Nội dung

T¹p chÝ Hãa häc, T. 44 (2), Tr. 204 - 207, 2006 Gãp phÇn nghiªn cøu thµnh phÇn hãa häc c©y c¶i ®ång (Grangea maderaspatana L. Poir) §Õn Tßa so¹n 14-7-2005 §ç Quèc ViÖt, TrÇn V¨n Sung, Ph¹m Gia §iÒn, NguyÔn ThÞ Ho!ng Anh ViÖn Hãa häc, ViÖn Khoa häc v$ C«ng nghÖ ViÖt Nam Summary Two eudesmane derivatives 3 -angeloyloxy-4 -acetoxy-7,11-dehydroeudesmane-8-one, 3 angeloyloxy-4 -acetoxy-6,7-dehydroeudesmane-11-hydroperoxy-8-one have been isolated from the n-hexane extract of Grangea maderaspatana L. Poir collected in Vietnam, besides stigmasterol, taraxasterol and taraxasteryl acetate. Their structures were deduced from spectroscopic studies, including 2D-shift correlation COSY, DEPT, HMQC, HMBC-NMR experiments. Key words: Grangea maderaspatana, stigmasterol, taraxasterol and taraxasteryl acetate, 3 angeloyloxy-4 -acetoxy-7,11-dehydroeudesmane-8-one,3 -angeloyloxy-4 -acetoxy-6,7dehydroeudesmane-11-hydroperoxy-8-one I - Më ®Çu C©y C¶i ®ång (Rau cãc, Ch©n cua bå cãc…), - Grangea maderaspatana L. Poir thuéc hä Cóc-(Asteraceae) l' d¹ng c©y th¶o thÊp mäc ë c¸c vïng nhiÖt ®íi (T©y Phi, Ên §é qua nam Trung Quèc). ë n8íc ta, c©y mäc hoang phæ biÕn kh¾p n¬i. C¶i ®ång l' lo¹i rau dïng ®Ó ¨n, còng dïng l'm thuèc nhuËn tr'ng, lîi tiÓu, trÞ ho sau ®Î, ®iÒu kinh. Dïng ngo'i h¬ nãng ®Ó ch8êm l'm thuèc s¸t trïng v' dÞu ®au [1, 2]. Mét v'i nghiªn cøu tr8íc ®©y ë n8íc ngo'i ®N ph©n lËp v' nhËn d¹ng ®8îc mét sè hîp chÊt thuéc líp steroit, axetylenic, flavonoit, ditecpen… tõ c©y G maderaspatana L. Poir [3, 4]. Trong b'i b¸o n'y chóng t«i tr×nh b'y c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ hãa häc cña c©y C¶i ®ång ViÖt Nam. II - thùc nghiÖm 1. ThiÕt bÞ v vËt liÖu 204 Phæ FT-IR (KBr) ®o trªn m¸y IMPAC-410. Phæ 1H, 13C, HMQC, HMBC, COSY-NMR ghi trªn m¸y BRUKER-500 AVANCE, chuÈn néi TMS, dung m«i CDCL3. Phæ khèi l8îng ghi trªn m¸y LC-MSD Agilent 1100 Series. S¾c ký líp máng sö dông b¶n nh«m silica gel tr¸ng s½n Merck 60 F254. S¾c ký cét sö dông lo¹i silica gel Merck 40 - 63 µm. 2. Nguyªn liÖu MÉu c©y C¶i ®ång ®8îc thu h¸i t¹i Qu¶ng Nam, n¨m 2003 do CN Ng« V¨n Tr¹i-ViÖn D8îc LiÖu, H' Néi x¸c ®Þnh tªn. 3. ChiÕt t¸ch v ph©n lËp MÉu c©y C¶i ®ång- Grangea maderaspatana L. Poir - (452 g) ®8îc l'm kh« b»ng kh«ng khÝ råi ®8îc ng©m chiÕt trong hçn hîp MeOH-H2O ë nhiÖt ®é phßng. Lo¹i dung m«i d8íi ¸p suÊt gi¶m thu ®8îc 45 g cÆn chiÕt th«. Víi 20 g cÆn chiÕt th«, ho' v'o n8íc råi chiÕt lÇn l8ît b»ng c¸c dung m«i cã ®é ph©n cùc t¨ng dÇn: n-hexan, CHCl3, n-butanol, lo¹i dung m«i d8íi ¸p suÊt gi¶m, thu cÆn (n-hexan: 4,15 g; CHCl3: 0,84 g). Tõ 4,15 g cÆn chiÕt hexan, tiÕn h'nh ch¹y qua cét silica gel, dïng hçn hîp dung m«i (tõ 95/5 ®Õn 93/7 cña n-hexan/EtOAc) röa gi¶i, thu ®8îc 2 ph©n ®o¹n chÝnh (F1: 24 - 87; F2: 97 - 125). Tinh chÕ c¸c s¶n phÈm th« cña F1 b»ng c¸ch kÕt tinh l¹i trong n-hexan nhËn ®8îc 68,5 mg taraxasteryl axetat (1) (0,034%), 25 mg stigmasterol (3) (0,0126%), s¾c ký cét nhanh trªn silica gel thu ®8îc 16,8 mg taraxasterol (2) (0,0084%). S¾c ký cét ph©n ®o¹n F2 trªn silica gel (5 - 10% axeton trong n-hexan), thu ®8îc 29 mg (4) (0,0146%) v' 18 mg (5) (0,009%). 3 -angeloyloxy-4 -axetoxy-7,11dehydroeudesman-8-one (4). Gum, kh«ng m'u. C22H32O5, IR maxcm-1 ë 1734, 1682, 1246. LCMSD m/z: 377 [M+H]+. m/z: 317 [376 –OCOCH3]+, m/z :207 [316 -OCOC4H7]+. Phæ 1 H v' 13C-NMR, xem b¶ng 1. 3 -angeloyloxy-4 -axetoxy-6,7dehydroeudesmane-11-hydroperoxy-8-one (5). Tinh thÓ kh«ng m'u. C22H32O7 IR maxcm-1 3422, 1737, 1710, 1648. HR-MS m/z: 431,1 [M+Na]+. Phæ 1H v' 13C- NMR, xem b¶ng 1. III - KÕt qu¶ v! th¶o luËn Tõ ph©n ®o¹n Ýt ph©n cùc cña dÞch chiÕt nhexan cña c©y C¶i ®ång, chóng t«i ®N ph©n lËp ®8îc 3 hîp chÊt lÇn l8ît l' taraxasteryl axetat (1), taraxasterol (2) v' stigmasterol (3). Nh÷ng chÊt n'y ®8îc nhËn d¹ng b»ng c¸ch so s¸nh c¸c d÷ liÖu phæ 1H v' 13C- NMR cña chóng víi t'i liÖu tham kh¶o [5]. ë ph©n ®o¹n ph©n cùc h¬n cña dÞch chiÕt n'y, chóng t«i thu tiÕp ®8îc hai dÉn suÊt cña eudesmane (4), (5). CÊu tróc cña chóng còng ®8îc chøng minh b»ng c¸c ph8¬ng ph¸p phæ. ChÊt (4) cã d¹ng gum kh«ng m'u, thu ®8îc b»ng s¾c ký cét nhanh lÆp l¹i. Phæ hång ngo¹i (FT-IR) chØ ra d¶i hÊp thô maxcm-1 ë 1734, 1682, 1246 t8¬ng øng víi sù cã mÆt cña c¸c nhãm axetat, angelat v' , -xeton kh«ng no. Phæ tö ngo¹i (UV) cã cùc ®¹i ë 244 nm chøng tá sù tån t¹i cña c¸c nèi ®«i liªn hîp. Phæ khèi l8îng (LC-MSD) cho pic [M+H]+ ë m/z 377 cã thÓ suy ®o¸n c«ng thøc ph©n tö l' C22H32O5. M¶nh cã sè khèi m/z 317 [376 –OCOCH3]+ l' m¶nh ph©n tö mÊt ®i nhãm o-axetyl v' m¶nh cã m/z 207 l' do bÞ mÊt tiÕp phÇn angelat [316 – OCOC4H7]+. Trªn phæ céng h8ëng tõ h¹t nh©n 1 H-NMR tÝn hiÖu triplet ®Æc tr8ng ë 5,84 t (2 Hz) chØ ra sù cã mÆt cña H-3 v' ®ång thêi x¸c ®Þnh nhãm este ë C-3. VÞ trÝ cña nhãm este ë C-3 ®8îc chøng minh b»ng c¸ch so s¸nh h»ng sè t8¬ng t¸c J2,3 cña H-3 víi chÊt ®ång ph©n t8¬ng øng (6) [7, 8]. ë hîp chÊt (6), H-3 ®8îc x¸c ®Þnh ë vÞ trÝ cã 5,93 dd v' J3,,2 ; J3,2 = 4,5; 11,5 Hz. §Æc tr8ng cho nhãm angelate cña chÊt (4) l' c¸c tÝn hiÖu ë 6,04 dd (J = 1,4; 7,2 Hz, H-3’). TÝn hiÖu ë 1,98 dd (J = 1,4; 7,2 Hz, 3H, Me-4’) v' tÝn hiÖu ë 1,88 dd (J = 1,4; 1,4 Hz, H-5’). CÊu h×nh ë vÞ trÝ C-4 ®8îc x¸c ®Þnh qua viÖc so s¸nh ®é chuyÓn dÞch hãa häc cña nhãm Me-15 ( 1,60) v' nhãm metyl axetat ( 1,91) cho thÊy ®Þnh h8íng cña nhãm axetat ë vÞ trÝ n'y, bëi nÕu l' th× gi¸ trÞ cña Me-15 sÏ lÖch vÒ phÝa tr8êng cao h¬n [8]. TÝn hiÖu singlet ë lÖch vÒ phÝa tr8êng cao 0,98 (3H) ®8îc g¸n cho Me-14. Trªn phæ 13C-NMR, cã tÝn hiÖu cña nhãm xeton ë 201,04 (C-8), hai tÝn hiÖu ë 130,13 v' 146,02 l' cña C-7 v' C-11. C¸c tÝn hiÖu ë 72,01 v' 83,19 thuéc vÒ C-3 v' C-4 l' c¸c nguyªn tö cacbon cã liªn kÕt víi nhãm oxi. C¸c tÝn hiÖu cña C-1, C-2, C-5, C-6, C-9 xuÊt hiÖn lÇn l8ît ë 33,14, 25,80, 45,30, 22,92, 60,15. TÝn hiÖu cña C-6 v' C-13 trªn phæ 13CNMR l' trïng lÆp. Chóng ®8îc ph¸t hiÖn v' x¸c ®Þnh khi ph©n tÝch phæ HMQC v' HMBC-NMR. Trªn c¬ së c¸c d÷ liÖu phæ v' so s¸nh víi t'i liÖu tham kh¶o, cÊu tróc cña hîp chÊt (4) ®8îc x¸c ®Þnh l' 3 -angeloyloxy-4 -axetoxy-7,11dehydroeudesmane-8-one. ChÊt n'y ®8îc ph©n lËp lÇn ®Çu tiªn tõ c©y Epaltes divericata [6 - 8]. Hîp chÊt (5) cã tinh thÓ h×nh kim. Trªn phæ FT-IR, d¶i hÊp thô maxcm-1 ë 3422, 1737, 1710, 1648 chØ ra sù cã mÆt cña c¸c nhãm hydroxy, este v' , -xeton kh«ng no. Phæ khèi l8îng ph©n gi¶i cao (HR-MS) chØ râ pic [M+Na]+ ë m/z 431,203 t8¬ng øng víi c«ng thøc C22H32O7. Trªn phæ 1H-NMR cña (5) cho thÊy sù cã mÆt cña nhãm hydroperoxy qua tÝn hiÖu singlet lÖch vÒ phÝa tr8êng thÊp ë 7,99. Nhãm hidroperoxy ®8îc ®Ýnh víi C-11 v× ®é chuyÓn 205 dÞch hãa häc cña hai nhãm metyl C-12 v' C-13 xuÊt hiÖn ë phÝa tr8êng thÊp, ( 1,51 v' 1,55). TÝn hiÖu ë 7,19 d (J = 2,2 Hz) l' cña proton olefinic H-6 v' ë 1,63 l' cña Me-15, kh¼ng ®Þnh Me-15 ë vÞ trÝ , v× nÕu l' th× tÝn hiÖu cña proton H-6 v' Me-15 sÏ dÞch lªn phÝa tr8êng cao [7, 8]. T8¬ng tù nh8 trªn , ta còng x¸c ®Þnh ®8îc H-3 cña (5) l' qua tÝn hiÖu triplet ë 5,91 (t, J = 2,7 Hz). Trªn phæ 13C- NMR cho thÊy sù cã mÆt cña nhãm keton ë 197,40 (C-8), hai tÝn hiÖu cña nguyªn tö carbon sp2 ë 143,69 v' 142,46 cña C-6 v' C-7. C¸c gi¸ trÞ ë 71,48, 81,83, 83,50 cña c¸c carbon liªn kÕt víi nhãm oxi C-3, C-4 v' C-11. TÝn hiÖu ë C-11 lÖch vÒ phÝa tr8êng thÊp do cã nhãm hidroperoxy ®Ýnh v'o. Sè liÖu phæ 1H v' 13C- NMR cña chÊt (4) v' (5) ®8îc ®8a ë b¶ng 1. Trªn c¬ së c¸c d÷ liÖu phæ v' so s¸nh víi c¸c t'i liÖu tham kh¶o, cÊu tróc cña chÊt (5) ®8îc x¸c ®Þnh l' 3 -angeloyloxy-4 -axetoxy6,7-dehydroeudesmane-11-hydroperoxy-8-one. ChÊt n'y tr8íc ®©y ®N ®8îc ph©n lËp tõ c©y Blumea alata [8, 9]. B¶ng 1: D÷ liÖu phæ 1H v' 13C NMR cña chÊt (4), (5) (CDCl3) (4) STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1’ 2’ 3’ 4’ 5’ 4-CH3CO 4-CH3CO H (500 MHz) 1,52 m, 1,28 m 1,89 m 5,84 t (1,8) 2,24 s 2,88 m, 1,78 m 2,20 s 1,84 s 2,05 s 0,98 s 1,60 s 6,04 dd (1,4; 7,2) 1,98 dd (1,4; 7,2) 1,88 t (1,4) 1,91 s - (§é chuyÓn dÞch hãa häc 206 (5) C (125 MHz) 33,14 t 25,80 t 72,01 d 83,19 s 45,30 d 22,92 t 130,13 s 201,55 s 60,15 t 35,78 s 146,02 s 22,92 q 23,59 q 19,07 q 18,09 q 166,22 s 127,82 s 137,99 d 15,72 q 20,70 q 22,00 q 169,42 s = ppm. H»ng sè t8¬ng t¸c J = Hz). H (500 MHz) 1,65 m, 1,35 m 2,08 m , 1,90 m 5,91 t (2,7) 3,08 d (1,96) 7,19 d (2,2) 2,32 s 1,51 s 1,55 s 1,04 s 1,63 s 6,10 dd 1,4; 7,2) 2,02 dd (1,5; 7,3) 1,93 t (1,3) 2,00 s - C (125 MHz) 32,44 t 23,09 t 71,48 d 81,83 s 49,30 d 143,69 d 142,46 s 197,39 s 58,31 t 38,99 s 83,50 s 24,50 q 24,56 q 18,19 q 18,93 q 166,13 s 127,73 s 138,33 d 15,83 q 20,74 q 22,08 q 169,46 s HO MeOCO (1) (2) 14 2 R1 HO 3 R2 15 1 4 10 5 H OAc (3) O O 9 6 8 7 H 13 11 AngO H OAc 12 (4) R1 = H; R2 = AngO (6) R1 = H; R2 = AngO OOH (5) Me O 4' Ang: 3' 1' 2' H 5' Me IV - KÕt luËn 2. LÇn ®Çu tiªn tiÕn h'nh nghiªn cøu hãa häc c©y C¶i ®ång ®8îc thu h¸i t¹i Qu¶ng Nam. Tõ cÆn dÞch chiÕt n-hexan ®N ph©n lËp v' nhËn d¹ng ®8îc taraxasteryl acetae, taraxasterol, stigmasterol v' lÇn ®Çu tiªn ph¸t hiÖn 2 dÉn xuÊt cña eudesmane l' 3 -angeloyloxy-4 -acetoxy7,11-dehydroeudesmane-8-one (4) v' 3 angeloyloxy-4 -axetoxy-6,7-dehydroeudesmane-11-hydroperoxy-8-one (5) trong c©y C¶i ®ång ë ViÖt Nam. §ang tiÕn h'nh thö ho¹t tÝnh sinh häc cña cÆn chiÕt n-hexan v' c¸c chÊt s¹ch ®N ph©n lËp ®8îc. T!i liÖu tham kh¶o 1. Vâ V¨n Chi. Tõ ®iÓn thùc vËt th«ng dông. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Nxb. N«ng nghiÖp, tËp 2, 1310 (2004). M. Ahmed, et al. Fitoterapia, 72 (5), 553 (2001). C. S. Iyer Rukmani, P. R. Iyer. Phytochemistry, 17, 2036 (1978). U. C. Pandey, et al. Phytochemistry, 23, 391 (1984). L. J. Goad, T. Akihisa. Chapman & Hall, 380, 417 (1997). S. R. Rojatkar, et al. Phytochemistry, 26, 569 (1987). G. S. M. P. Guilhon, A. H. Muller. Phytochemistry, 43, 417 (1996). V. U. Ahmad, et al. Phytochemistry, 30, 689 (1991). F. Bohlmann, et al. Phytochemistry, 24, 505 (1985). 207 208