Nội dung

ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG CAO ĐẲNG KINH TẾ KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN: TỔ CHỨC LAO ĐỘNG KHOA HỌC NGHỀ: QUẢN TRỊ KINH DOANH TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2020 ỦY BAN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG CAO ĐẲNG KINH TẾ KỸ THUẬT THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN: TỔ CHỨC LAO ĐỘNG KHOA HỌC NGÀNH: QUẢN TRỊ KINH DOANH TRÌNH ĐỘ: CAO ĐẲNG THÔNG TIN CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI Họ tên: PHẠM THỊ VÂN TRINH Học vị: Thạc sĩ Đơn vị: Khoa Quản trị kinh doanh Email: baotrinh77@yahoo.com.vn TRƯỞNG KHOA TỔ TRƯỞNG BỘ MÔN CHỦ NHIỆM ĐỀ TÀI HIỆU TRƯỞNG DUYỆT Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2020 TUYÊN BỐ BẢN QUYỀN Tài liệu này thuộc loại sách giáo trình nên các nguồn thông tin có thể được phép dùng nguyên bản hoặc trích dùng cho các mục đích về đào tạo và tham khảo. Mọi mục đích khác mang tính lệch lạc hoặc sử dụng với mục đích kinh doanh thiếu lành mạnh sẽ bị nghiêm cấm. LỜI GIỚI THIỆU Tổ chức lao động khoa học là một mô đun khoa học nghiên cứu về mối quan hệ giữa các yếu tố của quá trình sản xuất gồm người lao động, đối tượng lao động và công cụ lao động, trên cơ sở đó thúc đẩy tăng năng suất lao động, cải thiện môi trường làm việc và gia tăng hiệu quả sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Chính vì điều này, việc định mức lao động phù hợp sẽ giúp doanh nghiệp dễ dàng thực hiện các mục tiêu kinh doanh của mình, nó là công cụ hữu hiệu trong quản lý sản xuất, là cơ sở lập kế hoạch và hạch toán sản xuất kinh doanh, tiến hành tổ chức sản xuất và tổ chức lao động, tính toán và phân chia nhiệm vụ cho người lao động dựa trên cơ sở có căn cứ kỹ thuật - khoa học, từ đó giúp doanh nghiệp xây dựng hệ thống tiền lương phù hợp với từng đối tượng lao động trong doanh nghiệp. Giáo trình Tổ chức lao động khoa học trong doanh nghiệp được biên soạn nhằm hỗ trợ cho việc giảng dạy và học tập, nghiên cứu cho các sinh viên bậc cao đẳng nghề ngành Quản trị kinh doanh, trang bị cho sinh viên những kiến thức, hệ thống lý luận cần thiết trong việc xác định cơ cấu tổ chức, phân công lao động, tính toán lượng nguyên vật liệu và máy móc thiết bị cần thiết để đảm bảo cho quá trình sản xuất diễn ra được liên tục. Nội dung bài giảng được kết cấu thành 06 bài, cụ thể như sau: Bài 1: Tổng quan về tổ chức và định mức lao động trong doanh nghiệp Bài 2: Tổ chức lao động trong doanh nghiệp Bài 3: Tổ chức và phục vụ nơi làm việc Bài 4: Cải thiện điều kiện lao động Bài 5: Các phương pháp định mức lao động Bài 6: Các phương pháp khảo sát thời gian Giáo trình do ThS. Phạm Thị Vân Trinh - chủ biên và Ths.Trần Thị Hồng Hạnh thành viên. Các tác giả đã có nhiều cố gắng để biên soạn giáo trình này, vì vậy trong quá trình biên soạn không tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong nhận được sự đóng góp của đồng nghiệp và sinh viên. Xin trân trọng cám ơn!. …………., ngày……tháng……năm……… Nhóm tác giả biên soạn MỤC LỤC TRANG BÀI 1: TỔNG QUAN VỀ TỔ CHỨC VÀ ĐỊNH MỨC LAO ĐỘNG TRONG DOANH NGHIỆP ................................................................................................. 1 1. BẢN CHẤT CỦA TỔ CHỨC VÀ ĐỊNH MỨC LAO ĐỘNG ...................... 1 1.1. Một số khái niệm cơ bản .......................................................................... 1 1.2. Sự khác nhau giữa tổ chức lao động và tổ chức sản xuất ........................ 2 1.3. Nội dung, phương hướng của tổ chức và định mức lao động .................. 3 1.4. Mục đích, ý nghĩa và nhiệm vụ của tổ chức và định mức lao động ........ 4 1.5. Một số nguyên tắc tổ chức và định mức lao động ................................... 7 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU MÔN HỌC 8 2.1. Đối tượng.................................................................................................. 8 2.2. Nội dung ................................................................................................... 8 2.3. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 9 2.4. Mối liên hệ của mô đun với các mô đun khoa học khác .......................... 9 CÂU HỎI THẢO LUẬN ................................................................................ 10 BÀI 2: TỔ CHỨC LAO ĐỘNG TRONG DOANH NGHIỆP .................... 11 1. QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT VÀ CÁC BỘ PHẬN HỢP THÀNH ................. 11 1.1. Khái quát về quá trình sản xuất trong doanh nghiệp ............................. 11 1.2. Phân loại quá trình sản xuất ………………………………………………....24 2. PHÂN CHIA QUÁ TRÌNH SẢN XUẤT THÀNH CÁC BỘ PHẬN HỢP THÀNH ....................................................................................................... 23 2.1. Công đoạn sản xuất ................................................................................ 23 2.2. Bước công việc ....................................................................................... 23 2.3. Các bộ phận hợp thành ........................................................................... 24 3. PHÂN LOẠI HAO PHÍ THỜI GIAN LÀM VIỆC CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG ..................................................................................................................... 27 3.1. Mục đích phân loại chi phí thời gian. .................................................... 27 3.2. Căn cứ để phân loại hao phí thời gian làm việc của công nhân............. 27 3.3. Phân loại hao phí thời gian làm việc trong ngày (ca) của người lao động. ................................................................................................................. 28 3.4. Phân loại hao phí thời gian hoạt động của máy móc thiết bị ................. 34 4. MỨC LAO ĐỘNG VÀ ĐỊNH MỨC LAO ĐỘNG...................................... 36 4.1. Mức lao động ......................................................................................... 36 4.2. Định mức lao động ................................................................................. 39 4.3. Các công thức tính định mức lao động .................................................. 40 CÂU HỎI THẢO LUẬN VÀ BÀI TẬP ........................................................... 44 BÀI 3: TỔ CHỨC VÀ PHỤC VỤ NƠI LÀM VIỆC ....................................... 49 1. NƠI LÀM VIỆC VÀ YÊU CẦU CỦA TỔ CHỨC VÀ PHỤC VỤ NƠI LÀM VIỆC ........................................................................................................... 49 1.1. Khái niệm và phân loại nơi làm việc ..................................................... 49 1.2. Yêu cầu của tổ chức và phục vụ nơi làm việc........................................ 50 1.3. Nhiệm vụ của tổ chức và phục vụ nơi làm việc ..................................... 51 2. TỔ CHỨC NƠI LÀM VIỆC ......................................................................... 51 2.1. Thiết kế nơi làm việc .............................................................................. 51 2.2. Trang bị nơi làm việc ............................................................................. 52 2.3. Bố trí nơi làm việc .................................................................................. 52 3. PHỤC VỤ NƠI LÀM VIỆC ......................................................................... 54 3.1. Khái niệm về phục vụ nơi làm việc ....................................................... 54 3.2. Chức năng phục vụ nơi làm việc............................................................ 54 3.3. Các nguyên tắc phục vụ nơi làm việc .................................................... 55 3.4. Các hình thức phục vụ nơi làm việc....................................................... 55 3.5. Các chế độ phục vụ nơi làm việc ........................................................... 57 CÂU HỎI THẢO LUẬN .................................................................................. 58 BÀI 4: CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC VÀ SỬ DỤNG HỢP LÝ LAO ĐỘNG ............ 59 1. ĐIỀU KIỆN LAO ĐỘNG ............................................................................. 59 1.1. Khái niệm điều kiện lao động ................................................................ 59 1.2. Phân loại điều kiện lao động .................................................................. 59 1.3. Ảnh hưởng của một số yếu tố điều kiện lao động đến khả năng làm việc của người lao động. .................................................................................. 61 1.4. Các phương hướng cải thiện điều kiện làm việc .................................... 61 2. CHẾ ĐỘ LÀM VIỆC NGHỈ NGƠI HỢP LÝ .............................................. 63 2.1. Khả năng làm việc của người lao động .................................................. 63 2.2. Sự mệt mỏi của người lao động ............................................................. 64 2.3. Nghỉ ngơi của người lao động ................................................................ 64 2.4. Xây dựng chế độ làm việc và nghỉ ngơi hợp lý ..................................... 65 3. SỬ DỤNG HỢP LÝ VÀ TIẾT KIỆM SỨC LAO ĐỘNG ........................... 66 3.1. Sử dụng số lượng lao động .................................................................... 66 3.2. Sử dụng thời gian lao động .................................................................... 67 3.3. Sử dụng chất lượng lao động ................................................................. 68 3.4. Sử dụng cường độ lao động ................................................................... 69 CÂU HỎI THẢO LUẬN .................................................................................. 70 BÀI 5: CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH MỨC LAO ĐỘNG .............................. 71 1. CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH MỨC LAO ĐỘNG CHI TIẾT .................... 71 1.1. Nhóm các phương pháp tổng hợp .......................................................... 71 1.2. Nhóm các phương pháp phân tích.......................................................... 77 2. PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH MỨC LAO ĐỘNG TỔNG HỢP CHO MỘT ĐƠN VỊ SẢN PHẨM ........................................................................................... 80 2.1. Khái niệm ............................................................................................... 80 2.2. Nguyên tắc xây dựng định mức lao động tổng hợp cho một đơn vị sản phẩm ......................................................................................................... 81 2.3. Trình tự xây dựng định mức lao động tổng hợp cho một đơn vị sản phẩm ................................................................................................................. 81 CÂU HỎI THẢO LUẬN VÀ BÀI TẬP ........................................................... 90 BÀI 6: CÁC PHƯƠNG PHÁP KHẢO SÁT THỜI GIAN .............................. 94 1. TỔ CHỨC THỰC HIỆN KHẢO SÁT THỜI GIAN VÀ THU THẬP SỐ LIỆU............................................................................................................ 94 1.1. Lập nhóm nghiên cứu............................................................................. 94 1.2. Tìm hiểu quá trình sản xuất .................................................................... 94 1.3. Lựa chọn đối tượng nghiên cứu ............................................................. 95 1.4. Lựa chọn phương pháp quan sát, thu thập số liệu.................................. 96 1.5. Lựa chọn địa điểm quan sát và chuẩn bị tư tưởng cho người lao động . 96 2. PHƯƠNG PHÁP KHẢO SÁT THỜI GIAN VÀ THU THẬP SỐ LIỆU .... 96 2.1. Bấm giờ .................................................................................................. 96 2.2. Chụp ảnh thời gian làm việc ................................................................ 106 CÂU HỎI THẢO LUẬN VÀ BÀI TẬP ......................................................... 128 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 135 GIÁO TRÌNH MÔ ĐUN Tên mô đun: TỔ CHỨC LAO ĐỘNG KHOA HỌC Mã mô đun: MĐ3104614 Vị trí, tính chất, ý nghĩa và vai trò của mô đun: - Vị trí: Tổ chức lao động khoa học là mô đun chuyên ngành, bố trí học sau môn Thống kê quản lý doanh nghiệp. - Tính chất: Tổ chức lao động là môn học cung cấp những kiến thức cơ bản về tổ chức lao động, điều kiện, biện pháp để thực hiện quá trình lao động - Ý nghĩa và vai trò của mô đun: Tổ chức lao động khoa học là mô đun giúp nâng cao năng suất lao động và tăng cường hiệu quả sản xuất, qua đó có thể tính toán tiền lương trả cho người lao động một cách khoa học và hợp lý. Mục tiêu của mô đun: - Về kiến thức: + Trình bày được cơ cấu tổ chức sản xuất của doanh nghiệp; + Xác định các yếu tố điều kiện làm việc ảnh hưởng đến sức khỏe của người lao động; + Trình bày được khái niệm, nguyên tắc định mức lao động; + Phân biệt được các loại định mức; + Phân biệt các phương pháp tính định mức lao động; + Trình bày được cách thức tiến hành khảo sát công việc thông qua phương pháp chụp ảnh và bấm giờ; + Xác định được các các phương pháp khảo sát thời gian trong quá trình lao động. - Về kỹ năng: + Tính được các mức lao động; + Vận dụng cách thức thiết kế, bố trí và sắp xếp nơi làm việc hợp lý; + Vận dụng được công thức tính các mức lao động để thực hiện bài tập; + Vận dụng các phương pháp khảo sát thời gian để thực hiện các bài tập. - Về năng lực tự chủ và trách nhiệm: + Xác định được đúng mục tiêu của môn học; + Có thái độ nghiêm túc, cẩn thận và chính xác trong luyện tập. BÀI 1: TỔNG QUAN VỀ TỔ CHỨC VÀ ĐỊNH MỨC LAO ĐỘNG TRONG DOANH NGHIỆP Giới thiệu: Tổ chức và định mức lao động là một hệ thống các biện pháp nhằm đảm bảo hoạt động sản xuất, tổ chức sắp xếp lao động có hiệu quả trong quá trình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Đối tượng của tổ chức và định mức lao động chính là lao động sống. Tổ chức sản xuất trong doanh nghiệp là tổng thể các biện pháp được sử dụng cho toàn bộ nguồn lao động và các điều kiện vật chất kỹ thuật của doanh nghiệp với mục đích đảm bảo cho quá trình sản xuất được liên tục, ổn định và hiệu quả. Đối tượng của tổ chức sản xuất bao gồm người lao động, đối tượng lao động và công cụ lao động. Vì vậy, nội dung chủ yếu của tổ chức và định mức lao động gồm xây dựng các hình thức phân công, hiệp tác lao động hợp lý, nghiên cứu các nguyên tắc tổ chức và định mức lao động trong doanh nghiệp. Mục tiêu: - Trình bày được bản chất của tổ chức và định mức lao động; - Vận dụng một số nguyên tắc của tổ chức và định mức lao động trong doanh nghiệp. Nội dung chính: 1. BẢN CHẤT CỦA TỔ CHỨC VÀ ĐỊNH MỨC LAO ĐỘNG 1.1. Một số khái niệm cơ bản Lao động là hoạt động có mục đích của con người, nhằm thỏa mãn những nhu cầu về đời sống của chính bản thân, là điều kiện tất yếu để tồn tại và phát triển của xã hội loài người. Sức lao động là khả năng lao động của con người, là tổng hợp khả năng thể lực và trí lực của mỗi cá nhân mà họ vận dụng được trong quá trình lao động. Theo Bộ Luật lao động (2012; 2019): người lao động là người từ đủ 15 tuổi trở lên, có khả năng lao động làm việc theo hợp đồng lao động, được trả lương và chịu sự quản lý, điều hành của người sử dụng lao động. Tổ chức lao động là tổ chức quá trình hoạt động của con người trong sự kết hợp giữa ba yếu tố cơ bản của quá trình lao động (người lao động, công cụ lao động và đối tượng lao động) và các mối quan hệ qua lại giữa những người lao động với nhau nhằm đạt được mục đích của quá trình sản xuất – kinh doanh. Tổ chức lao động là một phạm trù gắn liền với lao động sống và đảm bảo sự hoạt động của sức lao động. Trong phạm vi một tập thể lao động nhất định, tổ chức lao động là một hệ thống các biện pháp để đảm bảo các hoạt động lao động của con người được tiến KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH Trang 1