Nội dung

ỳ ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN GT. 0000025481 IA QUẢN T R Ị KINH DOANH BỘ MÔN VĂN HÓA KINH DOANH Chủ biên: PGS.TS. Dương Thị Liễu Giáo trình VđN HÓA KINH DOANH .2 _ , ,, r ____I (Tái bản lần thứ nhất, có sửa đổi bổ sung) TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH T Ế QUỐC DÂN KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH BỘ MÔN VĂN HÓA KINH DOANH Chủ biên: PGS.TS Dương Thị Liễu GIAO TRINH VẤN HÓA KINH DOANH (Tái bản lần thứ nhất, có sửa đồi bổ sung) NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC KINH T Ế QUỐC DÁN 2012 TẬP THẾ TÁC GIẢ * Chủ biên: PGS.TS Dương Thị Liễu * Tham gia biên soạn. TS. Trương Thị Nam Thắng TS. Nguyễn Thị Ngọc Anh ThS. Phạm Hương Thảo ThS. Trần Đức Dũng ThS. Nguyễn Thu Ngà LỜI M Ở ĐẦU Ngày nay không chỉ các nhà kinh tế mà các nhà văn hóa cũng đều thống nhất cho rằng, văn hoá vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển kinh tể, kinh doanh. Nếu văn hoá là nền tảng tinh thần đảm bảo sự phát triển bền vững của xã hội, thì văn hoá kinh doanh chính là nền tảng tinh thần, là linh hồn cho hoạt động kinh doanh của một quốc gia. Trong thời đại toàn cầu hoá sôi động hiện nay, xây dựng một nền văn hoá kinh doanh với bản sac riêng của mình sẽ góp phần đưa nền kinh tế các nước hội nhập vào đời sống kinh tế, chính trị toàn cầu. Văn hóa kinh doanh hiện nay đã trờ thành một yếu tố quan trọng và ngày càng trở nên quan trọng đối với không chỉ năng lực cạnh tranh cùa doanh nghiệp mà còn cả đối với quyết định cùa người tiêu dùng. Văn hóa kinh doanh tự nó là một nhu cầu của văn minh thị trường và là đòi hòi của phát triển. Xây dựng văn hoá kinh doanh vừa là mục tiêu vừa là thách thức lớn đối với hầu hết các doanh nghiệp, doanh nhân Việt Nam trong xu hướng phát triển, gia nhập WTO và toàn cầu hoá hiện nay. Xây dựng một nền văn hóa kinh doanh Việt Nam tiên tiến chính là nội dung, biện pháp quan trọng hàng đầu để xây dụng, củng cổ lại nội lực, tạo tư thế mới làm tiền đề và điểm tựa cho việc hội nhập của mỗi doanh nghiệp. Như vậy, trong xu thế toàn cầu hoá kinh tế hiện nay, muốn đảm bảo sự phát triển bền vững cho hoạt động kinh doanh của một quốc gia, một doanh nghiệp, hon lúc nào hết, càng cần có sự tim hiểu và nghiên cứu thấu đáo về vãn hoá kinh doanh, để góp phần định hướng đúng đắn cho hoạt động kinh tế, kinh doanh. Nghiên cứu, giảng dạy và học tập văn hoá kinh doanh là một biện pháp thiết thực để nâng cao nhận thức về vai trò của văn hoá trong hoạt động kinh tế, kinh doanh, tạo dựng những kỹ năng cần thiết để vận dụng 3 các nhân tố văn hoá vào trong hoạt động kinh tê và kinh doanh. Giáo trình môn học Văn hoá kinh doanh nhăm trarm bị cho người học những kiến thức chung về văn hoá kinh doanh và những kỹ năng cân thiết đê tô chức, ứng dụng và phát tnên các kiên thức vê văn hoá kinh doanh trong hoạt động kinh tê. kinh doanh. Giáo trình Văn hoá kinh doanh nham mục đích cho người học: - Nắm vững những kiến thức cơ bàn và kinh nghiệm trên thê giới về văn hoá kinh doanh và nhận thức được vai trò, ành hưởng cùa văn hoá kinh doanh như một nhân tổ quan trọng đôi với sự phát triên kinh doanh, nâng cao tầm nhìn quàn lý. - Hiêu được sự phong phú, đa dạng và vai trò cùa các nhân tô văn hoá kết tinh trong hoạt động kinh doanh để xây dựng các mối quan hệ kinh doanh lành mạnh, hướng đến nhừne lợi ích bên vững. - Nắm vừng được phươna pháp xây dựng vãn hoá kinh doanh ờ một chù thể kinh doanh cụ thể, góp phần làm cho kinh doanh đạt được kết quà cao và phát triển bền vững. Với mục tiêu trên, Giáo trình Văn hoú kinh doanh được biên soạn thành 5 chươrm với nội dung chính như sau: Chương ỉ: Trinh bày kiến thức tong quan về văn hoá kinh doanh như: khái niệm, đặc diêm, vai trò, các nhân tố tác động... làm nên tảng kiên thức cho các chương sau. (Do PGS.TS Dương Thị Liễu biên soạn). Chương 2: Trinh bày các yen to cẩu thành văn hóa kinh doanh bao gồm triết lý kinh doanh, dạo đức kinh doanh, vãn hoá doanh nhân, văn hoá doanh nghiệp, văn hóa ứng xứ tronu kinh doanh. Chương này cung cô thêm cho sinh viên nhừne kỹ năng cần thiết để tổ chức, ứng dụng và phát triển các kiến thức vò vãn 4 hoá kinh doanh trong quá trình kinh doanh. (PGS.TS Dương Thị Liễu bicn soạn các phần 3 và phần 5, Th.s Phạm Hương Thảo biên soạn phần 1 và phần 2, Th.s Trần Đức Dũng biên soạn phần 4). Chương 3: Phân tích sự đa dạng, phong phú của văn hóa kinh doanh quốc tế trong điều kiện toàn cầu hóa kinh tế, cung câp những kỹ năng cần thiết để xây dựng văn hóa kinh doanh trong bối cảnh hội nhập quốc tế. (Do TS Trương Thị Nam Thang biên soạn). Chương 4 : Phác thảo đời sống văn hóa kinh doanh Việt Nam, đặt ra các vấn đề cần suy ngẫm, lý giải của văn hóa kinh doanh Việt Nam đương đại. (Do TS. Nguyễn Thị Ngọc Anh biên soạn). Chương 5: Tập hợp các tình huống của văn hóa kinh doanh. (Do PGS.TS Dương Thị Liễu, Th.s Trần Đức Dũng, Th.s Nguyễn Thu Ngà đồng biên soạn) Nội dung cùa 5 chương trên được thể hiện bằng các hình thức diễn giải, phân tích kết hợp với các minh hoạ, mô hình, biểu, bảng. Cuối mỗi chương đều có phần tóm lược và câu hỏi ôn tập nhàm giúp người học củng cố lại và phát triển các kiến thức đã học. Giáo trình Văn hoả kinh doanh được xây dime từ các nuuồn: giáo trình về đạo đức kinh doanh, văn hoá doanh nghiệp, tinh thần kinh doanh của các tác giả có uy tín thuộc các trường đại học lớn trên thế giới; các công trình nghiên cứu của các nhà kinh tế học, vãn hoá học, xã hội học, triết học, tâm lý học... trone và ngoài nước về mọi khía cạnh của vãn hoá kinh doanh; các công trình khảo sát và tổng kết thành công cũng như thất bại của các doanh nghiệp nổi tiếng trong và ngoài nước... Trong quá trình biên soạn, bài giảng đã được các nhà khoa học trong và ngoài trườníi góp ý, thẩm định, đánh giá và nhất trí. Giáo trình Văn hoá kinh doanh khi chuyển tải tới người học sẽ được thực hiện bời sự kết họp giữa việc giàne dạy cùa giảng 5 viên Bộ môn Văn hoá kinh doanh với toạ đàm. trao đòi. nói chuyện rmoại khoá với các nhà văn hoá học. kinh tẻ học và các doanh nhân; băng các phưcmiì pháp và các phươne tiện giang dạy hiện đại nhâm khuyến khích sự sáng tạo cao nhât cua người học. Tập thê tác giả chân thành cảm cm Ban Giám hiệu. Hội đỏng khoa học. Nhà xuất bàn trường Đại học Kinh tế Quốc dân, các nhà khoa học trong và naoài trường và các nhà doanh nghiệp đã đóng góp các ý kiên quý báu và giúp đỡ, ùng hộ đê cuõn Giáo trình Vãn hoá kinh doanh được ra măt bạn dọc. Xây dụng Giáo trình Vãn hoá kinh doanh là một cône việc mới mẻ, đòi hòi sự nỗ lực rất cao. Tập thê tác già đã dành nhiêu thời gian và công sức với cô căng cao nhât đẻ hoàn thành giáo trình. Tuy nhiên, do sự hạn chê về thời gian và trình độ cùa những người biên soạn, nên không thê tránh khòi nhừrm thiếu sót. Tập thể tác già rất mong sự chi giáo, đóng góp. xây dựrm của bạn đọc đê Bộ môn Văn hoá kinh doanh tiếp tục bỏ sung, hoàn thiện eiáo trình với nội dune rmày càng tốt hơn. Xin trân trọng cảm oml Thay mặt tập thể tác uia. PGS.TS. Dương Thị Liễu (Trường Bộ môn 11ỈKD Khoa Q u á n trị kinh doanh Đại học KTOD) 6 Chương 1 TỔNG QỈIAN VỀ VĂN HOÁ KINH DOfiNH Vãn hoá là một lĩnh vực đa dạng và phức tạp. Có rất nhiều quan điểm khác nhau về văn hoá nên việc nghiên cứu và lựa chọn một cách tiếp cận văn hoá có ý nghĩa quan trọng cho việc tiếp cận những nội dung tiếp theo liên quan đến văn hoá kinh doanh. Lý luận và thực tiễn đã chứng minh, việc phát huy đúng đắn và có hiệu quả các giá trị của văn hoá vào hoạt động kinh doanh là một trong những nhân tố quan trọng đảm bảo sự phát triển bền vững cùa các chủ thể kinh doanh. Đồng thời, sự phát triển của hoạt động kinh doanh cũng ngày càng khẳng định: Kinh doanh không chỉ đon thuần vì lợi nhuận mà còn nhàm nâng cao đời song vật chất và tinh thần cho con người - tức là hướng tới yếu tố văn hoá. Đây chính là những cơ sở thực tiễn để hình thành nên một lĩnh vực nghiên cứu mới: Văn hoá kinh doanh. Mục tiêu của chưtmg: Trình bày những kiến thức lý luận khái quát nhất về văn hoá và văn hoá kinh doanh, giúp người học hình thành nên cách nhìn tổng quan về văn hoá và văn hoá kinh doanh, và là chìa khoá để nghiên cứu những chương tiếp theo. N hững nội dung cơ bản: o Nhĩmc kiến thức khái quát chung về văn hoá: khái niệm văn hoá; các yếu tổ cấu thành văn hoá; chức năng và vai trò của văn hoá đổi với sự phát triển xã hội. o Nhừne kiến thức khái quát chung về văn hoá kinh doanh: khái niệm, đặc trưne, các nhân tô tác độne và vai trò của văn hoá kinh doanh. 7 1.1. KHÁI Q U Á T C H U N G VÈ VĂN HÓA 1.1.1. Khái niệm văn hóa Văn hoá gắn liền với sự ra đời cùa nhân loại, nói một cách khác, văn hoá có từ thuở bình minh cùa xã hội loài người. Cùng với quá trinh phát triển nhân loại, khái niệm văn hóa càng được bổ sung thêm những nội dung mới. Năm 1952 hai nhà nhân chủng học người Mỹ là A.L.Kroeber và K.Kluckolm đã sưu tâm được 164 định nghĩa khác nhau về văn hoá. Cho đên nay, con sô định nghĩa chẳc vẫn đang tiếp tục tăng lên. Tại Hội nghị về văn hoá UNESCO tại Mêhicô năm 1982, người ta cũng đã đưa ra 200 định nghĩa về văn hoá. Hiện nay thì số lượng khái niệm về văn hoá ngày càng tăng thêm đến vô vàn, khó mà thông kê hết được. Văn hóa là một thuật ngừ đa nghĩa. Đó là do bản thân các vấn đề văn hoá rất phức tạp, đa dạng, do vậy, các nhà nehiên cứu có những cách tiếp cận khác nhau nên dẫn đến nhiều quan niệm khác nhau về khái niệm văn hoá. - Tiếp cận về ngôn ngữ. Truy xét từ nguyên, tức là gốc từ, thuật neừ văn hoá bắt nguồn từ Châu Âu, tiếng Pháp và tiếng Anh gọi là Culture, tiếng Đức gọi là Kultur. Các tiếng này lại xuất phát từ tiếne La tinh là cultus. Cultus có nghĩa là trồng trọt theo hai nghĩa: Agriculture là trồng trọt cây trái, thảo mộc và cultus animis la trồng trọt tinh thần. Vậy từ Cultus - văn hoá hàm chứa hai khía cạnh: trỏne trot cây trái tức là thích ứng với tự nhiên, khai thác tự nhiên và eiáo dục, đào tạo con người hoặc một cộng đỏng để họ trơ nên tốt đẹp hơn. Ờ Phương Đông, trong tiếng Hán cổ, từ văn hóa bao gồm văn là vẻ đẹp của nhân tính, cái đẹp cùa tri thức, tri tuệ con người có thể đạt được bàng sự tu dưỡng cùa bàn thân va cách thức cai trị đúng đan cùa nhà câm quyền. Còn chừ hoá trone vãn hoá là việc đem cái ván (cái đẹp, cái tôt, cái đúng) đẻ cam hoá 8 giáo dục và hiện thực hoá trong thực tiễn, đời sống. Như vậy, văn hoá trong từ nguyên cùa cả phương Đông và phương Tây đêu có một nghĩa chung căn bàn là sự giáo hoá, vun trong nhân cách con người (bao gồm cá nhân, cộng đồng và xã hội loài người), cũng có nghĩa là làm cho con người và cuộc song trở nên tôt đẹp hơn. N hư vậy, dù ở Phương Đông hay Phương Tây thì văn hỏa đêu được coi là hoạt động tinh thần hướng tới việc sản xuất ra các giá trị Chân, Thiện, Mỹ. - Tiếp cận về quan niệm và cách hiểu. Khái niệm văn hóa được dùng theo nhiều nghĩa, nhưng có thể quy về hai cách hiểu chính: nghĩa hẹp và nghĩa rộng. + Hiêu theo nghĩa hẹp: Văn hóa là hệ tư tường, các hệ thống và các thể chế đi theo nó như văn hóa, nghệ thuật, khoa học, triết học, đạo đức học v.v. Theo nghĩa hẹp, văn hoá được giới hạn theo bề sâu hoặc bề rộng, theo không gian, thời gian hoặc chủ thể. Giới hạn theo bề sâu, văn hoá được hiểu là những giá trị tinh hoa, mang tính chất tinh thần (nếp song văn hoá, văn hoá nghệ thuật...). Giới hạn theo bề rộng, văn hoá được dùng để chi những giá trị trong từng lĩnh vực (vãn hoá âm thực, văn hóa kinh doanh) hoặc kiến thức (trình độ văn hoá, học văn hóa), ứng xử (nếp song văn hoá). Giới hạn theo không gian, văn hoá được dùng đê chi những giá trị đặc thù cùa từng vùng (ván hoá Nam Bộ, văn hoả Phương Đông..). Giới hạn theo thời eian, văn hoá được dùng đê chi những giá trị cùa từng dân tộc, từng nhóm xã hội... ( văn hoá Việt Nam, văn hoá đại chủng, văn hoá công ty...) Xét về phạm vi thì văn hoá theo nehĩa hẹp thườne được đồng nhất với văn hoá tinh hoa. Văn hoá tinh hoa là một tiểu văn hoá chứa những giá trị đáp ứng các nhu cầu bậc cao của con người. Quy luật chung là những giá trị đáp ứng các nhu cầu càng xa nhữne đòi hỏi vật chất, đời thường, nhất thời bao nhiêu thì tính 9