Nội dung

C h ư ơ n g V - Sủr xuất - C h i p h í - L ợ i n h u ậ n CHƯƠNG V SẢN XUẤT • CHI PHÍ - L Ợ I N H U Ậ N Các chương trưóc đã tập trung vào khía cạnh cầu của thị trường dựa vào việc p h â n người tiêu d ù n g v à c h ú n g ta tích h à n h đ ã bỏ qua vi của câu hỏi: các h à n g hoa, d ị c h v ụ đ ã đ ư ợ c s ả n x u ấ t r a n h ư t h ế n à o . L ý t h u y ế t l ự a c h ọ n t i ê u d ù n g l à cơ sở c ủ a c ầ u v ề h à n g hoa và dịch v ụ . C h ư ơ n g n à y n g h i ê n c ứ u k h í a c ạ n h cung, h à n h v i của n g ư ờ i s ả n x u ấ t và các quyết định cung của d o a n h n g h i ệ p / h ã n g . L ý t h u y ế t s ả n x u ấ t , c h i p h í l à cơ sở c ủ a đ ư ờ n g c u n g . Tuy nhiên cần lưu ý rằng chương này không đi sâu p h â n tích n h ữ n g đặc điểm kinh t ế kỹ thuật, những h ì n h thức p h á p lý của d o a n h n g h i ệ p m à chỉ n g h i ê n cứu h à n h v i của h ọ v ề c á c h ra các q u y ế t định sản xuất. ì. LÝ THUYẾT SẢN XUẤT 1. C á c k h á i 1.1. Sản niệm xuất S ả n x u ấ t là v i ệ c sử d ụ n g c á c l o ạ i h à n g hoa v à dịch v ụ k h á c n h a u , g ọ i l à c á c đầu xuất, vào h o ặ c các yếu đ ể t ạ o r a h à n g h o a d ị c h v ụ m ó i , g ọ i l à đầu sản phẩm). Nói ngáxi 5 n tố ra sản (hay t h ì sản x u ấ t là việc c h u y ê n hoa c á c đ ầ u v à o - y ế u t ố s ả n x u ấ t t h à n h đ ầ u r a l à h à n g 139 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn K i n h té học vi m ỏ hoa v à dịch v ụ . s ả n p h ẩ m có t h ể l à h à n g hoa c u ố i cùng hoặc sản p h à m t r u n g gian. N . ư ò i ta c h i a c á c y ế u t ố s ả n x u ấ t t h à n h 3 n h ó m là l a o đ ộ n g (bao g ồ m c ả k h ả n ă n g q u ả n l ý ) , t ư b ả n v à đ ấ t đ a i hoặc tài n g u y ê n t h i ê n n h i ê n . K h i x â y d ự n g m ô hình h à n h v i n g ư ờ i s ả n x u ấ t , c h ú n g t a g i ả đ ị n h c h ỉ có h a i đầu vào - tư bản v à lao d ộ n g - bỏ qua các đầu vào k h á c . Đ i ề u đ ó t h u ậ n t i ệ n cho v i ệ c sử d ụ n g c ô n g c ụ t o á n h ọ c đ ặ c b i ệ t l à c á c p h â n t í c h đ ạ i số. Đ ể x â y d ự n g m ô h ì n h s ả n x u ấ t , c ầ n <•••'• h a i g i ả đ ị n h đ ơ n g i ả n h o a thứ nhất, giả định rằng đều cung cấp những N g h ĩ a là, c h ú n g ta t ấ t cả n h ữ n g n g ư ờ i lao dịch sẽ vụ bỏ qua t r o n g t h ự c t ế lao đ ộ n g của lao động giống n h ữ n g sự khác nữa: động nhau. nhau m ộ t n h à t h i ế t k ế đ ộ n g cơ q u ạ t đ i ệ n , m ộ t q u ả n đốc v à m ộ t c ô n g n h â n l ắ p r á p q u ạ t đ i ệ n . . . N h ư v ậ y m ớ i có t h ể c ộ n g đ ư ợ c c á c c ô n g v i ệ c của h ọ v ố i n h a u đ ể được số l ư ợ n g lao đ ộ n g . T ư ơ n g t ự , đ ố i với đ ầ u vào tư b ả n c ũ n ẹ giả định n h ư t h ế . T h ứ hai, khi phân tích hành vi của người sản xuất chúng ta đã n g ầ m gifc đ ị n h r ằ n g c á c d o a n h n g h i ệ p c ó h à n h v i l à t ố i đ a hoa l ợ i n h u ậ n t r o n g n ề n k i n h t ế t h ị t r ư ờ n g . 1. 2. Công nghệ C ô n g n g h ệ được h i ể u là c á c c á c h t h ứ c hoặc các p h ư ơ n g p h á p ( c á c kỹ thuật) k é t hợp các đ ầ u v à o đ ể tạo ra đ ầ u ra. T r o n g đ ị n h n g h ĩ a h à m s ả n c h ú n g ta g i ả định xuất nêu trên, q u á t r ì n h sản x u ấ t được thực h i ệ n 140 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn C h ư ơ n g V - S ả n x u ấ t - C h i p h í - Lơi n h u ạ n v ố i m ộ t t r ì n h đ ộ công nghệ nhất định h à m ý công nghệ được coi l à k h ô n g đ ổ i t r o n g q u á t r ì n h s ả n x u ấ t x e m xét. N h ư v ậ y k h i x â y d ự n g lý t h u y ế t s ả n x u ấ t v à c h i p h í , c ô n g n g h ệ đ ư ợ c c o i l à m ộ t t h a m s ố cho t r ư ớ c . 1.3. Hãng H ã n g hay d o a n h n g h i ệ p được h i ể u là tô chức k i n h t ế t h u ê , m u a các y ê u t ố sản x u ấ t (đầu vào) sản x u ấ t các h à n g hoa, ra dịch v ụ ( đ ầ u ra) đ ể b á n n h ằ m mục đích s i n h l ờ i . T r o n g t h ư c t ế , c á c d o a n h n g h i ệ p có h ì n h thức và quy m ô k h á c n h a u . M ộ t d o a n h n g h i ệ p có t h ể l à m ộ t người hoặc m ộ t gia đ ì n h t i ế n h à n h công việc sản xuất một h à n g hoa v à dịch v ụ ; ví d ụ , m ộ t n ô n g t r ạ i v à một cửa h à n g n h ỏ . M ộ t d o a n h n g h i ệ p c ũ n g có t h ể l à một công ty đ a quốc gia s ả n x u ấ t m ộ t l o ạ t n h ữ n g sản phàm t r u n g g i a n có t h ể được sử d ụ n g l à m đ ầ u v à o đ ể sàn xuất ra các s ả n p h ẩ m cuối c ù n g . 1.4. Ngắn hạn và Dài hạn N g ắ n h ạ n ( S R ) l à k h o ả n g t h ờ i g i a n t r o n g đ ó có í t n h ấ t m ộ t đ ầ u v à o của d o a n h n g h i ệ p là cố đ ị n h (không thể thay đ ổ i được t r o n g q u á t r ì n h sản x u ấ t đ a n g xét). C h ẳ n g h ạ n trong ngắn hạn thường thì số xem nhân công có t h ể t h a y đ ổ i n h ư n g q u y m ô n h à m á y v à sô m á y móc t h ì k h ô n g t h ể . N g ư ợ c l ạ i , d à i h ạ n (LR) được định n g h ĩ a l à k h o ả n g t h ò i g i a n t r o n g đ ó d o a n h n g h i ệ p có t h ể 141 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn K i n h tè học vi mò thay đổi tất cả các đầu vào sử dụng trong quá trình sản xuất. 1.5. Hàm sản xuất H à m s ả n x u ấ t l à m ố i q u a n h ệ k ỹ t h u ậ t b i ê u thị l ư ợ n g h à n g hoa t ố i đ a m à d o a n h n g h i ệ p có t h ê s ả n xuất được t ừ c á c t ậ p hợp k h á c n h a u c ủ a c á c y ế u t ố đ ầ u vào (lao đ ộ n g , v ố n . . . ) v ớ i m ộ t t r ì n h đ ộ c ô n g n g h ệ n h ấ t đ ị n h . D ạ n g tổng q u á t của X ...\J 2 hàm sản x u ấ t l à Q = f(x„ t r o n g đ ó : Q l à s ả n l ư ợ n g ( đ ầ u r a ) , X ị , Xa,... x n là c á c y ế u t ố s ả n x u ấ t ( đ ầ u v à o ) c ò n k h i d o a n h n g h i ệ p chỉ s ả n x u ấ t v ớ i 2 đ ầ u v à o cơ b ả n l à l a o đ ộ n g ( L ) v à t ư bản/vốn (K), thì h à m sản x u ấ t p h ổ b i ế n v à h ữ u nhất là h à m Cobb- D o u g l a s có d ạ n g : a . K . Ư ; t r o n g đó: a là m ộ t h ằ n g ^ s ố t u ỳ a Q = dụng f(K,L) = t h u ộ c v à o đơn v ị đ o l ư ờ n g đ ầ u v à o v à đ ầ u r a ; a v à p l à n h ữ n g h ệ số cho b i ế t v ề t ầ m q u a n t r ọ n g t ư ơ n g đ ố i c ủ a lao đ ộ n g v à vốn trong quá trình sản xuất 2. S ả n x u ấ t v ớ i m ộ t đ ầ u v à o b i ê n đ ổ i Chúng ta h ã y l ấ y m ộ t ví d ụ v ề h à m sản xuất t r o n g n g ắ n h ạ n , c ó n g h ĩ a l à cô đ ị n h í t n h ấ t m ộ t y ê u t ô đ ầ u v à o . G i ả t h i ế t có m ộ t d o a n h n g h i ệ p m a y q u ầ n á o . Đ ể v ấ n đ ề được đ ơ n g i ả n ở đ â y ta chỉ x é t 2 y ê u t ố đ ầ u vào: Lao động và m á y k h â u . S ố m á y k h â u c ố đ ị n h : ỊKỊ = Ì S ố lao đ ộ n g sử d ụ n g m ỗ i n g à y L Số bộ quần áo m ỗ i n g à y Q 142 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn C h ư ơ n g V - Sản x u ấ t - C h i p h í - L ợ i n h u á n B ả n g 5.1: H à m sản xuất ngắn h ạ n Số lượng lao đ ộ n g (L) S ô bộ q u ầ n á o (Q) 0 0 1 lõ 2 34 3 44 4 48 5 50 6 51 7 47 K h i n g h i ê n c ứ u h à m s ả n x u ấ t n g ắ n h ạ n c h ú n g ta sẽ g i ả đ ị n h r ằ n g c h ỉ c ó l ư ợ n g đ ầ u v à o l a o đ ộ n g s ử d ụ n g trong s ả n x u ấ t l à có t h ế t h a y đ ổ i được c ò n l ư ợ n g t ư b ả n sử d ụ n g l à c ố đ ị n h ở [KỊ. D O đ ó h à m s ả n x u ấ t l à một b i ế n số theo L được b i ể u t h ị là: Q = f hàm (ỊKỊ,L). Đ ể p h â n t í c h sự đ ó n g góp của y ế u t ố đ ầ u v à o b i ế n đ ổ i l à l a o đ ộ n g v à o q u á t r ì n h s ả n x u ấ t n g ư ờ i t a sử d ụ n g các k h á i n i ệ m n ă n g s u ấ t b ì n h q u â n và n ă n g s u ấ t cận biên. 2.1 Năng suất bình Nàng suất bình của lao đ ộ n g (ÁPị) quân q u â n hay sản phẩm bình quân l à s ố đ ầ u ra t í n h t h e o m ộ t đ ơ n vị đ ầ u v à o lao đ ộ n g . N ă n g s u ấ t b ì n h q u â n được x á c đ ị n h 143 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn K i n h tẽ học vi m ô b ằ n g c á c h l ấ y s ả n l ư ợ n g đ ầ u r a c h i a cho s ố lao đ ộ n g m à d o a n h n g h i ệ p đ ã sử d ụ n g đ ê s ả n x u ấ t r a s ố đ ầ u r a đó. s ả n *->hẩm b ì n h 1 quân Số lượng sản p h ẩ m đ ầ u ra —- — — s ố l ư ợ n g lao đ ộ n g đ ầ u v à o - ĩ (ÁP) = Q/ L T r o n g đó: - A P : n ă n g s u ấ t b ì n h q u â n của lao động L - Q : Sản lượng đ ầ u ra - L : số lao đ ộ n g đ ầ u v à o C h ẳ n g h ạ n k h i sử d ụ n g 2 đ ơ n vị lao đ ộ n g đ ể sản x u ấ t r a 3 4 b ộ q u ầ n á o t h ì n ă n g s u ấ t b ì n h q u â n c ủ a lao đ ộ n g sẽ là: AP L = Q / L = 34/2 = 17 b ộ q u ầ n á o T ư ơ n g t ự k h i 50 b ộ q u ầ n á o đ ư ợ c s ả n x u ấ t r a với s ố lao đ ộ n g đ ã được sử d ụ n g là 5 đ ơ n v ị t h ì n ă n g suất b ì n h q u â n của lao đ ộ n g là: AP L = Q / L = 50/5 = 10 b ộ q u ầ n á o 2.2. Năng suất cận biên Đ ể n g h i ê n cứu n ă n g s u ấ t c ậ n b i ê n , c h ú n g ta hãy b ỏ q u a c á c y ế u t ố s ả n x u ấ t k h á c ( c h ẳ n g h ạ n COI m á y m ó c , t h i ế t b ị . . . l à cố đ ị n h ) v à c h ỉ x e m x é t m ố i q u a n h ệ g i ữ a lao đ ộ n g v à s ả n l ư ợ n g h à n g h o a s ả n x u ấ t r a . Theo b i ể u t r ê n t a t h ấ y , s ả n l ư ợ n g t ă n g l ê n 15 b ộ q u ầ n á o k h i s ử d ụ n g n g ư ờ i l a o đ ộ n g t h ứ 1. T a g ọ i đ ấ y l à s ả n phẩm c ậ n b i ê n c ủ a n g ư ờ i lao đ ộ n g t h ứ n h ấ t ( M P ) . s ả n phẩm c ậ n b i ê n c ủ a n g ư ờ i l a o đ ộ n g t h ứ h a i s ẽ l à 19 b ộ q u ầ n á o (=34-15). 144 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn C h ư ơ n g V - Sán xuất - Chi phí - L ợ i nhuận ì * S á n p h à m c ậ n b i ê n ( M a r g i n a l Product) là thước đ o cơ b ả n c ủ a n ă n g s u ấ t p h ả n á n h s ố s ả n p h ẩ m t ă n g t h ê m do m ộ t đ ơ n v ị đ ầ u v à o b ô s u n g m a n g l ạ i v à đ ư ợ c tính b ằ n g c ô n g thức sau đ â y : Sản phẩm cận biên Thay dổi của tông sản lượng (MP) T h a y đ ổ i của l ư ợ n g đ ầ u v à o N ê u đ ầ u v à o l à lao đ ộ n g t h ì ta có c ô n g t h ứ c xác định n ă n g s u ấ t c ậ n b i ê n h a y s ả n p h ẩ m c ậ n b i ê n của lao động ( M P L ) n h ư Sản p h à m c ậ n sau: T h a y đ ổ i của t ổ n g biên lượng của lao đ ộ n g ( M P O sản lượng AQ _ T h a y đôi sô AL l ư ợ n g lao đ ộ n g Trong đó: - M P [ : n ă n g s u ấ t c ậ n b i ê n của lao đ ộ n g - AQ : T h a y đ ổ i c ủ a t ổ n g s ả n l ư ợ n g ( đ ầ u ra) - A L : T h a y đ ổ i c ủ a l ư ợ n g lao đ ộ n g ( đ ầ u v à o ) Nêu đ ầ u v à o là t ư b ả n thì sản p h ẩ m cận biên hay năng suất cận b i ê n của tư b ả n cũng xây dựng tương tự. T r o n g ví d ụ của c h ú n g ta, với các số l i ệ u ở B ả n g 5.1 g i ả đ ị n h k h i l ư ợ n g t ư b ả n K c ố đ ị n h ở m ứ c b ằ n g Ì đ ơ n vị t h ì k ế t q u ả t í n h t o á n n ă n g s u ấ t b ì n h q u â n v à n ă n g s u ấ t c ậ n b i ê n của lao đ ộ n g được t h ể h i ệ n ở B ả n g 5.2 sau đ â y : 145 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn K i n h tẽ hoe vi m ó B ả n g 5.2; N ă n g s u ấ t b ì n h q u â n v à n ă n g s u ấ t cận b i ê n c ủ a lao d ộ n g L K Q ÁP, (Q/L) 0 1 0 - - 1 1 15 15 lõ 2 1 34 17 19 3 1 44 14,33 10 4 1 48 12 4 5 1 50 10 2 6 1 51 8,5 1 7 1 47 6,71 -4 Hình 5.1: Sứ/í phàm MP| (AQ/AL) cận biên của ì ao (íõní> 146 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn Chưcrng V - Sàn xuất - Chi phí - L ợ i n h u ầ n C ă n c ứ v à o H ì n h 5.1 t a t h ấ y n g ư ờ i l a o đ ộ n g t h ứ 2 l à m t ă n g t ổ n g s ả n l ư ợ n g t ừ 15 b ộ q u ẩ n á o ( đ i ể m B ) đ ế n 34 b ộ q u ầ n á o ( đ i ể m C ) . N h ư v ậ y s ả n p h ẩ m c ậ n biên của n g ư ờ i l a o đ ộ n g t h ứ 2 l à 19 b ộ q u ầ n á o . C â u h ỏ i đ ặ t ra l à t ạ i sao n ă n g s u ấ t c ậ n b i ê n M P c ủ a n g ư ờ i t h ứ l ạ i n h i ề u h ơ n n g ư ờ i t h ứ n h ấ t ? . Đ ấ y l à do c ó s ự công lao đ ộ n g t r o n g q u á t r i n h s ả n x u ấ t . T r o n g hai phân trường hợp c h ỉ c ó Ì n g ư ờ i l a o đ ộ n g t h ì p h ả i l à m t ấ t c ả c á c c ô n g việc n h ư t r ả i v ả i , đ o c ắ t v à m a y . K h i c ó t h ê m m ộ t n g ư ờ i lao đ ộ n g t h ì x u ấ t h i ệ n s ự p h â n c ô n g v à c h u y ê n môn hoa l à m c h o n ă n g s u ấ t t ă n g l ê n . T ó m l ạ i s ả n p h ẩ m cận biên k h á c n h a u của n g ư ờ i lao đ ộ n g được lý g i ả i b ở i c á c h thức t ô c h ứ c q u á t r ì n h l a o đ ộ n g c h ứ k h ô n g p h ả i do k h ả n ă n g của r i ê n g h ọ . T u y n h i ê n n ế u cứ gia t ă n g m ã i động t h ì đ i ề u gì x ả y r a v ớ i s ả n p h ẩ m c ậ n b i ê n 2.3. Quy luật năng suất cận biên giảm lao MP? dần Đổi với h ầ u h ế t các q u á trình sản xuất, sản phẩm cận b i ê n của lao đ ộ n g g i ả m d ầ n ở m ộ t t h ờ i đ i ể m nhất định (và đ i ể u n à y c ũ n g đ ú n g với s ả n phẩm cận biên luật n ă n g suất cận biên giảm d ầ n p h á t b i ê u r ằ n g : n ă n g s u ấ t c ậ n b i ê n của một đ ầ u v à o b i ế n đ ổ i sẽ g i ả m d ẩ n k h i sử d ụ n g n g à y càng của c á c đ ầ u v à o k h á c ) . Q u y nhiều h ơ n đ ầ u v à o đó trong q u á t r ì n h điều k i ệ n g i ữ n g u y ê n lượng sử sản xuất dụng các đ ầ u vào đ ị n h k h á c ) . L ý do l à v ì k h i c à n g n h i ề u đ ơ n v ị đ ầ u (với cố vào b i ế n đ ổ i c h ẳ n g h ạ n l a o đ ộ n g đ ư ợ c s ử d ụ n g t h ì sẽ k h ô n g 147 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn K i n h té hoe vi m ô _____ có các yếu tố cố định như vốn, đất đai, nhà xưởng, k h ô n g gian... đ ể k ế t hợp v ớ i lao đ ộ n g t r o n g q u á trình s ả n x u ấ t đó. T h ự c t ế đ ú n g n h ư v ậ y , n ế u c á c y ê u t ố đầu v à o k h á c c ố đ ị n h , m à s ố l a o đ ộ n g s ử d ụ n g c à n g t ă n g lên t h ì t h ò i g i a n c h ờ đ ợ i , t h ờ i g i a n " c h ế t " s ẽ n h i ề u h ơ n và do đ ó s ố s ả n p h ẩ m cận biên của l a o đ ộ n g s ẽ g i ả m đi. Đ i ề u n à y x ả y r a v ì v i ệ c đ ư a t h ê m m ộ t đ ơ n v ị l a o động nữa vào dây chuyên n g ư ờ i có t h ể v ậ n sẽ l à m c ả n t r ổ việc s ả n hành hơn 2 người, n h ư n g một dây chuyền sản đến x u ấ t (5 x u ấ t tốt 10 n g ư ờ i t h ì c h ỉ l à m vưống c h â n n h a u ) do đ ơ n v ị l a o đ ộ n g b ổ s u n g ấ y p h ả i c h i a sẻ c á c đ ầ u v à o v à o c ố đ ị n h v ố i c á c đ ơ n v ị l a o đ ộ n g t r ư ớ c đó để k ế t hợp tạo ra sản p h ẩ m v à n ê u tiếp tục t ă n g thêm lao đ ộ n g có t h ể sẽ l à m g i ả m t ổ n g s ả n l ư ợ n g , c ũ n g có nghĩa là n ă n g s u ấ t c ậ n b i ê n của lao đ ộ n g l à â m . Q u y l u ậ t n ă n g s u ấ t c ậ n b i ê n g i ả m d ầ n là quy luật cơ b ả n của k ỹ t h u ậ t v à c ô n g n g h ệ c ũ n g có t h ể hiểu r ằ n g : m ỗ i m ộ t đơn vị đ ầ u v à o b i ế n đ ổ i t ă n g t h ê m được sử d ụ n g t r o n g q u á t r ì n h s ả n x u ấ t sẽ đ e m l ạ i l ư ợ n g sản p h ẩ m b ổ s u n g (sản p h ẩ m c ậ n b i ê n ) ít h ơ n đ ơ n vị đầu vào trước đó C ă n c ứ v à o c á c b i ể u v à h ì n h t r ê n t a t h ấ y : sự gia t ă n g của s ả n l ư ợ n g k h ô n g được duy t r ì k h i doanh nghiệp t i ế p t ụ c t h u ê t h ê m l a o đ ộ n g . S ô s ả n p h ẩ m c ậ n b i ê n (bộ q u ầ n á o t ă n g t h ê m ) g i ả m d ầ n t ừ đ i ể m c đ ế n đ i ể m D vối M P của n g ư ờ i l a o đ ộ n g t h ứ 3 l à 10 b ộ q u ầ n á o , lý do: t h ê m lao đ ộ n g n h ư n g k h ô n g t h ê m m á y may nên phát 148 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn