cuûa Nhaät ôû nöôùc mình (ngoaïi tröø vuøng Maõn Chaâu), Ñaøi Loan vaø Baéc Ñoâng Döông (cho ñeán vó truyeán 16); quaân Anh seõ tieáp quaûn Mieán Ñieän, Maõ Lai, Singapore vaø mieàn Nam Ñoâng Döông; Lieân Xoâ seõ tieáp nhaän giaûi giôùi ôû Maõn Chaâu, ñaûo Sakhalin vaø Baéc Trieàu Tieân (cho ñeán vó tuyeán 38); coøn Mó seõ chieám ñoùng toaøn boä Nhaät Baûn vôùi quaàn ñaûo Ryukyu (trong ñoù coù ñaûo Okinawa) vaø Nam (7) Chöông I ñöôïc bieân soaïn vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Leâ Vinh Quoác. Tröôùc naêm 1945, caùc töø Ñoâng AÙ vaø Ñoâng Nam AÙ khoâng ñöôïc duøng phoå bieán. Khi ñoù, ngöôøi ta thöôøng duøng töø Vieãn Ñoâng ñeå chæ toaøn boä vuøng chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông , maø Ñoâng AÙ laø moät phaàn. (8) 7 Trieàu Tieân. Nhaän thaáy vaên baûn naøy ñaõ “queân” moät phaàn laõnh thoå maø Lieân Xoâ ñöôïc quyeàn chieám ñoùng theo nghò quyeát ôû Yalta, Chính phuû Lieân Xoâ laäp töùc göûi coâng haøm cho phía Mó, löu yù raèng khu vöïc cuûa Lieân Xoâ coøn bao goàm toaøn boä quaàn ñaûo Kurile, ñoàng thôøi neâu theâm yeâu caàu Lieân Xoâ ñöôïc chieám ñoùng moät phaàn laõnh thoå baûn ñòa cuûa Nhaät laø phía baéc ñaûo Hokkaido [37, tr.383]. Phía Mó thöøa nhaän quyeàn cuûa Lieân Xoâ ôû quaàn ñaûo Kurile, nhöng döùt khoaùt cöï tuyeät vieäc ñeå cho Lieân Xoâ chieám ñoùng ôû Hokkaido. Giöõ vöõng ñoäc quyeàn chieám ñoùng Nhaät Baûn cuûa mình, Mó ñoàng thôøi ñeà nghò thaønh laäp moät “UÛy ban tö vaán veà Vieãn Ñoâng” ñeå coù tieáng noùi chung cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh choáng Nhaät. Nöôùc Anh chaáp nhaän vôùi ñieàu kieän UÛy ban naøy seõ hoïp ôû caû Washington laãn Tokyo vaø môøi theâm AÁn Ñoä tham döï. Lieân Xoâ muoán giaûm bôùt söï ñoäc quyeàn chieám ñoùng cuûa Mó vaø naâng cao vai troø cuûa mình neân khoâng taùn thaønh moät uûy ban chæ coù vai troø “tö vaán”. Ngoaïi tröôûng Molotov yeâu caàu thaønh laäp moät Hoäi ñoàng Kieåm soaùt Ñoàng minh ôû Nhaät goàm 4 cöôøng quoác Mó, Anh, Lieân Xoâ vaø Trung Quoác (töông töï nhö Hoäi ñoàng ôû Ñöùc) ñeå thay cho chính quyeàn chieám ñoùng duy nhaát cuûa Mó. Hoäi nghò Ngoaïi tröôûng Tam cöôøng taïi Moskva (töø 16 ñeán 26.12.1945) giöõa Lieân Xoâ, Mó, Anh ñaõ thieát laäp cô cheá chieám ñoùng Nhaät Baûn vaø xaùc ñònh ñöôøng loái giaûi quyeát caùc vaán ñeà veà Nhaät Baûn, Trung Quoác vaø Trieàu Tieân. Hoäi nghò ñaõ quyeát ñònh: – Veà Nhaät Baûn: thaønh laäp “UÛy ban Vieãn Ñoâng” ñaët truï sôû ôû Washington hoaëc Tokyo, bao goàm 11 nöôùc thaønh vieân laø Mó, Lieân Xoâ, Anh, Phaùp, Trung Quoác, Haø Lan, Canada, Australia, New Zealand, Phillipines vaø AÁn Ñoä (9). UÛy ban naøy coù nhieäm vuï “xaây döïng chính saùch ñoái vôùi Nhaät, caùc nguyeân taéc vaø caùc chuaån möïc” maø Nhaät phaûi tuaân thuû trong luùc hoaøn thaønh caùc nghóa vuï cuûa mình trong thôøi kì chieám ñoùng, vaø “xem xeùt moïi chæ thò vaø hoaït ñoäng cuûa toång tö leänh toái cao quaân ñoàng minh, bao haøm caû caùc quyeát ñònh veà chính saùch” [12, tr.441]. Beân caïnh ñoù laø “Hoäi ñoàng Ñoàng minh veà Nhaät” goàm ñaïi bieåu cuûa Mó, Lieân Xoâ, Trung Quoác vaø Anh (ñaïi dieän cho caû Australia, New Zealand vaø AÁn Ñoä), do toång tö leänh quaân ñoäi Ñoàng minh chieám ñoùng Nhaät (hoaëc ñaïi dieän cuûa oâng naøy) laøm chuû tòch, ñaët truï sôû taïi Tokyo. Hoäi ñoàng laø ñaïi dieän cuûa Ñoàng minh ôû Nhaät, coù nhieäm vuï giuùp ñôõ vaø trao ñoåi yù kieán vôùi vieân toång tö leänh, nhöng quyeàn quyeát ñònh thuoäc veà toång tö leänh quaân ñoäi chieám ñoùng, ngöôøi ñöôïc coi laø “quyeàn löïc chaáp haønh duy nhaát cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh taïi Nhaät”. − Veà Trieàu Tieân: taïm thôøi thöïc hieän moät cheá ñoä “UÛy trò quoác teá” do Mó, Lieân Xoâ, Anh vaø Trung Quoác ñaûm nhieäm vôùi thôøi haïn toái ña laø 5 naêm. Trong thôøi gian ñoù seõ thaønh laäp “UÛy ban Lieân hôïp Xoâ - Mó” ñeå xuùc tieán moïi hoaït ñoäng, tieán tôùi xaây döïng moät nöôùc Trieàu Tieân ñoäc laâp, daân chuû vaø thanh toaùn moïi di saûn cuûa cheá ñoä thuoäc ñòa Nhaät. − Veà Trung Quoác: caùc cöôøng quoác Ñoàng minh nhaát trí xaây döïng moät nöôùc Trung Hoa thoáng nhaát vaø daân chuû; chaám döùt tình traïng noäi chieán baèng caùch caûi toå chính phuû Quoác daân ñaûng theo höôùng môû roäng cho caùc ñaûng phaùi daân chuû tham gia; caùc cöôøng quoác khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa Trung Quoác, ruùt heát quaân ñoäi nöôùc ngoaøi khoûi nöôùc naøy trong moät thôøi gian ngaén. Ñöôøng loái chung nhö vaäy laø roõ raøng vaø khaù coâng baèng hôïp lí. Nhöng khi böôùc vaøo caùc coâng vieäc cuï theå, moãi nöôùc seõ giaûi thích vaø vaän duïng ñöôøng loái treân theo caùch rieâng, nhaèm ñaûm baûo quyeàn lôïi cuûa mình. Theâm vaøo ñoù laø taùc ñoäng cuûa nhöõng yeáu toá khaùch quan ngoaøi döï kieán. Vì (9) 8 Naêm 1949, UÛy ban Vieãn Ñoâng ñöôïc boå sung hai thaønh vieân: Mieán Ñieän vaø Pakistan. vaäy, ñöôøng loái naøy daãn tôùi moät soá keát quaû khoâng ñuùng nhö nhöõng ngöôøi xaây döïng noù mong muoán. 2. Hoa Kì chieám ñoùng Nhaät Baûn Veà maët phaùp lí, chieám ñoùng Nhaät laø hoaït ñoäng quoác teá, nhöng trong thöïc teá laïi thuoäc cuûa Hoa Kì. Töôùng MacAthur, tö leänh quaân ñoäi Mó ôû Vieãn Ñoâng ñaõ trôû thaønh tö leänh toái cao caùc löïc löôïng Ñoàng minh chieám ñoùng Nhaät (SCAP). Vôùi cöông vò naøy, oâng laø ngöôøi naém quyeàn löïc cao nhaát, quyeát ñònh moïi coâng vieäc ôû Nhaät vaø chæ chòu traùch nhieäm tröôùc, vaø nhaän moïi chæ thò vaø meänh leänh (keå caû caùc quyeát ñònh lieân quan ñeán chính saùch cuûa UÛy ban Vieãn Ñoâng) töø toång thoáng Hoa Kì. Chính phuû Hoa Kì laø keânh duy nhaát chuyeån taûi caùc quyeát ñònh cuûa UÛy ban Vieãn Ñoâng ñeán Tokyo, vaø Washington coù quyeàn phaùt ra caùc chæ thò taïm thôøi “moãi khi naûy sinh caùc vaán ñeà caáp baùch chöa ñöôïc ñeà caäp ñeán trong caùc chính saùch ñaõ coù saün”. Vaø trong thöïc teá, Washington coù nghóa laø chính toång thoáng Hoa Kì vaø Hoäi ñoàng caùc tham möu tröôûng lieân quaân. Coøn UÛy ban Vieãn Ñoâng cuõng nhö Hoäi ñoàng Ñoàng minh veà Nhaät chæ coøn giöõ moät vai troø môø nhaït cuûa caùc cô quan giaùm saùt vaø tö vaán. Muïc tieâu cuûa vieäc chieám ñoùng laø xoùa boû chuû nghóa quaân phieät vaø moïi taøn dö cuûa cheá ñoä phong kieán ôû Nhaät, tieâu dieät moïi nguoàn goác vaø khaû naêng gaây chieán tranh, daân chuû hoùa ñeå ñöa Nhaät Baûn trôû laïi tình traïng bình thöôøng trong coäng ñoàng quoác teá. Nhöõng neùt chung veà chính saùch chieám ñoùng ñöôïc Washington coâng boá ngaøy 29.8.1945 trong vaên kieän “Chính saùch chieám ñoùng ban ñaàu cuûa Hoa Kì sau khi Nhaät ñaàu haøng”. Vaên kieän xaùc ñònh “caùc muïc tieâu toái haäu” cuûa Hoa Kì laø: (1) “ñaûm baûo Nhaät seõ khoâng coøn trôû thaønh moái ñe doïa ñoái vôùi Hoa Kì, hay ñoái vôùi hoøa bình vaø an ninh theá giôùi” vaø (2) “thieát laäp cho ñöôïc moät chính saùch hoøa bình vaø coù traùch nhieäm uûng hoä caùc muïc tieâu cuûa Hoa Kì ñöôïc phaûn aùnh trong caùc yù töôûng vaø nguyeân taéc cuûa Hieán chöông Lieân Hieäp Quoác”. Vaên kieän neâu roõ coù theå söû duïng Chính phuû hoaøng gia hieän nay nhö moät coâng cuï thöïc hieän chính saùch vaø keá hoaïch chieám ñoùng, nhöng khoâng ñöôïc uûng hoä hay cho chính phuû naøy höôûng chuùt öu ñaõi naøo. Vaên kieän nhaán maïnh phaûi giaûi giaùp hoaøn toaøn nöôùc Nhaät, mau choùng ñem ra xeùt xöû taát caû toäi phaïm chieán tranh, thanh tröø vaø loaïi boû khoûi caùc vò trí quan yeáu taát caû nhöõng keû naøo töøng goùp phaàn taïo ra moät nöôùc Nhaät quaân phieät vaø hieáu chieán. Veà lónh vöïc kinh teá, “neàn taûng kinh teá taïo ra söùc maïnh quaân söï cuûa Nhaät phaûi bò huûy boû”, “caùc toå hôïp kinh teá vaø ngaân haøng lôùn phaûi bò giaûi taùn”. Nhaät Baûn phaûi coù nghóa vuï boài thöôøng chieán tranh vaø hoaøn traû ñaày ñuû vaø mau choùng taát caû caùc cuûa caûi maø nöôùc naøy ñaõ töôùc ñoaït, caû beân trong laãn beân ngoaøi nöôùc Nhaät [Daãn laïi theo 7, tr.210 – 211]. Ñeå thöïc hieän muïc tieâu naøy, MacArthur ñaõ aùp duïng moät saùch löôïc meàm deûo vaø khoân kheùo. OÂng ñaõ tìm ñöôïc caùch ñöa teân tuoåi cuûa Nhaät hoaøng Hirohito ra khoûi danh saùch toäi phaïm chieán tranh, giöõ nguyeân ngoâi vò cuûa oâng naøy ñeå traán an daân chuùng. OÂng cuõng khoâng xoùa boû maø cho toå chöùc laïi chính phuû Nhaät, ñeå noù trôû thaønh cô quan thöøa haønh caùc chæ thò vaø chính saùch cuûa oâng. Thaáy roõ söï ngheøo ñoùi vaø kieät queä cuûa Nhaät Baûn do chieán tranh taøn phaù, oâng khoâng buoäc nöôùc naøy phaûi ñaûm baûo löông thöïc vaø haäu caàn cho quaân ñoäi Mó chieám ñoùng maø yeâu caàu Chính phuû Mó phaûi baûo ñaûm tieáp teá cho quaân ñoäi cuûa mình ôû ñaây, vaø caû cho daân Nhaät ñang bò ñoùi. Giöõa luùc loøng caêm thuø phaùt xít Ñöùc vaø quaân phieät Nhaät ñang daâng traøn khaép theá giôùi, söï khoan dung ñoä löôïng cuûa MacArthur ñoái vôùi keû thuø vöøa guïc ngaõ ñaõ vaáp phaûi söï choáng ñoái maïnh meõ cuûa caùc nöôùc Ñoàng minh, ngay trong chính giôùi Mó, Anh, nhaát laø töø phía Lieân Xoâ. Ngoaïi tröôûng Molotov vaø trung töôùng Derevyanko − tröôûng ñoaøn Lieân Xoâ taïi Hoäi ñoàng Ñoàng minh veà Nhaät − nhieàu laàn caùo giaùc raèng chính saùch chieám ñoùng cuûa Töôùng MacArthur seõ “laøm deã daøng 9 cho söï phuïc hoài chuû nghóa quaân phieät Nhaät” vaø ñoøi Hoa Kì caùch chöùc oâng ta. Tuy nhieân, ñöôïc toång thoáng Truman uûng hoä, MacArthur vaãn khoâng thay ñoåi quan ñieåm cuûa mình. Sau khi ñaõ giaûi taùn hoaøn toaøn gaàn 7 trieäu taøn quaân coøn laïi cuûa caùc löïc löôïng vuõ trang Nhaät vaø dieät tröø cô quan maät vuï kheùt tieáng taøn aùc Kempeitai, SCAP baét ñaàu thöïc hieän caùc chính saùch lôùn cuûa coâng cuoäc chieám ñoùng maø veà sau ñöôïc goïi laø Cuoäc caûi caùch cuûa MacArthur (1945 - 1947). Ñeå phaù tan theá löïc cuûa giôùi thoáng trò quaân phieät Nhaät, MacArthur ñaõ thöïc hieän ñoàng thôøi nhieàu chính saùch. OÂng ñaõ giaûi taùn vaø chia nhoû caùc Zaibatsu − caùc taäp ñoaøn ñoäc quyeàn kinh teá lôùn nhaát cuûa khoaûng moät chuïc gia toäc − ñaõ töøng khoáng cheá 90% neàn coâng nghieäp Nhaät. Tieáp ñoù, luaät Choáng ñoäc quyeàn vaø luaät Phi taäp trung hoùa ñöôïc ban haønh naêm 1947 nhaèm kieàm cheá söï luõng ñoaïn cuûa 325 coâng ti. ÔÛ noâng thoân, moät cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát ñöôïc tieán haønh trieät ñeå treân toaøn quoác. Moãi hoä chæ ñöôïc sôû höõu toái ña 7,5 acres (khoaûng 3 hecta), soá ruoäng ñaát coøn laïi phaûi baùn reû cho nhaø nöôùc, ñeå chính quyeàn baùn laïi cho taù ñieàn vaø noâng daân thieáu ruoäng, theo phöông thöùc traû daàn tieàn ñaát trong thôøi haïn 30 naêm. Nhö vaäy, giai caáp ñòa chuû − cô sôû xaõ hoäi laâu ñôøi cuûa cheá ñoä phong kieán quaân phieät Nhaät − ñeán ñaây bò xoùa boû, vaø noâng daân thoaùt khoûi aùch aùp böùc boùc loät cuûa ñòa chuû, trôû thaønh chuû sôû höõu ruoäng ñaát. Vieäc thanh tröøng caùc phaàn töû coù quan heä maät thieát vôùi quaân phieät vaø caùc hoaït ñoäng chieán tranh ra khoûi boä maùy nhaø nöôùc vaø caùc doanh nghieäp ñaõ ñöôïc thöïc hieän theo quan ñieåm “caøng nheï tay caøng toát”. Keát quaû laø hôn 200.000 ngöôøi bò thaûi hoài, hôn 200.000 ngöôøi khaùc bò caám giöõ moïi chöùc vuï trong guoàng maùy nhaø nöôùc töông lai. Ñeå xaây döïng laïi nöôùc Nhaät theo cheá ñoä daân chuû vaø queùt saïch moïi taøn dö phong kieán cuûa noù, SCAP ñaõ ban haønh moät baûn Hieán phaùp môùi vaøo thaùng 11.1946 ñeå thay cho Hieán phaùp Meiji naêm 1889. Theo Hieán phaùp naêm 1946 cuûa Nhaät Baûn, thaàn quyeàn − coäi nguoàn saâu xa cuûa tö töôûng phong kieán quaân phieät Nhaät vaø quyeàn löïc chuyeân cheá cuûa Nhaät Hoaøng − ñaõ bò xoùa boû. Giaûi thích ngoâi vò cuûa Thieân hoaøng khoâng phaûi do “meänh trôøi” maø do nhaân daân giao phoù, Hieán phaùp quy ñònh Thieân hoaøng laø “töôïng tröng cuûa quoác gia vaø söï ñoaøn keát daân toäc(10). Chuû quyeàn cuûa ñaát nöôùc nay thuoäc veà nhaân daân, neân Quoác hoäi (goàm Thöôïng vieän vaø Haï vieän) trôû thaønh cô quan quyeàn löïc cao nhaát, seõ cöû ra Chính phuû vaø Chính phuû chòu traùch nhieäm tröôùc Quoác hoäi. Nguyeân taéc “tam quyeàn phaân laäp” giöõa caùc ngaønh laäp phaùp (Quoác hoäi), Haønh phaùp (Chính phuû) vaø Tö phaùp (Toøa aùn Toái cao) ñöôïc chính thöùc xaùc ñònh. Hieán phaùp quy ñònh moïi coâng daân Nhaät ñöôïc ñaûm baûo moïi quyeàn töï do cô baûn cuûa con ngöôøi: töï do laäp nghieäp, töï do tö töôûng, töï do ngoân luaän, töï do toân giaùo, ñaûng phaùi, ñoaøn theå... Quyeàn bình ñaúng giöõa caùc coâng daân veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï ñöôïc ghi nhaän; nhöõng di saûn cuûa quaù khöù veà söï phaân bieät ñaúng caáp vaø phaåm töôùc bò xoùa boû. Ñieàu môùi laï nhaát ñoái vôùi ngöôøi Nhaät laø vieäc phuï nöõ ñöôïc bình ñaúng vôùi nam giôùi veà moïi phöông dieän. Chính ñieàu naøy ñaõ laøm thay ñoåi hoaøn toaøn thaân phaän cuûa phuï nöõ Nhaät so vôùi tröôùc kia. Ñeå ñoaïn tuyeät vôùi truyeàn thoáng quaân phieät vaø hieáu chieán, ñieàu 9 cuûa Hieán phaùp quy ñònh “daân toäc Nhaät vónh vieãn töø boû chieán tranh nhö laø moät quyeàn toái thöôïng cuûa quoác gia, töø boû söï ñe doïa hoaëc söû duïng söùc maïnh trong vieäc giaûi quyeát caùc tranh chaáp quoác teá. Ñeå ñaït muïc tieâu vöøa (10) Truyeàn thuyeát Nhaät Baûn cho raèng Nhaät hoaøng laø con cuûa Nöõ thaàn Maët trôøi neân ngaøi ñöôïc goïi laø Thieân hoaøng. Töø ñoù Hieán phaùp Meiji khaúng ñònh: Thieân hoaøng laø thaàn thaùnh naém “quyeàn uy toái thöôïng vaø baát khaû xaâm phaïm”. Quan ñieåm naøy ñaët Nhaät hoaøng ñöùng treân daân toäc vaø ngoaøi Hieán phaùp, khieán cho toaøn daân khoâng coù quyeàn töï do daân chuû, maø chæ moät loøng suøng baùi vaø phuïc tuøng yù chæ cuûa Thieân hoaøng vaø cuûa caùc caáp laõnh ñaïo ñöôïc coi laø ñaïi dieän cho Thieân Hoaøng. Hieán phaùp naêm 1946 xoùa boû quan ñieåm naøy ñeå xaây döïng tö töôûng daân chuû, khaúng ñònh chuû quyeàn cuûa ñaát nöôùc thuoäc veà nhaân daân, ñöa Nhaät hoaøng vaøo trong daân toäc vaø Hieán phaùp. 10