Nội dung

KHAÂU THUÛNG LOEÙT DAÏ DAØY TAÙ TRAØNG QUA NOÄI SOI OÅ BUÏNG Muïc tieâu baøi hoïc Bs Nguyeãn Anh Duõng Bs Ñoã Ñình Coâng 1. Choïn löïa ñuùng beänh nhaân thuûng daï daøy ñeå moå noäi soi 2. Thöïc hieän kyõ thuaät hoaøn haûo treân moâ hình Thuûng daï daøy taù traøng laø moät bieán chöùng thöôøng gaëp cuûa beänh loeùt daï daøy taù traøng, ñöùng haøng thöù hai sau vieâm phuùc maïc ruoät thöøa. Theo Ñoã Ñöùc Vaân, trong thôøi gian 30 naêm (1960-1990) taïi beänh vieän Vieät Ñöùc moãi naêm coù khoaûng 80 tröôøng hôïp thuûng oå loeùt daï daøy taù traøng, taïi beänh vieän Nhaân daân Gia Ñònh töø thaùng 5-1996 ñeán thaùng 51997 coù 109 tröôøng hôïp. Töø laâu nay, ñaõ coù nhieàu phöông phaùp ñieàu trò bieán chöùng thuûng oå loeùt daï daøy taù traøng, bao goàm khaâu thuûng ñôn thuaàn hay keøm theo phaãu thuaät ñieàu trò trieät ñeå beänh loeùt nhö caét thaàn kinh X, caét daï daøy. Töø khi coù thuoác khaùng thuï theå H2 , thuoác öùc cheá bôm proton vaø sau ñoù laø söï phaùt hieän Helicobacter pylori thì phöông phaùp khaâu thuûng ñôn thuaàn keát hôïp thuoác chöõa loeùt sau moå ñaõ ñöôïc söû duïng roäng raõi. Vôùi söï xuaát hieän cuûa phaãu thuaät noäi soi oå buïng, ngaøy caøng nhieàu tröôøng hôïp ñöôïc moå baèng phöông tieän naøy. Trong hoaøn caûnh Vieät nam coøn nhieàu giôùi haïn veà trang thieát bò, chuùng ta seõ vaän duïng phöông tieän moå naøy sao cho an toaøn, hieäu quaû nhaát. I. LÒCH SÖÛ 1817 Benjamin Travers moâ taû trieäu chöùng cuûa thuûng daï daøy. 1891 Heusner khaâu thuûng daï daøy thaønh coâng laàn ñaàu tieân. 1894 Dean khaâu thuûng taù traøng laàn ñaàu tieân. 1902 Keetley caét daï daøy caáp cöùu do thuûng laàn ñaàu tieân. 1944 Taylor ñöa ra phöông phaùp huùt lieân tuïc. 1989 Philippe Mouret khaâu thuûng daï daøy qua noäi soi oå buïng laàn ñaàu tieân. II. KHAÂU THUÛNG DDTT QUA NOÄI SOI 1989 Phillipe Mouret (Phaùp) ñaõ thöïc hieän khaâu thuûng DDTT qua noäi soi oå buïng laàn ñaàu tieân. Sau ñoù, ñaõ coù nhieàu taùc giaû baùo caùo thaønh coâng cuûa phaãu thuaät naøy vôùi nhieàu phöông phöông phaùp khaùc nhau nhö khaâu loã thuûng hay ñoùng loã thuûng khoâng khaâu 1/ TRANG THIEÁT BÒ & DUÏNG CUÏ Daøn maùy moå noäi soi Maùy bôm CO2 Maùy huùt – röûa Caùc trocar 5mm, 10mm Keïp caàm vaø ñôõ kim Keïp ruoät Duïng cuï veùn gan Keùo caét chæ Chæ lieàn kim (vicryl oo) Oáng huùt - röûa 2 ñöôøng Keàm baám sinh thieát Oáng daãn löu 2/ CHÆ ÑÒNH + Chæ ñònh thích hôïp cho moå noäi soi laø nhöõng tröôøng hôïp coù thôøi gian töø luùc thuûng ñeán luùc moå keùo daøi trong voøng 24 giôø. Ña soá caùc taùc giaû ñoàng yù raèng yeáu toá thôøi gian laø moät trong nhöõng yeáu toá ñaùng tin caäy ñeå xaùc ñònh tình trang vieâm nhieãm trong oå buïng, trong thôøi gian naøy dòch oå buïng coøn voâ truøng, theâm vaøo ñoù khaû naêng laøm saïch xoang phuùc maïc trong moå khoâng quaù phöùc taïp. Ñaây cuõng laø thôøi gian vaøng cho nhöõng can thieäp trieät ñeå vöøa ñieàu trò thuûng vöøa ñieàu trò nguyeân nhaân gaây ra thuûng + Khoâng choïn moå noäi soi nhöõng tröôøng hôïp: - Coù choaùng tröôùc moå (laø moät choáng chæ ñònh tuyeät ñoái). Beänh nhaân coù theå bò choaùng vì moät trong ba nguyeân nhaân sau ñaây: choaùng do ñau, choaùng vì nhieãm truøng nhieãm ñoäc hoaëc do moät beänh lyù khaùc keøm theo. Khi môùi thuûng, dòch vò ñoå vaøo xoang phuùc maïc gaây neân tình traïng boûng do hoaù chaát toaøn oå buïng, trong tröôøng hôïp naøy khoâng phaûi laø moät choáng chæ ñònh cuûa phaãu thuaät qua noäi soi vì tình traïng choaùng seõ sôùm oån ñònh nhaát laø ñöôïc ñieàu trò vôùi thuoác giaûm ñau vaø truyeàn dòch. - Coù keøm theo heïp moân vò hay xuaát huyeát tieâu hoùa. Trong hoaøn caûnh cuûa chuùng ta hieän nay, do thieáu trang thieát bò neân chöa theå can thieäp khi oå loeùt coù hai bieán chöùng naøy. Neáu oå loeùt bò chaûy maùu ngay taïi meùp cuûa loã thuûng, coù theå caàm maùu vaø sau ñoù khaâu laïi loã thuûng hai lôùp. Nhieàu baùo caùo cho thaáy ñaõ söû duïng oáng thoâng muõi daï daøy coù boùng ñeå nong choã heïp hay phaãu thuaät taïo hình moân vò ñeå ñieàu trò heïp moân vò. - Coù beänh lyù noäi khoa naëng ñi keøm. Choáng chæ ñònh vì nhöõng bieán ñoåi veà hoâ haáp vaø tuaàn hoaøn khi bôm hôi vaøo xoang phuùc maïc coù theå laøm naëng theâm tình traïng chung cuûa cuûa beänh. Ñaây laø choáng chæ ñònh tuyeät ñoái. - Coù tieàn söû moå buïng, trong tieàn caên ñaõ coù nhöõng cuoäc moå moå lôùn hay coù khaû naêng dính nhieàu vaøo thaønh buïng, deã gaây tai bieán khi ñaët trocar, khoù khaên cho thao taùc phaãu thuaät qua noäi soi. - Trong luùc moå qua noäi soi, neáu nghi ngôø thuûng do ung thö daï daøy hay xoang buïng quaù baån khoù röûa saïch qua noäi soi thì neân chuyeån thaønh moå hôû. Xaùc ñònh nguyeân nhaân thuûng laø ung thö khoâng phaûi laø deã daøng, phaûi nghó ñeán khi oå loeùt coù vò trí ôû daï daøy, bôø loã thuûng söôïng cöùng nhaát laø coù hình aûnh thaâm nhieãm cuûa moâ ung thö ra ñeán lôùp thanh maïc. Hieän nay, ña soá nhöõng oå loeùt cuûa daï daøy khoâng phaûi ôû vò trí moân vò hay tieàn moân vò thì thöôøng laø ung thö. Ñoái vôùi loã thuûng naèm ôû maët sau, nhieàu taùc giaû khuyeân neân chuyeån thaønh moå thöôøng. 3/ CHUAÅN BÒ BEÄNH NHAÂN TRÖÔÙC MOÅ Ngoaøi nhöõng xeùt nghieäm thoâng thöôøng chuaån bò cho beänh nhaân tröôùc moå caáp cöùu, caàn laøm theâm: – Ñieän taâm ñoà cho caùc beänh nhaân treân 50 tuoåi. – Chuïp hình phoåi. Ñaët thoâng muõi daï daøy vaø huùt. Ñaët thoâng tieåu. Truyeàn dòch vaø khaùng sinh. Cho thuoác giaûm ñau nhaát laø khi phaûi chôø phoøng moå. 4/ VOÂ CAÛM Beänh nhaân ñöôïc gaây meâ noäi khí quaûn, keøm daõn cô, ñöôïc ñaët ôû tö theá naèm ngöûa. 5/ KYÕ THUAÄT Kíp moå goàm 3 ngöôøi, phaãu thuaät vieân chính, phaãu thuaät vieân phuï, duïng cuï vieân. Phaãu thuaät vieân chính ñöùng beân phaûi beänh nhaân, phaãu thuaät vieân phuï ñöùng beân traùi beänh nhaân, duïng cuï vieân ñöùng beân traùi beänh nhaân keá döôùi phaãu thuaät vieân phuï. Daøn maùy moå noäi soi ñaët phía treân beân phaûi beänh nhaân, baøn duïng cuï ñaët phía döôùi chaân beänh nhaân (Hình 1) Gaây meâ Daøn maùy PTV. Chính PTV. Phuï Duïng cuï vieân Baøn duïng cuï Hình 1: Sô ñoà vò trí kíp moå A. VÒ TRÍ CAÙC TROCAR Söû duïng 4 ngaû vaøo buïng goàm 2 trocar 10mm vaø 2 trocar 5mm, vò trí caùc trocar ñöôïc saép xeáp ñeå thuaän lôïi cho thao taùc trong buïng (hình 2). Trocar thöù nhaát (10mm) ñaët ngay döôùi roán. Bôm hôi CO2 ñeán aùp löïc 12 mmHg, ñöa oáng kính soi vaøo buïng quan saùt qua trocar thöù nhaát vaø laàn löôït ñaët tieáp moät trocar ngay döôùi muõi kieám xöông öùc duøng cho oáng huùt röûa vaø duïng cuï keïp keùo daï daøy boäc loä loã thuûng, trocar thöù ba vaø thöù tö ñaët ôû 2 beân roán treân ñöôøng giöõa ñoøn, ñöôïc duøng cho duïng cuï khaâu coät (hình 3) Oáng huùt röûa 2 trocar 5mm 2 trocar 10mm Oáng kính soi Hình 2: Vò trí trocar Duïng cuï khaâu coät Hình 3: vò trí duïng cuï B. ÑAÙNH GIAÙ TÌNH TRAÏNG XOANG BUÏNG Quan saùt tình traïng oå buïng laø yeáu toá quan troïng quyeát ñònh coù hay khoâng tieáp tuïc phaãu thuaät qua noäi soi. Tình traïng xoang buïng lieân quan ñeán thôøi gian töø luùc thuûng ñeán luùc moå, cuõng nhö löôïng ñoà aên töø daï daøy ñoå vaøo xoang phuùc maïc C. TÌM VAØ ÑAÙNH GIAÙ TÌNH TRAÏNG LOÃ THUÛNG Vieäc boäc loä tìm loã thuûng seõ ñöôïc hoã trôï bôûi duïng cuï veùn gan hay duïng cuï keïp keùo daï daøy vì ña soá tröôøng hôïp loã thuûng ñöôïc che laáp phía döôùi gan. Ñeå xaùc ñònh chính xaùc loã thuûng ñoâi khi caàn ñöa vaøo moät mieáng gaïc nhoû ñeå chuøi giaû maïc hay ñaàu keïp ñöa vaøo loã thuûng. Vôùi thuûng ôû daï daøy thì caàn sinh thieát bôø oå loeùt laøm xeùt nghieäm moâ hoïc ñeå loaïi tröø khaû naêng aùc tính. Ñeå ñaùnh giaù khaû naêng heïp moân vò döïa vaøo caùc daáu hieäu giaùn tieáp nhö daï daøy coù giaõn to khoâng, coù nhieàu thöùc aên cuõ trong buïng vaø tính chaát dòch trong xoang buïng, tình traïng xô chai cuûa oå loeùt, bieán daïng chung quanh oå loeùt. Ñieàu naøy phuï thuoäc nhieàu vaøo kinh nghieäm cuûa phaãu thuaät vieân. Kích thöôùc loã thuûng ñöôïc öôùc löôïng bôûi duïng cuï moå côõ 5mm. D. RÖÛA BUÏNG Röûa buïng nhaèm muïc ñích phaûi laøm saïch caùc dòch nhieãm, giaû maïc, caùc maåu thöùc aên. Thöôøng ñöôïc thöïc hieän vôùi maùy bôm-huùt töï ñoäng, khi khoâng coù maùy bôm röûa toát, vieäc bôm nöôùc ñöôïc thay baèng chai dòch truyeàn treo ôû treân cao chaûy vaøo buïng nhôø aùp löïc. Löôïng nöôùc röûa phuï thuoäc vaøo tình traïng buïng baån nhieàu hay ít (trung bình 2 - 8 lít). Röûa oå buïng ñöôïc tieán haønh töøng 1/4 vuøng cuûa oå buïng, vaø ñeå giuùp cho thuaän lôïi caàn thay ñoåi tö theá beänh nhaân baèng caùch quay baøn moå naâng ñaàu cao, haï ñaàu thaáp, nghieâng phaûi, nghieâng traùi. E. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP ÑOÙNG KÍN LOÃ THUÛNG * KHAÂU LOÃ THUÛNG Sau khi boäc loä roõ loã thuûng, ñaùnh giaù chính xaùc vò trí, kích thöôùc, vaø moâ daï daøy taù traøng chung quanh loã thuûng. Khaâu loã thuûng baèng chæ vicryl 00, chæ lieàn kim, daøi khoaûng 15 cm. Khaâu moät lôùp toaøn theå qua töøng bôø cuûa loã thuûng, coät baèng nô trong cô theå. Thoâng thöôøng chæ caàn söû duïng moät muõi khaâu chöõ X vôùi caùc tröôøng hôïp moâ xung quanh loã thuûng meàm maïi vaø ñöôøng kính loã thuûng khoâng quaù lôùn. Hay söû duïng nhieàu muõi khaâu gaáp (hình 4). Khoâng neân söû duïng nô coät ngoaøi cô theå vì tình traïng bôø loã thuûng vieâm bôû deã bò xeù raùch. Hình 4: Khaâu loã thuûng Neáu moâ xung quanh loã thuûng xô chai hay loã thuûng lôùn thì khaâu baèng nhieàu muõi rôøi, coù hay khoâng keøm theo ñaép theâm maïc noái. Coù nhieàu caùch ñaép maïc noái, tuøy thuoäc vaøo yù thích vaø thoùi quen phaãu thuaät vieân. Sau khi khaâu xong caùc muõi chæ, keùo maïc noái ñaép leân loã thuûng roài coät chæ (Graham) (hình 5). Hoaëc sau khi khaâu coät kín loã thuûng, ñaép maïc noái leân coät coá ñònh. Hoaëc khaâu keùo ñaép maïc noái vaøo loã thuûng (hình 6). Hình 5 * ÑOÙNG KÍN LOÃ THUÛNG KHOÂNG KHAÂU + ÑAÉP MAÏC NOÁI Hình 6 Ñaép maïc noái baèng caùch keát hôïp noäi soi oå buïng vaø noäi soi daï daøy duøng Dormia keùo maïc noái bít kín loã thuûng (hình 7) [6], hay duøng clip baám dính maïc noái vaøo maët tröôùc daï daøy taù traøng ñaép kín loã thuûng (hình 8) [4]. Hình 7: Keùo ñaép maïc noái Hình 8: Ñaép maïc noái baèng clip + ÑAÉP DAÂYCHAÈNG TROØN Ñoùng loã thuûng khoâng khaâu baèng caùch ñaép daây chaèng troøn cuûa gan vaøo loã thuûng vôùi keát hôïp noäi soi daï daøy, ñöôïc Costalat vaø coäng söï thöïc hieän cho 12 beänh nhaân maø khoâng coù bieán chöùng sau moå [6]. + NUÙT KEO GELATIN Wan-Yee Lau vaø coäng söï thöïc hieän cho 24 beänh nhaân baèng caùch ñaët moät nuùt gelatin hình noùn vaøo loã thuûng roài bôm keo sinh hoïc quanh noù ñeå bít kín loã thuûng (hình 5)[7]. Phöông phaùp naøy coù thôøi gian moå ngaén hôn caùc phöông phaùp khaùc. Hình 9 * KHAÛ NAÊNG ÑIEÀU TRÒ TRIEÄT CAÊN Trong hoaøn caûnh ôû nöôùc ta hieän nay, phaãu thuaät trieät caên ngay trong luùc bò thuûng daï daøy ñaõ ñöôïc ñeà caäp ñeán töø raát laâu. Coù taùc giaû ñeà nghò caét daï daøy trong caáp cöùu neáu toång traïng beänh nhaân cho pheùp trong hoaøn caûnh phaãu thuaät vieân coù tay ngheà vöõng vaøng, coù ñuû phöông tieän gaây meâ hoài söùc. Moät soá khaùc cho raèng coù theå caét daây thaàn kinh keát hôïp vôùi khaâu thuûng vì keát quaû cuõng raát khaû quan. Gaàn ñaây soá khaùc laïi öa chuoäng phaãu thuaät caét daây thaøn kinh X sieâu choïn loïc theo Taylor vì hieäu quaû töông töï nhö caét daây thaøn kinh X sieâu choïn loïc nhöng nhanh hôn vì kyõ thuaät ñôn giaûn vôùi Caét daây thaàn kinh X sau taïi thaân; phía tröôùc caét thanh cô doïc theo bôø cong nhoû. Phaãu thuaät qua noäi soi coù taát caû moïi khaû naêng nhö phaãu thuaät môû buïng coå ñieån, chæ caàn coù ñuû trang thieát bò. Trong hoaøn caûnh Vieät nam coù theå duøng phaãu thuaät Taylor nhaèm ñieàu trò trieät caên vaø bieán chöùng cuûa beänh loeùt daï daøy taù taøng cuøng moät luùc. OÁng daãn löu ñöôïc ñaët vuøng döôùi gan qua loã trocar caïnh roán beân phaûi. Keát thuùc cuoäc moå baèng xaû heát hôi trong oå buïng vaø khaâu laïi caùc veát raïch thaønh buïng. 6/ SAÊN SOÙC SAU MOÅ Vieäc saên soùc vaø theo doõi sau moå cuõng gioáng nhö caùc tröôøng hôïp khaâu loã thuûng baèng moå hôû kinh ñieån. Huùt oáng thoâng muõi daõ daøy cho ñeán hoaït ñoäng ruoät trôû laïi, khaùng sinh, dòch truyeàn. Ñieàu trò noäi khoa beänh loeùt. 7/ BIEÁN CHÖÙNG Nhieàu taùc giaû ñaõ baùo caùo keát quaû cuûa phöông phaùp khaâu loã thuûng DDTT qua noäi soi oå buïng, ghi nhaän caùc bieán chöùng cuõng töông töï nhö trong moå môû (xì roø choã khaâu, aùp xe toàn löu . . .) vaø tyû leä bieán chöùng cuõng khoâng cao hôn. 8/ KEÁT LUAÄN Ñieàu trò thuûng loeùt DDTT bao goàm khaâu loã thuûng ñôn thuaàn vaø keøm theo ñieàu trò noäi khoa sau moå cho tyû leä thaønh coâng cao. Moå khaâu loã thuûng vaø laøm saïch xoang buïng laø 2 vieäc maø phaãu thuaät qua noäi soi oå buïng coù theå thöïc hieän ñöôïc. Phöông phaùp naøy coù theå thöïc hieän an toaøn vaø hieäu quaû trong hoaøn caûnh hieän nay cuûa ta. Chæ ñònh thích hôïp laø nhöõng beänh nhaân coù thôøi gian thuûng sôùm tröôùc 24 giôø, vaø choáng chæ ñònh laø nhöõng beänh nhaân coù soác tröôùc moå. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp laø beänh nhaân ít ñau sau moå, hoài phuïc sôùm vaø thôøi gian naèm vieän ngaén hôn so vôùi moå môû. Taøi lieäu tham khaûo 1. Nguyeãn Anh Duõng, Khaâu thuûng loeùt DDTT qua ngaû soi oå buïng. Luaän aùn thaïc só y hoïc 1999. 2. Nguyeãn Ñình Hoái, Thuûng daï daøy taù traøng, Beänh lyù phaãu thuaät daï daøy taù traøng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y Döôïc TP. HCM, 1989: 91-104. 3. Ñoã Ñöùc Vaân, Keát quaû ñieàu trò phaãu thuaät oå loeùt taù traøng thuûng trong caáp cöùu taïi Beänh vieän Vieät Ñöùc, Ngoaïi khoa, 9-1995: 32-39. 4. Darzi A, Cheshire N. J, Somers S. S, Super P.A, Guillou P.J, Monson J.R.T. Laparoscopic omental patch repair of perforated duodenal ulcer with an automated stapler. Br. J. Surg. 1993; 80: 1552. 5. Irvin T. T. Expectations in emergency abdominal surgery. In: Brown S.P, Garden J, Principles and practice of surgical laparoscopy, W.B. Saunders Company Ltd 1994: 429-454. 6. Katkhouda N, Moniel J. Treatment of complications of peptic ulcer. In: Arregui M.E, Fitzgibbons R.J.Jr., Kakhouda N, McKernan J.B, Reich H. Principles of laparoscopic surgery: Basic and Advanced Techniques. New York: Springer Verlag 1995: 260-267. 7. Lau W.Y, Leung K.L, Kwong K.H, Davey L.C, Chung S.C.S, Dawson. J.J.W, Li. A.K.C. A randomized study comparing laparoscopic versus open repair of perforated peptic ulcer using suture or sutureless technique. Ann. Surg. 1996; 224 (2): 1131-138. 8. Malsuda M, Nishiyama M, Tsunekazu H, Saeki S, Watanabe T. Laparoscopic omental patch repair perforated peptic ulcer. Ann. Surg. 1995; 1221 (3): 236-240. 9. Mouret P, Francois Y, Vignal J, Barth X, Platet R.L. Laparoscopic treatment of perforated peptic ulcer. Br. J. Surg. 1990; 77: 1006. 10. Marescaux J, Ulceøre duodeùnal perforeù et laparoscopie. In: Chirurgie digestive par laparoscopie, Masson 1997: 137-147. 11. Watteville J. C, Tests. P. La coelioscopie dans les urgences digestives. In: Chirurgie digestive par voie coelioscopique, Maloine 1991: 169-184.