Nội dung

HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM thöïc haønh quaûn trò, ñaëc bieät laø trong lónh vöïc quaûn trò haønh chính caáp vó moâ cuõng nhö vi moâ. c- Nhöõng haïn cheá. - Haïn cheá lôùn nhaát cuûa caùc lyù thuyeát quaûn trò Coå ñieån, xem con ngöôøi laø”Con ngöôøi thuaàn lyù kinh teá”, boû qua caùc khía caïnh xaõ hoäi cuûa con ngöôøi maø sau naøy caùc nhaø quaûn trò theo khuynh höôùng taâm lyù, xaõ hoäi ñaõ cöïc löïc pheâ phaùn vaø vì theá caùc lyù thuyeát quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong ra ñôøi. - Thöù hai laø, caùc lyù thuyeát quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Coå ñieån ñaõ xem toå chöùc laø moät heä thoáng kheùp kín, ñieàu naøy laø khoâng thöïc teá. Caùch nhìn nhaän naøy khoâng thaáy ñöôïc aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá moâi tröôøng ñoái vôùi toå chöùc vaø caùc moái quan heä khaùc trong toå chöùc. - Thöù ba laø, caùc nguyeân taéc quaûn trò Coå ñieån maø tieâu bieåu nhaát laø 14 nguyeân taéc quaûn trò cuûa Fayol coù ngöôøi nghi ngôø veà giaù trò thöïc tieãn. Kastvacosenweig cho raèng, nhieàu nguyeân taéc do caùc lyù thuyeát Coå ñieån neâu leân chæ laø nhöõng nhaän ñònh coù tính chaát löông tri thoâng thöôøng vaø quaù toång quaùt, khoâng theå aùp duïng trong thöïc teá. Nhieàu nguyeân taéc laïi maâu thuaãn vôùi nhau, ví duï: Nguyeân taéc chuyeân moân hoùa thöôøng maâu thuaãn vôùi nguyeân taéc thoáng nhaát chæ huy; hay quyeàn haønh theo caáp baäc trong toå chöùc laïi maâu thuaãn vôùi quyeàn haønh theo kieán thöùc chuyeân moân; moät soá nguyeân taéc gioáng nhö lôøi keâu goïi, tính thuyeát phuïc khoâng cao, … - Thöù tö laø, xeùt veà maët khoa hoïc, nhieàu ngöôøi noùi raèng, haàu heát caùc taùc giaû trong caùc lyù thuyeát quaûn trò Coå ñieån laø caùc nhaø thöïc haønh quaûn trò, caùc lyù thuyeát cuûa hoï ñeàu xuaát phaùt töø kinh nghieäm vaø thieáu cô sôû vöõng chaéc cuûa söï nghieân cöùu khoa hoïc. Nhaèm khaéc phuïc nhöõng haïn cheá treân, caùc lyù thuyeát quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong hình thaønh. II- TRÖÔØNG PHAÙI TAÙC PHONG. Ngay nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû XX, trong khi caùc lyù thuyeát quaûn trò Coå ñieån ñang thònh haønh thì nhöõng tö töôûng taâm lyù xaõ hoäi cuõng ñaõ xuaát hieän, chaúng haïn nhö tröôøng hôïp cuûa Liliang Gilbreth, nhöng nhöõng tö töôûng naøy chöa gaây ñöôïc söï chuù yù cuûa caùc nhaø khoa hoïc, vaø nhanh choùng bò laõng queân. Maõi cho ñeán khi caùc giaùo sö cuûa tröôøng kinh doanh Harvard (Myõ) tham döï vaøo cuoäc vaän ñoäng nghieân cöùu vaø nhaát laø cuoäc nghieân cöùu ôû nhaø maùy Hawthornes naêm 1924, ñöôïc xem laø daáu moác khôûi söï chính thöùc cuûa caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taâm lyù xaõ hoäi, luùc naøy vaán ñeà taâm lyù xaõ hoäi môùi ñöôïc chính thöùc thöøa nhaän ôû Myõ, vaø töø ñoù lan truyeàn ra caùc nöôùc phöông Taây. Bieâ n soaï n: Thaân Toân Troï ng Tín HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 21 HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM Neáu tröôøng phaùi Coå ñieån quan taâm ñeán yeáu toá vaät chaát cuûa con ngöôøi, naëng veà toå chöùc, kieåm tra kieåm soaùt vaø khuyeán khích baèng lôïi ích vaät chaát thì tröôøng phaùi Taùc phong hay coøn goïi laø tröôøng phaùi Taâm lyù - xaõ hoäi hay tröôøng phaùi Töông quan nhaân söï, hoï quan taâm ñeán yeáu toá taâm lyù, tình caûm, quan heä xaõ hoäi cuûa con ngöôøi trong coâng vieäc. Caùc lyù thuyeát cuûa tröôøng phaùi naøy cho raèng hieäu quaû cuõng do naêng suaát lao ñoäng quyeát ñònh, nhöng naêng suaát lao ñoäng khoâng phaûi do caùc yeáu toá vaät chaát quyeát ñònh, maø do söï thoûa maõn caùc nhu caàu taâm lyù xaõ hoäi cuûa con ngöôøi. Caùc taùc giaû ñöôïc xem laø coù ñoùng goùp ñaùng keå cho tröôøng phaùi Taùc phong ñoù laø: 1- Hugo Munsterberg. Nhieàu nhaø khoa hoïc xem Hugo Munsterberg laø ngöôøi ñaõ laäp ra moät ngaønh hoïc môùi laø mgaønh taâm lyù hoïc coâng nghieäp. Trong taùc phaåm nhan ñeà “Taâm lyù hoïc vaø hieäu quaû trong coâng nghieäp” xuaát baûn naêm 1913, OÂng ñaõ ñaët vaán ñeà phaûi nghieân cöùu moät caùch khoa hoïc taùc phong cuûa con ngöôøi ñeå tìm ra nhöõng maãu möïc chung vaø giaûi thích nhöõng söï khaùc bieät. Cuõng gioáng nhö caùc taùc giaû cuûa lyù thyeát “Quaûn trò moät caùch khoa hoïc” naêng suaát lao ñoäng laø con ñöôøng ñi ñeán hieäu quaû, nhöng naêng suaát lao ñoäng khoâng do caùc yeáu toá vaät chaát maø do caùc yeáu toá phi vaät chaát quyeát ñònh, Munsterberg cho raèng naêng suaát lao ñoäng seõ cao hôn neáu coâng vieäc giao phoù cho hoï ñöôïc nghieân cöùu, phaân tích chu ñaùo vaø hôïp kyõ naêng cuõng nhö hôïp vôùi ñaëc ñieåm taâm lyù cuûa hoï. Töø laäp luaän ñoù, Munsterberg ñaõ ñeà nghò caùc nhaø quaûn trò duøng caùc baøi traéc nghieäm taâm lyù ñeå tuyeån choïn nhaân vieân, vaø phaûi tìm hieåu taùc phong con ngöôøi tröôùc khi ñi tìm caùc kyõ thuaät thích hôïp ñeå ñoäng vieân hoï laøm vieäc. Nhöõng yù kieán aáy, luùc ñaàu khoâng ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc vaø caùc nhaø thöïc haønh quaûn trò chuù yù, nhöng caøng veà sau, khi maø ñôøi soáng vaät chaát con ngöôøi ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän thì yù kieán ñoù laïi caøng coù nhieàu yù nghóa to lôùn cho quaûn trò. 2- Mary Parker Follet. Neáu Hugo Munsterberg ñöôïc xem laø ngöôøi coù tö töôûng taâm lyù (taâm lyù trong quaûn lyù) ñaàu tieân thì Mary Parker Follet laø ngöôøi coù tö töôûng xaõ hoäi (xaõ hoäi trong quaûn lyù) sôùm nhaát. OÂng cho raèng, ngoaøi khía caïnh kinh teá vaø kyõ thuaät, caùc doanh nghieäp coøn ñöôïc xem laø moät heä thoáng cuûa nhöõng quan heä xaõ hoäi, vaø hoaït ñoäng quaûn trò laø moät tieán trình mang tính chaát quan heä xaõ hoäi. Nhöõng yù kieán cuûa OÂng nhaán maïnh: veà söï chaáp nhaän quyeàn haønh; söï quan troïng cuûa phoái hôïp; söï hoäi nhaäp cuûa caùc thaønh vieân trong toå chöùc laø nhöõng giaû thuyeát khoa hoïc höôùng daãn cho nhöõng ngöôøi sau naøy nghieân cöùu. Nhöõng yù töôûng ñoù ñöôïc ngöôøi Nhaät tin töôûng aùp duïng, ñem laïi nhöõng thaønh quaû nhaát ñònh. Bieâ n soaï n: Thaân Toân Troï ng Tín HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 22 HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 3- Elton Mayo vaø cuoäc nghieân cöùu nhaø maùy Hawthornes. Nhöõng yù kieán cuûa Hugo Munsterberg vaø Mary Parker Follet tröôùc ñaây cuõng chæ laøm cho caùc nhaø khoa hoïc ñeå yù hôn tröôùc veà khía caïnh taâm lyù – xaõ hoäi trong quaûn trò. Vaø, chæ khi coù cuoäc nghieân cöùu ôû nhaø maùy Hawthornes thuoäc Coâng ty ñieän löïc mieàn Taây (Western Electric Company) ôû gaàn Chicago (Myõ) naêm 1924 thaønh coâng thì caùc lyù thuyeát quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong môùi thöïc söï ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc thöøa nhaän, ñaùnh daáu moät söï kieän lôùn trong lòch söû phaùt trieån cuûa lyù thuyeát Quaûn trò. Chuû ñích cuoäc nghieân cöùu nhaèm tìm xem caùc yeáu toá vaät chaát (tieáng oàn, aùnh saùng, ñoä noùng, …) coù aûnh höôûng ñeán naêng suaát lao ñoäng khoâng? Theá laø hai nhoùm nöõ coâng nhaân ñaõ ñöôïc toå chöùc ñöa vaøo cuoäc nghieân cöùu. Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ naâng daàn tình traïng toát ñeïp cuûa caùc yeáu toá vaät chaát vaø ño löôøng naêng suaát. Keát quaû cho thaáy khi caùc ñieàu kieän vaät chaát ñöôïc caûi thieän, naêng suaát lao ñoäg ñaõ naâng cao hôn. Tuy nhieân, khi laøm cuoäc thí nghieäm ngöôïc laïi, caùc nhaø nghieân cöùu thaáy raèng naêng suaát cuûa caùc nöõ coâng nhaân naøy vaãn tieáp tuïc gia taêng duø caùc ñieàu kieän vaät chaát ñaõ bò haï xuoáng nhö luùc ban ñaàu. Elton Mayo (1880 – 1949) moät giaùo sö veà taâm lyù hoïc cuûa tröôøng kinh doanh Harvard ñaõ ñöôïc tham gia vaøo cuoäc nghieân cöùu ñeå giaûi thích hieän töôïng ñöôïc xem laø nghòch lyù naøy. Lieân tuïc trong 5 naêm, töø 1927 ñeán 1932, Mayo ñaõ tieán haønh nhieàu cuoäc nghieân cöùu khaùc nhau vaø ñaõ ghi nhaän ñöôïc nhieàu khaùm phaù quan troïng. Trong cuoäc nghieân cöùu ñaàu tieân, Mayo thaáy aùnh saùng nôi laøm vieäc khoâng gaây aûnh höôûng ñeán naêng suaát cuûa coâng nhaân. Cuoäc nghieân cöùu thöù hai, Mayo laïi thaáy caùc ñieàu kkieän laøm vieäc khoâng coù hoaëc coù ít quan heä vôùi naêng suaát. Cuoäc nghieân cöùu thöù 3, Mayo thaáy tieàn löông vaø tieàn thöôûng khoâng taïo ra taùc ñoäng naøo ñeán naêng suaát lao ñoäng cuûa taäp theå. Traùi laïi nhöõng yeáu toá coù quan heä ñeán naêng suaát lao ñoäng laïi laø nhöõng yeáu toá phi vaät chaát. Töø keát quaû nghieân cöùu ñoù, Mayo keát luaän raèng giöõa taâm lyù vaø taùc phong coù moái quan heä raát chaët cheõ vôùi nhau; vaø hôn nöõa khi con ngöôøi laøm vieäc chung trong taäp theå, thì aûnh höôûng cuûa taäp theå laïi ñoùng vai troø to lôùn trong vieäc taïo ra taùc phong cuûa caù nhaân. Vôùi tö caùch con ngöôøi trtong taäp theå, coâng nhaân coù xu höôùng tuaân theo caùc qui ñònh cuûa taäp theå, duø chæ laø nhöõng qui ñònh khoâng chính thöùc, hôn laø nhöõng kích thích töø beân ngoaøi. Nhöõng khaùm phaù naøy cuõng ñöa ñeán nhaän thöùc môùi veà con ngöôøi trong quaûn trò. Maëc duø bò nhieàu chæ trích veà tính khoa hoïc cuûa caùc phöông phaùp nghieân cöùu ñöôïc aùp duïng, nhöng coâng trình cuûa Mayo taïi nhaø maùy Hawthornes ñaõ môû ra moät kyû nguyeân môùi trong quaûn trò hoïc, vaø töø ñaáy phaùt trieån thaønh “Phong traøo quan heä con ngöôøi” ñoái ñòch laïi vôùi “Phong traøo khoa hoïc”. Vôùi söï nhaán maïnh ñeán moái quan heä con ngöôøi trong Bieâ n soaï n: Thaân Toân Troï ng Tín HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 23 HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM quaûn trò, caùc nhaø quaûn trò phaûi tìm caùch gia taêng thoûa maõn taâm lyù vaø tinh thaàn cuûa nhaân vieân. 4- Donglas Mc Gregor (1909 – 1964). Phaùt trieån caùc keát quaû nghieân cöùu cuûa Mayo, Mc Gregor ñaõ cho raèng caùc nhaø Quaûn trò tröôùc ñaây ñaõ tieán haønh caùc caùch thöùc quaûn trò treân nhöõng giaû thuyeát sai laàm veà taùc phong con ngöôøi. Nhöõng giaû thuyeát ñoù cho raèng, phaàn ñoâng moïi ngöôøi khoâng thích laøm vieäc, thích ñöôïc chæ huy hôn laø töï mình phaûi gaùnh vaùc traùch nhieäm, vaø haàu heát moïi ngöôøi ñeàu chæ laøm toát coâng vieäc vì quyeàn lôïi vaät chaát. Chính vì nhöõng giaû thuyeát sai laàm ñoù maø caùc nhaø quaûn trò ñaõ xaây döïng boä maùy toå chöùc vôùi quyeàn haønh taäp trung, ñaët ra nhieàu nguyeân taéc thuû tuïc, ñoàng thôøi vôùi moät heä thoáng kieåm tra vaø giaùm saùt chaët cheõ. Mc Gregor ñaõ ñaët teân cho nhöõng giaû thuyeát naøy laø thuyeát X. Vaø, OÂng ñeà nghò moät loaït giaû thuyeát khaùc, goïi laø thuyeát Y, sau naøy trôû thaønh lyù thuyeát cuûa OÂng. Ngöôïc laïi vôùi thuyeát X, thuyeát Y cho raèng coâng nhaân seõ thích thuù vôùi coâng vieäc neáu coù ñöôïc nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi vaø hoï coù theå ñoùng goùp nhieàu hôn cho toå chöùc. Töø ñoù, Mc. Gregor ñeà nghò caùc nhaø quaûn trò neân quan taâm ñeán söï phoái hôïp hoaït ñoäng hôn laø chuù troïng ñeán caùc cô cheá kieåm tra khoâng caàn thieát trong toå chöùc. Thuyeát Y cuûa Mc. Gregor laøm phong phuù theâm cho lyù thuyeát quaûn trò. Tuy nhieân, cuõng khoâng traùnh khoûi nhöõng haïn cheá nhaát ñònh, maø sau naøy taùc giaû lyù thuyeát Z, Willam Ouchi – ngöôøi Nhaät Baûn ñaõ kòch lieät pheâ phaùn. 5- Chris Argyris (1923). Ñoàng quan ñieåm vôùi Mc. Gregor, Chris Argyris ñaõ ñöa ra nhöõng yù kieán baùc boû caùc yù kieán veà söï ñoäng vieân vaø söï thoûa maõn cuûa coâng nhaân cuûa caùc lyù thuyeát Coå ñieån. OÂng cho raèng, söï nhaán maïnh thaùi quaù vieäc kieåm soaùt ñoái vôùi nhaân vieân cuûa caùc nhaø quaûn trò seõ ñöa nhaân vieân ñeán thaùi ñoä thuï ñoäng, leä thuoäc, neù traùnh traùch nhieäm. Trong traïng thaùi taâm lyù bò öùc cheá, hoï seõ caûm thaáy baát bình vôùi nôi laøm vieäc, seõ coù nhöõng taùc phong tieâu cöïc ñoái vôùi vieäc hoaøn thaønh muïc tieâu chung. Chris Argyris cho raèng, baûn chaát con ngöôøi luoân luoân muoán laø ngöôøi tröôûng thaønh, muoán ñoäc laäp, söï phong phuù trong haønh ñoäng, söï ña daïng trong caùc moái quan heä, vaø khaû naêng töï laøm chuû. Töø nhöõng phaân tích treân, OÂng ñeà nghò caùc nhaø quaûn trò phaûi taïo ñieàu kieän cho nhaân vieân töï theå hieän, xöùng ñaùng nhö nhöõng ngöôøi tröôûng thaønh, vaø ñieàu ñoù seõ coù lôïi cho toå chöùc. 6- Abraham Maslow (1908 – 1970). Bieâ n soaï n: Thaân Toân Troï ng Tín HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 24 HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM Trong tröôøng phaùi Taùc phong, Maslow laø moät trong nhöõng ngöôøi coù laäp luaän saéc saûo. OÂng cho raèng, hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi nhaèm ñeå thoûa maõn nhu caàu caù nhaân (thoaõ maõn veà vaät chaát vaø tinh thaàn), söï thoûa maõn nhu caàu caù nhaân ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau quyeát ñònh ñeán taùc phong cuûa hoï. Maslow xaây döïng lyù thuyeát veà nhu caàu con ngöôøi goàm 5 möùc ñoä ñöôïc xeáp töø thaáp ñeán cao: Nhu caàu veà vaät chaát, nhu caàu ñöôïc an toaøn, nhu caàu xaõ hoäi, nhu caàu ñöôïc troïng voïng, nhu caàu töï hoaøn thieän (Hình 2). N/c töï hoaøn thieän Nhu caàu troïng voïng Nhu caàu xaõ hoäi Nhu caàu an toaøn Nhu caàu vaät chaát Hình 2: Caùc möùc ñoä nhu caàu caù nhaân. Quaûn trò coù höõu hieäu laø söï ñaùp öùng caùc möùc ñoä nhu caàu ñang caàn ñöôïc thoûa maõn cuûa con ngöôøi. Bieát vaäy, nhöng vaän duïng chuùng trong höïc teá thì khoâng phaûi deã, bôõi moät söï thaät hieån nhieân laø, nhu caàu thöôøng vöôït quaù khaû naêng cho pheùp ñaùp öùng, hôn nöõa khoâng phaûi baát cöù luùc naøo, lôïi ích naøo cuûa caù nhaân cuõng phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa taäp theå, luùc ñoù ngöôøi quaûn trò chæ coù theå bôùt moät ít ôû beân naøy ñeå cho naëng beân kia chöù khoâng theå ñaùp öùng hoaøn toaøn ñöôïc. 7- Toùm taét caùc lyù thuyeát Quaûn trò thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong. a- Toùm taét. Caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong ñaõ khaéc phuïc ñöôïc “con ngöôøi thuaàn lyù - kinh teá” cuûa caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Coå ñieån. Hoï xem con ngöôøi vôùi tö caùch laø nhöõng caù nhaân coù nhöõng moái quan heä maät thieát trong moät toå chöùc. Söï töông taùc giöõa caùc caù nhaân vaø taäp theå trong moái quan heä thaân thieän, hôïp taùc seõ laøm taêng naêng suaát lao Bieâ n soaï n: Thaân Toân Troï ng Tín HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 25 HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM ñoäng. Hay noùi caùch khaùc, naêng suaát lao ñoäng tuøy thuoäc nhieàu vaøo caùc yeáu toá taâm lyù - xaõ hoäi. Quan ñieåm naøy ñöôïc theå hieän ôû caùc noäi dung sau: - Caùc ñôn vò kinh doanh laø moät heä thoáng xaõ hoäi, beân caïnh tính kinh teá vaø kyõ thuaät ñaõ ñöôïc nhaän thaáy. Con ngöôøi khoâng chæ coù theå ñoäng vieân baèng caùc yeáu toá vaät chaát, maø coøn caùc yeáu toá taâm lyù - xaõ hoäi. Caùc nhoùm vaø toå chöùc phi chính thöùc trong xí nghieäp coù taùc ñoäng nhieàu ñeán tinh thaàn, thaùi ñoä vaø keát quaû lao ñoäng cuûa coâng nhaân. Söï laõnh ñaïo cuûa caùc nhaø quaûn trò khoâng chæ ñôn thuaàn döïa vaøo chöùc danh chính thöùc trong boä maùy toå chöùc, maø coøn phaûi döïa nhieàu vaøo caùc yeáu toá taâm lyù - xaõ hoäi. Söï thoûa maõn tinh thaàn coù moái lieân quan chaët cheõ vôùi naêng suaát vaø keát quaû lao ñoäng. Söï tham gia laøm taêng naêng suaát lao ñoäng. Coâng nhaân coù nhieàu nhu caàu veà taâm lyù - xaõ hoäi caàn ñöôïc thoûa maõn. Taøi naêng quaûn trò ñoøi hoûi nhaø quaûn trò phaûi coù caùc kyõ naêng quaûn trò, ñaëc bieät laø kyõ naêng quan heä vôùi con ngöôøi toát. b- Caùc ñoùng goùp. Vôùi nhöõng luaän ñieâûm treân, caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong ñaõ ñoùng goùp to lôùn vaøo söï nghieân cöùu vaø thöïc haønh quaûn trò: nhaän roõ söï aûnh höôûng cuûa taùc phong laõnh ñaïo cuûa nhaø quaûn trò; vai troø cuûa caùc toå chöùc khoâng chính thöùc ñoái vôùi thaùi ñoä lao ñoäng vaø naêng suaát lao ñoäng; söï aûnh höôûng cuûa taäp theå ñoái vôùi thaùi ñoä caù nhaân; moái quan heä giöõa caùc ñoàng nghieäp, moái quan heä nhaân söï trong coâng vieäc; giuùp cho caùc nhaø quaûn trò hieåu roõ hôn veà söï ñoäng vieân con ngöôøi, quan taâm hôn ñoái vôùi nhaân vieân, ñoái vôùi vieäc söû duïng quyeàn haønh vaø thoâng ñaïc trong toå chöùc, … Noùi veà “chieán löôïc môùi veà taêng naêng suaát lao ñoäng” cuûa Singapore cho 10 naêm 2000 – 2010, taùc giaû Nguyeãn vaên Ñöôøng (theo The Straits Times), treân baùo Saøi Goøn Giaûi Phoùng ngaøy 14/03/2000 vieát: “ Chính phuû Singapore vöøa soaïn thaûo moät keá hoaïch môùi veà taêng naêng suaát lao ñoäng cho 10 naêm saép tôùi, laøm thay ñoåi thaùi ñoä laøm vieäc cuûa hoï vaø xem noù nhö moät phaàn cuûa chieán löôïc vöôn tôùi töông lai nhaèm bieán Singapore thaønh moät trong möôøi quoác gia coù naêng suaát ñöùng ñaàu theá giôùi veà saûn xuaát vaø dòch vuï vaøo naêm 2010. Naêm 1999, trong quyeån nieân giaùm caïnh tranh cuûa theá giôùi (The World Competiveness Yearbook), naêng suaát dòch vuï cuûa Singapore ñöôïc xeáp haøng thöù 19 vaø naêng suaát coâng nghieäp ñöùng haøng thöù 20. Theo keá hoaïch cuoäc ñoåi môùi taêng naêng suaát naøy, coâng nhaân Singapore seõ ñöôïc höôùng daãn caùch tö duy ñeå trôû thaønh ngöôøi lao ñoäng coù ñaàu oùc saùng taïo, thöôøng xuyeân tìm kieám giaûi phaùp thoâng minh ñeå hoaøn thaønh coâng vieäc cuûa mình chöù khoâng phaûi chæ giaûi quyeát nhöõng coâng vieäc ñôn thuaàn trong coâng sôû. Anh ta seõ ñöôïc khuyeán khích söï Bieâ n soaï n: Thaân Toân Troï ng Tín HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 26 HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM saùng taïo cuûa mình baèng caùch coäng theâm giaù trò caûi tieán ñoù vaøo chöùc danh ngheà nghieäp cuûa mình, vì theá anh ta ñöôïc ñaùnh giaù tay ngheà cao hôn nhöõng ngöôøi khaùc. Ngöôøi quaûn lyù seõ khoâng ñôn thuaàn chæ ñöa ra lôøi höôùng daãn maø phaûi cuøng laøm vieäc vôùi coäng söï ñeå caét giaûm chi phí vaø taêng naêng suaát. OÂng ta seõ vaän duïng tính naêng ñoäng cuûa mình ñeå tìm kieám thò tröôøng môùi vaø ñaàu tö cho töông lai. UÛy Ban Chaát löôïng vaø naêng suaát Singapore (SPSB) cho raèng: ñeå laøm ñöôïc ñieàu naøy chæ moät cuoäc caùch maïng laøm thay ñoåi quan ñieåm trong neáp nghó cuûa moïi ngöôøi ñoái vôùi coâng vieäc vaø naêng suaát. Ví duï, trong quaù khöù, ngöôøi ta ñaùnh giaù hieäu quaû baèng vieäc saûn xuaát ra nhieàu haøng hoaù hoaëc taïo ra caùc maët haøng toát hôn vôùi cuøng moät löôïng ñaàu vaøo (söùc lao ñoäng vaø thieát bò maùy moùc). Ngaøy nay, noù ñöôïc ñaùnh giaù söï caûi tieán vaø saùng taïo caùc loaïi saûn phaåm môùi. Ñaây cuõng laø tieâu chuaån giuùp cho coâng ty Creative Technology, moät doanh nghieäp hoaït ñoäng trong lónh vöïc caûi tieán caùc saûn phaåm maùy tính trôû thaønh moät coâng ty noãi tieáng coù kyõ thuaät cao. Trong cuoäc hoïp baùo ngaøy 6/12/1999, oâng Lee Suan Hiang, giaùm ñoác haønh chaùnh quaûn trò cuûa SPSB phaùt bieåu raèng:”Keá hoaïch naøy nhaèm höôùng cho coâng nhaân chuù troïng vaøo söï caûi tieán baèng giaù trò saùng taïo hôn laø chæ ñôn thuaàn caûi tieán chaát löôïng vaø giaûi quyeát khoù khaên”. Moät chöông trình giaùo duïc quoác gia ñöôïc trieån khai nhaèm laøm thay ñoåi caùch tö duy. Caùc chi tieát moân hoïc seõ ñöôïc giôùi thieäu sau naøy. Töø naêm 1982, voøng hoaùn ñoåi chaát löôïng ñöôïc quaûng caùo nhö moät phaàn cuûa cuoäc vaän ñoäng veà taêng naêng suaát. Töø vieäc giaûi quyeát khoù khaên ñeå caûi tieán thaëng dö ñöôïc chuyeån sang nhöõng yù töôûng khaùm phaù quan troïng hôn. Vieäc khuyeán khích ñaøo taïo seõ ñöôïc phoå bieán roäng raõi vaø khoâng boù heïp trong vieäc hoïc hoûi nhöõng kyõ naêng caên baûn ñôn thuaàn vaø chæ taäp trung vaøo nhöõng coâng ty nhoû caù theå. Thay vaøo ñoù, Chính phuû seõ hoã trôï taøi chính nhaèm khuyeán khích ngöôøi lao ñoäng hoïc taäp nhöõng kyõ naêng tieân tieán cao hôn. Hoï seõ thaønh laäp nguoàn quó môùi ñeå giuùp cho caùc coâng ty, caùc doanh nghieäp baét tay vaøo vieäc caûi tieán naêng suaát coâng nghieäp ôû dieän roäng moät caùch ñaïi traø. Caùch ñaây 18 naêm, töø luùc phong traøo naâng cao naêng suaát quoác gia ra ñôøi, nhöõng thaønh töïu naêng suaát ñaõ ñoùng goùp hôn phaân nöõa trong soá 7,2% möùc taêng tröôûng GDP trung bình haøng naêm cuûa Singapore…”. Nhö vaäy, roõ raøng caùc lyù thuyeát veà Taùc phong con ngöôøi, khoâng nhöõng coù yù nghóa nhieàu maët veà: nhaän thöùc, lyù luaän maø vaø noù coøn ñöôïc vaän duïng khaù phoå bieán khoâng chæ trong hieän taïi maø caû trong töông lai xa. Tuy nhieân, cuõng nhö caùc lyù thuyeát khaùc, caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong cuõng khoâng theå traùnh khoûi nhöõng haïn cheá nhaát ñònh. c- Nhöõng haïn cheá. Hieän cuõng coù nhieàu yù kieán chæ trích caùc lyù thuyeát thuoäc tröôøng phaùi Taùc phong: Bieâ n soaï n: Thaân Toân Troï ng Tín HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 27 HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM - Quaù chuù yù ñeán yeáu toá xaõ hoäi cuûa con ngöôøi khieán trôû thaønh thieân leäch. Khaùi nieäm “con ngöôøi xaõ hoäi” chæ coù theå boå sung cho khaùi nieäm “Con ngöôøi thuaàn lyù – kinh teá” chöù khoâng theå thay theá. Khoâng phaûi baát cöù luùc naøo, ñoái vôùi baát cöù con ngöôøi naøo khi ñöôïc thoûa maõn ñeàu cho naêng suaát lao ñoäng cao. Baèng chöùng, trong thaäp nieân 50 ôû Myõ vaø nhieàu nöôùc chaâu AÂu, nhieàu noå löïc nhaèm caûi thieän ñieàu kieän laøm vieäc vaø gia taêng söï thoûa maõn tinh thaàn cuûa coâng nhaân ñaõ khoâng ñem laïi söï gia taêng naêng suaát nhö mong ñôïi. Vaø, noù chæ laø moät trong nhieàu yeáu toá aûnh höôûng ñeán naêng suaát. Caùc yeáu toá khaùc nhö: löông boãng, quyeàn lôïi vaät chaát, cô caáu toå chöùc, söï roõ raøng trong coâng vieäc, söï kieåm tra giaùm saùt, … cuõng coù vai troø to lôùn ñoái vôùi naêng suaát lao ñoäng vaø chaát löôïng saûn phaåm. - ÔÛ moät khía caïnh khaùc, moät laàn nöõa Tröôøng phaùi taùc phong cuõng daãm ñaïp leân con ñöôøng moøn cuûa tröôøng phaùi Coå ñieån, xem con ngöôøi trong toå chöùc vôùi tö caùch laø phaàn töû cuûa heä thoáng (xí nghieäp, coâng ty) kheùp kín (closed system). Boû qua moïi söï taùc ñoäng caùc yeáu toá beân ngoaøi nhö: chính trò, kinh teá, xaõ hoäi, … Vôùi heä thoáng môû, quan heä con ngöôøi trong toå chöùc khoâng coøn hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo töông quan noäi boä giöõa caùc thaønh phaàn trong toå chöùc, maø coøn chòu söï chi phoái cuûa caùc yeáu toá beân ngoaøi, caùc yeáu toá naøy thöôøng naèm ngoaøi khaû naêng kieåm soaùt cuûa nhaø quaûn trò. Trong xu höôùng toaøn caàu hoùa kinh teá, caùc yeáu toá beân ngoaøi toå chöùc laø thaùch thöùc to lôùn ñoái vôùi moïi doanh nghieäp, nhaát laø nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån nhö ôû nöôùc ta hieän nay. III- LYÙ THUYEÁT ÑÒNH LÖÔÏNG VEÀ QUAÛN TRÒ. 1- Quaù trình hình thaønh vaø nhöõng tö töôûng cô baûn cuûa lyù thuyeát. Xuaát phaùt töø cuoäc chieán tranh theá giôùi laàn thöù 2 ñaõ ñaët ra nhieàu vaán ñeà môùi cho quaûn trò, bôõi moät söï sai soùt cuûa ngöôøi chæ huy duø nhoû ñeán ñaâu thì cuõng daãn tôùi thieät haïi to lôùn veà ngöôøi vaø vaät chaát, vì luùc baáy giôø caùc beân tham chieán ñaõ coù nhieàu vuõ khí hieän ñaïi. Khi nöôùc Anh cô hoà khoâng chòu noåi caùc cuoäc taán coâng cuûa Ñöùc, ngöôøi Anh thaønh laäp nhoùm nghieân cöùu, trong ñoù bao goàm caùc nhaø khoa hoïc haøng ñaàu thuoäc nhieàu lónh vöïc khaùc nhau nhaèm taäp hôïp trí tueä ñeå tìm ra phöông aùn toái öu choáng laïi keû thuø cuûa mình. Nhoùm nghieân cöùu naøy ñaõ ñöa ra nhöõng moâ hình toaùn nhaèm ñôn giaûn hoùa tình tieát taán coâng vaø phaûn coâng, qua ñoù giuùp caùc nhaø chæ huy quaân söï giaûm bôùt caùc sai laàm trong caùc quyeát ñònh cuûa mình. Nhöõng moâ hình ñoù döïa treân caùc phöông trình toaùn hoïc vaø ñaõ giuùp cho Anh choáng laïi ñöôïc caùc cuoäc taán coâng cuûa Ñöùc. Sau chieán tranh keát thuùc, kyõ thuaät nghieân cöùu “taùc vuï” ñöôïc giôùi coâng nghieäp Myõ quan taâm. Moät vaøi cöïu chieán binh Myõ trong theá chieán thöù 2 quen thuoäc vôùi kyõ thuaät naøy tham gia vaøo quaûn trò coâng ty xe hôi Ford, vaø aùp duïng caùc kyõ thuaät tính toaùn vaøo laøm caùc quyeát ñònh quaûn trò. Vaø, sau ñoù töø thaäp nieân 50 theá kyû XX, kyõ thuaät ñònh löôïng ñöôïc aùp duïng nhieàu vaøo vieäc nghieân cöùu vaø taïo ñieàu kieän ñeå naâng cao tính chính xaùc cuûa caùc quyeát ñònh quaûn trò. Lyù thuyeát ñònh löôïng veà quaûn trò ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng nhaän thöùc cô baûn: “Quaûn trò laø quyeát ñònh”, vaø muoán quaûn trò coù hieäu quaû thì caùc quyeát ñònh phaûi ñuùng, ñeå Bieâ n soaï n: Thaân Toân Troï ng Tín HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 28 HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM coù quyeát ñònh ñuùng phaûi xem xeùt söï vaät – hieän töôïng trong moái quan heä quan heä höõu cô cuûa heä thoáng, söû duïng caùc kyõ thuaät ñònh löôïng, ñöôïc hoã trôï ñaéc löïc bôõi söï phaùt trieån nhanh choùng ngaønh coâng nghieäp ñieän toaùn, giuùp giaûi quyeát nhieàu moâ hình toaùn phöùc taïp vôùi toác ñoä cao chöa töøng thaáy. Lyù thuyeát naøy ñöôïc goïi baèng nhieàu caùi teân khaùc nhau: Lyù thuyeát khoa hoïc quaûn trò (Management Science), lyù thuyeát heä thoáng (System Theory), nghieân cöùu taùc vuï hay vaän truø hoïc (Operations Research), vaø phoå bieán nhaát vaãn laø lyù thuyeát ñònh löôïng veà quaûn trò (Quantitative Management Theory), coù theå toùm taét baèng nhöõng noäi dung chuû yeáu nhö sau: 2-Noäi dung cuûa lyù thuyeát. - Nhaán maïnh ñeán phöông phaùp khoa hoïc trong vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà quaûn trò. AÙp duïng phöông phaùp tieáp caän heä thoáng ñeå giaûi quyeát vaán ñeà. Söû duïng caùc moâ hình toaùn hoïc. Ñònh löôïng hoùa caùc yeáu toá coù lieân quan, vaø aùp duïng caùc phöông phaùp toaùn hoïc vaø thoáng keâ. Quan taâm ñeán caùc yeáu toá kinh teá kyø thuaät hôn laø caùc yeáu toá taâm lyù – xaõ hoäi. Ñi tìm caùc quyeát ñònh toái öu trong heä thoáng kheùp kín. Söû duïng coâng cuï maùy tính vaøo quaûn trò maø ngaøy nay noù ñaõ thaønh cao traøo. 3- Toùm taét lyù thuyeát ñònh löôïng veà quaûn trò. Lyù thuyeát ñònh löôïng veà quaûn trò cuõng laáy hieäu quaû quaûn trò laøm muïc tieâu, vaø cho raèng hieäu quaû cuûa caùc quyeát ñònh quaûn trò quyeát ñònh hieäu quaû quaûn trò, chính vì söï nhaän thöùc nhö vaäy maø hoï chuû tröông söû duïng caùc thaønh töïu khoa hoïc vaø caùc coâng cuï ñònh löôïng nhaèm löôïng hoùa caùc söï vaät vaø hieän töôïng trong moái quan heä maät thieát cuûa heä thoáng, giuùp cho caùc nhaø quaûn trò coù nhöõng quyeát ñònh ñuùng. Lyù thuyeát Ñònh löôïng veà quaûn trò coù theå ñöôïc xem laø söï trieån khai caùc quan ñieåm cuûa lyù thuyeát quaûn trò khoa hoïc tröôùc ñaây. Cuõng gioáng nhö Taylor, caùc nhaø lyù thuyeát Ñònh löôïng veà quaûn trò nhaán maïnh ñeán tinh thaàn khoa hoïc khi phaân tích caùc vaán ñeà quaûn trò vaø chuû tröông söû duïng caùc phöông phaùp tính toaùn ñeå giaûi quyeát vaán ñeà. Lyù thuyeát naøy ñöôïc aùp duïng maïnh vaøo thaäp nieân 50 theá kyû XX ñeán nay, caùc kyõ thuaät ñònh löôïng ñaõ giaûi quyeát nhieàu vaán ñeà quaûn trò trong caùc cô quan chính quyeàn vaø trong caùc cô sôû kinh doanh nhö laøm ngaân saùch taøi chính, quaûn trò hieän kim, chöông trình hoùa saûn xuaát, xaây döïng chieán löôïc, boá trí vaø söû duïng taøi nguyeân, quaûn trò baùn haøng, haøng toàn kho, … cheá: - Tuy nhieân, lyù thuyeát Ñònh löôïng veà quaûn trò cuõng khoâng traùnh khoûi moät soá haïn Chöa giaûi quyeát ñöôïc nhieàu khía caïnh veà con ngöôøi trong quaûn trò. Bieâ n soaï n: Thaân Toân Troï ng Tín HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 29 HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM - - Lyù thuyeát naøy ñoøi hoûi ôû trình ñoä kyõ thuaät cao. Do ñoù, nhieàu nhaø quaûn trò cho raèng noù khoù thöïc hieän, vì trong thöïc teá chæ coù caùc chuyeân gia ñöôïc ñaøo taïo kyõ trong caùc lónh vöïc chuyeân moân kyõ thuaät cuï theå (kyõ thuaät toaùn, maùy tính, thoáng keâ, …) môùi coù theå söû duïng caùc kyõ thuaät ñoù ñeå laøm tham möu cho caùc nhaø laõnh ñaïo; khi coù nhieàu yù kieán khaùc nhau phaûi löïa choïn thì nhaø quaûn trò khoâng ñuû kieán thöùc chuyeân moân ñeå kieåm tra, ñaùnh giaù tính ñuùng ñaén cuûa vaán ñeà ñeå ñi ñeán quyeát ñònh ñöôïc. Maët khaùc, lyù thuyeát naøy khoù coù theå vaän duïng vaøo vieäc thöïc hieän caùc chöùc naêng toå chöùc, quaûn trò nhaân söï, laõnh ñaïo. Do ñoù, tính phoå bieán cuûa lyù thuyeát chöa cao. IV- TRÖÔØNG PHAÙI QUAÛN TRÒ NHAÄT BAÛN. 1- Lyù thuyeát Z. William Ouchi – Ngöôøi Nhaät baûn, phaûn baùc lyù thuyeát X vaø Y cuûa Gregor, OÂng cho raèng, trong thöïc teá khoâng coù ngöôøi naøo daïng X (Löôøi bieáng) hay daïng Y (Sieâng naêng) caû. Löôøi bieáng hay sieâng naêng laø thaùi ñoä lao ñoäng cuûa ngöôøi lao ñoäng chöù khoâng phaûi laø baûn chaát cuûa con ngöôøi. Thaùi ñoä cuûa con ngöôøi tuyø thuoäc vaøo caùch thöùc maø hoï ñöôïc ñoái xöû nhö theá naøo trong thöïc teá. Neáu hoï ñöôïc ñoái xöû maø theo hoï cho laø toát thì seõ laøm vieäc sieâng naêng vaø ngöôïc laïi thì chaây löôøi. Tö töôûng cuûa Ouchi trong thuyeát Z laø ñeà cao vai troø taäp theå trong moât toå chöùc. OÂng chuû tröông, trong quaù trình ñieàu khieån khoâng neân aùp ñaët töø treân xuoáng, ñeå nhaân vieân töï xöû söï cho phuø hôïp töøng tình huoáng, moïi ngöôøi ñöôïc tham gia vaøo caùc quyeát ñònh chung; vì quyeát ñònh taäp theå thöôøng saùng suoát, coù hieäu quaû hôn caù nhaân. Neáu ñem so saùnh vôùi caùch quaûn trò caùc doanh nghieäp cuûa caùc nöôùc AÂu Myõ thì Thuyeát Z coù nhöõng khaùc bieät roõ reät: DN Nhaät Baûn . Laøm vieäc suoát ñôøi . Ñaùnh giaù vaø ñeà baït chaäm . Khoâng chuyeân moân hoùa ngaønh ngheà . Cô cheá kieåm tra maëc nhieân . Quyeát ñònh vaø traùch nhieäm taäp theå . Quan heä roäng raõi. DN AÂu Myõ . Laøm vieäc trong töøng thôøi haïn. . Ñaùnh giaù vaø ñeà baït nhanh. . Chuyeân moân hoùa ngaønh ngheà. . Cô cheá kieåm tra hieån nhieân. . Quyeát ñònh vaø traùch nhieäm caù nhaân. . Quan heä cuïc boä. Tröôùc heát, phaûi khaúng ñònh lyù thuyeát Z laø moät ñoùng goùp khoâng nhoû vaøo kho taøng quaûn trò hoïc, nhöõng giaù trò tö töôûng môùi mang ñaäm neùt ñaëc tröng cuûa neàn vaên hoùa Phöông ñoâng. Nhôø ñoù, maø hôn nöûa thaäp kyû qua ngöôøi Nhaät ñaõ laøm neân nhöõng kyø tích. Moät ñaát nöôùc ngheøo taøi nguyeân, cuõng chòu nhieàu maát maùt, toån thaát naëng neà trong theá chieán thöù hai, nay ñaõ laø moät cöôøng quoác kinh teá, ñöùng thöù hai sau Myõ. Bieâ n soaï n: Thaân Toân Troï ng Tín HTTP://SINHVIENNGANHANG.COM 30