Nội dung

Kỹ thuật cấy ngọc Trai nhân tạo Ngọc Trai là một vật trang sức rất quý giá được nhân loại ưa chuộng từ lâu. Từ thời Bà Trưng nhân dân ta đã biết xuống biển mò Trai lấy ngọc. Cho tới nay đã trải qua bao thế kỷ, ngọc Trai vẫn là một nguồn lợi vô cùng to lớn. Nhưng việc khai thác đơn thuần dựa vào thiên nhiên cung cấp đã không thể thoả mãn cho nhu cầu tiêu dùng và còn làm cho nguồn lợi thiên nhiên cạn kiệt. Việc nghiên cứu phát triển nuôi Trai lấy ngọc là một tất yếu. Các loài Trai ngọc thuộc họ Pteriidae là các loài có thể tạo ra ngọc Trai quý giá như Trai ngọc môi vàng (Pinctada maxima), Trai ngọc môi đen (Pinctada margaritifera), Trai mã thị (Pinctada martensii) a) Cơ sở khoa học của việc cấy ngọc Trai nhân tạo: Trong tự nhiên ngọc Trai được hình thành như thế nào?. Câu hỏi này đã cuốn hút nhiều nhà khoa học làm việc không mệt mỏi trong nhiều thập kỷ. Đến cuối thế kỷ 19 túi ngọc (pearlsac) được phát hiện. Đây là một phát hiện quan trọng, túi ngọc đã được đánh giá là yếu tố quyết định để ngọc Trai tự nhiên được hình thành. Sự hình thành ngọc Trai trong tự nhiên là do khi có một dị vật (cát, ký sinh trùng,...) từ bên ngoài lọt vào giữa vỏ Trai và lớp màng áo ngoài rồi chìm dần vào mô liên kết cùng một phần tế bào biểu bì của màng áo. Các tế bào này phân cắt, phát triển bao quanh dị vật thành túi ngọc. Túi ngọc sẽ phân tiết ngọc Trai bám vào dị vật tạo thành ngọc tự nhiên. Đây là cơ sở khoa học cho việc cấy ngọc Trai nhân tạo. Muốn chủ động tạo ra ngọc, người ta dựa vào nguyên tắc trên, cắt lấy một mảnh màng áo ngoài của Trai đem bọc một nhân ngọc rồi cấy vào trong mô của một con Trai khác để tạo nên túi ngọc để sinh ra ngọc. b) Cơ chế của quá trình tạo ngọc: Các tế bào biểu bì mặt ngoài màng áo (thượng bì) có chức năng vận chuyển protein, đường đa (polysaccarid), các ion kim loại và gốc muối đến xoang màng áo. Tại đây sẽ xảy ra phản ứng: Ca2+ + CO32- = CaCO3 Ion kim loại + gốc muối kim loại CaCO3 và muối kim loại lại kết hợp với nhau tạo thành phiến đá vôi sắp xếp có trật tự. Polysaccarid và protein kết hợp lại tạo thành chất kết nối các phiến đá vôi lại với nhau. Chính sự sắp xếp xen kẽ giữa hai thành phần hữu cơ (Protein và Polysaccarid) và vô cơ (phiến đá vôi) tạo nên màu sắc óng ánh cho ngọc Trai Hình 36. Qúa trình hình thành ngọc tự nhiên Hình 37. Cơ sở khoa học của việc cấy ngọc nhân tạo Hình 38. Vị trí cấy ngọc Trai Hình 39. Cơ chế hình thành ngọc Trai c) Kỹ thuật cấy ngọc nhân tạo: - Chuẩn bị Trai để cấy ngọc: Trai nguyên liệu là Trai dùng để lấy tế bào màng áo, chọn những con khoảng 2 – 3 năm tuổi (kích thước khoảng 6 – 9 cm), khỏe mạnh, không bị bệnh, màng áo không bị thương, vỏ có màng xà cừ đẹp. Trai kỹ thuật là Trai dùng để cấy nhân vào, chọn những con tốt nhất là 3 – 4 năm tuổi (2 – 3 năm tuổi cũng được), ngoại hình cân đối, không dị dạng, khỏe mạnh, 2 vỏ khép chặt, nội tạng, màng áo không bị tổn thương, không mắc bệnh, màng áo dày đều. Trước khi cấy nhân cần chuẩn bị Trai bằng cách nuôi Trai trong các lồng tre hay lưới. Việc cấy nhân chỉ được thực hiện khi Trai đạt kích thước quy định và thường tiến hành từ tháng 4 – 10 dương lịch, đây là thời kỳ sinh trưởng của Trai. Nếu khi cấy nhân mà tuyến sinh dục Trai phát triển thì thường bị rơi nhân hoặc ngọc bị bẩn, có khi làm Trai chết. Vì vậy, cần chọn Trai kỹ thuật có tuyến sinh dục không phát triển để cấy nhân. Có 2 cách để chuẩn bị Trai kỹ thuật đó là ức chế hoặc kích thích tuyến sinh dục phát triển, tùy thời gian mà tiến hành theo mỗi cách khác nhau. + Cách thứ nhất: ức chế tuyến sinh dục được tiến hành vào đầu mùa sinh sản. Thời gian này nhiệt độ bắt đầu tăng sau mùa đông lạnh nhưng tầng nước sâu nhiệt độ vẫn còn thấp. Vì vậy đưa Trai nuôi ở tầng nước sâu với nhiệt độ thấp sẽ ức chế tuyến sinh dục phát triển. + Cách thứ hai: Kích thích tuyến sinh dục phát triển nhanh, thường ứng dụng vào mùa Trai đẻ rộ. Kích thích tuyến sinh dục Trai bằng cách nuôi Trai ở nhiệt độ cao (27 – 30oC). Ban ngày nuôi Trai ở tầng nước mặt, ban đêm nuôi Trai ở tầng nước sâu để duy trì nhiệt độ ở khoảng thích hợp. Sau một thời gian ngắn Trai sẽ đẻ. Khi Trai đẻ xong ta có thể tiến hành cấy nhân. Cách này có khuyết điểm là sau khi đẻ Trai yếu làm hiệu quả cấy nhân sẽ không cao. - Chuẩn bị dụng cụ: (1) Kìm mở vỏ (9) Panh kẹp (2) Giá giữ Trai (10) Kéo giải phẩu (3) Dao giải phẩu và cắt (11) Thớt (kính tấm) tế bào (4) Dao mổ (chích) (12) Nêm gỗ miệng cấy (5) Kim thông đường (13) Khay men (6) Kim móc (14) Khăn bông – bông thấm nước (7) Kim châm màng áo (15) Thuốc đỏ, cồn 96o (8) Kim tra nhân (16) Cốc thuỷ tinh - Chuẩn bị nhân cấy: Nhân dùng để cấy ngọc là loại nhân tròn, bóng, đường kính loại nhỏ (1,65 – 3,05 mm), trung bình (3,2 – 4,55 mm), lớn (4,9 – 7,6 mm), đặc biệt (7,9 – 9,7 mm), được chế tác từ vỏ Trai cóc hay các loài ốc biển. Nhân được rửa sạch sẽ và khử trùng trước khi cấy ghép. - Kỹ thuật cấy: Bao gồm các bước sau đây: + Lấy miếng màng áo: Lớp xà cừ của vỏ Trai là do toàn bộ biểu bì mặt ngoài màng áo (mặt tiếp xúc với vỏ) tiết ra. Nhưng chất lượng ngọc khác nhau tùy vị trí của màng áo. Theo kết quả thí nghiệm bằng đồng vị phóng xạ Ca45 thì mép màng áo là nơi trao đổi chất mạnh nhất và có hàm lượng canxi cao nhất. Vì vậy hiện nay trong kỹ thuật cấy ngọc đều dùng lớp biểu bì của mép màng áo để cấy. Một thí nghiệm khác cho thấy mép màng áo ở phần bụng có khả năng phục hồi nhanh nhất và cho chất lượng ngọc tốt nhất. Dùng dao mổ luồn vào cắt đứt cơ khép vỏ, chú ý không nên dùng dao đụng vào màng áo nếu không màng áo sẽ co lại. Lật vỏ ra cắt lấy phần bụng của màng áo, tẩy sạch chất nhầy, nhớt rồi đặt lên giá tế bào. Khi đặt màng áo lên giá tế bào, lật mặt tiếp xúc với vỏ lên trên sẽ thấy có một đường màu vàng nâu cách mép màng áo khoảng 3 – 4 mm chạy song song với mép vỏ. Dùng kéo cắt theo đường đó và loại bỏ phần mép ngoài rồi cắt màng áo thành từng