Nội dung

TRƯỜNG ðẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN KHOA KINH TẾ & QUẢN LÝ NGUỒN NHÂN LỰC

 Chủ biên: Pgs. Ts. TrÇn thÞ thu - pgs. Ts. Vò hoµng ng©n Gi¸o tr×nh QU¶N Lý NGUåN NH¢N LùC TRONG Tæ CHøC C¤NG NHÀ XUẤT BẢN ðẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN HÀ NỘI, 2011 LỜI NÓI ðẦU Trong các tổ chức ngày nay trên thế giới cũng như ở Việt Nam, việc quản lý nguồn nhân lực như thế nào cho hiệu quả ngày càng ñược lưu tâm. Tuy nhiên, sự quan tâm này là rất khác nhau giữa các tổ chức. Nếu như khu vực tư nhân ñược ñánh giá là có sự nhận thức và thực hiện vấn ñề này một cách khá nhanh chóng, thì các tổ chức thuộc khu vực công vẫn còn khá chậm chạp. Và chính ñiều này ñã làm chậm quá trình ñổi mới của các tổ chức công. Nhận thức ñược tầm quan trọng này, khoa Kinh tế & Quản lý Nguồn nhân lực là ñơn vị ñã sớm ñưa môn học này vào trong giảng dạy cho các chuyên ngành trong khoa. Ngoài ra, ñây cũng là một môn học ñược chuyên ngành Quản lý công của nhà trường lựa chọn trong khung chương trình của chuyên ngành. Hiện nay, khoa Kinh tế & Quản lý Nguồn nhân lực ñã hoàn thiện bài giảng cho môn học và nâng cấp thành giáo trình chính thức giảng dạy cho các ñối tượng sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh của các chuyên ngành và ngành có liên quan. Giáo trình do PGS. TS. Trần Thị Thu và PGS. TS. Vũ Hoàng Ngân làm chủ biên và cùng biên soạn, cụ thể như sau: PGS. TS. Trần Thị Thu viết các chương 2, 4, 5, 7, 8; PGS. TS. Vũ Hoàng Ngân viết các chương 1, 3, 6. iii Trong quá trình biên soạn cuốn giáo trình này, khoa ñã sử dụng tài liệu các sách và giáo trình của các nhà khoa học trong và ngoài nước ñể tham khảo. Khoa cũng ñã nhận ñược sự quan tâm và giúp ñỡ cũng như những ñóng góp cụ thể từ các cá nhân cũng như các tổ chức cho cuốn giáo trình này. Xin trân trọng cám ơn sự nhiệt tình ñóng góp trong thời gian vừa qua. Cuốn giáo trình này là tài liệu chính thức cho việc giảng dạy và học tập của sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh các hệ của trường ðại học Kinh tế Quốc dân. Rất mong nhận ñược những ý kiến ñóng góp ñể cuốn giáo trình ngày càng ñược hoàn thiện hơn trong những lần tái bản sau. Mọi ý kiến xin vui lòng gửi về ñịa chỉ: Khoa Kinh tế & Quản lý Nguồn nhân lực, Trường ðại học Kinh tế Quốc dân, 207 ñường Giải Phóng, Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội. Xin trân trọng cám ơn! Khoa Kinh tế và Quản lý Nguồn nhân lực iv MỤC LỤC Chương 1. TỔNG QUAN QUẢN LÝ NGUỒN NHÂN LỰC TRONG TỔ CHỨC CÔNG ............................................. 1 1.1. Các khái niệm ................................................................................... 2 1.1.1. Tổ chức công ........................................................................... 2 1.1.2. Nguồn nhân lực trong các tổ chức công ................................. 2 1.1.3. Quản lý nguồn nhân lực trong tổ chức công .......................... 4 1.2. ðặc ñiểm của quản lý nguồn nhân lực trong tổ chức công .............. 6 1.3. Sự cần thiết quản lý nguồn nhân lực trong tổ chức công ............... 11 1.3.1. Yếu tố kinh tế ......................................................................... 11 1.3.2. Các yếu tố khác ..................................................................... 12 1.4. Các cấp ñộ của hoạt ñộng quản lý nguồn nhân lực trong tổ chức công ........................................................................................ 14 1.5. ðối tượng và nội dung của môn học .............................................. 15 1.6. Phương pháp nghiên cứu của môn học .......................................... 16 Chương 2. PHÂN TÍCH CÔNG VIỆC TRONG TỔ CHỨC CÔNG ................................................................................ 27 2.1. Các khái niệm cơ bản ..................................................................... 28 2.2. Lựa chọn cấp ñộ phân tích phù hợp ............................................... 30 2.2.1. Sự lựa chọn mang tính chiến lược ........................................ 30 2.2.2. Ưu ñiểm và nhược ñiểm của mỗi cấp ñộ phân tích .............. 30 2.2.3. Lựa chọn “công việc” là cấp ñộ phân tích ........................... 31 2.3. Tầm quan trọng của phân tích công việc........................................ 32 2.4. Xây dựng công cụ phân tích công việc .......................................... 32 2.5. Trình tự tiến hành phân tích công việc ........................................... 33 2.6. Các thông tin cần thiết phân tích công việc ................................... 33 2.7. Các sản phẩm của phân tích công việc ........................................... 38 v 2.7.1. Lựa chọn mẫu các văn bản phân tích công việc phù hợp ..... 38 2.7.2. Giới thiệu một số văn bản phân tích công việc trong tổ chức công .............................................................................. 41 2.8. Các phương pháp thu thập thông tin phân tích công việc .............. 43 2.8.1. Phương pháp bảng phân tích tư liệu .................................... 44 2.8.2. Sử dụng các bản câu hỏi ñược thiết kế sẵn........................... 44 2.8.3. Phương pháp tiếp xúc cá nhân ............................................. 44 2.8.4. Phương pháp kết hợp bản câu hỏi và phỏng vấn trực tiếp......................................................................................... 45 2.8.5. Hội thảo chuyên gia .............................................................. 45 2.8.6. Các phương pháp khác ......................................................... 46 2.9. Vai trò của bộ phận chuyên trách nguồn nhân lực trong phân tích công việc của tổ chức công ...................................................... 47 Chương 3. KẾ HOẠCH HÓA NGUỒN NHÂN LỰC TRONG TỔ CHỨC CÔNG ........................................................... 65 3.1. Khái niệm và ý nghĩa của kế hoạch hoá nguồn nhân lực trong tổ chức công .................................................................................... 66 3.1.1. Khái niệm .............................................................................. 66 3.1.2. Ý nghĩa của kế hoạch hoá nguồn nhân lực trong tổ chức công ....................................................................................... 66 3.2. Những ñặc trưng của công tác kế hoạch hóa nguồn nhân lực trong tổ chức công........................................................................... 67 3.3. Nội dung của kế hoạch hóa nguồn nhân lực trong tổ chức công ................................................................................................. 68 3.3.1. ðánh giá cung nhân lực trong tổ chức công ........................ 69 3.3.2. Dự báo nhu cầu nhân lực của tổ chức công ........................ 70 3.3.3. Các giải pháp cân ñối nhân lực trong tổ chức công............. 72 Chương 4. TUYỂN DỤNG NGUỒN NHÂN LỰC TRONG TỔ CHỨC CÔNG .................................................................. 89 4.1. Khái niệm, ý nghĩa và yêu cầu của tuyển dụng.............................. 90 4.1.1. Khái niệm .............................................................................. 90 vi 4.1.2. Ý nghĩa của tuyển dụng ......................................................... 90 4.1.3. Yêu cầu của tuyển dụng ........................................................ 90 4.2. Nội dung tuyển mộ ......................................................................... 91 4.2.1. Căn cứ tuyển mộ và xác ñịnh nhu cầu tuyển mộ................... 91 4.2.2. Các nguồn nhân lực và phương pháp tuyển mộ nhân lực từ bên trong tổ chức công ..................................................... 92 4.2.3. Các nguồn nhân lực và phương pháp tuyển mộ nhân lực từ bên ngoài tổ chức công ..................................................... 93 4.2.4. Thu nhận và nghiên cứu hồ sơ .............................................. 96 4.3. Nội dung tuyển chọn ...................................................................... 97 4.3.1. Các nhân tố tác ñộng ñến tuyển chọn ................................... 97 4.3.2. Các phương pháp tuyển chọn ............................................... 98 4.3.3. Ra quyết ñịnh tuyển chọn .................................................... 101 4.3.4. Tiếp nhận và tập sự cho người mới ñược tuyển vào tổ chức công ............................................................................ 102 4.4. ðánh giá hiệu quả tuyển dụng ...................................................... 103 4.4.1. Tác dụng của ñánh giá hiệu quả tuyển dụng ...................... 103 4.4.2. Các chỉ tiêu ñánh giá hiệu quả tuyển dụng......................... 104 4.4.3. Phương pháp ñánh giá hiệu quả tuyển dụng ...................... 105 4.5. Tuyển dụng công chức tại một số quốc gia trên thế giới và ở Việt Nam ....................................................................................... 106 4.5.1. Quá trình phát triển của phương thức tuyển dụng công chức qua thi tuyển ở một số quốc gia trên thế giới............. 106 4.5.2. Thi tuyển công chức ở Việt Nam ......................................... 107 Chương 5. ðÀO TẠO NGUỒN NHÂN LỰC TRONG TỔ CHỨC CÔNG ......................................................... 119 5.1. Sự cần thiết ñào tạo nguồn nhân lực của tổ chức công ................ 120 5.1.1. Khái niệm ............................................................................ 120 5.1.2. Sự cần thiết ñào tạo nguồn nhân lực .................................. 120 5.2. Các phương pháp ñào tạo nguồn nhân lực ................................... 122 vii 5.2.1. Các phương pháp ñào tạo chính quy .................................. 122 5.2.2. Các phương pháp ñào tạo không chính quy ....................... 123 5.3. Nội dung công tác quản lý ñào tạo nguồn nhân lực trong tổ chức công ...................................................................................... 125 5.3.1. Xác ñịnh nhu cầu ñào tạo ................................................... 125 5.3.2. Chuẩn bị ñào tạo ................................................................. 127 5.3.3. Xây dựng chương trình ñào tạo và tổ chức thực hiện chương trình ñào tạo........................................................... 127 5.3.4. ðánh giá hiệu quả ñào tạo.................................................. 129 5.4. ðường chức nghiệp của người lao ñộng trong tổ chức công ....... 129 5.4.1. Khái niệm ñường chức nghiệp ............................................ 129 5.4.2. Lựa chọn và kế hoạch hoá con ñường chức nghiệp ........... 130 5.4.3. Các giai ñoạn phát triển của ñường chức nghiệp .............. 131 Chương 6. ðÁNH GIÁ NGUỒN NHÂN LỰC TRONG TỔ CHỨC CÔNG ................................................................ 143 6.1. Khái niệm và mục ñích ñánh giá .................................................. 144 6.1.1. Khái niệm ............................................................................ 144 6.1.2. Mục ñích ñánh giá .............................................................. 144 6.2. Nội dung ñánh giá ........................................................................ 146 6.3. Những yêu cầu và hạn chế trong ñánh giá ................................... 147 6.3.1. Những yêu cầu trong ñánh giá............................................ 147 6.3.2. Những hạn chế trong ñánh giá ........................................... 149 6.4. Quy trình ñánh giá nguồn nhân lực trong tổ chức công ............... 151 6.4.1. Xác ñịnh mục ñích và mục tiêu ñánh giá ............................ 152 6.4.2. Lựa chọn tiêu chí và phương pháp ñánh giá ...................... 152 6.4.3. Xác ñịnh chu kỳ ñánh giá .................................................... 152 6.4.4. Lựa chọn người ñánh giá .................................................... 152 6.4.5. Tiếp xúc ñánh giá hàng năm ............................................... 153 6.5. Các phương pháp ñánh giá nguồn nhân lực trong tổ chức công .. 155 6.5.1. Các phương pháp ñánh giá thực hiện công việc ................ 155 viii 6.5.2. ðánh giá năng lực và chuyên môn nghiệp vụ ..................... 158 6.5.3. ðánh giá tiềm năng ............................................................. 165 6.5.4. ðánh giá ñộng cơ làm việc ................................................. 169 Chương 7. THÙ LAO LAO ðỘNG TRONG TỔ CHỨC CÔNG..... 187 7.1. Khái niệm và các yếu tố cấu thành thù lao lao ñộng .................... 187 7.1.1. Khái niệm ............................................................................ 187 7.1.2. Cấu thành của thù lao lao ñộng .......................................... 187 7.2. Các yếu tố ảnh hưởng ñến tiền lương của người lao ñộng trong tổ chức công......................................................................... 189 7.2.1. Các yếu tố thuộc về xã hội và Nhà nước: ........................... 189 7.2.2. Các yếu tố thuộc về người lao ñộng ................................... 190 7.2.3. Các yếu tố thuộc về công việc ............................................. 191 7.2.4. Các yếu tố thuộc về tổ chức công ....................................... 192 7.3. Hệ thống thù lao lao ñộng trong tổ chức công ở Việt Nam ......... 193 7.3.1. Mức lương tối thiểu............................................................. 193 7.3.2. Tiền lương và các khoản phụ cấp lương của người lao ñộng trong tổ chức công ..................................................... 195 7.3.3. Các khuyến khích ñối với người làm việc trong tổ chức công ..................................................................................... 206 7.3.4. Các phúc lợi ñối với người làm việc trong tổ chức công.... 207 7.4. Khái quát chung về trả lương cho người làm việc trong tổ chức công ở các quốc gia ............................................................. 208 Chương 8. CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ NGUỒN NHÂN LỰC TRONG TỔ CHỨC CÔNG ......................................... 222 8.1. Khái niệm chính sách quản lý nguồn nhân lực ............................ 222 8.2. Ý nghĩa của chính sách quản lý nguồn nhân lực .......................... 223 8.3. Các nhân tố ảnh hưởng ñến chính sách quản lý nguồn nhân lực trong tổ chức công .................................................................. 224 8.3.1. Nhân tố khách quan ............................................................ 224 8.3.2. Nhân tố thuộc tổ chức công ................................................ 225 ix 8.3.3. Nhân tố tổng hợp................................................................. 225 8.4. Lựa chọn chính sách quản lý nguồn nhân lực .............................. 226 8.5. Căn cứ hoạch ñịnh chính sách quản lý nguồn nhân lực ............... 227 8.5.1. ðối tượng tác ñộng của chính sách quản lý nguồn nhân lực........................................................................................ 227 8.5.2. Yếu tố thời gian ................................................................... 227 8.6. Sơ ñồ quản lý nguồn nhân lực - một công cụ thể thức hoá chính sách quản lý nguồn nhân lực ............................................... 228 8.6.1. Khái niệm sơ ñồ quản lý nguồn nhân lực ........................... 228 8.6.2. Mục ñích.............................................................................. 229 8.6.3. Ba cấp ñộ của sơ ñồ quản lý nguồn nhân lực ..................... 230 8.6.4. Nội dung của sơ ñồ/chính sách quản lý nguồn nhân lực .... 230 8.7. Hoạch ñịnh chính sách quản lý nguồn nhân lực của tổ chức công bằng phương pháp xây dựng sơ ñồ quản lý nguồn nhân lực.................................................................................................. 237 8.7.1. Phân tích và ñánh giá thực trạng nguồn nhân lực và các hoạt ñộng quản lý nguồn nhân lực của tổ chức công ......... 237 8.7.2. Hoạch ñịnh chính sách quản lý nguồn nhân lực................. 238 8.7.3. Xác ñịnh ñiều kiện thực hiện và ñiều hành chính sách quản lý nguồn nhân lực ....................................................... 241 Tài liệu tham khảo ....................................................................... 243 x CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN QUẢN LÝ NGUỒN NHÂN LỰC TRONG TỔ CHỨC CÔNG Mục tiêu chương Trong các tổ chức hiện nay, việc thay ñổi theo hướng sử dụng nguồn nhân lực một cách có hiệu quả hơn ñang diễn ra một cách khá nhanh chóng. Tuy nhiên, tại các tổ chức công vấn ñề này vẫn còn nhiều hạn chế. ðặc biệt, kiến thức và kỹ năng về quản lý nguồn nhân lực của các cấp quản lý cũng như bộ phận chuyên trách về nhân lực cũng còn nhiều vấn ñề cần bàn ñến. Chương này sẽ nghiên cứu những nội dung cơ bản nhất về quản lý nguồn nhân lực trong tổ chức công. Sau khi hoàn thành chương, người học có thể: - Nắm ñược khái niệm về các tổ chức công, quản lý nguồn nhân lực trong các tổ chức công; - Nắm ñược các ñặc ñiểm của nguồn nhân lực và quản lý nguồn nhân lực trong các tổ chức công; - Giải thích ñược sự cần thiết của quản lý nguồn nhân lực trong các tổ chức công; - Nắm ñược ñối tượng và nội dung môn học; - Hiểu ñược phương pháp nghiên cứu môn học. Tóm tắt chương ðể có thể là cơ sở và logic cho các chương tiếp theo, chương tổng quan về quản lý nguồn nhân lực trong tổ chức công sẽ ñi từ những khái 1