Nội dung

Chương 4 PHÂN TÍCH CHI PHÍ KINH DOANH VÀ GIÁ T H À N H SẢN PHẨM 4.1. Ý nghĩa và nội dung của phân tích chi phí kinh doanh và giá t h à n h 4.1.1. Khái niệm chỉ phỉ sản xuất kinh doanh C h i phí sản xuất k i n h doanh là b i ể u h i ệ n b à n g t i ề n của t o à n b ộ c á c hao phí v ề lao đ ộ n g sống v à lao đ ộ n g v ậ t hoa m à doanh nghiệp đ ã b ỏ ra c ó liên quan đ ế n hoạt đ ộ n g sản x u ấ t k i n h doanh trong m ộ t t h ờ i kỳ nhất định ( t h á n g , q u ý , n ă m ) . 4.1.2. Ỷ nghĩa của phân loại chì phí, phân tích chi phí và giá thành sản phẩm • C ô n g v i ệ c p h â n l o ạ i chi p h í c ó ý nghĩa quan trọng trong v i ệ c q u ả n lý chi phí chặt c h ẽ . N ó c ò n c ó ý nghĩa là g i ú p cho k ế t o á n theo dõi, ghi c h é p m ộ t c á c h đ ầ y đ ủ v à c h í n h x á c c á c k h o ả n chi p h í , t í n h t o á n giá t h à n h hợp lý. • C h i phí v à giá t h à n h là hai m ặ t k h á c nhau của m ộ t q u á trình sản xuất, chi phí phản á n h hao phí đ ầ u tư, c ò n giá t h à n h phản á n h k ế t q u ả đ ầ u t ư chi phí. • Chỉ tiêu giá t h à n h là m ộ t chì t i ê u p h ả n á n h k ế t q u ả chi phí, x o n g n ó c ũ n g là m ộ t chỉ tiêu chất lượng p h ả n á n h h i ệ u q u ả k i n h doanh, chi tiêu n à y p h ả n á n h vừa ý m u ố n t i ế t k i ệ m n h ư n g đ ồ n g t h ờ i phản á n h k h á c h quan v ề sự b i ế n đ ộ n g trong giá cả của thị t r ư ờ n g n g u y ê n vật l i ệ u , n ó n ằ m n g o à i ý m u ố n v à k h ả n ă n g k i ể m soát của doanh nghiệp. 135 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn • P h â n tích giá t h à n h là c á c h tốt nhất đ ể c h ú n g ta đ á n h g i á đ ư ợ c n g u y ê n n h â n là cho chi phí đ ộ n g , ảnh h ư ở n g t ớ i giá t h à n h , g i ú p cho c á c n h à q u ả n trị doanh nghiệp c ó b i ệ n p h á p t i ế t k i ệ m chi phí v à h ạ giá t h à n h , n â n g cao k h ả n ă n g cạnh tranh. 4.1.3. Phân loại chi phỉ sản xuất kinh doanh V i ệ c p h â n loại chi phí sản xuất k i n h doanh đ ư ợ c dựa trên c ơ sở tiêu thức p h â n l o ạ i . • N ê u c ă n cứ v à o khoản mục chi phí trong giá t h à n h sản p h à m (giá t h à n h t o à n b ộ hay g i á t h à n h đ ầ y đ ủ ) : s C h i phí n g u y ê n , vật l i ệ u trực t i ế p . s C h i phí n h â n c ô n g trực t i ế p . s C h i phí sản x u â t chung. s C h i phí b á n h à n g . s C h i phí q u ả n lý doanh nghiệp. • N ế u c ă n cứ v à o m ố i quan h ệ giữa chi phí sản x u ấ t v ớ i k h ố i l ư ợ n g sản p h ẩ m . chi phí sản xuất đ ư ợ c p h â n l o ạ i t h à n h chi phí c ô định v à chi phí b i ế n đ ổ i . • C ă n cứ v à o y ế u t ố chi p h í , chi p h í đ ư ợ c p h â n chia t h à n h 7 y ế u tố s Y ê u tố chi phí n g u y ê n l i ệ u , v ậ t l i ệ u . s Y ê u tố n h i ê n l i ệ u , đ ộ n g lực sử d ụ n g v à o sản xuất k i n h doanh trong k ỳ (trừ sổ d ù n g k h ô n " hết nhập l ạ i kho v à p h ế Liệu thu hồi). s Y ê u tô chi phí t i ề n l ư ơ n g v à c á c k h o ả n p h ụ cấp l ư ơ n e . s Yêu tô bảo h i ể m x ã h ộ i . bảo h i ể m y tế, k i n h phí c ô n g đ o à n , trợ cấp thất nghiệp: p h à n á n h sổ trích theo tỷ l ệ quy định t r ê n tổng số t i ề n l ư ơ n g v à p h ụ cấp mang tính chất l ư ợ n g phải trả cho c ô n g n h â n viên chức tính v à o chi phí và trợ cấp thất nghiệp. 136 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn s Y ế u t ố chi phí k h ấ u hao tài sán cố định: phản á n h tổng số k h ấ u hao T S C Đ phải trích trong k ỳ của tất cả c á c T S C Đ sử dụng cho sản xuất k i n h doanh s Y ế u tố chi phí dịch v ụ mua n g o à i : phản á n h t o à n b ộ chi phí dịch vụ mua n g o à i d ù n g v à o sản xuất - k i n h doanh. s Y ế u t ố chi phí k h á c b ằ n g t i ề n : g ồ m c á c chi phí k h á c b à n g t i ề n c h ư a phản á n h v à o c á c y ế u t ố trên d ù n g cho hoạt đ ộ n g sản xuất k i n h doanh trong k ỳ . • C ă n cứ v à o y ế u t ố h ì n h t h à n h giá t h à n h đ ầ y đ ủ của doanh nghiệp: g ồ m có Chi p h í sản x u ấ t v à chi phí n g o à i sản xuất, C h i phí sản xuất n ằ m trong giá t h à n h sản p h ẩ m , Chi phí n g o à i sản xuất l ạ i bao g ồ m chi phí b á n h à n g v à chi p h í quản lý. 4.1.4. sản Nội dung của phân tích vê chi phí và giá thành phẩm • Đ á n h giá chung v ề t ì n h h ì n h thực h i ệ n kế hoạch chi phí v à giá t h à n h sản p h ẩ m , • P h â n tích t ì n h h ì n h thực h i ệ n kế hoạch h ạ thấp giá t h à n h của những sản p h ẩ m c ó t h ể so s á n h v ề chỉ tiêu giá t h à n h ở n ă m trước, • P h â n tích chi p h í t r ê n 1000 đ ồ n g giá trị sản l ư ợ n g h à n g hoa, • P h â n tích tình h ì n h b i ế n đ ộ n g của m ộ t số y ế u tố khoản mục chi phí trong giá t h à n h sản p h ẩ m . 4.2. Đ á n h g i á c h u n g t ì n h h ì n h t h ự c h i ệ n k ế h o ạ c h g i á t h à n h sản phẩm T r ư ớ c hết, m u ố n c ó t h ô n g t i n về tiết k i ệ m chi phí v à h ạ giá t h à n h , c h ú n g ta đi đ á n h giá m ộ t c á c h tổng q u á t v ề tình h ì n h thực h i ệ n kế hoạch giá t h à n h sản p h ẩ m d ư ớ i hai loại số l i ệ u • Số t ư ơ n g đ ố i : tỷ l ệ thực h i ệ n kế hoạch giá t h à n h của t o à n b ộ sản p h ẩ m h à n g hoa 137 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn Z ổ „ * z „ R= X100(%) ẳỔ„*Zo, 1=1 Trong đ ó : R là tỳ l ệ p h ầ n t r ă m thực h i ệ n k ế hoạch v ề giá t h à n h c ù a t o à n bộ sàn p h ẩ m h à n g hoa. Q i i là số l ư ợ n g h à n g hoa t h ử ( i ) thực tế sản xuất trong kỳ. Z | j , Zoi là g i á t h à n h thực tế v à giá t h à n h k ế hoạch cua sàn phẩm thứ (i). N ế u tỷ số t r ê n < 100% tức là doanh nghiệp đ ã t i ế t k i ệ m được chi phí, h ạ giá t h à n h sản p h ẩ m ; ngược l ạ i doanh nghiệp c ó tỷ số n ê u trên > 100% thì c ó nghĩa là doanh nghiệp c h ư a t i ế t k i ệ m được chi phí và hạ giá t h à n h . • Số tuyệt đ ố i : n tì . N ê u z Q x Z , . - X 0 , J í Z . < 0 , tức là doanh n g h i ê p đ ã tiêt £ i li li £ i l i Oi r n k i ệ m chi phí. Nêu n n X Qy x Z y - ỊL Ọ] • ZQ • > 0 , tức là doanh nghiệp đ ã lãng x phí chi phí. C h ú ý: cả hai hình thức b i ể u h i ệ n số l i ệ u , d ù là số t ư ơ n g đ ố i hay số tuyệt đ ố i . c h ú n g ta đ ề u nhận thấy. k h ố i l ư ợ n g sản p h ẩ m đ ư ợ c cố định ờ kỷ p h â n tích. n X /=1 C h ú ý: D â u ì từ phần này v ề sau. c ó lúc đ ư ợ c thay t h ế cho dấu n hoặc ỵ 7=1 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn 4.3. P h â n t í c h t ì n h h ì n h t h ự c h i ệ n k ế h o ạ c h h ạ t h ấ p giá t h à n h của n h ữ n g sản p h ẩ m có t h ể so s á n h đ ư ợ c 4.3. ỉ. Khải niệm về sản phẩm có thể so sảnh được Sản phẩm có thể so s á n h v ề chỉ tiêu giá t h à n h ờ n ă m trước ( g ọ i là sản phẩm có thể so s á n h ) là n h ữ n g sàn p h ẩ m đ ã được doanh nghiệp sàn xuất trong nhiều n ă m , k h i ế n cho giá t h à n h của nó ít bị b i ế n đ ộ n g b ở i những y ế u tố k h á c h quan. 4.3.2 Đánh giá chung thành của những sản phẩm tình hình w thực hiện kê hoạch có thể so sánh r hạ tháp giả được Chỉ tiêu đ á n h giá: M ứ c h ạ thấp giá t h à n h ( M ) = X Qi X (Zj - z j ) , t ừ c ô n g thức tổng t quát này, c h ú n g ta c ó t h ể t h u đ ư ợ c k ế t q u ả của việc tiết k i ệ m chi phí ở hai k ỳ n h ư sau: M ứ c hạ thấp giá t h à n h k ế h o ạ c h (Mo) = z Qo, X (Zoi - M Ị M ứ c hạ thấp giá t h à n h thực t ế ( M i ) = S Q i i X ( Z i i - z j ) t M ứ c hạ thấp giá t h à n h cho b i ế t mức đ ộ t i ế t k i ệ m của doanh nghiệp. Trong đ ó Q i i , Qiị l ầ n lượt là k h ố i l ư ợ n g của sản p h ẩ m t h ứ (i) được sản xuất thực tế ở n ă m nay v à k h ố i l ư ợ n g k ế hoạch do doanh nghiệp đ ê ra. Z | , Zoi lần lượt là giá t h à n h thực t ế v à giá t h à n h kế hoạch của sản p h ẩ m t h ứ (i) trong n ă m nay. z t l là giá t h à n h thực tế của sản p h ẩ m t h ứ (i) được sản xuất ở n ă m trước. 139 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn Do sử dụng chỉ tiêu mức h ạ thấp giá t h à n h chịu ảnh h ư ờ n g của y ế u tố quy m ô sản xuất cho nên k h ô n g thể so s á n h tốc đ ộ h ạ t h á p giá t h à n h , trình đ ộ quản lý của doanh nghiệp. M ặ t k h á c , sẽ k h ô n g c ó ý nghĩa gì n ế u so s á n h chỉ tiêu mức h ạ thấp giá t h à n h theo t h ờ i gian trong m ộ t doanh nghiệp hoặc so s á n h giữa c á c doanh n g h i ệ p v ớ i nhau. Cho nên, p h â n tích tình h ì n h thực h i ệ n kế hoạch h ạ thấp giá t h à n h phải sử dụng t h ê m chỉ tiêu tỷ l ệ h ạ thấp giá t h à n h đ ể l o ạ i trừ ảnh h ư ơ n g của y ế u tố quy m ô sản xuất. T ỷ l ệ h ạ thấp giá t h à n h ( T ) = ( M /SQi X z „ ) X 100 (%) T ừ c ô n g thức chung của T, c h ú n g ta c ó hai sổ l i ệ u đ ư ợ c tính toán t ư ơ n g ứng v ớ i số l i ệ u của MO v à M I , đ ó là: To = (Mo / I Q o i X Zti) X 100 ( % ) , ở đ â y , To là tỷ l ệ h ạ thấp giá t h à n h k ế hoạch. T i = ( M i / L Q i , X z ị ) X 100 ( % ) , ở đ â y . T i là tỷ l ệ h ạ thấp giá t t h à n h thực tế. Chỉ tiêu n à y cho p h é p n h à p h â n tích thấy đ ư ợ c m ồ i 100 đ của tổng giá t h à n h tính theo k h ố i lượng t ư ơ n g ứ n g v ớ i kỳ k ế hoạch và kỳ p h â n tích. Trong đ i ề u k i ệ n giá t h à n h thực tế n ă m trước đ ã cho p h é p c h ú n g ta biết được là c h ú n g ta tiết k i ệ m đ ư ợ c bao n h i ê u đ ồ n g từ m ồ i 100 đ của tổng giá t h à n h t ư ơ n g ứng. Chỉ tiêu n à y c ò n cho b i ế t tốc độ h ạ thấp giá t h à n h của doanh rmhiệp là nhanh hay c h ậ m , trình đ ộ q u à n lý chi phí ờ mức đ ộ n à o . Sau khi c h ú n g ta đ ã thiết lập được chì tiêu tính t o á n . c h ú n g ta cần phải biêt được A M = MÌ - Mo- ờ đ â y A M cho ta biết đ ư ợ c mức tiết k i ệ m thực tế của doanh nghiệp cao h ơ n so v ớ i mức tiết k i ệ m x â y d ự n c theo k ế hoạch là bao n h i ê u . 140 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn ÁT = T i - To, ở đ â y ÁT cho ta biết tốc đ ộ h ạ thấp giá t h à n h hay nói c á c h k h á c là cứ t i ế t k i ệ m thực tế trên m ồ i 100 đ tổng giá t h à n h thực tế so v ớ i mức t i ế t k i ệ m so v ớ i 100 đ tổng giá t h à n h k ế hoạch thì c h ê n h lệch n à y là bao n h i ê u ? V ậ y n g u y ê n n h â n v à mức đ ộ ảnh h ư ở n g của c á c n g u y ê n n h â n làm ảnh h ư ở n g đ ế n AM v à ầT là do đ â u và n ó b à n g bao n h i ê u ? c h ú n g ta t i ế p tục n g h i ê n c ứ u sang mục t i ế p theo 4.3.3. Xác định nhăn đèn sự biên động trong mức tổ và mức độ ảnh hưởng và tỷ lệ hạ tháp giá của các nhân tố thành + X á c đ ị n h n h â n t ố ả n h h ư ờ n g đ ế n b i ế n đ ộ n g mức h ạ thấp giá t h à n h ( A M ) v à b i ế n đ ộ n g của tỷ l ệ h ạ thấp giá t h à n h (ÁT) Đ ố i v ớ i A M , c ó 3 n h â n t ố ảnh h ư ở n g : n h â n t ố k h ố i l ư ợ n g sản p h ẩ m , n h â n t ố c ơ c ấ u sản p h ẩ m v à n h â n t ố giá t h à n h m ộ t đ o n vị sản phẩm. Đ ố i v ớ i n h â n t ố Á T c ó 2 n h â n t ố ảnh h ư ờ n g là n h â n t ố c ơ cấu sản p h ẩ m v à n h â n tố g i á t h à n h m ộ t đ ơ n vị sản p h ẩ m . B ả n t h â n chỉ tiêu Á T được đ ư a v à o đ ể n h à m l o ạ i t r ừ ảnh h ư ở n g của y ế u t ố quy m ô đ ế n v ấ n đề tiết k i ệ m . + M ứ c đ ộ ảnh h ư ở n g của c á c n h â n tố đ ế n A M v à ÁT Dựa v à o m ố i quan h ệ giữa c á c n h â n tố trong chỉ tiêu p h â n tích, c h ú n g ta nhận thấy là k h á phức tạp, c h ú n g ta phải lựa c h ọ n p h ư ơ n g p h á p đ ế t ì m ra m ứ c đ ộ ảnh h ư ở n g của c á c n h â n t ố , c h ú n g ta sử d ụ n g p h ư ơ n g p h á p thay t h ê liên h o à n . • N h â n t ố k h ô i l ư ợ n g sản p h ẩ m : m u ố n tìm ra ảnh h ư ở n g của n h â n tố k h ố i lượng sán p h ẩ m . c h ú n g ta phải cố định c á c n h â n t ố c ơ c ấ u v à 141 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn giá t h à n h của m ộ t đ ơ n vị sản p h ẩ m k h ô n g thay đôi. T r o n g t r ư ờ n g hợp n à y , mức đ ộ tiết k i ệ m hay l ã n g phí thay đ ổ i c ù n g c h i ề u v ớ i tỷ l ệ h o à n t h à n h kế hoạch sản xuất, v à giả thiết rằng mọi sản phàm đêu hoàn thành kế hoạch sản xuất với cùng một tỷ lệ như nhau (xem s ơ đ ô ) T R Sản phẩm 43% / / Sản phẩm B 25% R Sản phẩm c 32% N. \ \ ì Ị ỉ / H ì n h 4 . 1 . G i ả i t h í c h v ề c ơ c ấ u sản p h à m k h ô n g t h a y đ ô i . Thay thế lần t h ứ nhất: ta c ó b i ể u thức Mo(q) = 2 Qoi X 9s X (Zoi - Zti) Vì 6s là một hằng số, ta có thể đ ư a ra ngoài dấu tổng, khi đ ó ta có Mo(q) = 9s X ì Qoi X (Zoi - z ) hay M ( q ) = 6s X Mo t i 0 V ớ i giá trị của 9s = ( ì Q i ị X z / z Qoi X z ti) X 100 (%) t i C h ú n g ta h ì n h dung r ằ n g d i ệ n tích của h ì n h t r ò n nhỏ b ê n t r o n g , có b á n kính R là b i ể u thị cho tổng giá t h à n h của sản l ư ợ n g k ế h o ạ c h v ớ i giá t h à n h thực tế n ă m trước ( ì Qoi X z j ) , c ò n d i ệ n tích của h ì n h t 142 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn t r ò n l ớ n n g o à i , có bán k í n h là (R + r ) , đ ư ợ c b i ê u thị cho tống giá t h à n h cua k h ố i lượng san p h ẩ m thực tế v ớ i g i á t h à n h thực tế n ă m trước ( ì Q | j X z j ) , n h ư v ậ y n ế u đ e m bất k ỳ sản p h ẩ m n à o , g i ả sử là sản t phẩm A K h i đ ó sản p h à m A sẽ có tỷ l ệ hoàn thành kế hoạch sản xuất n h ư sau: Gs = T ổ n g giá t h à n h t h ư c tế của 5 Vi A sản p h à m A „„„, _ 2 4 3 % X TI X (R + r ) ' T ô n g giá t h à n h k ế h o ạ c h của r _ r C Ì sản p h à m A _7 4 3 % X 71 X R 2 v T ư ơ n g t ự n h ư v ậ y v ớ i sản p h ẩ m B , c h ú n g ta c ó T ổ n g giá t h à n h t h ú c tế của • T C D sản p h à m B T o n g giá t h à n h k ề hoach của , i _ • sản p h à m B „,.„, _ ,2 25%x7ix(R+r) ' 2 2 5 % X 71 X R 2 v N ê u ta rút gọn cả tử số và m ẫ u số thì các giá trị của 9s là đ ề u như nhau. T u y n h i ê n , trong t r ư ờ n g hợp m à t ổ n g giá t h à n h thực tế của sản p h ẩ m đ ư ợ c t í n h theo k h ố i l ư ợ n g thực t ế v à giá t h à n h thực tế của sản p h ẩ m n ă m trước m à n h ỏ h ơ n so v ớ i t ổ n g g i á t h à n h k ế hoạch t í n h theo k h ố i l ư ợ n g k ế hoạch v à g i á t h à n h thực t ế n ă m trước thì d i ệ n tích t ổ n g giá t h à n h thực tế sẽ thu n h ỏ l ạ i n ằ m b ê n trong d i ệ n tích b i ể u thị tổng giá t h à n h kế hoạch, v à đ ư ơ n g n h i ê n g i á trị của 0S sẽ nhỏ h ơ n 100%, đ i ề u đ ó dẫn đ ế n mức h ạ thấp giá t h à n h của sản p h ẩ m sẽ á n h h ư ờ n g l à m t ố t t ớ i trị số p h â n tích là A M . Theo c á c h p h â n tích trên đ â y , mức đ ộ ảnh h ư ở n g của n h à n tổ k h ố i l ư ợ n g sán p h à m đ ế n A M được tính bằng: A M ( q ) = Mo(q) - M = 0S X ì Qoi X (Zoi - z,i) - z Qoi X ( Z 0 o i - z,i) 143 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn A M ( q ) =Mo(q) - Mo = 9s X Mo - MO = (0S - Ì )x Mo N h â n tố c ơ cấu sản p h ẩ m : n h â n tố này k h ô n g n h ữ n g ảnh h ư ở n g t ớ i mức h ạ thấp giá t h à n h m à c ò n ảnh h ư ờ n g t ớ i cả tỷ l ệ h ạ t h á p giá t h à n h . V ớ i mức h ạ thấp giá t h à n h , bây g i ờ , chung ta sẽ thay khôi l ư ợ n g sản p h ẩ m tính ở b ư ớ c trên, tức là Qo X 9s đ ư ợ c thay b ă n g Q i , k h i đ ó ta c ó b i ể u thức m ớ i n h ư sau: Mo(k) = s Q i i X (Zoi - Zti). Theo p h é p b i ế n đ ồ i của p h ư ơ n g pháp thay t h ế liên h o à n , c h ú n g ta t ì m ra ảnh h ư ở n g của n h â n t ố c ơ c â u sán p h ẩ m đ ế n n h ư sau: A M (k) = M o ( k ) - Mo(q) = ì Q i , X ( Z j - Zti) - 9s X Mo 0 hoặc A M ( k ) = S Q i i X ( Z o i - Zti) - 1 Qo, X ( Z - z ) - A M ( q ) o i t i Đ ố i v ớ i tỷ l ệ h ạ thấp g i á t h à n h , n h â n t ố n à y c ó ảnh h ư ở n g đ è n ÁT n h ư sau: ÁT (k) = ( A M ( k ) / S Ọ Ì ị X z j ) X 100%. t N h â n tố g i á t h à n h m ộ t đ ơ n vị sản p h ẩ m : n h â n t ố n à y ả n h h ư ở n g đ ồ n g t h ờ i t ớ i cả mức h ạ thấp giá t h à n h v à tỷ l ệ h ạ thấp giá t h à n h . Đ e n b ư ớ c n à y , c h ú n g ta t i ế p tục thay Z i i v à o vị trí của Zoi, t ừ đó ta c ó : Mo(z) = X Q|, X ( Z i i - z j ) , từ đ â y . c h ú n g ta sử dụrm p h ư ơ n g t p h á p thay thê liên h o à n đ ể t ì m ra mức đ ộ ảnh h ư ở n g của n h â n t ố vừa thay thê đ ế n n h ư sau: A M (z) = Mo(z) - Mo(k) = ì Q,j X ( Z , i - z,i) - ì Q „ X (Zoi - z,j) = ì Q|, X ( Z i i - Z(,,) 144 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn