Nội dung

Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Niên khóa 2005 – 2006 Kinh tế vi mô Lựa chọn trong điều kiện không chắc chắn MỘT SỐ ỨNG DỤNG (TIẾP) 2. Bảo hiểm (tiếp) Giả sử Giáp có một tài sản trị giá W. Có một xác suất 0 < p < 1 là tài sản này gặp rủi ro và giá trị bị giảm đi một lượng L (loss). Tuy nhiên, Giáp cũng có thể mua bảo hiểm và nhờ đó giảm bớt rủi ro cho tài sản. Câu hỏi đặt ra là: Nếu Giáp là một người ghét rủi ro thì giá trị bảo hiểm tối ưu của Giáp là bao nhiêu? Giá trị kỳ vọng của tài sản của Giáp là: EW = (1 – p).W + p.(W – L) Nếu không mua bảo hiểm thì độ thỏa dụng kỳ vọng (von Neuman – Mogenstern) của Giáp là: EU = (1 – p).U(W) + p.U(W – L) Vũ Thành Tự Anh 1 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Niên khóa 2005 – 2006 Kinh tế vi mô Lựa chọn trong điều kiện không chắc chắn U(W) EU W W-L E(W) W Hình 5.7. Bài toán bảo hiểm theo cách tiếp cận truyền thống Còn nếu mua bảo hiểm thì mức thỏa dụng kỳ vọng của Giáp là: EUI = (1 - p).U(W - πI) + p.U(W – πI – L + I) trong đó I (insurance coverage) là mức bảo hiểm hay giá trị tài sản được bảo hiểm, và π là đơn giá bảo hiểm, hay chi phí của một đơn vị giá trị được bảo hiểm. Tích πI gọi là giá hay chi phí bảo hiểm (insurance premium). Bài toán của Giáp là chọn mức bảo hiểm I để tối đa độ thỏa dụng kỳ vọng EUI. Điều kiện bậc 1 của bài toán tối ưu này là: - (1 – p).π.U’(W – πI*) + p(1 – π)U’[W – L + (1 – π)I*] = 0, hay Vũ Thành Tự Anh 2 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Niên khóa 2005 – 2006 Kinh tế vi mô U '  w - L + (1 -  )I*  * U '  w -  I  Lựa chọn trong điều kiện không chắc chắn  (1  p ) p (1   ) Bây giờ thử quay sang phía bên công ty bảo hiểm. Lợi nhuận kỳ vọng của công ty bảo hiểm là: (1 – p)πI + p(πI – I) = (π - p)I Nhìn vào biểu thức trên ta thấy để có lợi nhuận, đơn giá bảo hiểm π phải lớn hơn xác suất rủi ro p của tài sản. Trong trường hợp π = p (chẳng hạn khi thị trường bảo hiểm cạnh tranh hoàn hảo và chi phí giao dịch bằng không) thì công ty bảo hiểm không có lợi nhuận. Chúng ta gọi trường hợp này là bảo hiểm công bằng (fair insurance). Nếu bảo hiểm là công bằng (π = p) thì điều kiện bậc 1 trong bài toán của Giáp trở thành: U’[W – L + (1 – π)I*] = U’(W – πI*) Nếu Giáp là người ghét rủi ro và nếu hàm thỏa dụng của Giáp là một hàm lõm (strictly concave), tức là U’’[.] < 0 thì từ điều kiện trên ta rút ra I* = L - tức là nếu bảo hiểm là công bằng thì một người ghét rủi ro sẽ mua bảo hiểm toàn phần. Chi phí bảo hiểm khi ấy là πL = pL. Khi ấy, giá trị tài sản của Giáp trong cả hai trường hợp có rủi ro và không có rủi ro bằng nhau và bằng W – pL = W - πL, và như vậy với việc mua bảo hiểm, Giáp đã chuyển được tài sản rủi ro thành tài sản hoàn toàn phi rủi ro. Vũ Thành Tự Anh 3 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Niên khóa 2005 – 2006 Kinh tế vi mô Lựa chọn trong điều kiện không chắc chắn U(W) L πL πL W W - L - πL W - L W - πL W Hình 5.8. Xác định mức bào hiểm tối ưu theo cách tiếp cận truyền thống Chúng ta cũng có thể thu được kết quả tương tự bằng cách tiếp cận thị hiếu - trạng thái. Vũ Thành Tự Anh 4 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Niên khóa 2005 – 2006 Kinh tế vi mô Lựa chọn trong điều kiện không chắc chắn CW E W A W - πL W(1 – π) F 45o Đường ngân sách CL W-L W - πL W Hình 5.9. Bảo hiểm công bằng theo cách tiếp cận thị hiếu – trạng thái hết, ta cần vẽ đường so le công bằng. Ta biết rằng đường SLCB phải đi qua điểm ban đầu E (là điểm tại đó Giáp không mua bảo hiểm) có tọa độ (W – L, W) và có hệ số góc bằng – p/(1-p). Bây giờ ta chuyển sang vẽ đường ngân sách. Đường ngân sách cũng sẽ đi qua điểm ban đầu E, đồng thời nó cũng phải đi qua điểm tại đó Giáp mua bảo hiểm toàn phần. Toạ độ của điểm này là (W, W (1- π)). Nối hai điểm này ta có đường ngân sách EF, và hệ số góc của đường này là – π/(1-π). Trong trường hợp bảo hiểm công bằng ta có p = π. Vì đường so le công bằng có hệ số góc là – p/(1- p) nên khi ấy đường SLCB cũng chính là đường ngân sách. Ta biết rằng lựa chọn tối ưu về mức bảo hiểm của Giáp là tại điểm đường đẳng dụng tiếp xúc với đường Vũ Thành Tự Anh 5 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Niên khóa 2005 – 2006 Kinh tế vi mô Lựa chọn trong điều kiện không chắc chắn SLCB (điểm A). Tại điểm A ta có (i) Giáp bảo hiểm toàn phần; và (ii) Giá trị tài sản của Giáp trong cả hai trạng thái có rủi ro và không có rủi ro bằng nhau và bằng (W – πL). Bây giờ giả sử bảo hiểm không công bằng, tức là π > p, nghĩa là đường ngân sách EF dốc hơn đường SLCB. Khi ấy, mức bảo hiểm tối ưu là tại điểm B với I* < L. CW W E * W – πI W - pL B A W(1 – π) F 3. Mô hình định giá tài sản (CAPM – Capital Asset Pricing Model.) Ất được thừa kế một gia tài có giá trị là w và cậu chàng định sử dụng số gia tài này để o đầu tư. Giả sử trên45thị trường có n tài sản rủi ro với tỷ suất lợi nhuận kỳ vọng là Ri (i = 1, CL n) và một tài sản phi rủi ro có suất giả sử thêm rằng Ất định đầu tư W W -làpLR0. Cũng W -lợi L nhuận vào cả danh mục gồm (n+1) tài sản này. Rõ ràng là để khuyến khích Ất đầu tư vào tài sản rủi ro thì tài sản ấy phải có suất sinh lời cao hơn suất sinh lời của tài sản phi rủi ro. Bài toán đặt ra đối với Ất là mức sinh lời kỳ vọng Ri cần cao tới mức nào để có thể bù đắp được rủi ro tiềm tàng của nó? Thu nhập kỳ vọng của Ất là: [1] ~ n w w xi Ri i 0 trong đó xi là tỷ trọng đầu tư vào tài sản thứ i. Bài toán tối ưu của Ất là: Vũ Thành Tự Anh 6 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Niên khóa 2005 – 2006 Kinh tế vi mô Lựa chọn trong điều kiện không chắc chắn n ~ n Max w w xi Ri t/m :  xi 1 [2] xi i 0 i 0 Từ điều kiện ràng buộc ở trên, ta có : n x0 1  x i i 1 Thay giá trị này của x0 vào hàm mục tiêu của Ất ở [2], ta chuyển bài toán tối ưu có ràng buộc thành bài toán tối ưu không có ràng buộc như sau: n ~ Max w w xi Ri xi i 0 n   w  x0 R0   xi Ri  i 1   [3]  w   1   n n   x R  xi Ri    i 0 i 1 i 1   n   w  R0   xi  Ri  R0   i 1   Điều kiện bậc 1 cho xi là: [4] ~ ~ ~ EU '( w)( R i  R0 ) 0  EU '( w) Ri R0 EU '( w) Áp dụng định nghĩa về tích sai, ta có: [5] ~ ~ ~ cov  U '( w), Ri  EU '( w) Ri  EU '(w) E ( Ri )   Thay [5] vào [4] ta có: ~ ~ ~ cov  U '( w), Ri  R0 EU '( w)  EU '(w) E ( Ri )   [6] Vũ Thành Tự Anh E ( Ri )  R0  1 ~ cov  U '( w), Ri    EU '( w) ~ 7 Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright Niên khóa 2005 – 2006 Kinh tế vi mô Lựa chọn trong điều kiện không chắc chắn Như vậy, suất sinh lời kỳ vọng của một tài sản là tổng của hai số hạng, trong đó số hạng đầu tiên chính là suất sinh lợi của tài sản phi rủi ro R0. Số hạng còn lại là phần thưởng cho rủi ro (risk premium)1. Chúng ta biết rằng đối với một người ghét rủi ro thì EU’[.] > 0, vì vậy dấu của số hạng thứ hai phụ thuộc vào tích sai giữa độ thỏa dụng biên của tổng tài sản của Ất với suất sinh lời của tài sản rủi ro thứ i. Nếu i là tài sản rủi ro thì suất sinh lời của nó (Ri) phải tương quan thuận (positively correlated) với giá trị của tổng tài sản kỳ ~ vọng w . Hơn nữa, theo quy luật độ thỏa dụng biên giảm dần, giá trị của tổng tài sản kỳ ~ vọng w càng lớn thì độ thỏa dụng biên của nó càng thấp, và khi ấy tích sai mang dấu (-). Điều này có nghĩa là để khuyến khích Ất chấp nhận tài sản rủi i này thì anh ta phải được bù đắp bằng một lãi suất kỳ vọng lớn hơn. Ngược lại, nếu tích sai này mang dấu (+), nghĩa là tài sản i có tương quan nghịch biến với ~ giá trị của tổng tài sản kỳ vọng w , và như vậy tài sản i này có tác dụng giảm rủi ro (còn có thể gọi là “tài sản bào hiểm”) và do vậy người ghét rủi ro sẵn sàng hy sinh một phần lợi nhuận kỳ vọng để có được tài sản này. Khi ấy, Ri < R0. 1 Khái niệm phần thưởng cho rủi ro chúng ta dùng ở đây không giống với khái niệm phần thưởng rủi ro được giới thiệu ở phần trình bày về bảo hiểm. Đáng tiếc là hiện nay chúng ta vẫn thường dùng chung một thuật ngữ cho cả hai tình huống. Vũ Thành Tự Anh 8