Nội dung

Më ®Çu Bµi gi¶ng nµy ®îc biªn so¹n nh»m ®¸p øng yªu cÇu ®µo t¹o hÖ ®¹i häc chuyªn ngµnh “Kinh tÕ - qu¶n trÞ doanh nghiÖp má” cña Trêng §¹i häc Má - §Þa chÊt, theo ®Ò c¬ng ®· ®îc Bé m«n Kinh tÕ - Qu¶n trÞ Doanh nghiÖp (Nay lµ Khoa Kinh tÕ - Qu¶n trÞ kinh doanh) th«ng qua. Néi dung cña Bµi gi¶ng bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp ngµnh c«ng nghiÖp má, cô thÓ lµ: - Ph©n tÝch chung ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp c«ng nghiÖp má. - Tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong doanh nghiÖp. - Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm. - Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp má. - Ph©n tÝch t×nh h×nh cung øng vËt t kü thuËt. - Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông lao ®éng vµ tiÒn l¬ng. - Ph©n tÝch chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm. - Ph©n tÝch t×nh h×nh tiªu thô s¶n phÈm vµ lîi nhuËn. - Ph©n tÝch t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n t¸c gi¶ ®· cè g¾ng mét mÆt ®¶m b¶o nh÷ng yªu cÇu chung cña mét cuèn Bµi gi¶ng ph©n tÝch kinh tÕ, mÆt kh¸c thÓ hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp má th«ng qua nh÷ng néi dung cã tÝnh ®Æc thï vµ c¸c vÝ dô minh ho¹. Bµi gi¶ng ch¾c ch¾n cßn cã nh÷ng thiÕu sãt. T¸c gi¶ mong muèn nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña ngêi ®äc ®Ó tiÕp tôc hoµn thiÖn, vµ xin ch©n thµnh c¶m ¬n tríc. 1 Ch¬ng 1 C¬ së lý luËn cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp c«ng nghiÖp má 1.1 ý nghÜa, ®èi tîng vµ nhiÖm vô cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp. 1.1.1.ý nghÜa Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp lµ nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn vµ cã c¨n cø khoa häc t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ã, trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu thèng kª, h¹ch to¸n vµ t×m hiÓu c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cô thÓ, nh»m ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, rót ra nh÷ng u khuyÕt ®iÓm, lµm c¬ së ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p nh»m kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh võa lµ mét néi dung quan träng, ®ång thêi lµ c«ng cô ®¾c lùc trong qu¶n lý kinh tÕ nãi chung vµ qu¶n lý kinh tÕ ë c¸c doanh nghiÖp nãi riªng. TÇm quan träng cña c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ tõ l©u ®· ®îc c¸c nhµ qu¶n lý thõa nhËn. Trong t¸c phÈm “Bµn vÒ kÕ ho¹ch kinh tÕ thèng nhÊt” V.I. Lªnin viÕt: “CÇn ph¶i lµm sao cho c¸c nhµ kinh tÕ nghiªn cøu mét c¸ch tû mû viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña chóng ta, c¸c thiÕu sãt cña chóng ta vµ c¸ch söa ch÷a c¸c thiÕu sãt ®ã. Mét nhµ kinh tÕ lµnh nghÒ, thay cho c¸c luËn ®iÓm trèng rçng lµ ph¶i nghiªn cøu c¸c sù kiÖn, c¸c con sè, tµi liÖu, ph©n tÝch chóng trªn c¬ së kinh nghiÖm b¶n th©n, råi chØ ra: sai lÇm ë ®©u, vµ söa ch÷a chóng nh thÕ nµo.” (V.I. Lªnin Toµn tËp, NXB TiÕn bé- Moskva 1977, TËp 42, trang 133). Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ qu¶n lý kinh tÕ ë c¸c níc XHCN tríc ®©y, còng nh ë níc ta trong suèt thêi kú dµi cña c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp, c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ ®· kh«ng ®îc ®Æt ®óng vÞ trÝ cña nã. B¶n th©n c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp ®· h¹n chÕ rÊt nhiÒu ý nghÜa cña c«ng t¸c ph©n tÝch, khiÕn cho nã chØ cßn mang tÝnh chÊt h×nh thøc lµ chñ yÕu. Ph©n tÝch 2 kinh tÕ kh«ng cã ý nghÜa thiÕt thùc ®· khiÕn c¸c nhµ qu¶n lý thÊy kh«ng cÇn quan t©m ®Õn nã, vµ chØ thùc hiÖn mét c¸ch miÔn cìng theo quy ®Þnh cña cÊp trªn. Nh÷ng mÆt tiªu cùc- hËu qu¶ cña c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ cò, còng thÓ hiÖn s©u s¾c trong quan ®iÓm vµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ. Ph©n tÝch kinh tÕ mang nÆng môc ®Ých xÐt tr×nh ®é hoµn thµnh c¸c kÕ ho¹ch ®îc giao, tõ ®ã ®Ó xÕp h¹ng thµnh tÝch, xÐt thi ®ua... Nh÷ng kÕt luËn rót ra nhiÒu khi mang tÝnh chñ quan, gi¶ t¹o, thiÕu tÝnh trung thùc vµ tÝnh khoa häc. Víi c«ng cuéc ®æi míi trong c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ ë níc ta, chuyÓn nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp nãi riªng sang chÕ ®é h¹ch to¸n kinh doanh thùc sù, th× c¸ch nh×n nhËn ®èi víi c«ng t¸c ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh còng ®· ®îc ®æi míi theo. Ngêi ta ®· nhËn thÊy r»ng ph©n tÝch kinh tÕ tríc hÕt lµ cÇn thiÕt ®èi víi mçi doanh nghiÖp, phôc vô cho lîi Ých cña chÝnh hä. ChÝnh ®iÒu ®ã lµm cho c«ng t¸c nµy ®îc tù gi¸c quan t©m h¬n, trë nªn thiÕt thùc, kh¸ch quan h¬n. ý nghÜa cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp, suy cho cïng, lµ ë chç nã gióp cho c¸c doanh nghiÖp ®¸nh gi¸ mét c¸ch chÝnh x¸c thùc tr¹ng cña s¶n xuÊt kinh doanh ®ang ë tr×nh ®é nµo, chØ ra nh÷ng u nhîc ®iÓm, lµm c¬ së cho viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc kinh doanh nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt vÒ kinh tÕ vµ x· héi cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh võa tån t¹i nh mét néi dung ®éc lËp trong qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh, võa cã liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c mÆt kh¸c cña ho¹t ®éng qu¶n lý. Mäi quyÕt ®Þnh trong qu¶n lý kinh doanh, dï ë cÊp nµo vµ vÒ lÜnh vùc nµo, còng ®Òu ®îc ®a ra trªn c¬ së ph©n tÝch b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c vµ ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Do vËy cã thÓ nãi r»ng ®Ó qu¶n lý doanh nghiÖp giái c¸c nhµ qu¶n lý kh«ng thÓ kh«ng n¾m v÷ng c«ng cô ph©n tÝch kinh tÕ. 3 Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh g¾n liÒn chÆt chÏ tríc hÕt víi c«ng t¸c h¹ch to¸n kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ trong doanh nghiÖp. §èi víi h¹ch to¸n kinh tÕ, ph©n tÝch chÝnh lµ c«ng cô gióp cho h¹ch to¸n ®¶m b¶o ®îc nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã lµ s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶- lÊy thu bï chi vµ cã l·i. Ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, víi nh÷ng quan ®iÓm ®æi míi vµ ph¬ng ph¸p thÝch hîp, cã thÓ gióp cho h¹ch to¸n kinh tÕ hiÖn nay kh¾c phôc ®îc nh÷ng nhîc ®iÓm vèn cã ë thêi kú qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp tríc kia nh tÝnh gi¶ t¹o, trïng lÆp, thiÕu kh¸ch quan, thiÕu trung thùc vµ ®Æc biÖt lµ thiÕu tù gi¸c quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ thùc sù cña s¶n xuÊt kinh doanh. §èi víi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ doanh nghiÖp, t¸c dông cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau:  Ph©n tÝch nh»m ®¸nh gi¸ b¶n th©n kÕ ho¹ch theo nh÷ng yªu cÇu cña tÝnh khoa häc ®ßi hái, nh tÝnh c©n ®èi vµ toµn diÖn, tÝnh tiªn tiÕn, tÝnh hiÖn thùc...  Ph©n tÝch nh»m ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh vµ kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch, nhê ®ã doanh nghiÖp cã c¬ së ®Ó ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®¹t ®îc c¸c môc tiªu kÕ ho¹ch ®Æt ra.  Ph©n tÝch còng lµ mét bíc quan träng trong quy tr×nh x©y dùng chiÕn lîc kinh doanh nh»m ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong dµi h¹n cña doanh nghiÖp. Trong ph¹m vi réng h¬n, ch¼ng h¹n nh ®èi víi c¸c c«ng ty hoÆc ngµnh, ph©n tÝch kinh tÕ ngoµi nh÷ng ý nghÜa trªn cßn cã t¸c dông nh mét c«ng cô ®¸nh gi¸ so s¸nh c¸c ®¬n vÞ vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ hiÖu qu¶; nã cßn cã ý nghÜa khi gióp c¸c nhµ qu¶n lý ra c¸c quyÕt ®Þnh s¾p xÕp l¹i c¬ cÊu tæ chøc s¶n xuÊt trong ngµnh vµ trong c¸c doanh nghiÖp. 4 1.1.2. §èi tîng cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp §èi tîng cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ë c¸c doanh nghiÖp lµ thùc tr¹ng vµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh t¹i doanh nghiÖp ph©n tÝch trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp bao gåm rÊt nhiÒu mÆt vµ c¸c kh©u, tõ chuÈn bÞ s¶n xuÊt ®Õn s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm, diÔn ra trong kh«ng gian vµ thêi gian. §èi tîng cña ph©n tÝch, xÐt mét c¸ch cô thÓ, lµ tÊt c¶ c¸c mÆt ho¹t ®éng ®ã, ®îc tæng hîp l¹i vµ thÓ hiÖn th«ng qua mét tæng thÓ c¸c chØ tiªu ph©n tÝch. ChØ tiªu ph©n tÝch lµ sù cô thÓ ho¸, chi tiÕt ho¸ ®èi tîng ph©n tÝch. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp cÇn ph¶i ®îc ph©n lo¹i ®Ó ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch. Tuú theo môc ®Ých yªu cÇu vµ ph¹m vi ph©n tÝch mµ ngêi ta cã thÓ ¸p dông c¸c ph©n lo¹i kh¸c nhau. Díi ®©y lµ mét sè c¸ch ph©n lo¹i chØ tiªu thêng ®îc sö dông:  ChØ tiªu sè lîng vµ chØ tiªu chÊt lîng.  ChØ tiªu tæng hîp vµ chØ tiªu côc bé.  ChØ tiªu hiÖn vËt vµ chØ tiªu gi¸ trÞ.  ChØ tiªu tuyÖt ®èi vµ chØ tiªu t¬ng ®èi.  ChØ tiªu theo c¸c mÆt cña s¶n xuÊt kinh doanh.  ChØ tiªu kÕ ho¹ch vµ chØ tiªu thèng kª, hoÆc dù b¸o Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch, c¸c chØ tiªu cã thÓ ®îc lÊy trùc tiÕp tõ c¸c b¸o biÓu (thèng kª h¹ch to¸n hay kÕ ho¹ch), hoÆc ®îc tÝnh to¸n tõ c¸c chØ tiªu cã s½n, thËm chÝ cã thÓ ph¶i tæ chøc kh¶o s¸t thùc tÕ ®Ó thu thËp. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch cßn ®îc chia thµnh chØ kÕt qu¶- lµ ®èi tîng ph©n tÝch, vµ chØ tiªu nh©n tè nguyªn nh©n h×nh thµnh vµ t¸c ®éng ®Õn c¸c chØ kÕt qu¶. C¸c chØ tiªu nh©n tè chÝnh lµ ®éng lùc cña tiªu - lµ tiªu qu¸ 5 tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Mçi khi c¸c chØ tiªu nh©n tè thay ®æi sÏ lµm thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh vµ qua ®ã t¸c ®éng lµm thay ®æi c¸c chØ tiªu kÕt qu¶. Gi÷a c¸c chØ tiªu kÕt qu¶ vµ chØ tiªu nh©n tè lu«n cã mèi quan hÖ nh©n qu¶ víi nhau c¶ vÒ chÊt vµ lîng. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã nhiÒu khi ngêi ta ph¶i chÊp nhËn tÝnh t¬ng ®èi cña sù ph©n lo¹i nµy. Trong mét trêng hîp, chØ tiªu nµo ®ã ®îc coi lµ chØ tiªu kÕt qu¶ vµ lµ ®èi tîng cô thÓ cña ph©n tÝch, chÞu sù t¸c ®éng cña nhiÒu chØ tiªu nh©n tè kh¸c nhau, th× trong mét mèi quan hÖ kh¸c nã l¹i cã thÓ ®îc coi lµ mét trong nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng tíi mét chØ tiªu ph©n tÝch kh¸c. Còng cã nh÷ng chØ tiªu hÇu nh lu«n lu«n ®îc coi lµ nh÷ng nh©n tè ban ®Çu ®èi víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ch¼ng h¹n nh c¸c ®iÒu kiÖn má- ®Þa chÊt ®èi víi s¶n xuÊt kinh doanh trong ngµnh c«ng nghiÖp má. Trong ph©n tÝch còng cã nh÷ng trêng hîp mét sè chØ tiªu ®îc coi lµ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau, ®ßi hái ngêi ph©n tÝch ph¶i thËn träng trong khi ®a ra c¸c kÕt luËn. Trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh c¸c nh©n tè tËp hîp thµnh c¸c ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt kinh doanh vµ t¹o tiÒn ®Ò cho qu¸ tr×nh ®ã. C«ng t¸c ph©n tÝch víi ®èi tîng lµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh kh«ng thÓ kh«ng xuÊt ph¸t tõ viÖc nghiªn cøu c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh. Tuú theo néi dung vµ yªu cÇu ph©n tÝch cã thÓ ph©n lo¹i c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp theo nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c nhau, nh:  Nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ khã kh¨n.  Nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ quan vµ kh¸ch quan.  Nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu vµ thø yÕu.  Nh÷ng ®iÒu kiÖn tríc m¾t vµ l©u dµi.  Nh÷ng ®iÒu kiÖn t¸c ®éng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. 6  Nh÷ng ®iÒu kiÖn thuéc m«i trêng kinh doanh (m«i trêng nÒn kinh tÕ vµ m«i trêng ngµnh) vµ ®iÒu kiÖn bªn trong doanh nghiÖp.  §iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh ®îc ph©n chia theo tÝnh chÊt 2 mÆt cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn nhau, lµ mÆt vËt chÊt kü thuËt vµ mÆt kinh tÕ x· héi cña qu¸ tr×nh. Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh gåm 2 nhãm chñ yÕu, lµ: Nhãm thø nhÊt gåm c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt- kü thuËt, ®ã lµ: *0 C¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nh ®iÒu kiÖn ®Þa lý, tµi nguyªn, ®Êt ®ai, khÝ hËu... §èi víi c¸c má khai th¸c th× ®ã cô thÓ lµ tr÷ lîng tµi nguyªn, t×nh tr¹ng cña kho¸ng sµng, ph©n bè ®Þa lý, ®iÒu kiÖn khÝ hËu... *1 C«ng nghÖ s¶n xuÊt: lo¹i h×nh c«ng nghÖ, tÝnh chÊt vµ møc ®é tiªn tiÕn cña ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt. Ch¼ng h¹n ®ã lµ ph¬ng ph¸p më vØa, hÖ thèng khai th¸c, sù bè trÝ c¸c kh©u trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ, tÝnh ®ång bé vµ tiªn tiÕn cña d©y chuyÔn s¶n xuÊt. *2 Kü thuËt s¶n xuÊt: sè lîng vµ chÊt lîng cña m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt, tr×nh ®é c¬ giíi ho¸ vµ tù ®éng ho¸ c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. *3 Tr×nh ®é tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng: gåm c¸c h×nh thøc vµ møc ®é hîp lý, tiªn tiÕn cña c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt vµ tæ chøc lao ®éng, sù phï hîp cña chóng víi xu thÕ ®æi míi hiÖn nay... Nhãm thø hai lµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi, bao gåm: *4 Hoµn c¶nh kinh tÕ- x· héi chung trong níc, trong ngµnh vµ ë ®Þa ph¬ng. *5 Tr×nh ®é cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ vµ h¹ch to¸n kinh tÕ t¹i doanh nghiÖp. *6 Sù n¾m b¾t vµ ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh míi, tiªn tiÕn vµ phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ. 7 *7 C¸c chÕ ®é khuyÕn khÝch vËt chÊt vµ tinh thÇn trong doanh nghiÖp. *8 C«ng t¸c tæng kÕt, phæ biÕn kinh nghiÖm lao ®éng tiªn tiÕn, tæ chøc c¸c phong trµo thi ®ua lao ®éng s¶n xuÊt. *9 Tr×nh ®é d©n chñ ho¸ trong qu¶n lý vµ tæ chøc s¶n xuÊt ë doanh nghiÖp. Trong sè c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh kÓ trªn th«ng thêng vai trß quyÕt ®Þnh thuéc vÒ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt kü thuËt, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ vµ kü thuËt s¶n xuÊt. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n ®æi míi vÒ quan ®iÓm vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh tÕ nh nh÷ng n¨m võa qua vµ hiÖn nay, nh thùc tÕ ®· chØ ra, viÖc triÖt ®Ó tËn dông c¸c thuËn lîi trong c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi míi ®· ®em laÞo nh÷ng kÕt qu¶ to lín, kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña ®êng lèi ®æi míi kinh tÕ mµ §¶ng Céng s¶n ViÖt nam vµ chÝnh phñ ®ang thùc hiÖn trªn ®Êt níc ta. 1.1.3. NhiÖm vô cña ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp  Nghiªn cøu toµn diÖn c¸c mÆt cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh, tæng hîp l¹i ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ang ë tr×nh ®é nµo, tèt hay xÊu vµ t¹i sao.  §¸nh gi¸ møc ®é ®¹t c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra trong c¸c kÕ ho¹ch (Tuú theo môc tiªu vµ kú ph©n tÝch mµ ®ã lµ kÕ ho¹ch g×)  §¸nh gi¸ tr×nh ®é tËn dông c¸c nguån tiÒm n¨ng cña s¶n xuÊt kinh doanh mh vèn, lao ®éng, n¨ng lùc s¶n xuÊt... Ph¸t hiÖn nh÷ng nguån lùc cha ®îc tËn dông vµ kh¶ n¨ng tËn dông chóng th«ng qua c¸c biÖn ph¸p tæ chøc - kü thuËt.  Gióp cho viÖc ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc kinh doanh cña doanh nghiÖp. 8  Lµm c¬ së cho viÖc thêng xuyªn ®iÒu tiÕt qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®¹t c¸c môc tiªu ®· ®Þnh vµ cã hiªô qu¶ cao.  TÝch luü c¸c tµi liÖu vµ kinh nghiÖm phôc vô c«ng t¸c nghiªn cøu kinh tÕ vµ kÕ ho¹ch ho¸ ë doanh nghiÖp. 1.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ cã thÓ hiÓu lµ c¸ch thøc thùc hiÖn viÖc ph©n tÝch. Lùa chän mét ph¬ng ph¸p ®óng ®¾n vµ thÝch hîp cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ ph©n tÝch, khiÕn cho sau khi ph©n tÝch cã thÓ hiÓu ®îc, gi¶i thÝch ®îc b¶n chÊt cña vÊn ®Ò vµ rót ra ®îc nh÷ng kÕt luËn chÝnh x¸c. C¬ së lý luËn chung cña ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ lµ c¸c luËn ®iÓm cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ häc thuyÕt kinh tÕ chÝnh trÞ M¸c- Lªnin, ®îc ¸p dông s¸ng t¹o vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn cña c«ng cuéc ®æi míi do §¶ng Céng s¶n ViÖt nam khëi xíng vµ l·nh ®¹o nh©n d©n ta thùc hiÖn. Trªn c¬ së ph¬ng ph¸p luËn ®ã, khi ph©n tÝch c¸c hiÖn tîng kinh tÕ ph¶i ®Æt chóng trong nh÷ng mèi liªn hÖ qua l¹i; ph¶i thÊy ®îc sù vËn ®éng cña c¸c hiÖn tîng, sù ph¸t triÓn vµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña chóng; ph¶i t«n träng c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®ang ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ; ph¶i nhËn thøc ®îc nh÷ng quan ®iÓm míi, tiÕn bé vµ ¸p dông chóng mét c¸ch s¸ng t¹o trong c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ. Mét c¸ch cô thÓ h¬n, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph©n tÝch kinh tÕ, ph¬ng ph¸p luËn chung ®ßi hái:  ViÖc ph©n tÝch b¾t ®Çu tõ ®¸nh gi¸ tæng qu¸t, sau ®ã ®i s©u vµo ph©n tÝch theo kh«ng gian vµ thêi gian. Lµm nh vËy võa ®¶m b¶o tÝnh nhÊt qu¸n tæng thÓ, võa cã nh÷ng träng t©m vµ møc ®é s©u s¾c cÇn thiÕt.  Ph¶i ph¸t hiÖn vµ nghiªn cøu b¶n chÊt cña c¸c mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a c¸c sù kiÖn kinh tÕ, c¸c chØ 9 tiªu ph©n tÝch, trong ®ã cÇn ph©n biÖt tÝnh chÊt t¸c ®éng cña c¸c mèi liªn hÖ ®ã.  CÇn nhËn biÕt vµ nghiªn cøu xu híng ph¸t triÓn cña c¸c hiÖn tîng kinh tÕ còng nh ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn ®ã.  Ph¶i cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan vµ sù ho¹t ®éng cña chóng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ.  KÞp thêi nhËn thøc nh÷ng quan ®iÓm míi tiÕn bé vµ thÓ hiÖn chóng trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch.  Qua ph©n tÝch ph¶i rót ra nh÷ng kÕt luËn cô thÓ, chØ ra nh÷ng u nhîc ®iÓm vµ nguyªn nh©n, nh÷ng tiÒm n¨ng cha ®îc tËn dông vµ kh¶ n¨ng tËn dông chóng.  Ph¶i biÕt vËn dông lý luËn vµ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch mét c¸ch s¸ng t¹o, cã xÐt ®Õn nh÷ng ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn riªng cña ®èi tîng ph©n tÝch.  §èi víi ngêi lµm c«ng t¸c ph©n tÝch cÇn x¸c ®Þnh râ quan ®iÓm kh¸ch quan, khoa häc, trung thùc vµ toµn diÖn trong c¸c tÝnh to¸n vµ lËp luËn. Trªn c¬ së ph¬ng ph¸p luËn chung nh trªn, c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ ®îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c ph¬ng ph¸p cô thÓ cã tÝnh nghiÖp vô. Cã thÓ ph©n lo¹i c¸c ph¬ng ph¸p ®ã thµnh c¸c nhãm sau: Nhãm thø nhÊt gåm c¸c ph¬ng ph¸p thèng kª. Chóng cã ®Æc ®iÓm chung lµ dùa trªn sù ph©n tÝch c¸c sè liÖu thèng kª ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ mÆt sè lîng. Mét sè ph¬ng ph¸p thèng kª còng dïng ®Ó x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch, song chØ dõng l¹i ë viÖc ®¸nh gi¸ vÒ mÆt sè lîng, víi mét møc ®é gi¶ ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, cha ®Ò cËp b¶n chÊt cña c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè víi chØ tiªu ph©n tÝch. Mét sè ph¬ng ph¸p thêng ®îc dïng thuéc nhãm nµy lµ: 10 a) So s¸nh §©y lµ ph¬ng ph¸p phæ biÕn nhÊt, dÔ thùc hiÖn th«ng qua viÖc so s¸nh ®èi chiÕu gi÷a c¸c con sè ®Ó cã mét kÕt luËn vÒ sù chªnh lÖch gi÷a chóng. Tuú theo ®èi tîng ph©n tÝch mµ c¸c chØ tiªu ®em so s¸nh cã thÓ lµ gi÷a sè thùc tÕ vµ sè kÕ ho¹ch hoÆc lµ c¸c môc tiªu ®Ò ra, hoÆc lµ ®Þnh møc cña cïng mét thêi kú; cã thÓ so s¸nh gi÷a sè thùc tÕ cña kú ph©n tÝch víi sè thùc tÕ cña kú gèc, so s¸nh gi÷a c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt víi nhau hoÆc víi mét ®¬n vÞ ®iÓn h×nh nµo ®ã; so s¸nh víi chØ tiªu b×nh qu©n cña mét giai ®o¹n hoÆc cña ngµnh; so s¸nh gi÷a sè thùc tÕ ®¹t ®îc víi kh¶ n¨ng cã thÓ ®¹t ®îc... KÕt qu¶ cña phÐp so s¸nh lµ x¸c ®Þnh ®îc møc chªnh lÖch (b»ng sè t¬ng ®èi hoÆc tuyÖt ®èi) gi÷a c¸c chØ tiªu ®em so s¸nh. §Ó thùc hiÖn phÐp so s¸nh cÇn ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn so s¸nh ®îc gi÷a c¸c chØ tiªu, ®ã lµ: *10 Thèng nhÊt vÒ néi dung kinh tÕ. §iÒu nµy rÊt cÇn ®îc lu ý cã nh÷ng sù thay ®æi vÒ quan ®iÓm kinh tÕ, nh÷ng quy ®Þnh vÒ tªn gäi vµ néi dung cña c¸c chØ tiªu v.v. Khi ®ã ®Ó so s¸nh cÇn tÝnh l¹i chØ tiªu theo quan ®iÓm hoÆc quy ®Þnh míi. *11 Thèng nhÊt vÒ ph¬ng ph¸p tÝnh chØ tiªu. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ chç cã nh÷ng chØ tiªu cã thÓ ®îc tÝnh tõ nh÷ng ph¬ng ph¸p kh¸c nhau vµ v× vËy cho nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng gièng nhau. *12 Thèng nhÊt vÒ ®¬n vÞ tÝnh, thêi gian vµ quy m« so s¸nh. PhÐp so s¸nh cã thÓ lµ so s¸nh ®¬n gi¶n hoÆc so s¸nh cã ®iÒu chØnh, tøc lµ cã liªn hÖ ®Õn mét chØ tiªu thø ba. §©y chÝnh lµ sù quy ®æi vÒ cïng mét ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh ®îc cña chØ tiªu. 11 b) Chi tiÕt ho¸ Chi tiÕt ho¸ lµ nghiªn cøu hiÖn tîng theo nh÷ng thµnh phÇn chi tiÕt cña chóng. ViÖc chi tiÕt ho¸ cã thÓ thùc hiÖn theo kh«ng gian hoÆc thêi gian, vÝ dô:  Chi tiÕt theo c¸c bé phËn cÊu thµnh chØ tiªu. C¸ch nµy thêng ®îc dïng trong ph©n tÝch s©u nh»m ®¸nh gi¸ c¬ cÊu hoÆc ¶nh hëng cña c¸c thµnh phÇn c¬ cÊu ®Õn chØ tiªu chung.  Chi tiÕt ho¸ theo c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt, nh c¸c ph©n xëng, tæ s¶n xuÊt, c¸c kh©u cña d©y chuyÒn c«ng nghÖ... víi môc ®Ých ®¸nh gi¸ ®ãng gãp cña c¸c ®¬n vÞ ®ã trong chØ tiªu kÕt qu¶ chung, x¸c ®Þnh c¸c ®¬n vÞ tiªn tiÕn hoÆc yÕu kÐm, tÝnh hîp lý vµ ®ång bé cña c¬ cÊu tæ chøc s¶n xuÊt.  Chi tiÕt theo thêi gian, nh»m theo dâi sù h×nh thµnh vµ biÕn ®éng cña chØ tiªu ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ tÝnh nhÞp nhµng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. c) Gép nhãm Gép nhãm lµ ph¬ng ph¸p chän tõ tæng thÓ ra mét sè nhãm hoÆc bé phËn trªn c¬ së mét dÊu hiÖu chung nµo ®ã theo c¸c kho¶ng ph©n chia cña dÊu hiÖu ®ã. Ch¼ng h¹n cã thÓ sö dông ph¬ng ph¸p nµy khi ph©n tÝch tr×nh ®é hoµn thµnh møc lao ®éng, ph©n tÝch mèi liªn hÖ gi÷a n¨ng suÊt lao ®éng vµ tr×nh ®é nghÒ nghiÖp cña c«ng nh©n... C¸c kho¶ng sÏ cho thÊy sù ph©n bè cña chØ tiªu theo dÊu hiÖu ®îc nghiªn cøu. d) Ph¬ng ph¸p chØ sè §îc sö dông réng r·i khi ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña chØ tiªu, hoÆc x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch. Cã nhiÒu lo¹i chØ sè ®îc ¸p dông trong ph©n tÝch kinh tÕ (cô thÓ h¬n cã thÓ tham kh¶o gi¸o tr×nh Thèng kª). 12 e) Ph¬ng ph¸p ®å thÞ C¸c lo¹i biÓu ®å vµ ®å thÞ thêng dïng trong ph©n tÝch gåm cã: + BiÓu ®å ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña chØ tiªu theo thêi gian: cho thÊy sù ph¸t triÓn cña chØ tiªu ph©n tÝch trong giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, ®ång thêi còng cã thÓ gióp cho viÖc dù ®o¸n chØ tiªu trong t¬ng lai (dù ®o¸n xu thÕ). + BiÓu ®å h×nh khèi: biÓu hiÖn c¸c chØ tiªu ph©n tÝch b»ng c¸c h×nh khèi. Trªn biÓu ®å c¸c khèi ®îc thÓ hiÖn theo mét tû lÖ nhÊt ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o tÝnh so s¸nh ®îc. ¦u ®iÓm cña lo¹i biÓu ®å nµy lµ dÔ thÊy, dÔ nhËn biÕt. Tuy nhiªn tÝnh ®Þnh lîng cña biÓu ®å kh«ng cao. + BiÓu ®å ph©n tÝch kÕt cÊu: ®îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn tû lÖ c¸c bé phËn cÊu thµnh mét tæng thÓ nµo ®ã, ch¼ng h¹n kÕt cÊu tµi s¶n, kÕt cÊu lao ®éng hoÆc kÕt cÊu gi¸ thµnh s¶n phÈm. DiÖn tÝch c¸c phÇn trªn biÓu ®å ®îc thÓ hiÖn theo mét tû lÖ vµ ph¶n ¸nh phÇn kÕt cÊu nhÊt ®Þnh nµo ®ã cña chØ tiªu. f) Ph¬ng ph¸p hÖ sè kÕt cÊu Ph¬ng ph¸p nµy dïng ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c chØ tiªu nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch trong trêng hîp c¸c nh©n tè t¹o nªn chØ tiªu ph©n tÝch cã quan hÖ víi nhau díi d¹ng tÝch sè vµ bËc 1. VÝ dô: x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña sù biÕn ®éng cña c¸c nh©n tè sè lîng c«ng nh©n s¶n xuÊt (N), sè ngµy lµm viÖc thùc tÕ b×nh qu©n trong kú (T1), sè giê lµm viÖc b×nh qu©n trong ngµy cña 1 c«ng nh©n (T 2) vµ n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n 1 giê cña c«ng nh©n tÝnh b»ng gi¸ trÞ (P) ®Õn gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong kú (G) BiÓu thøc quan hÖ kinh tÕ cã d¹ng: G = N.T1.T2.P, ® (1-1) 13 Sè liÖu vÝ dô vµ tÝnh to¸n ®îc thÓ hiÖn trong b¶ng 1.1 B¶ng 1.1 ChØ tiªu §¬n vÞ tÝnh Kú gèc Kú ph©n tÝch N Ngêi 500 480 T1 Ngµy 23 22 T2 Giê 7.1 7.3 P ng®. 12 14 ChØ ChØ sè sè thùc chªnh hiÖn lÖch HÖ sè Møc kÕt ®é cÊu ¶nh hëng 0.96 0 0.95 7 1.02 8 1.16 7 -0.040 -0.357 -0.043 -0.384 0.028 0.250 0.167 1.491 0.112 ng.® 97980 0 . G 35497 30182 24858 14025 3 +9943 2 107923 2 + 99432 DG TÝnh to¸n ®îc thùc hiÖn theo c¸c bíc sau: TÝnh chØ sè thùc hiÖn (NÕu ®èi tîng t¨ng th× chØ sè lµ kú ph©n tÝch /kú gèc. NÕu ®èi tîng gi¶m th× tÝnh ngîc l¹i: kú gèc/kú ph©n tÝch.  TÝnh chØ sè chªnh lÖch, cã xÐt dÊu +, - , sau ®ã céng ®¹i sè ®Ó ®îc tæng c¸c chØ sè chªnh lÖch.  TÝnh hÖ sè kÕt cÊu cña tõng nh©n tè, b»ng tû sè gi÷a chØ sè chªnh lÖch cña nh©n tè ®ã víi tæng c¸c chØ sè chªnh lÖch, cã xÐt dÊu.  TÝnh møc ®é ¶nh hëng cña tõng nh©n tè ®Õn ®èi tîng ph©n tÝch b»ng c¸ch lÊy hÖ sè kÕt cÊu (cã xÐt dÊu) nh©n víi tæng chªnh lÖch cña chØ tiªu ph©n tÝch (tøc lµ ®èi tîng ph©n tÝch).  14 NÕu tÝnh to¸n ®óng th× tæng ®¹i sè c¸c ¶nh hëng tÝnh ®îc sÏ b»ng ®èi tîng ph©n tÝch. Trong vÝ dô trªn lµ 99432 ng.®. g) Ph¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn vµ sè chªnh lÖch Ph¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn vµ sè chªnh lÖch ®îc dïng ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch. Khi ¸p dông phÐp thay thÕ liªn hoµn ngêi ta ®Æt ®èi tîng ph©n tÝch vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn gi¶ ®Þnh kh¸c nhau. C¸c nh©n tè trong biÓu thøc kinh tÕ ®îc lÇn lît thay thÕ tõ sè kú gèc sang sè thùc tÕ, qua mçi lÇn thay thÕ l¹i tÝnh l¹i chØ tiªu ph©n tÝch. HiÖu sè gi÷a kÕt qu¶ ë lÇn tÝnh l¹i ®ã víi lÇn tríc (NÕu lµ lÇn thay thÕ thø nhÊt th× ®ã lµ sè gèc cña chØ tiªu) sÏ cho ¶nh hëng cña nh©n tè võa thay thÕ. NÕu tÝnh to¸n ®óng th× tæng ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè tÝnh ®îc sÏ ®óng b»ng sè biÕn ®éng cña chØ tiªu ph©n tÝch. Khi sö dông phÐp thay thÕ liªn hoµn cÇn lu ý mét sè ®iÓm sau: C¸c nh©n tè ®îc s¾p xÕp trong biÓu thøc kinh tÕ tÝnh chØ tiªu kh«ng ph¶i lµ tuú tiÖn, mµ ®îc quy íc s¾p xÕp thø tù tríc sau theo møc ®é quan träng (xÐt vÒ b¶n chÊt) cña mçi nh©n tè víi chØ tiªu ph©n tÝch, mèi quan hÖ lÉn nhau gi÷a c¸c nh©n tè, ngoµi ra c¸c trÞ sè tuyÖt ®èi ®Æt tríc trÞ sè t¬ng ®èi, nh©n tè sè lîng ®Æt tríc nh©n tè chÊt lîng.  Ph¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông trong trêng hîp quan hÖ gi÷a c¸c nh©n tè trong biÓu thøc lµ d¹ng tÝch hoÆc th¬ng sè, vµ quan hÖ víi chØ tiªu lµ bËc 1.  Khi thay thÕ lÇn sau ph¶i gi÷ nguyªn c¸c thay thÕ lÇn tríc ®Ó ®¶m b¶o tÝnh liªn hoµn.  KÕt qu¶ cña phÐp thay thÕ liªn hoµn cho thÊy híng vµ møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch, song cã nhîc ®iÓm lµ tÝnh t¬ng ®èi vµ tÝnh gi¶ 15 ®Þnh cao. NÕu ®¶o l¹i vÞ trÝ cña c¸c nh©n tè trong biÓu thøc, møc ®é ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè tÝnh ®îc sÏ kh¸c ®i vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi (mÆc dï vÒ híng t¸c ®éng lµ kh«ng ®æi) vµ tæng ¶nh hëng lµ vÉn nh tríc. Do vËy, kÕt qu¶ tÝnh to¸n chØ cã thÓ ®îc coi nh mét tµi liÖu tham kh¶o. VÝ dô vÒ phÐp thay thÕ liªn hoµn: x¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè chiÒu dµi lß chî (L), tiÕn ®é dÞch chuyÓn th¸ng (V) vµ n¨ng suÊt vØa (q) ®Õn s¶n lîng khai th¸c (Q) trong th¸ng cña mét lß chî so víi th¸ng tríc. BiÓu thøc ®îc sö dông ®Ó ph©n tÝch lµ Q = L.V.q (tÊn) C¸c sè liÖu kú ph©n tÝch vµ kú tríc nh sau: Kú tríc: Qo = Lo.Vo.qo = 80.36.2,8 = 8064 Kú ph©n tÝch: Qtt = Ltt.Vtt.qtt = 75.31,2.3,0 = 7020 Thay thÕ lÇn thø nhÊt: thay Lo b»ng Ltt vµ tÝnh l¹i Q: Q1 = 75.36.2,8 = 7560 VËy chiÒu dµi trung b×nh cña lß chî gi¶m lµm s¶n lîng th¸ng gi¶m ®i lµ: Ql = Q1 - Qo = 7560 - 8064 = - 504 (tÊn) Thay thÕ lÇn thø hai: thay V o b»ng Vtt, vÉn gi÷ nguyªn Ltt ®· thay Q2 = 75.31,2.2,8 = 6552 (tÊn) VËy tiÕn ®é th¸ng cña lß chî gi¶m lµm s¶n lîng gi¶m lµ: Qv = Q2 - Q1 = 6552 - 7560 = -1008 (tÊn) Thay thÕ lÇn thø ba: thay nèt q o b»ng qtt. §©y còng lµ lÇn thay thÕ cuèi cïng trong trêng hîp nµy, do vËy Q3 = Qtt = 7020 (tÊn) VËy n¨ng suÊt vØa t¨ng ®· lµm s¶n lîng t¨ng lµ: Qq = Q3 - Q2 = 7020 - 6552 = 468 (tÊn) Céng ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè: 16 Ql + Qv +Qq = -504 - 1008 + 468 = -1044 So s¸nh kiÓm tra víi ®èi tîng ph©n tÝch: Q = Qtt - Qo = 7020 - 8064 = -1044 (tÊn) Ph¬ng ph¸p sè chªnh lÖch thùc chÊt lµ d¹ng ®¬n gi¶n ho¸ cña ph¬ng ph¸p thay thÕ liªn hoµn. Thay cho c¶ 3 bíc tÝnh liªn hoµn ngêi ta chØ cÇn lÊy ngay sè chªnh lÖch cña nh©n tè cÇn x¸c ®Þnh ¶nh hëng thay vµo biÓu thøc. LÊy ngay vÝ dô trªn, sè chªnh lÖch cña c¸c nh©n tè lµ: Chªnh lÖch vÒ chiÒu dµi lß chî: L = Ltt - Lo = 75 - 80 = -5 (m) Chªnh lÖch vÒ tiÕn ®é th¸ng: V = Vtt - Vo = 31,2 - 36 = -4,8 (m/th¸ng) Chªnh lÖch vÒ n¨ng suÊt vØa: q = qtt - qo = 3,0 - 2,8 = +0,2 (tÊn/m2) Tõ ®ã tÝnh ®îc: Ql = L.Vo.qo = (-5).36.2,8 = -504 (tÊn) Qv = Ltt. V.qo = 75.(-4,8).2,8 = -1008 (tÊn) Qq = Ltt.Vtt.(q) = 75.31,2.(0,2) = 468 (tÊn) Nhãm thø hai: gåm c¸c ph¬ng ph¸p to¸n kinh tÕ øng dông trong nghiªn cøu vµ ph©n tÝch kinh tÕ. C¸c ph¬ng ph¸p nµy ngµy cµng ®îc ¸p dông réng r·i vµ cho phÐp trong nhiÒu trêng hîp gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p mµ c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c kh«ng gi¶i quyÕt ®îc. §Æc biÖt ngµy nay víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh tin häc vµ nh÷ng thiÕt bÞ tÝnh to¸n hiÖn ®¹i, th× hiÖu qu¶ cña sö dông to¸n häc trong ph©n tÝch kinh tÕ cµng lín h¬n vµ thiÕt thùc h¬n. C¸c ph¬ng ph¸p to¸n kinh tÕ ®îc tr×nh bµy cô thÓ trong m«n häc “To¸n kinh tÕ”. V× vËy ë ®©y chØ nh¾c l¹i mét sè øng dông trong ph©n tÝch kinh tÕ cña chóng: a) Ph©n tÝch t¬ng quan: lµ ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè vµ chØ tiªu ph©n tÝch. C¬ së cña 17 nã lµ lý thuyÕt x¸c suÊt thèng kª vµ c¸c sè liÖu thùc tÕ thu thËp ®îc. KÕt qu¶ cña ph©n tÝch t¬ng quan sÏ cho mét m« h×nh díi d¹ng c«ng thøc thùc nghiÖm, biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a chØ tiªu ph©n tÝch víi mét nh©n tè nµo ®ã (t¬ng quan cÆp) hoÆc lµ mét sè nh©n tè (t¬ng quan béi). VÝ dô, qua nghiªn cøu thu thËp sè liÖu ë mét ®iÒu kiÖn cô thÓ ngêi ta ®· x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a n¨ng suÊt xóc bèc ®Êt ®¸ trong lß chuÈn bÞ víi khèi lîng ®Êt ®¸ ph¶i P  88,5. V , V  100 m3 / g xóc trong mét chu kú, thÓ hiÖn qua m« h×nh sau: Cßn ®å thÞ m« t¶ mèi quan hÖ ®ã cã d¹ng (H×nh 1.1) P, m3/ g V, m3 §Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p ph©n tÝch t¬ng quan lµ chØ ra ®îc mèi liªn hÖ gi÷a c¸c nh©n tè víi chØ tiªu ph©n tÝch, song kh«ng cã t¸c dông ph¸t hiÖn nh÷ng m©u thuÉn bªn trong vµ nh÷ng tiÒm n¨ng dù tr÷ cña chØ tiªu ph©n tÝch. Tuy nhiªn, nÕu biÕt kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c, víi sù hiÓu biÕt vÒ b¶n chÊt kinh tÕ cña hiÖn tîng, th× cã thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn cã gi¸ trÞ kh¸ch quan, ph¬ng híng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®óng ®¾n. b) Ph¬ng ph¸p quy ho¹ch tuyÕn tÝnh: thêng ®îc sö dông trong c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ vµ ph©n tÝch nh»m t×m ra c¸c gi¶i ph¸p tèi u trong ®iÒu kiÖn cã mét hÖ thèng c¸c rµng buéc cña ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh. C¸c hµm môc tiªu thêng gÆp ë ®©y nh lµm cùc tiÓu chi phÝ s¶n xuÊt (gi¸ thµnh) hoÆc mét bé phËn cña nã, cùc ®¹i ho¸ lîi nhuËn, cùc ®¹i ho¸ doanh thu v.v... Cßn c¸c rµng buéc thêng gÆp lµ thÓ hiÖn c¸c giíi h¹n vÒ tiÒm n¨ng mµ doanh nghiÖp cã, c¸c ®iÒu kiÖn ph¶i tu©n theo vÒ mÆt kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c mèi quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp víi bªn ngoµi, ch¼ng h¹n víi c¸c thÞ trêng ®Çu vµo vµ ®Çu ra. 18 Ph¬ng ph¸p nµy cã thÓ dïng ®Ó kiÓm tra ph©n tÝch møc ®é hiÖu qu¶ kinh tÕ cña doanh nghiÖp hoÆc ph©n tÝch hiÖu qu¶ ®Çu t. c) Ph¬ng ph¸p s¬ ®å m¹ng: ®îc dïng phæ biÕn nhÊt lµ trong ph©n tÝch ph¸t hiÖn c¸c dù tr÷ (vÒ thêi gian, hao phÝ lao ®éng v.v...) trong tæ chøc c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt nh thi c«ng x©y dùng, l¾p r¸p... nh»m ®¶m b¶o môc tiªu ®óng thêi gian vµ tiÕt kiÖm nhÊt. Nhãm thø ba: Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ kü thuËt §Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng chØ dùa trªn c¸c sè liÖu thèng kª, mµ cßn ®i s©u ph©n tÝch c¸c kh©u, c¸c qu¸ tr×nh trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ s¶n xuÊt, c¸c mèi liªn hÖ gi÷a chóng, nh»m x¸c ®Þnh n¨ng lùc s¶n xuÊt cña d©y chuyÒn, tÝnh c©n ®èi, ®ång bé, c¸c tiÒm n¨ng cßn Èn n¸u vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt kinh doanh cña chóng. §©y lµ ph¬ng ph¸p rÊt cÇn thiÕt, cã ý nghÜa quan träng trong viÖc thiÕt lËp tÝnh c©n ®èi nhÞp nhµng cña s¶n xuÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh. Trªn ®©y tr×nh bµy mét sè ph¬ng ph¸p ph©n tÝch kinh tÕ cã tÝnh chÊt “truyÒn thèng” vµ ®îc ¸p dông phæ biÕn. Víi viÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn nay, c¸c ph¬ng ph¸p ®ã vÉn tiÕp tôc ph¸t huy t¸c dông vµ cµng cã ý nghÜa thiÕt thùc h¬n n÷a. Ngoµi ra, c¸c nhµ kinh tÕ cßn ®a vµo ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p míi phï hîp víi nh÷ng thay ®æi trong c¬ chÕ vµ ph¬ng ph¸p qu¶n lý kinh tÕ. Mét sè vÝ dô cã thÓ nªu nh c¸c ph¬ng ph¸p dïng trong ph©n tÝch chiÕn lîc kinh doanh, ph©n tÝch cung cÇu thÞ trêng, ph¬ng ph¸p t©m sinh lý, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng møc, ph©n tÝch biªn (trªn h¹n møc) v.v... C¸c ph¬ng ph¸p ®ã ®îc tr×nh bµy cô thÓ trong c¸c m«n häc cã liªn quan. 19 Ch¬ng II Tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh trong doanh nghiÖp c«ng nghiÖp HiÖu qu¶ cña tæ chøc c«ng t¸c ph©n tÝch ë doanh nghiÖp thÓ hiÖn ë chÊt lîng, néi dung cña ph©n tÝch lµ cao nhÊt, phï hîp víi môc tiªu ®· ®Ò ra, thêi gian tiÕn hµnh lµ ng¾n nhÊt, vµ chi phÝ vËt chÊt còng nh lao ®éng cho ho¹t ®éng ph©n tÝch lµ tiÕt kiÖm nhÊt. Tæ chøc ph©n tÝch trong doanh nghiÖp c«ng nghiÖp gåm nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: 2.1. C«ng t¸c chuÈn bÞ 2.1.1. X¸c ®Þnh môc tiªu vµ lËp kÕ ho¹ch ph©n tÝch. ViÖc x¸c ®Þnh môc tiªu râ rµng cho phÐp ®Çu t ph©n tÝch mét c¸ch cã híng träng ®iÓm, tr¸nh lan man, dµn tr¶i kh«ng cÇn thiÕt vµ l·ng phÝ vÒ lao ®éng vµ thêi gian. Tõ viÖc x¸c ®Þnh môc tiªu cÇn v¹ch ra nh÷ng néi dung cô thÓ sÏ tiÕn hµnh ph©n tÝch, råi trªn c¬ së ®ã lËp ®Ò c¬ng ph©n tÝch. §©y lµ mét kh©u rÊt quan träng ®Ó cã thÓ dù tÝnh nh÷ng c«ng viÖc cÇn lµm, sè liÖu cÇn thu thËp vµ ph¬ng ph¸p cÇn ¸p dông. Trong kÕ ho¹ch ph©n tÝch cÇn ®Þnh ra ph¹m vi ph©n tÝch, thêi gian tiÕn hµnh vµ c¸ch thøc tæ chøc, còng nh ph©n c«ng c¸n bé thùc hiÖn. Ph¹m vi ph©n tÝch cã thÓ bao trïm toµn bé c¸c mÆt ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh cña doanh nghiÖp (ph©n tÝch toµn diÖn) hoÆc chØ ®Ò cËp ®Õn mét sè mÆt nµo ®ã (ph©n tÝch chuyªn ®Ò), hoÆc mét sè bé phËn nµo ®ã (ph©n tÝch bé phËn). Ph©n tÝch toµn diÖn thêng ®îc tiÕn hµnh ë c¸c dÞp s¬ kÕt, tæng kÕt cuèi quý, nöa n¨m, c¶ n¨m hoÆc mét dÞp nµo ®ã cã ý nghÜa liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Ph©n tÝch chuyªn ®Ò hoÆc bé phËn thêng Ýt mang tÝnh ®Þnh kú, mµ xuÊt ph¸t tõ sù cÇn thiÕt cña doanh nghiÖp ë mét thêi ®iÓm bÊt kú. C¸c mÆt vµ c¸c bé phËn cÇn ph©n tÝch ë ®©y thêng lµ quan träng, 20 cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, hoÆc ®· ®ang lµ mét kh©u yÕu cÇn cã biÖn ph¸p kh¾c phôc; còng cã thÓ lµ mét mÆt tèt hoÆc ®¬n vÞ tiªn tiÕn nh»m nh©n réng kinh nghiÖm. ViÖc lùa chän ph©n tÝch toµn diÖn hay chuyªn ®Ò cßn phô thuéc c¶ vµo kh¶ n¨ng tæ chøc vµ giíi h¹n thêi gian mµ doanh nghiÖp cã ë mçi thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. VÒ thêi gian, cã thÓ ph©n biÖt 2 d¹ng ph©n tÝch lµ ph©n tÝch ®Þnh kú vµ ph©n tÝch thêng xuyªn. Ph©n tÝch ®Þnh kú ®îc tæ chøc vµo nh÷ng thêi ®iÓm cuèi kú th¸ng, quý, nöa n¨m vµ n¨m, dùa vµo c¬ së sè liÖu chñ yÕu lµ c¸c b¸o c¸o ®Þnh kú, víi sè liÖu ®Ó so s¸nh lµ c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch vµ cïng kú n¨m tríc v.v... ¦u ®iÓm cña ph©n tÝch ®Þnh kú lµ tÝnh bao qu¸t tæng hîp (thêng nã lµ ph©n tÝch toµn diÖn) vµ ®é tin cËy, tÝnh ph¸p lý vµ chÝnh x¸c do lÊy sè liÖu tõ c¸c b¸o biÓu chÝnh thøc theo mÉu thèng kª thèng nhÊt. Tuy nhiªn, nÕu chØ ph©n tÝch ®Þnh kú nhiÒu khi sÏ kh«ng ®¶m b¶o tÝnh kÞp thêi trong ®iÒu hµnh qu¶n lý. Do vËy cÇn ph¶i cã h×nh thøc ph©n tÝch thêng xuyªn. §ã lµ c«ng t¸c ph©n tÝch ®îc tiÕn hµnh song song víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, cßn gäi lµ ph©n tÝch nghiÖp vô. Nã dùa trªn c¸c sè liÖu h¹ch to¸n nghiÖp vô thêng ngµy, t×nh h×nh biÕn ®éng thêng xuyªn cña s¶n xuÊt. NÕu nh ph©n tÝch ®Þnh kú cã t¸c dông chñ yÕu trong viÖc ®¸nh gi¸ tæng kÕt c¸c chÆng ®êng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ lµm c¬ së cho viÖc ®Þnh ra ®êng lèi chiÕn lîc ph¸t triÓn; th× ph©n tÝch thêng xuyªn cã ý nghÜa nh mét c«ng cô cho viÖc chØ ®¹o qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kÞp thêi uèn n¾n c¸c lÖch l¹c nh»m ®¹t ®îc môc tiªu ®Ò ra trong kú. Ngêi ta còng c¨n cø vµo thêi ®iÓm vµ sè liÖu ph©n tÝch ®Ó ph©n biÖt 3 d¹ng: Ph©n tÝch tríc (triÓn väng), ph©n tÝch thùc hiÖn vµ ph©n tÝch sau (ph©n tÝch b¸o c¸o). Ph©n tÝch tríc thêng ®îc tiÕn hµnh nh»m dù kiÕn kÕt qu¶ thùc hiÖn cña c¸c ph¬ng ¸n, nh hiÖu qu¶ kinh tÕ cña 21 vèn ®Çu t, c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ kü thuËt ®Þnh ¸p dông... gióp cho viÖc ra mét quyÕt ®Þnh qu¶n lý. VÝ dô cã thÓ ph©n tÝch triÓn väng nhu cÇu thÞ trêng vÒ mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã trong t¬ng lai, sù thay ®æi møc cung - cÇu trªn thÞ trêng; ¶nh hëng cña viÖc c¸c ®iÒu kiÖn má - ®Þa chÊt xÊu ®i ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng hoÆc gi¸ thµnh v.v... Ph©n tÝch thùc hiÖn thêng ®i ®«i víi kÕ ho¹ch thêng ngµy, phôc vô cho chØ ®¹o s¶n xuÊt, vÝ dô ph©n tÝch t×nh h×nh thu mua vµ dù tr÷ vËt t cho s¶n xuÊt, t×nh h×nh tiªu hao nguyªn vËt liÖu, tiÕn ®é dÞch chuyÓn cña c¸c g¬ng lß khai th¸c vµ chuÈn bÞ v.v... Cßn ph©n tÝch sau lµ ®Ó tæng kÕt t×nh h×nh, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc, u khuyÕt ®iÓm vµ ph¬ng híng kh¾c phôc, vÝ dô nh ph©n tÝch tæng kÕt hµng kú, tæng kÕt mét c«ng tr×nh ®Çu t v.v... Ngoµi nh÷ng quy ®Þnh vÒ ph¹m vi, thêi gian, trong kÕ ho¹ch ph©n tÝch cßn cÇn chØ râ h×nh thøc tæ chøc ph©n tÝch vµ ph©n c«ng c¸n bé thùc hiÖn c¸c néi dung theo kÕ ho¹ch. 2.1.2. Thu thËp vµ kiÓm tra tµi liÖu ph©n tÝch a) Thu thËp tµi liÖu Sè lîng vµ néi dung c¸c tµi liÖu cÇn thu thËp phô thuéc vµo c¸c néi dung ph©n tÝch do kÕ ho¹ch ®Ò ra vµ thêng gåm c¸c lo¹i sau: Tµi liÖu ph¶n ¸nh c¸c chñ tr¬ng ®êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ níc trong c¸c lÜnh vùc cã liªn quan.  C¸c v¨n b¶n cã tÝnh chÊt ph¸p lÖnh, c¸c quy ®Þnh cña c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn.  C¸c tµi liÖu kÕ ho¹ch, gåm c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch vµ c¸c b¸o biÓu kÕ ho¹ch, c¸c lo¹i biÓu ®å kÕ ho¹ch c«ng t¸c.  C¸c tµi liÖu h¹ch to¸n, bao gåm tµi liÖu h¹ch to¸n nghiÖp vô, h¹ch to¸n kÕ to¸n vµ thèng kª.  C¸c tµi liÖu ph¶i tæ chøc kh¶o s¸t ®Ó cã vµ ®· ®Ò ra trong kÕ ho¹ch, vÝ dô nh sè liÖu vÒ thö nghiÖm mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt míi, mét s¬ ®å c«ng nghÖ míi, hay  22 sè liÖu ®iÒu tra nguån nhËp vËt t, hay ph¶n øng cña thÞ trêng tiªu thô ®èi víi mét s¶n phÈm míi, mét c¸ch b¸n hµng míi v.v... C¸c biªn b¶n vµ kÕt luËn c¸c c¸c héi nghÞ vÒ s¶n xuÊt kinh doanh.  C¸c biªn b¶n vµ kÕt luËn cña c¸c ®ît thanh tra, kiÓm tra, do c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn tiÕn hµnh hay do tæ chøc quÇn chóng trong doanh nghiÖp tæ chøc.  C¸c ý kiÕn ®ãng gãp cña quÇn chóng vµ c¸c ®oµn thÓ quÇn chóng.  b- KiÓm tra tµi liÖu C¸c tµi liÖu thu thËp råi ph¶i ®îc kiÓm tra xö lý s¬ bé theo c¸c mÆt sau: TÝnh hîp ph¸p cña c¸c b¸o biÓu, nh ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt víi quy ®Þnh cña nhµ níc, thêi gian lËp, ch÷ ký cña ngêi cã tr¸ch nhiÖm...  TÝnh chÝnh x¸c cña sè liÖu: cÇn xem c¸c con sè cã ®îc tÝnh ®óng vµ chÝnh x¸c kh«ng. CÇn lu ý sù thèng nhÊt gi÷a c¸c sè liÖu cã cïng néi dung vµ c¸c sè liÖu cã liªn quan ®Õn nhau trong c¸c nguån tµi liÖu kh¸c nhau. Trong trêng hîp ph¸t hiÖn sai sãt cÇn tiÕn hµnh ®iÒu chØnh l¹i sè liÖu.   TÝnh ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c cña c«ng t¸c thèng kª. TÝnh c¨n cø cña kÕ ho¹ch, tøc lµ kiÓm tra b¶n th©n c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch theo nh÷ng tiªu chuÈn vÒ tÝnh khoa häc, nh c©n ®èi, toµn diÖn, tiªn tiÕn, hiÖn thùc. NÕu kÕ ho¹ch ®· ®îc ®iÒu chØnh cÇn kiÓm tra tÝnh hîp ph¸p cña nã, cÇn xem kÕ ho¹ch ®· ®îc ®iÒu chØnh mét c¸ch toµn diÖn cha.  Trong nhiÒu trêng hîp, nÕu cã sù nghi vÊn vÒ sè liÖu, cÇn cã kiÓm tra s©u h¬n, tõ c¸c sè liÖu gèc ban ®Çu. 2.2. TiÕn hµnh ph©n tÝch Sau khi ®· lµm c¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ, ®Ó b¾t tay vµo tiÕn hµnh ph©n tÝch cÇn x¸c lËp mét hÖ thèng chØ tiªu vµ lùa chän c¸c ph¬ng ph¸p ph©n tÝch thÝch hîp. ViÖc lùa chän hÖ thèng chØ tiªu vµ h×nh thøc thÓ hiÖn còng nh c¸c bíc tÝnh to¸n, ngoµi nh÷ng yªu cÇu vÒ néi dung nh ®· 23 nªu ë trªn, cßn cÇn sao cho thuËn tiÖn nhÊt ®èi víi viÖc ph©n c«ng thùc hiÖn, tÝnh to¸n, vµ ®Æc biÖt cÇn xÐt ®Õn kh¶ n¨ng thiÕt lËp m« h×nh ®a vµo gi¶i b»ng m¸y tÝnh mµ ngµy nay ®ang b¾t ®©ï trë nªn phæ biÕn ®Õn tËn c¸c doanh nghiÖp. Theo c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh cña nhµ níc, gi¸m ®èc c¸c doanh nghiÖp lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm phô tr¸ch c«ng t¸c ph©n tÝch kinh tÕ. Tïy theo néi dung vµ yªu cÇu ph©n tÝch mµ gi¸m ®èc ph©n c«ng t¸c bé phËn vµ c¸ nh©n thùc hiÖn c¸c néi dung nhÊt ®Þnh. KÕ to¸n trëng cña doanh nghiÖp lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh gióp gi¸m ®èc tæ chøc thùc hiÖn ph©n tÝch kinh tÕ. C¸c bé phËn, tïy theo chøc n¨ng c«ng t¸c, cã thÓ ®îc ph©n c«ng c¸c phÇn viÖc cô thÓ. VÝ dô: - Phßng kÕ ho¹ch vµ phßng kü thuËt s¶n xuÊt: ph©n tÝch chung t×nh h×nh thùc hiÖn s¶n xuÊt s¶n phÈm, t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh, n¨ng lùc s¶n xuÊt. - Phßng lao ®éng vµ tiÒn l¬ng: ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông lao ®éng vµ tæ chøc tr¶ l¬ng. - Phßng cung øng - tiªu thô: ph©n tÝch t×nh h×nh cung øng vËt t kü thuËt vµ tiªu thô s¶n phÈm. - Phßng tµi chÝnh - kÕ to¸n: ph©n tÝch gi¸ thµnh s¶n phÈm, lîi nhuËn, t×nh h×nh tµi chÝnh vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña s¶n xuÊt kinh doanh. - C¸c bé phËn kh¸c, nh ph©n xëng, tæ ®éi s¶n xuÊt tiÕn hµnh ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò trong ph¹m vi ®¬n vÞ m×nh, nh t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm, sö dông lao ®éng, vËt t ... Ngoµi ra, doanh nghiÖp cÇn ph¸t ®éng quÇn chóng ®ãng gãp c¸c ý kiÕn nhËn xÐt vÒ t×nh h×nh doanh nghiÖp, nªu kiÕn nghÞ, s¸ng kiÕn vµo viÖc c¶i tiÕn qu¶n lý nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. 24 Trong nh÷ng trêng hîp ®Æc biÖt cÇn thiÕt, ngêi ta cã thÓ lËp c¸c ban thanh tra lµm nhiÖm vô ph©n tÝch. Nh÷ng néi dung ph©n tÝch ®îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh nh»m ®¶m b¶o tÝnh liªn hÖ thèng nhÊt gi÷a chóng vµ tÝnh kÕ thõa cña c¸c chØ tiªu. Ch¼ng h¹n víi môc tiªu ph©n tÝch t×nh h×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh hµng n¨m cã thÓ s¾p xÕp c¸c néi dung theo tr×nh tù nh sau: 1-§¸nh gi¸ chung t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh th«ng qua c¸c chØ tiªu chñ yÕu. 2-Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm. 3-Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông lao ®éng vµ tiÒn l¬ng. 4-Ph©n tÝch t×nh h×nh cung øng vËt t kü thuËt. 5-Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt. 6-Ph©n tÝch gi¸ thµnh s¶n phÈm vµ møc gi¶m gi¸ thµnh. 7-Ph©n tÝch t×nh h×nh tiªu thô s¶n phÈm vµ lîi nhuËn. 8-Ph©n tÝch t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. Trong mçi néi dung ph©n tÝch cã thÓ tiÕn hµnh theo c¸c bíc nh sau: Bíc thø I: §¸nh gi¸ tæng qu¸t vÊn ®Ò th«ng qua mét sè chØ tiªu chñ yÕu. Sau ®ã chi tiÕt hãa c¸c chØ tiªu thµnh c¸c bé phËn cÊu thµnh theo kh«ng gian vµ thêi gian nh»m thÊy nh÷ng ®Æc ®iÓm cô thÓ h¬n. Bíc thø II: X¸c ®Þnh ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè ®Õn chØ tiªu ph©n tÝch. Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch cÇn ph©n lo¹i chóng thµnh c¸c nh©n tè tÝch cùc vµ tiªu cùc, kh¸ch quan vµ chñ quan, chñ yÕu vµ thø yÕu... ®Ó cã kÕt luËn x¸c ®¸ng. Bíc thø III: Ph©n tÝch b¶n th©n c¸c nh©n tè, vÝ dô sù biÕn ®éng cña chóng, nguyªn nh©n vµ xu thÕ, mèi liªn 25 hÖ gi÷a chóng víi nhau v.v... Bíc nµy thêng ®îc thùc hiÖn trong ph©n tÝch chuyªn ®Ò s©u hoÆc cã tÝnh chÊt nghiªn cøu. Bíc thø IV: Kh¸i qu¸t, tæng hîp l¹i ®Ó rót ra nh÷ng kÕt luËn, kiÕn nghÞ vµ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p tæ chøc - kü thuËt cÇn thiÕt. ViÖc lËp tr×nh tù vµ ph©n ra c¸c bíc nh vËy còng chØ mang tÝnh t¬ng ®èi. Mçi ngêi ph©n tÝch ®Òu cã thÓ ®a ra nh÷ng ph¬ng ph¸p tæ chøc trong tõng trêng hîp cô thÓ nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. 2.3. ViÕt b¸o c¸o vµ tæ chøc héi nghÞ ph©n tÝch B¸o c¸o ph©n tÝch lµ b¶n tr×nh bµy b»ng lêi v¨n cïng nh÷ng sè liÖu minh häa cÇn thiÕt vÒ nh÷ng kÕt qu¶ ph©n tÝch, nh÷ng kÕt luËn rót ra vµ nh÷ng kiÕn nghÞ, biÖn ph¸p cÇn ¸p dông. Mét b¸o c¸o ph©n tÝch tèt cÇn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nh: ®Çy ®ñ song ®îc tr×nh bµy ng¾n gän, sóc tÝch, cã träng t©m; c¸c kÕt luËn ph¶i râ rµng, ph¶i chØ ra ®îc nh÷ng nguyªn nh©n cña tån t¹i vµ ph¬ng híng kh¾c phôc; B¸o c¸o ph¶i ®îc kÕt cÊu m¹ch l¹c, dÔ hiÓu khi ®äc còng nh khi tr×nh bµy t¹i héi nghÞ. Héi nghÞ ph©n tÝch cã thÓ ®îc tæ chøc theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau sao cho ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Ch¼ng h¹n cã thÓ tæ chøc héi nghÞ ph©n tÝch chung toµn doanh nghiÖp hoÆc tæ chøc tõ c¸c ®¬n vÞ ph©n xëng lªn, cã thÓ lµ më réng cho toµn thÓ c«ng nh©n viªn doanh nghiÖp hoÆc trong mét ph¹m vi hÑp h¬n- cho c¸c c¸n bé qu¶n lý vµ c¸c chuyªn gia; cã thÓ tæ chøc héi nghÞ ph©n tÝch chuyªn ®Ò hoÆc ph©n tÝch toµn diÖn; cã thÓ tæ chøc thµnh mét buæi häp ®éc lËp hoÆc kÕt hîp víi c¸c dÞp tæng kÕt kú c«ng t¸c; trong mét vµi trêng hîp cÇn thiÕt cã thÓ tæ chøc héi nghÞ ë cÊp qu¶n lý cao h¬n v.v... Dï héi nghÞ ®îc tæ chøc díi h×nh thøc nµo ch¨ng n÷a, nã còng ph¶i ®¶m b¶o truyÒn ®¹t mét c¸ch ®Çy ®ñ, trung thùc c¸c néi dung vµ kÕt luËn cña b¸o c¸o ph©n tÝch. Ngêi 26 tæ chøc ph¶i biÕt tãm t¾t c¸c vÊn ®Ò träng t©m, nªu ra nh÷ng khÝa c¹nh cÇn tham luËn, gãp ý. Vµ sau cïng lµ ph¶i ®¶m b¶o mét kh«ng khÝ d©n chñ, c«ng khai cho nh÷ng ngêi tham dù trªn tinh thÇn x©y dùng. C¸c ý kiÕn ®ãng gãp ph¶i ®îc ghi nhËn l¹i, xem xÐt mét c¸ch kh¸ch quan, cÇu thÞ. C¸c kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ rót ra tõ ph©n tÝch ph¶i ®îc c¸c nhµ qu¶n lý tiÕp thu nghiªm tóc, ®a vµo thùc hiÖn nhanh chãng. Cã nh vËy míi ph¸t huy ®îc kÕt qu¶ cña c«ng t¸c ph©n tÝch nh»m kh«ng ngõng c¶i tiÕn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ ngµy cµng cao h¬n. 27 Ch¬ng III Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm 3.1. ý nghÜa vµ nhiÖm vô ph©n tÝch Trong c¬ chÕ kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung quan liªu bao cÊp tríc ®©y, cã thÓ nãi, s¶n xuÊt s¶n phÈm ®îc coi lµ ho¹t ®éng trung t©m, chñ yÕu vµ lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c doanh nghiÖp quèc doanh. Ngµy nay, quan ®iÓm vÒ viÖc s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®· ®îc ®Æt ®óng vÞ trÝ cña nã h¬n - trong mét mèi quan hÖ chÆt chÏ víi c¸c mÆt kh¸c cña ho¹t ®éng kinh doanh, lµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. S¶n xuÊt ngµy cµng chÞu sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña thÞ trêng. Ngêi ta kh«ng chØ ®Æt c©u hái s¶n xuÊt ra bao nhiªu s¶n phÈm, mµ cßn ®ång thêi ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: s¶n xuÊt nh thÕ nµo? s¶n phÈm g×? tiªu thô ra sao? vµ cuèi cïng lµ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ hay kh«ng ? Nãi nh vËy kh«ng cã nghÜa lµ phñ nhËn hoÆc h¹ thÊp vai trß cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt s¶n phÈm ë c¸c doanh nghiÖp. Suy cho cïng, nÕu gi¶i quyÕt ®óng ®¾n "®Çu ra" vµ "®Çu vµo" phï hîp víi c¬ chÕ ho¹t ®éng cña thÞ trêng råi, th× vÊn ®Ò cèt lâi ®Ó ®¹t c¸c môc tiªu kinh tÕ vµ x· héi lµ do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. ChÝnh trong kh©u s¶n xuÊt sÏ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò khèi lîng s¶n phÈm hµng ho¸ víi mÉu m·, chñng lo¹i, quy c¸ch vµ chÊt lîng sao cho phï hîp nhÊt, víi chi phÝ s¶n xuÊt nhá nhÊt. §ã lµ tiÒn ®Ò cho hiÖu qu¶ kinh tÕ. ChÝnh ë ®©y còng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sö dông lao ®éng, ph©n phèi thµnh qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh. §ã lµ hiÖu qu¶ x· héi. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ khiÕn cho s¶n xuÊt trë nªn linh ho¹t h¬n, cã tÝnh ®Þnh híng thiÕt thùc h¬n, vµ v× vËy dï bíc ®Çu cã nh÷ng khã kh¨n trë ng¹i, song sÏ dÇn dÇn thÝch øng vµ ph¸t triÓn. Ngoµi ra, s¶n xuÊt ë mçi doanh nghiÖp, mçi ngµnh vµ ®Þa ph¬ng cßn chÞu sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc nh»m ®¶m b¶o tÝnh c©n ®èi vµ môc tiªu ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Sù ®iÒu tiÕt ®ã ®îc thùc hiÖn chñ yÕu 28 th«ng qua c«ng cô kÕ ho¹ch hãa. Nh vËy, s¶n xuÊt s¶n phÈm ë mçi doanh nghiÖp cßn cã ý nghÜa to lín trong viÖc ®¶m b¶o thùc hiÖn kÕ ho¹ch cña ngµnh vµ toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu nªu trªn, viÖc ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm ë doanh nghiÖp cã nhiÖm vô ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn c¸c mÆt s¶n xuÊt s¶n phÈm trong mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi thÞ trêng vµ víi kÕ ho¹ch nhµ níc, môc ®Ých nh»m: §¸nh gi¸ quy m« s¶n xuÊt, sù c©n ®èi vµ phï hîp cña nã víi t×nh h×nh thùc tÕ.  T×m ra nh÷ng tiÒm n¨ng cßn Èn n¸u vµ kh¶ n¨ng tËn dông chóng.  X¸c ®Þnh ph¬ng híng chiÕn lîc cho s¶n xuÊt kinh doanh trªn c¸c mÆt: lo¹i s¶n phÈm, sè lîng vµ chÊt lîng s¶n phÈm... nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt.  Néi dung ph©n tÝch ë ®©y bao gåm: ph©n tÝch khèi lîng s¶n xuÊt c¶ b»ng chØ tiªu hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ, ph©n tÝch theo lo¹i mÆt hµng vµ chÊt lîng s¶n phÈm, ph©n tÝch t×nh h×nh chuÈn bÞ s¶n xuÊt vµ ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ, vËt t vµ lao ®éng ®Õn khèi lîng s¶n xuÊt; ph©n tÝch sù ®¸p øng cña s¶n xuÊt víi thÞ trêng vµ chiÕn lîc s¶n phÈm v.v... Nh÷ng tµi liÖu chñ yÕu dïng cho ph©n tÝch bao gåm: C¸c b¸o biÓu thèng kª vÒ khèi lîng s¶n phÈm, c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n phÈm, chÊt lîng s¶n phÈm vµ mÆt hµng.  C¸c sè liÖu vÒ tiÕn tr×nh s¶n xuÊt ë c¸c ®¬n vÞ, bé phËn trong d©y chuyÒn c«ng nghÖ.   Nh÷ng kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu thÞ trêng C¸c b¸o biÓu kÕ ho¹ch nh biÓu 01 KH/CN (Nh÷ng chØ tiªu chñ yÕu), biÓu 02 KH/CN (gi¸ trÞ s¶n lîng), biÓu 03KH/CN (s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm), biÓu 04 KH/CN (b¶o ®¶m vµ n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm) v.v...  29 3.2. Ph©n tÝch c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng C¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng ®îc sö dông ë c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp bao gåm: gi¸ trÞ tæng s¶n lîng, gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ vµ gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ thùc hiÖn. C¸c chØ tiªu trªn thêng ®îc tÝnh theo gi¸ cè ®Þnh nh»m tiÖn cho viÖc so s¸nh tèc ®é ph¸t triÓn qua c¸c thêi kú vµ so s¸nh c¸c doanh nghiÖp víi nhau. Khi ph©n tÝch c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng cÇn n¾m v÷ng c¸c u nhîc ®iÓm cña chóng ®Ó cã kÕt luËn ®óng møc: Nãi chung vµ nhÊt lµ khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ ph¶n ¸nh nh÷ng kÕt qu¶ gÇn gòi vµ tiÖn lîi h¬n cho viÖc tÝnh to¸n hiÖu qu¶ kinh tÕ. Tuy nhiªn c¸c chØ tiªu trªn, víi ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n nh hiÖn nay, cßn mang tÝnh trïng lÆp, bÞ ¶nh hëng nÆng cña c¸c yÕu tè gi¸ c¶, c¬ cÊu mÆt hµng. V× vËy trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch ph¶i biÕt kÕt hîp c¶ thíc ®o gi¸ trÞ vµ hiÖn vËt ®Ó bæ sung cho nhau, ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch cho phÐp lo¹i trõ ®îc nh÷ng ¶nh hëng trªn khi so s¸nh. Néi dung cña c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng nh sau: - Gi¸ trÞ tæng s¶n lîng: Lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh toµn bé kÕt qu¶ ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp ®· lµm trong kú, kh«ng kÓ c¸c s¶n phÈm vµ c«ng t¸c ®ã ®· hoµn thµnh xong cha. Nã bao gåm: gi¸ trÞ c¸c lo¹i s¶n phÈm s¶n xuÊt ra, c«ng viÖc ®· hoµn thµnh, b¸n thµnh phÈm, s¶n phÈm dë dang, s¶n phÈm tù chÕ tù dïng, c«ng cô tù chÕ v.v... - Gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸: gåm gi¸ trÞ c¸c thµnh phÈm vµ c«ng viÖc cã tÝnh chÊt c«ng nghiÖp ®· hoµn thµnh trong kú ph©n tÝch, kh«ng kÓ chóng ®· ®îc b¾t ®Çu tõ bao giê. §ã lµ khèi lîng s¶n phÈm vµ c«ng viÖc mµ doanh nghiÖp cã thÓ cung cÊp cho nÒn kinh tÕ quèc d©n díi c¸c d¹ng kh¸c nhau. - Gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ thùc hiÖn lµ khèi lîng s¶n phÈm vµ c«ng viÖc mµ thùc tÕ doanh nghiÖp tiªu thô ®îc. ChØ tiªu nµy cã u ®iÓm lµ võa ph¶n ¸nh mÆt s¶n xuÊt, võa ph¶n ¸nh mÆt tiªu thô. 30 Do nh÷ng h¹n chÕ cña c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng kÓ trªn vµ sù kh«ng phï hîp víi hÖ thèng c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch vµ h¹ch to¸n kinh tÕ hiÖn hµnh, ngµy nay c¸c nhµ ph©n tÝch thêng dïng c¸c chØ tiªu kh¸c thay thÕ ®Ó ph©n tÝch nh: - Gi¸ trÞ s¶n xuÊt s¶n phÈm trong n¨m - Doanh thu, gåm c¶ chØ tiªu tæng doanh thu vµ doanh thu thuÇn - Gi¸ trÞ gia t¨ng. Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c chØ tiªu sau nµy còng lµ t¬ng tù, v× vËy cã thÓ xÐt ph©n tÝch c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng qua vÝ dô díi ®©y, th«ng qua c¸c sè liÖu cho trong b¶ng 3.1: 31 C¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng (triÖu ®ång) B¶ng 3.1. STT ChØ tiªu 1. Gi¸ trÞ thµnh phÈm lµm b»ng NVL cña doanh nghiÖp. 2. 3. I Kú tríc Kú ph©n tÝch So víi kú tríc KH TH 15000 16000 17500 Gi¸ trÞ chÕ biÕn NVL cña ngêi ®Æt hµng - - - Gi¸ trÞ c¸c c«ng viÖc cã tÝnh chÊt CN 1800 1800 1900 Trong ®ã: Söa ch÷a lín tù lµm 1500 1500 1300 16800 17800 19400 Gi¸ trÞ SLHH (1+2+3) +/- So víi KH % +/- 2500 116,67 - -200 1500 109,37 - 100 105,55 86,67 2600 115,48 % - - 100 105,55 -200 86,67 1600 108,99 4. Gi¸ trÞ NVL cña ngêi ®Æt hµng - - - - - - - 5. Chªnh lÖch cuèi kú-®Çu kú cña b¸n thµnh phÈm, s¶n phÈm dë dang, c«ng cô m« h×nh tù chÕ - - - - - - - 6. Gi¸ trÞ s¶n phÈm tù chÕ tù dïng 30 30 45 15 150 15 150 32 II Gi¸ trÞ tæng (1+2+3+4+5+6) s¶n lîng 16830 17830 19445 2615 115,53 1615 109,05 33 Tríc tiªn ph©n tÝch chØ tiªu gi¸ trÞ tæng s¶n lîng vµ gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸: Sau khi ®¸nh gi¸ tæng qu¸t b»ng c¸ch so s¸nh c¸c gi¸ trÞ thùc tÕ ®¹t ®îc trong kú ph©n tÝch víi kú gèc (nh»m thÊy ®îc møc ®é t¨ng trëng cña s¶n xuÊt) vµ víi sè kÕ ho¹ch, cÇn ®i s©u nghiªn cøu tõng chØ tiªu bé phËn cÊu thµnh, bao gåm: - Gi¸ trÞ thµnh phÈm s¶n xuÊt b»ng nguyªn vËt liÖu cña doanh nghiÖp: thêng chiÕm tû träng lín vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®Õn c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng. ChØ tiªu nµy cã thÓ ph©n tÝch s©u theo c¸c híng nh: Sù biÕn ®éng vÒ tû träng trong c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng, ¶nh hëng cña viÖc sö dông c¸c nguån tiÒm n¨ng s¶n xuÊt nh thiÕt bÞ, lao ®éng, vËt t, c«ng nghÖ v.v... ®Õn viÖc h×nh thµnh nªn chØ tiªu ®ã. - Gi¸ trÞ chÕ biÕn s¶n phÈm b»ng nguyªn vËt liÖu cña ngêi ®Æt hµng: chØ tiªu nµy thêng kh«ng cã ë xÝ nghÖp khai th¸c má, song cã thÓ cã ë c¸c lo¹i doanh nghiÖp kh¸c trong ngµnh nh c¬ khÝ má (chÕ t¹o thiÕt bÞ), tuyÓn kho¸ng, x©y dùng má... Quy m« vµ sù biÕn ®éng cña chØ tiªu nµy cã thÓ ph©n tÝch trong mèi quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp vµ b¹n hµng, nh nhu cÇu gia c«ng s¶n phÈm, kh¶ n¨ng ®¸p øng vÒ khèi lîng, chÊt lîng vµ thêi gian gia c«ng, ®¬n gi¸ gia c«ng v.v... - Gi¸ trÞ c¸c c«ng viÖc cã tÝnh chÊt c«ng nghiÖp: tuy tû träng chiÕm trong c¸c gi¸ trÞ s¶n lîng thêng kh«ng lín song rÊt cã ý nghÜa vÒ mÆt kÕt cÊu, ®Æc biÖt lµ gi¸ trÞ söa ch÷a lín m¸y mãc thiÕt bÞ do doanh nghiÖp tù lµm. - Gi¸ trÞ nguyªn vËt liÖu cña ngêi ®Æt hµng: ®èi víi doanh nghiÖp nãi chung chØ tiªu nµy mang tÝnh kh¸ch quan nhiÒu (do nhu cÇu vÒ s¶n phÈm cña b¹n hµng) v× vËy còng cÇn kh¸ch quan khi ph©n tÝch. C¸c doanh nghiÖp khai th¸c má thêng kh«ng cã chØ tiªu nµy. - Chªnh lÖch gi¸ trÞ gi÷a cuèi kú vµ ®Çu kú cña b¸n thµnh phÈm, s¶n phÈm dë dang, c«ng cô m« h×nh tù chÕ... phô thuéc vµo tÝnh chÊt c«ng nghÖ s¶n xuÊt, nh ®é dµi chu kú. ViÖc ®¸nh gi¸ ph¶i tïy trêng hîp cô thÓ, víi yªu cÇu 34 lµ sè d cuèi kú mét mÆt ph¶i ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt ë kú sau ®îc liªn tôc, mét mÆt kh«ng qu¸ lín thÓ hiÖn sù kÐo dµi cña chu kú s¶n xuÊt hoÆc s¶n xuÊt mÊt c©n ®èi. - Gi¸ trÞ s¶n phÈm tù chÕ tù dïng ®îc tÝnh theo quy ®Þnh ®Æc biÖt: vÒ nguyªn t¾c kh«ng tÝnh céng vµo gi¸ trÞ tæng s¶n lîng (®Ó tr¸nh trïng lÆp trong ph¹m vi doanh nghiÖp). Tuy nhiªn nhµ níc quy ®Þnh hiÖn nay cho phÐp 4 lo¹i doanh nghiÖp ®îc tÝnh trïng lÆp, trong ®ã cã c¸c doanh nghiÖp khai th¸c than. ChØ tiªu nµy ®îc ®¸nh gi¸ trªn nguyªn t¾c: Ýt nhÊt mµ vÉn ®¶m b¶o s¶n xuÊt. Lu ý lµ do c¸ch tÝnh nªn khi chØ tiªu nµy gi¶m, gi¸ trÞ tæng s¶n lîng gi¶m ë môc 6 song cã thÓ ®· t¨ng t¬ng øng ë môc 1, tøc lµ sè s¶n phÈm lµm ra ®Ó ®em b¸n nhiÒu h¬n, cßn dïng cho b¶n th©n Ýt h¬n. Riªng chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ thùc hiÖn, theo quy ®Þnh cña UB KHNN (Nay lµ Bé KH vµ ®Çu t) kÌm theo quyÕt ®Þnh 217-H§BT, ®îc tÝnh theo gi¸ tiªu thô s¶n phÈm. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ ngoµi viÖc ®¸nh gi¸ quy m« cña chØ tiªu, cÇn ph¶i liªn hÖ víi c¸c khÝa c¹nh cã liªn quan, nh t×nh h×nh tiªu thô vµ mÆt sè lîng hiÖn vËt, c¬ cÊu mÆt hµng, sù biÕn ®éng gi¸ c¶ tiªu thô (do kh¸ch quan hoÆc chÝnh doanh nghiÖp ®Þnh l¹i chÝnh s¸ch gi¸ c¶), gi¸ c¶ trong quan hÖ víi sè lîng vµ c¬ cÊu mÆt hµng v.v... Trong khi ph©n tÝch cÇn chó ý ®Õn chØ tiªu sè d gi¸ trÞ thµnh phÈm tån kho cha tiªu thô ®îc ë ®Çu vµ cuèi kú ph©n tÝch. Cã thÓ ¸p dông biÓu thøc mèi quan hÖ gi÷a c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ ®Ó ph©n tÝch nh sau (Gi¶ ®Þnh chóng ®îc tÝnh theo cïng mét gi¸): GHHTH  GTSL x GSLTH GTSL x GHHTH GSLHH Hay: GHHTH = GTSL x KHH x KTT Trong ®ã: 35 GHHTH, GSLHH, GTSL t¬ng øng lµ gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ thùc hiÖn, gi¸ trÞ s¶n lîng hµng ho¸ vµ gi¸ trÞ tæng s¶n lîng. KHH - hÖ sè s¶n xuÊt hµng ho¸. KTT - hÖ sè tiªu thô hµng ho¸. 3.3. Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt vÒ mÆt khèi lîng hiÖn vËt 3.3.1. Ph©n tÝch tèc ®é t¨ng trëng vµ kh¶ n¨ng t¨ng trëng cña s¶n xuÊt §©y lµ mét néi dung ph©n tÝch rÊt quan träng nh»m thÊy ®îc t×nh tr¹ng hiÖn t¹i cña s¶n xuÊt ®ang ë ®©u vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña nã sÏ tíi ®©u, vµ cuèi cïng lµ cÇn ®Þnh híng nã sao cho cã lîi nhÊt vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ cho doanh nghiÖp. §Ó ph©n tÝch cã thÓ dïng c¸c chØ sè tèc ®é ph¸t triÓn ®Þnh gèc vµ chØ sè tèc ®é ph¸t triÓn liªn hoµn, nghiªn cøu c¸c d·y sè liÖu vÒ khèi lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra, khèi lîng s¶n phÈm ®· tiªu thô, hoÆc kÕt hîp víi c¸c chØ tiªu gi¸ trÞ s¶n lîng. ë ®©y nªn dïng c¶ ph¬ng ph¸p biÓu ®å ®Ó biÓu diÔn c¸c chØ tiªu theo thêi gian. §èi víi mçi lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh, viÖc ph©n tÝch tèc ®é t¨ng trëng cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn ph©n tÝch chu kú sèng cña s¶n phÈm. Nh ®· biÕt, mét s¶n phÈm s¶n xuÊt vµ tiªu thô thêng tr¶i qua c¸c pha trong chu kú sèng cña nã lµ pha triÓn khai, pha t¨ng trëng, pha b·o hßa vµ cuèi cïng lµ pha suy tho¸i. ViÖc ph©n tÝch ph¶i x¸c ®Þnh ®îc s¶n phÈm hiÖn nay ®ang n»m trong giai ®o¹n nµo ®Ó cã nh÷ng ®èi ph¸p thÝch hîp. Riªng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp khai th¸c má, c¸ch ®Æt vÊn ®Ò cã kh¸c trªn do ®Æc ®iÓm lµ trong suèt thêi gian tån t¹i nã chØ s¶n xuÊt ra mét lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu. Do vËy kh«ng thÓ ®¬n gi¶n ®Æt vÊn ®Ò thay ®æi lo¹i s¶n phÈm. ë ®©y viÖc ph©n tÝch tèc ®é t¨ng trëng cña s¶n xuÊt sÏ ®îc liªn hÖ víi c¸c thêi kú ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nãi chung trong nh÷ng hoµn c¶nh kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, sù ph¸t triÓn cña 36 s¶n xuÊt thêng còng tr¶i qua nh÷ng giai ®o¹n cã tÝnh chu kú, mµ ngêi ta gäi lµ chu kú kinh doanh. Nã còng bao gåm c¸c giai ®o¹n t¨ng trëng - phån thÞnh - suy tho¸i vµ phôc håi. ë mçi giai ®o¹n ®ã mçi chØ tiªu vÒ s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh vÒ sù biÕn ®éng vµ xu thÕ biÕn ®éng. Cã thÓ ®i s©u h¬n ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm nµy trong phÇn ph©n tÝch hiÖu qu¶ vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn. Riªng ë ®©y, khi ph©n tÝch sù t¨ng trëng cña khèi lîng s¶n xuÊt, ngoµi viÖc x¸c ®Þnh ®iÓm tån t¹i cña nã, cßn cÇn ph©n tÝch xem ®©u lµ do xu thÕ kh¸ch quan cña hoµn c¶nh kinh tÕ x· héi nãi chung, cña quy luËt riªng trong chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp ®©u lµ do nh÷ng u nhîc ®iÓm cña doanh nghiÖp trong nh÷ng giai ®o¹n kinh doanh võa qua. ë ®©y, mét c©u hái rÊt cã ý nghÜa ®îc ®Æt ra lµ: VËy th× doanh nghiÖp cã nªn t¨ng cêng møc ®é s¶n xuÊt n÷a kh«ng, vµ t¨ng ®Õn bao nhiªu lµ tèt nhÊt trong ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i? §Ó tr¶ lêi c©u hái ®ã, cÇn ph¶i ph©n tÝch ®Ó x¸c ®Þnh ®îc ®iÓm hßa vèn cña s¶n xuÊt, mµ ë ®ã s¶n lîng s¶n xuÊt vµ tiªu thô cho phÐp doanh nghiÖp cã thÓ thu håi ®îc chi phÝ s¶n xuÊt ®· bá ra . Ta biÕt r»ng, ®iÓm hßa vèn ®¹t ®îc khi doanh thu tiªu thô b»ng tæng chi phÝ kinh doanh (tæng gi¸ thµnh), tøc lµ: TDT = TCF TriÓn khai c«ng thøc vµ sau mét vµi biÕn ®æi ta cã: Cc® + C®/v6® = G®/v . Q Qhv = Cc® G®v - C®/vb® Trong ®ã: Cdbd/ v - Chi phÝ biÕn ®æi tÝnh cho 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm tiªu thô. C«ng thøc trªn cho biÕt víi møc chi phÝ nhÊt ®Þnh vµ gi¸ b¸n dù ®Þnh lµ bao nhiªu th× ph¶i s¶n xuÊt Ýt nhÊt lµ bao nhiªu s¶n phÈm th× míi hßa vèn ®îc. 37 VÝ dô: §Ó ®¬n gi¶n ta lÊy vÝ dô mét doanh nghiÖp má dù kiÕn s¶n xuÊt vµ tiªu thô than nguyªn khai (xÐt trong ng¾n h¹n) víi 3 ph¬ng ¸n dù ®Þnh vÒ gi¸ b¸n b×nh qu©n nh sau (B¶ng 3.2): PA1 PA2 220.000 200.000 180.000 120.000 120.000 120.000 450.000 560.000 780.000 Tæng chi phÝ cè ®Þnh, tû ®. 45 45 45 Tæng doanh thu, tû ®. 99 112 140,4 ChØ tiªu Ph¬ng PA3 ¸n Gi¸ b¸n, ®/tÊn Chi phÝ ®/tÊn biÕn ®æi, S¶n lîng tiªu thô, tÊn Tõ ®ã ta x¸c ®Þnh s¶n lîng øng víi ®iÓm hßa vèn ë c¸c møc gi¸ nh sau: - Víi møc gi¸ 220.000 ®/T: Qhv = 45.109 220000 120000 = 450.000 tÊn - Víi møc gi¸ 200.000 ®/T Qhv = 45.109 220000 120000 = 562.500 tÊn - Víi møc gi¸ 180.000 ®/T Qhv = 45. 109 180.000 120.000 = 750.000 T Nh vËy ë trêng hîp thø nhÊt doanh nghiÖp sÏ võa hßa vèn. Trêng hîp thø hai lµ mét ph¬ng ¸n lç (Cã thÓ tÝnh ®îc møc lç lµ 0,2 tû ®ång). Ph¬ng ¸n 3 cã s¶n lîng dù kiÕn cao h¬n s¶n lîng hoµ vèn vµ sÏ cho møc l·i dù kiÕn lµ 1,8 tû ®ång. 38 NÕu tÝnh to¸n cho mét lo¹t gi¸ trong giíi h¹n thÞ trêng chÊp nhËn ®îc, vµ tÝnh l¹i lîi nhuËn, cã thÓ thÊy víi møc gi¸ vµ s¶n lîng ë ®©u sÏ cho lîi nhuËn lµ cao nhÊt. VÒ mÆt lý thuyÕt, ®ã chÝnh lµ n¬i thu nhËp biªn b»ng chi phÝ biªn cña kinh doanh. §Ó gi¶i vµ t×m s¶n lîng tèi u, còng cã thÓ ¸p dông bµi to¸n quy ho¹ch tuyÕn tÝnh víi hµm môc tiªu lµm cùc ®¹i lîi nhuËn vµ mét hÖ thèng c¸c rµng buéc, cßn Èn trong hµm môc tiªu lµ s¶n lîng theo c¸c mÆt hµng hoÆc khu vùc s¶n xuÊt. 3.3.2. Ph©n tÝch khèi lîng s¶n xuÊt theo nguån s¶n lîng vµ ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ. §©y lµ mét ®Æc ®iÓm ®¸ng chó ý ®èi víi c¸c doanh nghiÖp má. VÝ dô s¶n phÈm than nguyªn khai ®èi víi mét doanh nghiÖp má hiÖn nay cã thÓ gåm c¸c nguån sau: + Than khai th¸c hÇm lß, gåm:  Khai th¸c tõ c¸c lß chî  LÊy trong qu¸ tr×nh ®µo lß chuÈn bÞ.  LÊy trong qu¸ tr×nh söa ch÷a vµ b¶o tr×nh ngÇm vµ ®êng lß. dìng c¸c c«ng + Khai th¸c lé thiªn (cã thÓ b»ng c«ng nghÖ khai th¸c lé thiªn chÝnh quy hoÆc khai th¸c lé vØa). + Than tËn thu + Than mua gom v.v... Môc ®Ých ph©n tÝch theo lo¹i nguån s¶n lîng lµ nh»m thÊy ®îc tû träng cña c¸c nguån ®ã trong khèi lîng s¶n phÈm chung, ®¸nh gi¸ kÕt cÊu hîp lý vµ ¶nh hëng cña viÖc ph¸ vì kÕt cÊu ®ã ®Õn s¶n lîng chung, còng nh xu híng vÒ lo¹i nguån s¶n lîng trong t¬ng lai. Ta cã thÓ kÕt cÊu b¶ng sè liÖu ph©n tÝch díi d¹ng sau (B¶ng 3.3) B¶ng 3.3 KÕ ho¹ch Thùc tÕ Chªnh lÖch 39 Lo¹i s¶n lîng (Nguån) Sè lîng Tû trän g Sè lîng Tû trän g Sè lîng Tû trän g ... ... ... ... ... ... ... VÝ dô, khi ph©n tÝch mét má hÇm lß ta thÊy tû träng cña than ®µo lß qu¸ lín th× râ rµng ®©y lµ mét hiÖn tîng bÊt thêng. Nh÷ng lý do cã thÓ cã lµ do c«ng t¸c chuÈn bÞ s¶n xuÊt lµm cha tèt, thiÕu diÖn s¶n xuÊt dù tr÷, hoÆc do mÊt c©n ®èi gi÷a ®µo lß ®¸ vµ ®µo lß than... Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch còng cÇn chØ ra ®îc xu híng chiÕm u thÕ cña c¸c nguån s¶n lîng nµo ®ã ®Ó cã híng ®Çu t thÝch ®¸ng. Còng t¬ng tù, ta ph©n tÝch sù h×nh thµnh s¶n lîng chung ®îc s¶n xuÊt, chÕ t¹o theo nh÷ng ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n c¸c ph¬ng ph¸p khai th¸c ®èi víi doanh nghiÖp khai th¸c má, c«ng nghÖ ®µo lß víi doanh nghiÖp x©y dùng má, c«ng nghÖ tuyÓn víi doanh nghiÖp tuyÓn kho¸ng, ph¬ng ph¸p gia c«ng chÕ t¹o víi ngµnh c¬ khÝ v.v... Môc ®Ých ph©n tÝch lµ nh»m nghiªn cøu tû träng s¶n lîng theo mçi ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ, ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ vµ triÓn väng ¸p dông cña chóng trong doanh nghiÖp, t×m ra nh÷ng ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ hîp lý nhÊt trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ. §Ó ph©n tÝch, mét mÆt so s¸nh s¶n lîng vµ tû träng s¶n lîng cña mçi ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ, mÆt kh¸c liªn hÖ chóng víi c¸c chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt ®Æc trng. Nh÷ng con sè ®Ó so s¸nh cã thÓ lµ c¸c møc kinh tÕ kü thuËt, c¸c chØ tiªu t¬ng tù ë c¸c doanh nghiÖp kh¸c, c¸c sè liÖu thö nghiÖm vÒ c«ng nghÖ míi hoÆc c¸c ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn ®ang ®îc ¸p dông. VÝ dô vÒ b¶ng ph©n tÝch (B¶ng 3.4 vµ 3.5): 40 B¶ng 3.4 Ph©n tÝch s¶n lîng theo ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ Ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ S¶n lîng s¶n phÈm KH ... ... TT ... Tû träng  ... KH ... TT ... B¶ng 3.5 - So s¸nh c¸c chØ tiªu KT-KT theo ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ C¸c chØ tiªu kinh tÕ - kü thuËt Ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ Cêng ®é s¶n xuÊt N¨ng suÊt lao ®éng Hao phÝ vËt liÖu chñ yÕu Gi¸ thµnh ph©n xëng ... ... ... ... ... Còng cÇn lu ý r»ng nãi chung trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng, mét doanh nghiÖp kh«ng nªn ¸p dông ®ång thêi nhiÒu ph¬ng ph¸p c«ng nghÖ ®Ó s¶n xuÊt ra mét lo¹i s¶n phÈm, v× nh vËy sÏ khã kh¨n cho qu¶n lý c¶ vÒ tæ chøc vµ kü thuËt. 3.3.3. Ph©n tÝch s¶n lîng theo c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt Sù ®ãng gãp cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt trong doanh nghiÖp vµo s¶n lîng chung cã thÓ ë 2 d¹ng: - Cïng song song s¶n xuÊt ra s¶n phÈm hµng ho¸. - §¶m nhËn c¸c c«ng ®o¹n hoÆc s¶n xuÊt c¸c bé phËn, chi tiÕt thµnh phÈm. §èi víi 2 trêng hîp ®ã c¸ch ph©n tÝch cã nh÷ng nÐt gièng nhau vµ kh¸c nhau. Sù gièng nhau lµ qua ph©n tÝch ph¶i ®¸nh gi¸ ®îc møc ®é ®ãng gãp cña mçi ®¬n vÞ bé phËn trong thµnh qu¶ chung, x¸c ®Þnh c¸c ®¬n vÞ tiªn tiÕn vµ yÕu kÐm nh»m cã biÖn ph¸p phæ biÕn kinh nghiÖm tiªn tiÕn vµ kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu. Cßn sù kh¸c nhau lµ trêng hîp thø nhÊt ph©n tÝch chñ yÕu b»ng so s¸nh khèi lîng s¶n xuÊt vµ tû träng s¶n phÈm cña c¸c ®¬n vÞ, cã liªn hÖ ®Õn c¸c tiÒm n¨ng mµ hä cã vµ ®· sö dông; 41 trêng hîp thø hai phøc t¹p h¬n - cÇn so s¸nh s¶n phÈm cña mçi ®¬n vÞ ®ã víi møc yªu cÇu cña nhiÖm vô s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®¶m b¶o sù c©n ®èi ®ång bé cña toµn bé d©y chuyÒn s¶n xuÊt. §èi víi c¸c doanh nghiÖp má hÇm lß, lÊy ®¬n vÞ ®Ó ph©n tÝch lµ c¸c ph©n xëng (khu vùc) khai th¸c vµ chØ tiªu ph©n tÝch lµ s¶n lîng cña c¸c khu vùc ®ã. ChØ tiªu ph©n tÝch cã thÓ ®îc chi tiÕt theo c¸c lß chî, theo nguån s¶n lîng vµ theo thêi gian. §èi víi c¸c doanh nghiÖp má lé thiªn c¸c ph©n xëng s¶n xuÊt chÝnh (c«ng trêng) cã thÓ ®îc tæ chøc theo giai ®o¹n c«ng nghÖ (c«ng trêng khoan, xóc, vËn t¶i, b·i th¶i ...) hoÆc theo khu vùc ®Þa lý, trong ®ã mçi c«ng trêng cã tÊt c¶ c¸c kh©u s¶n xuÊt chÝnh. V× vËy tïy theo trêng hîp mµ ¸p dông c¸ch ph©n tÝch cho phï hîp. C¸c doanh nghiÖp x©y dùng má hÇm lß cã thÓ ph©n thµnh c¸c khu vùc (ph©n xëng) ®µo lß, vËn t¶i, chuÈn bÞ vËt liÖu chèng v.v... T¬ng tù nh vËy ®èi víi c¸c doanh nghiÖp tuyÓn kho¸ng hoÆc c¬ khÝ má. Riªng ®èi víi lo¹i doanh nghiÖp nh c¬ khÝ má, viÖc ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt theo c¸c ®¬n vÞ g¾n liÒn víi ph©n tÝch tÝnh chÊt ®ång bé cña s¶n phÈm. TÝnh chÊt ®ång bé cña s¶n xuÊt s¶n phÈm thÓ hiÖn ë sù c©n ®èi vÒ sè lîng vµ chÊt lîng c¸c chi tiÕt, bé phËn ®îc s¶n xuÊt, chÕ t¹o ë c¸c ph©n xëng, ®¬n vÞ kh¸c nhau cña doanh nghiÖp. Sù mÊt c©n ®èi sÏ dÉn ®Õn c¶ doanh nghiÖp cã thÓ kh«ng hoµn thµnh nhiÖm vô s¶n xuÊt, trong khi ë ®©u ®ã l¹i cã sù thõa gi¶ t¹o, ø ®äng cña c¸c bé phËn chi tiÕt s¶n phÈm, g©y ø ®äng vèn vµ phøc t¹p cho qu¸ tr×nh qu¶n lý s¶n xuÊt. VÝ dô vÒ b¶ng sè liÖu ph©n tÝch tÝnh chÊt ®ång bé cña s¶n xuÊt theo lo¹i chi tiÕt bé phËn (B¶ng 3.6) 42 Ph©n tÝch tÝnh chÊt ®ång bé cña s¶n xuÊt B¶ng 3.6 KÕ ho¹ch s¶n xuÊt (1000 ®/vÞ SP) Tªn chi tiÕt, bé phËn Sè chi tiÕt cÇn cho 1SP Tæn g sè chi tiÕt cÇn cho l¾p r¸p Dù tr÷ cho kú sau 1 2 3 ---- Thùc tÕ (925 ®/vÞ SP) Tån KÕ Thùc kho ho¹ch tÕ SX ®Çu SX trong kú trong kú (Dù kú kiÕn) 4 (1).KH 5 6 Tån kho thùc tÕ ®Çu kú Sè lîng 7 8 9 (6+7 ) (8/2) (2+34) Sè cã thÓ dïng Sö dông % so trong kú víi sè cÇn cã Dù tr÷ thùc tÕ cuèi kú Sè lîng +/so víi kÕ ho¹c h % so víi kÕ ho¹ch 11 12 13 (810) (113) (12/3).1 10 00 A 2 2000 150 60 2090 1800 50 1850 92,5 1850 0 -150 -100 B 3 3000 225 300 2925 4000 300 4300 143, 3 2775 1525 130 0 +577 43 C v.v.. .. .. 44 Néi dung nµy cã thÓ më réng h¬n n÷a lµ cho c¸c lo¹i c«ng t¸c, c¸c kh©u cña d©y chuyÒn c«ng nghÖ, ph©n tÝch tÝnh ®ång bé vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt s¶n phÈm... sÏ ®îc tr×nh bµy ë phÇn sau. Riªng ë ®©y cÇn t×m nguyªn nh©n mÊt c©n ®èi vÒ s¶n xuÊt bé phËn vµ chi tiÕt thµnh phÈm theo c¸c híng sau:  TÝnh ®ång bé cña viÖc cung øng vËt t kü thuËt.  TÝnh c©n ®èi vÒ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt bé phËn chi tiÕt.  ChÕ ®é c«ng t¸c, tæ chøc s¶n xuÊt vµ lao ®éng ë c¸c bé phËn ®ã. 3.3.4. Ph©n tÝch t×nh h×nh s¶n xuÊt theo lo¹i mÆt hµng Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung tõ trªn xuèng nh tríc kia, quan ®iÓm ph©n tÝch vÒ s¶n xuÊt theo mÆt hµng lµ nh sau: ®¶m b¶o mÆt hµng lµ nhiÖm vô b¾t buéc cña doanh nghiÖp; khi xÐt viÖc hoµn thµnh kÕ ho¹ch mÆt hµng, ngêi ta kh«ng lÊy mÆt hµng vît kÕ ho¹ch bï cho nh÷ng mÆt hµng kh«ng ®¹t kÕ ho¹ch. VÒ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch - chØ so s¸nh c¸c mÆt hµng thùc tÕ ®· s¶n xuÊt víi sè kÕ ho¹ch ®· ®îc duyÖt. Kh«ng ®i s©u ph©n tÝch nguyªn nh©n t¹i sao l¹i nh vËy, ta cã thÓ thÊy r»ng c¸ch ph©n tÝch nh trªn vÉn cßn cã thÓ ¸p dông trong mét sè trêng hîp, khi mét sè mÆt hµng lµ quan träng, thiÕt yÕu, ®îc nhµ níc ®Æt hµng vµ giao thµnh chØ tiªu ph¸p lÖnh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp. Cßn nãi chung, cÇn cã mét c¸ch nh×n ph¬ng ph¸p ph©n tÝch mÆt hµng theo híng linh ho¹t h¬n, g¾n víi thÞ trêng h¬n. Nh vËy, khèi lîng s¶n phÈm theo c¸c lo¹i mÆt hµng vµ c¬ cÊu cña chóng trong tæng sè s¶n phÈm hµng ho¸ thùc tÕ cÇn ®îc ph©n tÝch, so s¸nh víi nh÷ng con sè sau: + Sè lîng s¶n phÈm cña c¸c mÆt hµng vµ c¬ cÊu tèi u ®èi víi doanh nghiÖp, cã xÐt ®Õn ®iÒu kiÖn rµng buéc do ®iÒu kiÖn tù nhiªn hoÆc c«ng nghÖ s¶n xuÊt. Lý do lµ 45 trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ kú ph©n tÝch, bao giê doanh nghiÖp còng cã mét sè mÆt hµng nµo ®ã lµ cã lîi h¬n c¶ vÒ mÆt hiÖu qu¶ kinh tÕ. Râ rµng ®ã lµ nh÷ng mÆt hµng mµ doanh nghiÖp muèn s¶n xuÊt nhÊt. Tuy nhiªn, cha xÐt tíi yÕu tè thÞ trêng, th× ngay trong lßng doanh nghiÖp ®· cã nh÷ng rµng buéc khiÕn doanh nghiÖp ph¶i h¹n chÕ møc mong muèn tèi u vÒ mÆt hµng cña m×nh l¹i. §ã lµ nh÷ng rµng buéc do ®iÒu kiÖn tù nhiªn hoÆc do c«ng nghÖ s¶n xuÊt t¹o nªn. VÝ dô mét doanh nghiÖp má dï rÊt mong muèn vµ cã thÞ trêng tiªu thô than côc xuÊt khÈu víi gi¸ cao h¬n h¼n c¸c mÆt hµng kh¸c, th× còng kh«ng thÓ kh«ng s¶n xuÊt c¸c lo¹i than c¸m b¸n víi gi¸ nhiÒu khi thÊp h¬n gi¸ thµnh. Do ®Æc ®iÓm tù nhiªn, bao giê chóng còng chiÕm mét tû träng nhÊt ®Þnh trong c¬ cÊu mÆt hµng. + Sè lîng s¶n phÈm cña c¸c mÆt hµng vµ c¬ cÊu theo kh¶ n¨ng tiªu thô trªn thÞ trêng. §©y lµ con sè so s¸nh cã ý nghÜa h¬n c¶, thÓ hiÖn khÈu hiÖu cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng: "B¸n c¸i ngêi ta cÇn", chø kh«ng ph¶i chØ "B¸n c¸i mµ m×nh cã". Muèn cã ®îc c¸c sè liÖu nµy, c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®Çu t cho c«ng t¸c nghiªn cøu vµ dù b¸o thÞ trêng. Ph¶i tæ chøc thu thËp c¸c th«ng tin kinh tÕ vµ tæ chøc xö lý ®Ó cã ®îc nh÷ng kÕt luËn ®óng ®¾n. VÝ dô do trªn thÞ trêng gi¸ ®iÖn n¨ng t¨ng, nh©n d©n chuyÓn sang ®un nÊu b»ng than, ®· më réng thªm thÞ trêng tiªu thô than; hoÆc sù trë l¹i ho¹t ®éng hÕt c«ng suÊt cña c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn sÏ t¹o thªm kh¶ n¨ng tiªu thô cho mét sè mÆt hµng. §Ó x¸c ®Þnh mét c¬ cÊu s¶n phÈm phï hîp, cÇn tiÕn hµnh ph©n lo¹i thÞ trêng ®Ó nghiªn cøu, ch¼ng h¹n cã thÓ ph©n ra: nh÷ng thÞ trêng truyÒn thèng vµ thÞ trêng míi, thÞ trêng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau, thÞ trêng theo l·nh thæ ®Þa lý v.v... + Khèi lîng s¶n phÈm theo mÆt hµng vµ c¬ cÊu mÆt hµng kÕ ho¹ch. Muèn c¸c con sè so s¸nh nµy cã ý nghÜa thùc sù, c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®æi míi ph¬ng ph¸p kÕ ho¹ch hãa. KÕ ho¹ch mÆt hµng ph¶i lµ mét sù c©n ®èi tæng hîp, tÝnh to¸n khoa häc trªn c¸c mÆt cña s¶n xuÊt kinh doanh, ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp ®¹t hiÖu qu¶ cao 46 nhÊt trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ. Cô thÓ lµ kÕ ho¹ch mÆt hµng ph¶i c©n ®èi gi÷a kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp víi nhu cÇu cña thÞ trêng, víi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, c«ng nghÖ s¶n xuÊt, kh¶ n¨ng ®¸p øng vÒ vËt t kü thuËt v.v... KÕ ho¹ch ph¶i ®îc chØ ®¹o thùc hiÖn thêng xuyªn, cã biÖn ph¸p uèn n¾n c¸c sai lÖch, vµ ®iÒu chØnh khi cÇn thiÕt. 3.3.5. Ph©n tÝch ¶nh hëng cña chÊt lîng c«ng t¸c ®Õn khèi lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ChÊt lîng c«ng t¸c hiÓu theo nghÜa réng bao gåm mäi ho¹t ®éng trong s¶n xuÊt kinh doanh, cña mäi bé phËn vµ trong tÊt c¶ c¸c kh©u. ë ®©y ta chØ giíi h¹n ë viÖc ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña chÊt lîng nh÷ng lo¹i c«ng t¸c phôc vô cho viÖc s¶n xuÊt ra s¶n phÈm. VÝ dô ë doanh nghiÖp má nh chÊt lîng c«ng t¸c ®µo lß, th«ng giã, cung cÊp n¨ng lîng, phôc vô c¬ ®iÖn, chÊt lîng c«ng t¸c ë c¸c g¬ng lß khai th¸c vµ chuÈn bÞ v.v... ChÊt lîng c¸c lo¹i c«ng t¸c thÓ hiÖn b»ng nhiÒu chØ tiªu kh¸c nhau vµ khã cã thÓ lËp kÕ ho¹ch, v× vËy kh«ng cã sè liÖu kÕ ho¹ch cho ph©n tÝch. §Ó kh¾c phôc ngêi ta dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch gi¸n tiÕp. Cô thÓ lµ chÊt lîng c«ng t¸c ®îc ph©n tÝch th«ng qua c¸c sù cè x¶y ra ngoµi tiÕn tr×nh b×nh thêng, g©y ¸ch t¾c cho s¶n xuÊt vµ ¶nh hëng ®Õn khèi lîng s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. Nh vËy, ë ®©u chÊt lîng c«ng t¸c tèt, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt sÏ ®îc liªn tôc, nhÞp nhµng; vµ ngîc l¹i. VÝ dô vÒ b¶ng ph©n tÝch c¸c sù cè (B¶ng 3.7): B¶ng 3.7 Ph©n tÝch c¸c sù cè Kú tríc Lo¹i sù cè Sè lÇn Thêi x¶y ra gian sù cè ngõng s¶n xuÊt Kú ph©n tÝch ¶nh h- Sè lÇn Thêi ¶nh hëng x¶y ra gian ëng ®Õn sù cè ngõng ®Õn s¶n ls¶n s¶n lîng xuÊt îng 47 Sù cè ®æ lß Sù cè c¬ ®iÖn Sù cè vËn t¶i v.v... Tæng céng Qua ph©n tÝch nh vËy sÏ thÊy ®îc ë c¸c kh©u nµo, bé phËn nµo chÊt lîng c«ng t¸c lµ yÕu kÐm nhÊt ®Ó cã biÖn ph¸p tËp trung kh¾c phôc. 3.3.6. Ph©n tÝch chÊt lîng s¶n phÈm Cïng víi lo¹i mÆt hµng, mÉu m· s¶n phÈm, th× chÊt lîng s¶n phÈm lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm trªn thÞ trêng. Ngµy nay víi thÞ hiÕu tiªu dïng hiÖn ®¹i, ®ßi hái hµng ho¸ b¸n ra ph¶i cã chÊt lîng cao, th× ®iÒu nµy cµng cã ý nghÜa. Doanh nghiÖp thêng xuyªn quan t©m n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm còng cã nghÜa lµ gi÷ v÷ng uy tÝn, duy tr× vµ t¨ng cêng søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng, ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn, t¨ng tèc ®é chu chuyÓn vèn vµ n©ng cao doanh lîi. Trªn toµn x· héi, viÖc n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm cã ý nghÜa to lín trong viÖc gi¶m chi phÝ lao ®éng x· héi, n©ng cao møc sèng thùc tÕ cña nh©n d©n. Sau ®©y lµ mét sè néi dung ph©n tÝch chÊt lîng s¶n phÈm: a- Tû träng thø h¹ng s¶n phÈm Ch¼ng h¹n cã b¶ng ph©n tÝch sau: B¶ng ph©n tÝch thø h¹ng s¶n phÈm B¶ng 3.8 Kú tríc Kú ph©n tÝch 48 KÕ ho¹ch Thø h¹ng s¶n phÈm S¶n lîng Tû träng % S¶n lîng Tû träng % Thùc tÕ S¶n lîng Tû träng % Lo¹i I Lo¹i II b- HÖ sè phÈm cÊp HÖ sè phÈm cÊp b×nh qu©n c¸c s¶n phÈm cã thÓ x¸c ®Þnh theo biÓu thøc: Hpc = Qi.gi Qigo Trong ®ã: Hpc - hÖ sè phÈm cÊp b×nh qu©n Qi - s¶n lîng s¶n phÈm thuéc cÊp i i = (1  n ) chØ sè lo¹i phÈm cÊp s¶n phÈm. gi - gi¸ b¸n ®¬n vÞ s¶n phÈm phÈm cÊp i go - gi¸ b¸n s¶n phÈm lo¹i I (cao nhÊt) Nh vËy nÕu hÖ sè phÈm cÊp cµng gÇn 1 th× chøng tá chÊt lîng s¶n phÈm cµng cao. Cã thÓ x¸c ®Þnh møc ®é gi¶m cña gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra do chÊt lîng s¶n phÈm thÊp díi lo¹i 1 theo biÓu thøc: Gcl = ( H tt pc - kh H pc ).Qtt. , ®ång Trong ®ã: Gcl - møc ¶nh hëng cña chÊt lîng s¶n phÈm thay ®æi ®Õn gi¸ trÞ s¶n lîng, ®ång. kh H tt pc vµ H pc - t¬ng øng lµ hÖ sè phÈm cÊp thùc tÕ vµ kh theo kÕ ho¹ch ( H pc =1) Qtt - tæng sè s¶n phÈm s¶n xuÊt ra go - gi¸ b¸n 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm lo¹i I. Còng cã thÓ x¸c ®Þnh møc ¶nh hëng nµy th«ng qua gi¸ b¸n, bëi v× víi chÊt lîng s¶n phÈm thay ®æi, doanh 49 nghiÖp cã thÓ ®¹t ®îc møc gi¸ b¸n ®îc thÞ trêng chÊp nhËn còng kh¸c ®i: Gcl = ( gtt bq - kh gbq ) .Qtt Trong ®ã: Gcl , Qtt - ®· gi¶i thÝch kh vµ gbq - t¬ng øng lµ gi¸ b¸n 1 ®¬n vÞ s¶n phÈm thùc tÕ vµ theo kÕ ho¹ch (øng víi chÊt lîng tiªu chuÈn) gtt bq c- Ph©n tÝch s¶n phÈm háng S¶n phÈm háng lµ nh÷ng s¶n phÈm lµm ra kh«ng ®óng quy c¸ch, tiªu chuÈn kü thuËt, kh«ng ®¶m b¶o tÝnh n¨ng sö dông nh quy ®Þnh, ph¶i söa l¹i hoÆc hñy bá. Th«ng thêng ngêi ta kh«ng lËp kÕ ho¹ch ®èi víi s¶n phÈm háng, trõ mét sè lo¹i h×nh doanh nghiÖp cã ®Æc ®iÓm riªng, vÝ dô ngµnh thñy tinh, chÕ biÕn n«ng s¶n v.v... ChØ tiªu dïng ®Ó ph©n tÝch lµ tû lÖ s¶n phÈm sai háng, ®îc tÝnh b»ng tû lÖ gi÷a khèi lîng s¶n phÈm sai háng vµ tæng sè lîng s¶n phÈm lµm ra. Trong trêng hîp nhiÒu lo¹i s¶n phÈm cã thÓ dïng thíc ®o gi¸ trÞ: Tsh  Csh .100, % Zsh Trong ®ã: Tsh - tû lÖ sai háng s¶n phÈm Csh - chi phÝ vÒ s¶n phÈm sai háng, bao gåm c¶ s¶n phÈm háng kh«ng söa ch÷a ®îc vµ söa ch÷a ®îc. Zhh - Gi¸ thµnh c«ng xëng cña s¶n phÈm hµng ho¸. Ph©n tÝch s¶n phÈm sai háng ph¶i tiÕn hµnh cho tõng lo¹i s¶n phÈm vµ toµn bé, bëi v× nhiÒu khi do c¬ cÊu s¶n phÈm thay ®æi nªn cã thÓ cho kÕt luËn sai lÇm nÕu chØ xÐt riªng tõng lo¹i s¶n phÈm. Qua sè liÖu vµ tÝnh to¸n tõ b¶ng sè liÖu 3.9. cho thÊy trªn ph¹m vi toµn doanh nghiÖp tû lÖ s¶n phÈm sai háng tÝnh b»ng chØ tiªu gi¸ trÞ t¨ng lªn mÆc dï tõng s¶n phÈm 50 th× kh«ng thay ®æi. §ã lµ do c¬ cÊu mÆt hµng thay ®æi (ë ®©y tû träng s¶n phÈm B ®· t¨ng so víi kú tríc). B¶ng 3.9 Ph©n tÝch s¶n phÈm sai háng §¬n vÞ: Ngh×n ®ång S¶n phÈ m GTCX cña Chi phÝ vÒ Tû lÖ háng c¸ Tû lÖ háng SF hµng s¶n phÈm biÖt, % b×nh qu©n ho¸ háng Kú Kú Kú Kú tríc PT tríc PT 1 2 3 4 A 150 2000 (%) Kú tríc Kú PT Kú tríc Kú PT 5 6=(2/4) % 7=(5/3 )% 8=(4/2) % 9=(5/3) % 50 66 3,3 3,3 4500 100 180 4,0 4,0 6500 150 246 3,75 3,78 0 B 250 0 400 0 §èi víi c¸c doanh nghiÖp má chÊt lîng s¶n phÈm hiÖn nay còng ®ang lµ mét vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt sèng cßn cña s¶n xuÊt kinh doanh. Còng ph¶i nhËn thÊy mét khã kh¨n kh¸ch quan cña doanh nghiÖp má lµ chÊt lîng s¶n phÈm phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nh c¸c tÝnh chÊt cña kho¸ng s¶n ë vØa nguyªn khèi, ®iÒu kiÖn æn ®Þnh cña vØa vµ ®Êt ®¸ v©y quanh. VÒ mÆt chñ quan, doanh nghiÖp má cã thÓ t¸c ®éng lµm t¨ng chÊt lîng s¶n phÈm theo nh÷ng híng nh: - C¶i tiÕn ph¬ng ph¸p khai th¸c nh»m gi¶m ®é vì vôn khi t¸ch kho¸ng s¶n khái nguyªn khèi; khai th¸c riªng c¸c ph©n líp nh»m lo¹i trõ ®Êt ®¸ kÑp; tÝnh to¸n c¸c th«ng sè má hîp lý ®Ó mét mÆt vÉn tiÕt kiÖm tµi nguyªn, mÆt kh¸c ®¶m b¶o an toµn vµ vÉn cho tû lÖ ®Êt ®¸ lÉn nhá nhÊt. - C¶i tiÕn c«ng nghÖ vËn chuyÓn ®Ó gi¶m tû lÖ vì vôn, v× theo kinh nghiÖm ®©y lµ mét kh©u g©y nªn sù vì vôn kh¸ cao. 51 - Phèi hîp khai th¸c ë c¸c khu vùc, c¸c vØa cã chÊt lîng kh¸c nhau ®Ó duy tr× sù æn ®Þnh chÊt lîng s¶n phÈm chung. TÊt nhiªn ®iÒu nµy ph¶i kh«ng ®îc ph¸ vì tuÇn tù khai th¸c hîp lý. - §Æc biÖt chó träng c«ng t¸c sµng tuyÓn. §Çu t thÝch ®¸ng cho trang bÞ kü thuËt vµ ¸p dông c«ng nghÖ sµng tuyÓn tiªn tiÕn. - Thêng xuyªn tiÕn hµnh c«ng t¸c kiÓm tra, nghiÖm thu vµ ph©n tÝch chÊt lîng s¶n phÈm. ¸p dông c¸c chÕ ®é tr¸ch nhiÖm vµ khuyÕn khÝch vËt chÊt, tinh thÇn nh»m n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm. ChÊt lîng s¶n phÈm ë c¸c doanh nghiÖp má than ®îc ®¸nh gi¸ th«ng qua c¸c chØ tiªu chñ yÕu sau:  §é tro cña than s¹ch  §é Èm  Tû lÖ ®Êt ®¸ lÉn  Tû lÖ lu huúnh  Tû lÖ than cã cì h¹t kh«ng ®óng quy c¸ch so víi tiªu chuÈn hµng ho¸. Trong nhiÒu trêng hîp cã thÓ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh chÊt lîng s¶n phÈm th«ng qua sè tiÒn mµ kh¸ch hµng thëng cho doanh nghiÖp v× chÊt lîng s¶n phÈm tèt, hoÆc sè tiÒn kh¸ch hµng ph¹t doanh nghiÖp do vi ph¹m hîp ®ång vÒ chÊt lîng s¶n phÈm. C¸ch ph©n tÝch nµy tuy lµ gi¸n tiÕp song kh¸ch quan, ph¶n ¶nh ®óng mèi quan hÖ thÞ trêng. 3.3.7. Ph©n tÝch tÝnh nhÞp nhµng cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm Trong thêi kú ph©n tÝch, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n phÈm ®îc coi lµ nhÞp nhµng nÕu nh nã ®¶m b¶o thêng xuyªn nhiÖm vô s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm. TÝnh nhÞp nhµng ®îc hiÓu theo nghÜa réng, chø kh«ng trïng lÆp víi nghÜa "®Òu ®Æn" mÆc dï nÕu s¶n xuÊt võa nhÞp nhµng võa ®Òu ®Æn th× ®ã lµ ®iÒu tèt (do vËy ngêi ta cßn gäi ®ã lµ nhÞp ®iÖu cña s¶n xuÊt). 52 §Ó ph©n tÝch tÝnh nhÞp nhµng cña s¶n xuÊt, cÇn ph©n kú ph©n tÝch ra thµnh c¸c kú nhá vµ xÐt møc ®é thùc hiÖn nhiÖm vô s¶n xuÊt trong c¸c kú ®ã. VÝ dô: chia n¨m thµnh c¸c th¸ng, th¸ng thµnh c¸c ngµy... cßn ®èi tîng ph©n tÝch cã thÓ lµ doanh nghiÖp, ph©n xëng, tæ, ®éi hoÆc c¸c kh©u trong d©y chuyÒn s¶n xuÊt. Sè liÖu ph©n tÝch gåm s¶n lîng (khèi lîng c«ng t¸c) thùc tÕ vµ kÕ ho¹ch trong c¸c kú ®èi chiÕu víi nhau c¶ b»ng sè tuyÖt ®èi vµ t¬ng ®èi, råi dïng mét trong 2 ph¬ng ph¸p sau ®Ó ®¸nh gi¸: 1. Ph¬ng ph¸p biÓu ®å: Cã u ®iÓm lµ dÔ nhËn thÊy, b»ng c¸ch ®èi chiÕu sù sai lÖch gi÷a ®êng thùc tÕ vµ kÕ ho¹ch. Tuy nhiªn c¸ch nµy kh«ng cho mét kÕt qu¶ ®Þnh lîng chÝnh x¸c. a. BiÓu ®å dïng sè tuyÖt ®èi (H×nh 3.1) Q,tÊn 1 2 3 4 5 6 KÕho¹ch 7 8 9 10 11 Th¸ng 12 Thùc hiÖn H×nh 3.1: BiÓu ®å ph©n tÝch tÝnh nhÞp nhµng (dïng sè tuyÖt ®èi) b) BiÓu ®å dïng sè t¬ng ®èi (H×nh 3.2) 53 %, tû lÖthùc hiÖn 100,% 1 2 3 4 5 6 KÕho¹ch 7 8 9 10 11 12Th¸ng Thùc hiÖn H×nh 3.2: BiÓu ®å ph©n tÝch tÝnh nhÞp nhµng (dïng sè t¬ng ®èi) Nãi chung c¸ch ®¸nh gi¸ trªn biÓu ®å lµ: ®êng s¶n lîng thùc tÕ cµng s¸t ®êng kÕ ho¹ch cµng tèt. 2. Ph¬ng ph¸p dïng hÖ sè nhÞp nhµng. TÝnh chÊt nhÞp nhµng cã thÓ ®¸nh gi¸ th«ng qua hÖ sè nhÞp nhµng nh sau: k 100.n0   mi i 1 H nn  100.n Trong ®ã: no - sè ngµy trong th¸ng (hoÆc th¸ng trong n¨m) mµ doanh nghiÖp hoµn thµnh vµ vît møc kÕ ho¹ch s¶n xuÊt. mi - Tû lÖ % ®¹t kÕ ho¹ch s¶n xuÊt ®èi víi nh÷ng ngµy (hoÆc th¸ng) mµ doanh nghiÖp kh«ng hoµn thµnh kÕ ho¹ch. n - Sè ngµy trong th¸ng theo chÕ ®é c«ng t¸c (hoÆc sè th¸ng trong n¨m). Víi c¸ch tÝnh nµy, hÖ sè nhÞp nhµng cµng gÇn 1 cµng chøng tá tÝnh nhÞp nhµng cña s¶n xuÊt lµ cao. Còng cã thÓ tÝnh hÖ sè nhÞp nhµng theo mét d¹ng kh¸c cña biÓu thøc trªn nh sau: 54 Hn  qi  n0 .qkh n.qkh Trong ®ã: qi -tæng s¶n lîng thùc tÕ cña nh÷ng ngµy (hoÆc th¸ng mµ doanh nghiÖp kh«ng ®¹t kÕ ho¹ch). n0 vµ n - ®· gi¶i thÝch ë c«ng thøc trªn. qkh - s¶n lîng kÕ ho¹ch b×nh qu©n ngµy (hoÆc th¸ng). 3.4. Ph©n tÝch tÝnh chÊt c©n ®èi gi÷a s¶n xuÊt vµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt ë doanh nghiÖp khai th¸c má Trong phÇn nµy ta sÏ nghiªn cøu ph©n tÝch mét vÊn ®Ò mang tÝnh kh¸ ®Æc thï cña doanh nghiÖp khai th¸c má, ®ã lµ tÝnh c©n ®èi gi÷a s¶n xuÊt (khai th¸c) vµ c«ng t¸c chuÈn bÞ s¶n xuÊt. ChuÈn bÞ s¶n xuÊt hiÓu theo nghÜa réng rÊt ®a d¹ng, bao gåm nhiÒu mÆt ho¹t ®éng, nh cung øng vµ dù tr÷ vËt t kü thuËt, tæ chøc c¸c qu¸ tr×nh phôc vô nh»m ®¶m b¶o tËn dông thêi gian vµ c«ng suÊt thiÕt bÞ còng nh lao ®éng cña con ngêi, chuÈn bÞ vÒ vèn s¶n xuÊt v.v... ë ®©y ta sÏ giíi h¹n ph©n tÝch mét khÝa c¹nh trong ®ã. §ã lµ t×nh h×nh chuÈn bÞ th«ng qua c«ng t¸c ®µo lß vµ bãc ®Êt ®¸ cña c¸c doanh nghiÖp khai th¸c má do thêng xuyªn ph¶i duy tr× vµ t¨ng cêng n¨ng lùc s¶n xuÊt th«ng qua c«ng t¸c ®µo lß vµ bãc ®Êt ®¸. NhiÖm vô cña ph©n tÝch lµ nghiªn cøu t×nh h×nh c«ng t¸c chuÈn bÞ, ®¸nh gi¸ sù ®¸p øng cña nã víi c«ng t¸c khai th¸c theo yªu cÇu: c©n ®èi, ®¶m b¶o cho s¶n xuÊt liªn tôc, nhÞp nhµng tríc m¾t còng nh l©u dµi, vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. 3.4.1. Ph©n tÝch c«ng t¸c chuÈn bÞ vÒ mÆt khèi lîng Khèi lîng c«ng t¸c chuÈn bÞ ®èi víi má hÇm lß thÓ hiÖn ë sè mÐt lß ®µo ®îc trong kú. Sè liÖu ®Ó so s¸nh cã thÓ lµ sè kÕ ho¹ch, sè thùc tÕ kú tríc, sè cÇn thiÕt ®¶m c©n ®èi trong kú, sè cÇn thiÕt ®¶m b¶o c©n ®èi trong kú vµ kh¾c phôc mÊt c©n ®èi cña kú tríc. 55 §Ó ph©n tÝch, cÇn ph©n sè mÐt lß ®µo theo c«ng dông vµ tÝnh chÊt. VÝ dô cã b¶ng ph©n tÝch sau (B¶ng 3.10) B¶ng 3.10 Ph©n tÝch khèi lîng ®µo lß Lo¹i ®êng lß Lß ®µo theo Theo than tÝnh Lß ®µo theo ®¸ chÊt Lß than + ®¸ Theo Lß më vØa c«ng Lß chuÈn bÞ dông Lß khai th¸c Tæng sè Khèi lîng ®µo KH TT So s¸nh %  3300 5200 +1900 157,6 1650 1450 -200 87,9 14650 12700 -1950 86,7 6100 5500 -600 90,2 5800 4000 -1800 68,9 7700 9850 +2150 127,9 19600 19350 -250 98,7 Qua sè liÖu cña b¶ng ph©n tÝch cho thÊy trong kú doanh nghiÖp xÊp xØ ®¹t kÕ ho¹ch ®µo lß tæng sè. Tuy nhiªn ®· cã sù mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c lo¹i ®êng lß. Cô thÓ lµ doanh nghiÖp ®· thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®µo lß chñ yÕu nhê ®µo c¸c ®êng lß theo than (vît kÕ ho¹ch 57,6%). §ã lµ mét biÖn ph¸p ®èi phã dÔ d·i trong viÖc thùc hiÖn, song còng cã thÓ sÏ lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn mÊt c©n ®èi trong chuÈn bÞ s¶n xuÊt. §iÒu nµy còng cã thÓ thÊy râ khi ph©n tÝch c¸c ®êng lß theo c«ng dông: c¸c ®êng lß më vØa vµ chuÈn bÞ ®Òu kh«ng ®¹t kÕ ho¹ch, trong khi c¸c ®êng lß khai th¸c vît kÕ ho¹ch víi sè mÐt lß lµ 2150 mÐt. Qua ®ã xuÊt hiÖn vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. Ph¶i ch¨ng doanh nghiÖp tuy ®· quan t©m tíi c«ng t¸c chuÈn bÞ, song míi ch¹y theo nhu cÇu tríc m¾t, cha chó träng chuÈn bÞ l©u dµi? Cã nhiÒu nguyªn nh©n t¸c ®éng ®Õn khèi lîng mÐt lß ®µo, nh ®iÒu kiÖn má ®Þa chÊt, nhu cÇu khai th¸c, c«ng nghÖ vµ kü thuËt ®µo lß v.v.... nÕu trong kú doanh nghiÖp tiÕn hµnh c¶i tiÕn hÖ thèng khai th¸c, bè trÝ c¸c ®êng lß hîp lý h¬n, gi¶m khèi lîng mÐt lß ®µo mµ s¶n xuÊt vÉn 56 c©n ®èi, th× cã thÓ ®îc ®¸nh gi¸ lµ tèt. Trong trêng hîp nµy nªn ¸p dông ph¬ng ph¸p so s¸nh cã ®iÒu chØnh (®iÒu chØnh suÊt ®µo lß theo nhu cÇu ®µo lß míi). Tæng sè mÐt lß ®µo cña doanh nghiÖp má thêng ®îc h¹ch to¸n theo 2 nguån vèn: Vèn kiÕn thiÕt c¬ b¶n vµ vèn s¶n xuÊt. Do vËy trong trêng hîp cÇn thiÕt còng ph¶i ph©n tÝch theo nguån vèn ®µo lß. §Ó ph©n tÝch s©u h¬n cã thÓ ph©n c¸c ®êng lß theo khu vùc s¶n xuÊt, theo vØa vµ theo thêi gian trong kú ph©n tÝch ®Ó thÊy râ sù mÊt c©n ®èi trong ®µo lß x¶y ra ë ®©u vµ t¹i sao? Cßn ®Ó nghiªn cøu ¶nh hëng cña c¸c nh©n tè vÒ tæ chøc kü thuËt ®Õn khèi lîng lß ®µo, cã thÓ lÊy c¸c sè liÖu sau ®Ó ph©n tÝch: Sè g¬ng lß chuÈn bÞ b×nh qu©n (theo lo¹i lß, khu vùc vØa) tiÕn ®é b×nh qu©n ngµy ®ªm vµ th¸ng cña c¸c g¬ng lß v.v... Khèi lîng c«ng t¸c chuÈn bÞ ë c¸c doanh nghiÖp má lé thiªn thÓ hiÖn ë sè lîng ®Êt ®¸ bãc trong kú. Néi dung ph©n tÝch lµ nghiªn cøu t×nh h×nh bãc ®Êt ®¸ theo c¸c vØa, c¸c khu vùc, c¸c tÇng. Trong qu¸ tr×nh ph©n tÝch cÇn lu ý mét sè vÊn ®Ò sau. - Khèi lîng ®Êt ®¸ bãc ph¶i ®¶m b¶o hÖ sè bãc ®îc tÝnh to¸n theo møc ®é khai th¸c. Cã sù phèi hîp gi÷a c¸c vØa vµ khu vùc ®Ó võa ®¶m b¶o hÖ sè bãc côc bé võa ®¶m b¶o hÖ sè bãc toµn má. - C«ng t¸c bãc ®Êt ®¸ ph¶i ®¶m b¶o c¸c th«ng sè g¬ng tÇng theo yªu cÇu vÒ c«ng nghÖ vµ an toµn s¶n xuÊt. - Ph¶i tÝnh ®Õn t×nh tr¹ng "nî" vÒ khèi lîng ®Êt ®¸ bãc t¬ng ®èi phæ biÕn hiÖn nay. ViÖc ph©n tÝch ph¶i chØ ra ®îc nguy c¬ ph¶i dõng s¶n xuÊt ®Ó c¶i t¹o má hoÆc c¸c biÖn ph¸p ®Ó tr¸nh nguy c¬ ®ã. - §Ó ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c h¬n cÇn liªn hÖ gi÷a khèi lîng ®Êt ®¸ ®· bãc vµ khèi lîng d ®Êt ®¸ ®· ®îc khoan næ song cha xóc vµ vËn chuyÓn ra b·i th¶i. 57 3.4.2. Ph©n tÝch møc ®é ®¶m b¶o cña c«ng t¸c chuÈn bÞ ®èi víi khai th¸c. Tr×nh ®é ®¶m b¶o cña c«ng t¸c chuÈn bÞ cña doanh nghiÖp má thÓ hiÖn ë sù chuyÓn tiÕp c¸c g¬ng lß, khu vùc khai th¸c mét c¸ch nhÞp nhµng, hîp lý trong kú ph©n tÝch vµ ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn c«ng t¸c má trong nh÷ng kú sau. VÊn ®Ò thø nhÊt cã thÓ kÕt luËn qua ph©n tÝch khèi lîng ®µo lß vµ bãc ®Êt ®¸ nh phÇn trªn ®· tr×nh bµy. Sau ®©y sÏ ®i s©u ph©n tÝch vÊn ®Ò thø 2 víi c¸c néi dung sau: 1. Ph©n tÝch c¸c lo¹i tr÷ lîng tµi nguyªn vµ thêi h¹n cã thÓ khai th¸c ®îc cña chóng. KÕt qña cña c«ng t¸c ®µo lß, bãc ®Êt ®¸ ë doanh nghiÖp má lµ t¹o ra nh÷ng tr÷ lîng tµi nguyªn (gåm tr÷ lîng tµi nguyªn ®· më, ®· chuÈn bÞ vµ tµi nguyªn s½n sµng) víi thêi h¹n khai th¸c hÕt chóng tÝnh tõ mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh (®Çu hoÆc cuèi kú v.v...), tuú theo cêng ®é khai th¸c ë c¸c khu vùc, vØa vµ toµn má. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch chung lµ dùa vµo tr÷ lîng tµi nguyªn ë thêi ®iÓm cuèi kú (th¸ng, quý, n¨m), x¸c ®Þnh thêi gian cã thÓ khai th¸c ®îc cña chóng theo mét cêng ®é s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh, so s¸nh c¸c thêi h¹n ®ã gi÷a sè thùc tÕ víi kÕ ho¹ch hoÆc víi trÞ sè kinh nghiÖm, hoÆc víi chØ tiªu theo quy ®Þnh khèng chÕ cña c¬ quan qu¶n lý cÊp trªn. VÝ dô: Ph©n tÝch thêi gian khai th¸c ®îc cña tr÷ lîng tµi nguyªn s½n sµng (tÝnh b»ng ®¬n vÞ th¸ng) cña mét doanh nghiÖp má nh sau: 58 B¶ng ph©n tÝch møc ®é ®¶m b¶o tr÷ lîng tµi nguyªn B¶ng 3.11 ChØ tiªu khèn g chÕ Cuèi n¨m tríc A 6 B Toµn má Tªn vØa Cuèi n¨m PT Chªnh lÖch TT so s¸nh KH TT ChØ tiªu khèng chÕ N¨m tríc KÕ ho¹ch 6 6 6,47 +0,47 +0,47 +0,47 6 6 6,8 5,62 -0,38 -1,38 6 6 6,2 6,25 +0,25 +0,25 +0,05 -1,18 Qua sè liÖu trªn cho thÊy nh×n chung toµn má ®¶m b¶o ®îc lîng tr÷ lîng tµi nguyªn s½n sµng vÒ mÆt thêi gian. Tuy nhiªn xÐt c¸c vØa cã sù mÊt c©n ®èi. §iÒu nµy cÇn ph¶i ®i s©u t×m hiÓu ®Ó cã kÕt luËn cô thÓ. §èi víi tr÷ lîng tµi nguyªn ®· më vµ ®· chuÈn bÞ, c¸ch ph©n tÝch còng t¬ng tù, chØ kh¸c vÒ quy m« thêi gian. Ch¼ng h¹n theo mét nguån sè liÖu kinh nghiÖm, th× thêi h¹n hîp lý ®Ó khai th¸c hÕt tr÷ lîng tµi nguyªn ®· më lµ 3  5 n¨m, cßn tr÷ lîng tµi nguyªn ®· chuÈn bÞ lµ kho¶ng 1 n¨m. Khi ph©n tÝch c¸c chØ tiªu nµy sÏ cho c¸c kÕt luËn vÒ tÝnh c©n ®èi l©u dµi gi÷a s¶n xuÊt vµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt. Trong kú ph©n tÝch, nÕu cêng ®é khai th¸c ë c¸c vØa, khu vùc vµ toµn má cã thay ®æi, th× cµn ph¶i xÐt ®Õn khi so s¸nh c¸c thêi h¹n khai th¸c tr÷ lîng. 2. Ph©n tÝch c¸c chØ tiªu kh¸c. Ngoµi ph¬ng ph¸p võa nªu, sù c©n ®èi gi÷a khai th¸c vµ chuÈn bÞ cßn cã thÓ ®îc ®¸nh gi¸ qua mét sè chØ tiªu kh¸c cã liªn quan, nh tû suÊt ®µo lß (hoÆc hÖ sè bãc ®Êt ®¸), tû lÖ gi÷a tèc ®é ®µo lß vµ tèc ®é dÞch chuyÓn lß chî, tû lÖ vÒ sè lîng c«ng nh©n lµm c«ng t¸c chuÈn bÞ vµ 59 sè lîng c«ng nh©n khai th¸c, sã g¬ng lß chuÈn bÞ vµ khai th¸c. Trong thùc tÕ cã thÓ x¶y ra lµ c¸c chØ tiªu nµy kh«ng theo cïng mét híng ®¸nh gi¸. V× vËy cÇn nghiªn cøu t×nh h×nh cô thÓ ®Ó kh«ng x¶y ra m©u thuÉn trong kÕt luËn. Ch¼ng h¹n cã sè liÖu ph©n tÝch nh trong b¶ng sau (b¶ng 3.12) B¶ng 3.12 Ph©n tÝch c¸c chØ tiªu c©n ®èi gi÷a s¶n xuÊt vµ chuÈn bÞ s¶n xuÊt ChØ tiªu SuÊt ®µo lß, m/ng.T Tû lÖ tèc ®é lß chî so víi tèc ®é ®µo lß Tû lÖ sè c«ng Sè g¬ng lß nh©n khai chî trªn sè th¸c víi sè CN g¬ng lß CB ®µo lß TrÞ sè kinh nghiÖm 351 1: 3,7 1: 0,57 1: 2 Thùc tÕ 423 1: 4,8 1: 0,56 1: 2,1 So s¸nh 72 - - - Cã thÓ thÊy: SuÊt ®µo lß cao h¬n trÞ sè kinh nghiÖm. Trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng ®iÒu ®ã lµ tèt, trõ trêng hîp, vÝ dô, v× mét lý do nµo ®ã mµ s¶n lîng khai th¸c thùc tÕ gi¶m nhiÒu so víi dù kiÕn khiÕn suÊt ®µo lß t¨ng lªn gi¶ t¹o. Tû lÖ tèc ®é t¨ng vÒ híng ®µo lß chuÈn bÞ, trong khi tû träng c«ng nh©n ®µo lß l¹i gi¶m ®i, chøng tá n¨ng suÊt lao ®éng trong kh©u ®µo lß t¨ng h¬n so víi kh©u khai th¸c. Sè g¬ng lß chuÈn bÞ trªn sè g¬ng khai th¸c còng t¨ng. §ã lµ biÓu hiÖn tèt. 60 Ch¬ng IV Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña DOANH NGHIÖP C«ng nghiÖp má 4.1 ý nghÜa vµ nhiÖm vô ph©n tÝch. Tµi s¶n cè ®Þnh lµ c¬ së vËt chÊt cña doanh nghiÖp, t¹o nªn thµnh phÇn chñ yÕu cña vèn s¶n xuÊt. Trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn hiÖn nay, tµi s¶n cè ®Þnh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc phÇn lín vÉn lµ tµi s¶n thuéc së h÷u toµn d©n, ®îc Nhµ níc trao quyÒn sö dông cho c¸c doanh nghiÖp ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh. NhiÖm vô cña c¸c doanh nghiÖp lµ ph¶i sö dông sè tµi s¶n ®ã sao cho cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. Trong nh÷ng n¨m qua, mÆc dï c¸c doanh nghiÖp quèc doanh ë níc ta ®îc trang bÞ mét lîng tµi s¶n cè ®Þnh t¬ng ®èi lín, song hiÖu qu¶ sö dông chóng thêng cßn rÊt thÊp. Riªng trong ngµnh c«ng nghiÖp má, tuy ®îc trang bÞ bæ sung nhiÒu thiÕt bÞ cã n¨ng suÊt cao, song hÖ sè hiÖu suÊt sö dông tµi s¶n cè ®Þnh l¹i cã chiÒu híng ®i xuèng. T×nh h×nh ®ã lµ do nhiÒu nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan, ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp má ph¶i thêng xuyªn quan t©m ph©n tÝch, t×m c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n cè ®Þnh. ViÖc ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh g¾n liÒn víi viÖc x¸c ®Þnh vµ ®¸nh gi¸ tr×nh ®é tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. V× nh ta biÕt n¨ng lùc s¶n xuÊt lµ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s¶n phÈm lín nhÊt mµ doanh nghiÖp cã thÓ ®¹t ®îc khi sö dông mét c¸ch ®Çy ®ñ (c¶ vÒ cêng ®é vµ thêi gian) m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt hiÖn cã, trong ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ s¶n xuÊt hîp lý, tæ chøc s¶n xuÊt vµ lao ®éng khoa häc. Tuy nhiªn, 2 néi dung ph©n tÝch trªn lµ kh¸c nhau. NÕu nh ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh nh»m ®¸nh gi¸ quy m« vµ hiÖu qu¶ cña toµn bé nh÷ng tµi s¶n cè ®Þnh mµ doanh nghiÖp sö dông, còng nh nh÷ng bé 61 phËn cña chóng mét c¸ch t¬ng ®èi ®éc lËp; th× ph©n tÝch n¨ng lùc s¶n xuÊt lµ nghiªn cøu chóng trong mèi liªn hÖ víi nhiÒu nh©n tè kh¸c. NhiÖm vô cña ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt lµ: - §¸nh gi¸ tr×nh ®é sö dông tµi s¶n cè ®Þnh, x¸c ®Þnh c¸c nh©n tè ¶nh hëng tíi hiÖu suÊt sö dông tµi s¶n cè ®Þnh vµ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông chóng. - X¸c ®Þnh n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp, ph©n tÝch tr×nh ®é tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt; t×m ra c¸c kh©u yÕu vµ ®Ò ra biÖn ph¸p kh¾c phôc nh»m tËn dông triÖt ®Ó h¬n n÷a c¸c kh¶ n¨ng tiÒm tµng cña s¶n xuÊt. 4.2. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh. 4.2.1. §¸nh gi¸ chung hiÖu suÊt sö dông cña vèn cè ®Þnh. HiÖu suÊt sö dông toµn bé vèn cè ®Þnh ®îc ®¸nh gi¸ qua 2 chØ tiªu tæng hîp lµ hÖ sè hiÖu suÊt vèn cè ®Þnh vµ hÖ sè huy ®éng (cßn cã tªn gäi lµ hÖ sè ®¶m nhiÖm) vèn cè ®Þnh. a. HÖ sè hiÖu suÊt vèn cè ®Þnh cho biÕt mét ®¬n vÞ gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh (vèn cè ®Þnh) trong mét ®¬n vÞ thêi gian ®· tham gia lµm ra bao nhiªu s¶n phÈm (®îc tÝnh b»ng hiÖn vËt hoÆc gi¸ trÞ) H hs  Q Vbq hoÆc H hs  G Vbq (4.1) Trong ®ã: Q - Khèi lîng s¶n phÈm lµm ra trong kú. G - Gi¸ trÞ s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong kú. Vbq - Gi¸ trÞ b×nh qu©n cña vèn cè ®Þnh trong kú ph©n tÝch. §èi víi doanh nghiÖp má, s¶n phÈm thêng cã mét lo¹i chñ yÕu, v× vËy khi ph©n tÝch thêng dïng c¶ chØ tiªu hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ. 62 VÝ dô: Mét doanh nghiÖp má cã vèn cè ®Þnh lµ 12 tû ®ång, trong n¨m s¶n xuÊt ®îc 500 ngh×n tÊn than s¹ch, b¸n víi gi¸ b×nh qu©n lµ 115 ngh×n ®ång/tÊn. 500.000 = 41,67 Hhs = 12000.10 T/tr.® 6 HoÆc lµ: Hhs = 500000. 115000 = 4,79 ®vsf/®v 12000.106 Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ so s¸nh hÖ sè hiÖu suÊt ë c¸c thêi kú kh¸c nhau ®Ó thÊy sù biÕn ®éng vµ xu thÕ cña chØ tiªu. Ngoµi ra cã thÓ so s¸nh víi c¸c doanh nghiÖp cã nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt t¬ng tù ®Ó thÊy møc ®é hiÖu qu¶. HiÖn nay trong ngµnh c«ng nghiÖp má cã xu thÕ gi¶m sót hÖ sè hiÖu suÊt sö dông vèn cè ®Þnh do nhiÒu nguyªn nh©n nh:  Do qu¶n lý cha tèt. §©y lµ hËu qu¶ cßn kÐo dµi cña thêi kú bao cÊp, khi mµ hiÖu qu¶ sö dông vèn cña c¸c doanh nghiÖp cßn cha ®îc g¾n chÆt víi quyÒn lîi vËt chÊt vµ tinh thÇn cña hä.  M¸y mãc thiÕt bÞ trong ngµnh má níc ta ®îc cung cÊp tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau, song nhiÒu khi kh«ng ®ång bé, thiÕu sù thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn má ®Þa chÊt ë c¸c má níc ta.  Nh÷ng khã kh¨n do thiÕu phô tïng thay thÕ vµ tæ chøc söa ch÷a còng khiÕn cho tµi s¶n cè ®Þnh nhiÒu khi lín vÒ quy m« song rÊt h¹n chÕ vÒ hiÖu qu¶ sö dông.  C¸c ®iÒu kiÖn khai th¸c ngµy cµng trë nªn khã kh¨n h¬n: chiÒu s©u khai th¸c t¨ng, diÖn s¶n xuÊt ph©n t¸n h¬n, tr÷ lîng khai th¸c Ýt ®i v.v... 63  Nh÷ng khã kh¨n trong thêi kú chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng: tµi s¶n cè ®Þnh ph¶i mua s¾m víi gi¸ ®¾t h¬n nhiÒu, kÓ c¶ b»ng ngo¹i tÖ m¹nh; trong khi ®ã thÞ trêng tiªu thô vµ ®iÒu kiÖn tiªu thô s¶n phÈm l¹i kÐm ®i, khiÕn cho c¸c doanh nghiÖp má kh«ng thÓ ph¸t huy ®îc hÕt c«ng suÊt tµi s¶n cè ®Þnh. NhiÖm vô cña ph©n tÝch lµ ph¶i t×m ra nh÷ng ph¬ng híng ng¨n chÆn xu híng gi¶m sót cña hÖ sè hiÖu suÊt vèn cè ®Þnh. b. HÖ sè huy ®éng vèn cè ®Þnh (cßn ®îc gäi lµ hÖ sè ®¶m nhiÖm vèn cè ®Þnh): lµ chØ tiªu nghÞch ®¶o cña hÖ sè hiÖu suÊt vèn cè ®Þnh. H hd  1 H hs hoÆc H hd  Vbq G (4-2) ChØ tiªu nµy cho thÊy ®Ó s¶n xuÊt ra mét ®¬n vÞ s¶n phÈm trong kú (tÝnh b»ng hiÖn vËt hoÆc gi¸ trÞ), doanh nghiÖp ph¶i huy ®éng mét lîng vèn cè ®Þnh lµ bao nhiªu. Nh vËy râ rµng Hh® cµng nhá cµng chøng tá hiÖu suÊt sö dông vèn cè ®Þnh cao. Trong khi ph©n tÝch 2 chØ tiªu trªn cÇn lu ý mét sè ®iÓm sau:  Vèn cè ®Þnh ®îc tÝnh lµ sè b×nh qu©n trong kú.  NÕu trong kú ®· cã ®ît ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n cè ®Þnh hoÆc cã sù thay ®æi lín vÒ gi¸ mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh th× cÇn so s¸nh quy vÒ mét gèc.  Khi x¸c ®Þnh c¸c chØ tiªu Hhs vµ Hh®, tuú theo tÝnh chÊt s¶n phÈm kinh doanh vµ môc ®Ých ph©n tÝch ®Ó chän ®¬n vÞ hiÖn vËt hay gi¸ trÞ cho phï hîp. 64 4.2.2. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông tµi s¶n cè ®Þnh th«ng qua mét sè néi dung cô thÓ. *13 Ph©n tÝch sè lîng m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn cã. Néi dung lµ so s¸nh sè lîng m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn cã cña doanh nghiÖp, sè m¸y mãc thiÕt bÞ ®· l¾p ®Æt vµ sè m¸y mãc thiÕt bÞ ®ang ho¹t ®éng. NÕu sè m¸y mãc thiÕt bÞ ®ang ho¹t ®éng nhiÒu vµ chiÕm tû träng lín trong tæng sè hiÖn cã th× cã lîi cho s¶n xuÊt vµ ngîc l¹i. Ch¼ng h¹n cã sè liÖu vÒ sè lîng m¸y khoan ë mét má lé thiªn nh sau: (B¶ng 4.1) B¶ng 4.1 STT ChØ tiªu KÕ ho¹ch 288.000 Thùc tÕ So s¸nh  % 1 Khèi lîng c«ng t¸c khoan, m 262.50 91,14 0 25.500 2 Sè m¸y khoan hiÖn cã 30 30 - 100 3 Sè m¸y khoan ®· l¾p 27 28 +1 103,7 4 Sè m¸y khoan ®ang ho¹t ®éng 24 21 -3 87,5 5 Khèi lîng c«ng t¸c cña 1 m¸y trong kú 12.000 12.500 +500 104,2 Theo sè liÖu ta thÊy: doanh nghiÖp dù ®Þnh sö dông 88,9% sè m¸y khoan ®· l¾p r¸p (24/27), song thùc tÕ chØ sö dông ®îc 75% (21/28). MÆc dï sè m¸y khoan ®· l¾p nhiÒu h¬n so víi kÕ ho¹ch 1 chiÕc, song sè ho¹t ®éng thÊp h¬n kÕ ho¹ch 3 chiÕc lµm khèi lîng mÐt khoan gi¶m ®i lµ 3 x 12.000 = 36.000 mÐt NÕu tÝnh theo tû lÖ kÕ ho¹ch th× sè m¸y khoan sö dông ph¶i lµ: (88,9/100)x 28 = 24,89  25 m¸y chø kh«ng ph¶i 21 m¸y. Nh vËy sè m¸y ho¹t ®éng gi¶m mét c¸ch t¬ng ®èi lµ 4 chiÕc (25 - 21) lµm sè mÐt khoan gi¶m t¬ng ®èi so víi kÕ ho¹ch lµ: 65 4 x 12.000 = 48.000 mÐt. Tuy nhiªn tæng sè mÐt khoan trong kú chØ gi¶m 25.500m so víi kÕ ho¹ch lµ nhê phÇn bï ®¾p l¹i do t¨ng s¨ng suÊt cña mçi m¸y khoan ho¹t ®éng. NÕu doanh nghiÖp thùc hiÖn ®îc kÕ ho¹ch vÒ sè lîng m¸y khoan th× ®· cã thÓ hoµn thµnh kÕ ho¹ch sè mÐt khoan. Nh÷ng nguyªn nh©n cã thÓ cña t×nh h×nh trªn lµ:  ThiÕu diÖn c«ng t¸c cho m¸y.  Kh«ng ®¶m b¶o vÒ söa ch÷a, thay thÕ phô tïng.  Do tæ chøc s¶n xuÊt kh«ng tèt. §Ó cã thÓ cã kÕt luËn chÝnh x¸c h¬n, cÇn ®i s©u t×m hiÎu vµ so s¸nh víi nhu cÇu thùc tÕ cña s¶n xuÊt trong kú. b. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông thêi gian lµm viÖc cña m¸y mãc thiÕt bÞ. C¸c chØ tiªu sö dông thêi gian lµm viÖc cña m¸y mãc thiÕt bÞ cho phÐp ®¸nh gi¸ tr×nh ®é sö dông chóng theo chiÒu réng. §Ó ph©n tÝch ngêi ta dïng c¸c hÖ sè sö dông thêi gian theo lÞch, theo kÕ ho¹ch vµ theo chÕ ®é. H ltg  Ttt Tl (4-3) Ttt Tcd (4-4) Ttt Tkh (4-5) H cd tg  kh H tg  Trong ®ã kh H ltg, H tg , vµ Ttt, Tl, TKH - T¬ng øng lµ c¸c hÖ sè sö dông thêi gian theo lÞch, theo kÕ ho¹ch vµ theo chÕ ®é cña m¸y mãc thiÕt bÞ vµ Tc® - T¬ng øng lµ thêi gian lµm viÖc thùc tÕ, thêi gian lµm viÖc theo lÞch, theo H cd tg 66 kÕ ho¹ch vµ theo chÕ ®é trong kú cña m¸y mãc thiÕt bÞ. C¸c sè liÖu ph©n tÝch ®îc lÊy tõ biÓu thèng kª vÒ sö dông thêi gian lµm viÖc cña m¸y mãc thiÕt bÞ chñ yÕu. Gi¶ sö ta cã sè liÖu vÒ thêi gian lµm viÖc cña « t« vËn t¶i b×nh qu©n cho 1 « t« nh sau (B¶ng 4.2) B¶ng 4.2 STT ChØ tiªu 1 Thêi gian lµm viÖc thùc tÕ, giê 2 KÕ ho¹ch Thùc tÕ 4.400 3.840 Thêi gian theo lÞch giê 8760 8760 3 Thêi gian theo chÕ ®é, giê 4896 4896 4 Thêi gian theo kÕ ho¹ch, giê 4.400 4.400 So s¸nh -560 5 H tg l 0,50 0,44 -0,06 6 H tg cd 0,90 0,78 -0,12 7 H tg 1 0,87 -0,13 KH Trong b¶ng trªn c¸c sè liÖu ®· ®îc tÝnh b×nh qu©n cho mçi « t«, víi chÕ ®é c«ng t¸c n¨m lµ 300 x 2 x 8, thêi gian lµm viÖc cã hiÖu lùc b×nh qu©n mçi « t« trong n¨m theo kÕ ho¹ch lµ 4.400 giê vµ thêi gian lµm viÖc thùc tÕ 3840 giê. Thêi gian theo lÞch: Tl = 365 x 24 = 8760 giê Thêi gian c«ng t¸c theo chÕ ®é: Tc® = 306 x 2 x 8 = 4896 giê Nãi chung trong mäi trêng hîp ®Ó t¨ng hÖ sè sö dông thêi gian ph¶i t×m c¸c biÖn ph¸p t¨ng thêi gian lµm viÖc h÷u Ých; cÇn tæ chøc s¶n xuÊt víi chÕ ®é c«ng t¸c sao cho tËn dông thêi gian theo lÞch cao nhÊt, nh t¨ng sè ca lµm viÖc trong ngµy, ¸p dông chÕ ®é c«ng t¸c liªn tôc, gi¶m sè 67 giê söa ch÷a m¸y mãc thiÕt bÞ víi ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o chÊt lîng ®Ó kh«ng cã hiÖn tîng ph¶i söa ch÷a ngoµi kÕ ho¹ch nhiÒu. c. Ph©n tÝch t×nh h×nh sö dông n¨ng suÊt cña m¸y mãc thiÕt bÞ. Môc ®Ých ph©n tÝch lµ ®¸nh gi¸ tr×nh ®é sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ theo chiÒu s©u. §©y lµ ph¬ng híng chñ yÕu hiÖn nay ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ sö dông tµi s¶n cè ®Þnh nãi chung vµ m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt nãi riªng. Sè liÖu ph©n tÝch chñ yÕu lÊy ë b¸o biÓu thèng kª vÒ n¨ng suÊt thùc tÕ cña m¸y mãc thiÕt bÞ, biÓu vÒ sè lîng vÒ hiÖn tr¹ng cña m¸y mãc thiÕt bÞ chñ yÕu. Ngoµi ra khi cÇn thiÕt cÇn kh¶o s¸t kü thuËt vÒ n¨ng suÊt thiÕt bÞ ®Ó cã sè liÖu. VÝ dô: Ph©n tÝch theo sè liÖu sau: (B¶ng 4.3) B¶ng 4.3 ChØ tiªu 1 Khèi lîng c«ng t¸c b×nh qu©n 1 m¸y khoan trong kú, m 2 Sè giê lµm viÖc cã hiÖu qu¶ cña 1 m¸y, g 3 N¨ng suÊt giê b×nh qu©n 1 m¸y, m/g KÕ ho¹ch Thùc tÕ So s¸nh  % 12.000 12.500 +500 104,1 6 5000 4900 -100 98 2,4 2,55 +0,1 5 106,2 5 Ta thÊy sè mÐt khoan cña m¸y trong kú t¨ng 500 mÐt so víi kÕ ho¹ch lµ do 2 nh©n tè:  Do sè giê lµm viÖc cã hiÖu qu¶ gi¶m lµm khèi lîng c«ng t¸c gi¶m: (-100) x 2,4 = - 240 mÐt  Do n¨ng suÊt giê b×nh qu©n t¨ng lµm khèi lîng c«ng t¸c t¨ng: (+0,151) x 4900 = 740 mÐt. 68 Nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt cña m¸y mãc thiÕt bÞ cÇn ®i s©u ph©n tÝch lµ:  ChÊt lîng chÕ t¹o, gåm c¶ chÊt lîng vËt liÖu, thiÕt kÕ, gia c«ng vµ l¾p r¸p.  ChÕ ®é c«ng t¸c vµ vËn hµnh.  C«ng t¸c b¶o dìng vµ söa ch÷a. Cã thÓ ph©n tÝch mét c¸ch tæng hîp chung c¸c nh©n tè vÒ tr×nh ®é sö dông tµi s¶n cè ®Þnh ®Õn khèi lîng s¶n xuÊt s¶n phÈm th«ng qua mèi quan hÖ sau: cd Q = N.Tc®. H tg .P (4-6) Trong ®ã Q - khèi lîng s¶n phÈm lµm ra (tÝnh b»ng chØ tiªu hiÖn vËt hoÆc gi¸ trÞ). N - Sè m¸y, thiÕt bÞ lµm viÖc trong kú. P - N¨ng suÊt giê b×nh qu©n cña mçi m¸y, thiÕt bÞ trong kú. Môc ®Ých ph©n tÝch nh»m thÊy ®îc sù biÕn ®éng cña tµi s¶n cè ®Þnh trong kú, liªn hÖ víi sù biÕn ®éng cña khèi lîng s¶n xuÊt ®Ó ®¸nh gi¸ sù hîp lý cña sù biÕn ®éng ®ã. Sè liÖu ph©n tÝch ®îc lÊy tõ biÓu b¸o c¸o thèng kª vÒ t¨ng gi¶m tµi s¶n cè ®Þnh vµ quü khÊu hao, thèng kª thêi gian vµ n¨ng suÊt cña c¸c thiÕt bÞ chñ yÕu. Dùa vµo ®ã cã thÓ lËp b¶ng ph©n tÝch theo d¹ng b¶ng 4.4 B¶ng 4.4 ChØ tiªu 1 Khèi lîng xóc trong kú, ngh×n m3 2 Sè m¸y xóc ho¹t ®éng 3 KÕ ho¹ch Thùc tÕ Chªnh lÖch 2760 1537,5 5 5 Sè giê theo chÕ ®é 24.480 24.480 4 Sè giê lµm viÖc cã hiÖu qu¶ 23.000 20.500 5 Sè giê theo chÕ ®é cña 1 m¸y xóc 4896 4896 -1222,5 -2500 69 6 H cd tg 7 N¨ng suÊt giê cña m¸y xóc, m3/giê 0,9395 0,8374 120 75  Do Htg gi¶m lµm Q gi¶m: 299.925 m3  Do P gi¶m lµm Q gi¶m: 922.475 m3 -45 Vµ nh vËy Q gi¶m chñ yÕu lµ do P gi¶m. d) Ph©n tÝch t×nh h×nh t¨ng gi¶m tµi s¶n cè ®Þnh Môc ®Ých: - §¸nh gi¸ t×nh h×nh biÕn ®éng tµi s¶n cè ®Þnh trong kú. - Liªn hÖ víi t×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ó ®¸nh gi¸ tÝnh hîp lý cña biÕn ®éng tµi s¶n cè ®Þnh §Ó ®¸nh gi¸ sù biÕn ®éng cña tµi s¶n cè ®Þnh, cÇn dùa trªn c¸c yªu cÇu sau: Sù t¨ng gi¶m cña tµi s¶n cè ®Þnh ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña s¶n xuÊt. Phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña tiÕn bé kü thuËt. Chó träng thÝch ®¸ng tû träng cña tµi s¶n cè ®Þnh dïng trong s¶n xuÊt, nhãm tµi s¶n cè ®Þnh cã t¸c ®éng tÝch cùc vµ trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt nh m¸y mãc thiÕt bÞ s¶n xuÊt, ph¬ng tiÖn vËn t¶i, dông cô s¶n xuÊt v.v...     Dù tr÷ tµi s¶n cè ®Þnh ë møc tèi thiÓu cÇn thiÕt.  KÞp thêi bæ sung nh÷ng tµi s¶n cè ®Þnh cÇn thiÕt, song còng nhanh chãng thanh lý nh÷ng tµi s¶n xÐt thÊy kh«ng cßn sö dông ®îc hoÆc sö dông kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ n÷a.  Chó träng vÒ chÊt lîng cña tµi s¶n cè ®Þnh h¬n lµ vÒ quy m« sè lîng cña chóng. 70 B¶ng 4.5 Sè ®Çu n¨m Lo¹i tµi s¶n cè ®Þnh Nguyª n gi¸ Tû träng T¨ng trong n¨m Gi¶m trong n¨m Nguyª Tû Nguyª n gi¸ träng n gi¸ Tû träng Sè cuèi n¨m Nguyª n gi¸ Tû träng 71 A. Tµi s¶n cè ®Þnh dïng trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp 1. Nhµ cöa 2. VËt kiÕn tróc 3. M¸y mãc thiÕt bÞ ®éng lùc 4. M¸y mãc thiÕt bÞ c«ng t¸c 5. ThiÕt bÞ truyÒn dÉn 6. Ph¬ng tiÖn vËn t¶i 7. Dông cô s¶n xuÊt 8. Tµi s¶n cè ®Þnh kh¸c B. Tµi s¶n cè ®Þnh dïng ngoµi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp C. Tµi s¶n cè ®Þnh chê thanh to¸n D. Tµi s¶n cè ®Þnh kh«ng cÇn dïng E. §Êt vµ c¸c tµi s¶n cè ®Þnh kh«ng khÊu hao Céng: 72 e. Ph©n tÝch tÝnh tr¹ng kü thuËt cña m¸y mãc thiÕt bÞ. Môc ®Ých ph©n tÝch lµ nh»m ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ®¸p øng vÒ t×nh tr¹ng kü thuËt cña thiÕt bÞ so víi nhu cÇu s¶n xuÊt s¶n phÈm. §iÒu nµy cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc kÕ ho¹ch ho¸ t¸i s¶n xuÊt tµi s¶n cè ®Þnh. T×nh tr¹ng kü thuËt ®îc x¸c ®Þnh th«ng qua møc ®é hao mßn cña tµi s¶n. Cã thÓ ®¸nh gi¸ møc hao mßn b»ng 1 trong 3 c¸ch: + §¸nh gi¸ theo t×nh tr¹ng kü thuËt cña c¸c chi tiÕt, bé phËn. C¸n bé kü thuËt kiÓm tra ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng kü thuËt cña c¸c bé phËn, chi tiÕt, sau ®ã x¸c ®Þnh møc ®é hao mßn cña m¸y hoÆc thiÕt bÞ b»ng ph¬ng ph¸p tÝnh b×nh qu©n gia quyÒn, víi träng sè lµ tû träng gi¸ trÞ cña c¸c bé phËn so víi gi¸ trÞ cña thiÕt bÞ. XÐt vÝ dô víi c¸c sè liÖu trong b¶ng 4.6 B¶ng 4.6 Tªn bé phËn TSC§ Gi¸ trÞ cña tõng bé phËn, ng.® Tû träng gi¸ trÞ c¸c bé phËn (%) Tû lÖ hao mßn I 100 10 25 II 200 20 10 III 250 25 20 IV 300 30 15 V 150 15 20 Toµn bé 1000 100 17 (%) Tû lÖ hao mßn cña thiÕt bÞ lµ: Thm = 25.10 + 10.20 +20.25+15.30+20.15 = 17 % 100 73 Tõ tû lÖ hao mßn cña tõng m¸y vµ thiÕt bÞ, b»ng c¸ch t¬ng tù cã thÓ x¸c ®Þnh møc ®é hao mßn cña tõng lo¹i m¸y mãc thiÕt bÞ ®Ó cã kÕt luËn chung. + §¸nh gi¸ møc ®é hao mßn theo khèi lîng c«ng t¸c thùc tÕ. Thm  Qtt .Ttt .100,% Qdm.Tdm (4-7) Trong ®ã: Qtt vµ Q®m - khèi lîng c«ng t¸c thùc tÕ b×nh qu©n hµng n¨m vµ khèi lîng theo ®Þnh møc tiªu chuÈn cña thiÕt bÞ. Ttt vµ T®m - sè n¨m ®· lµm viÖc thùc tÕ vµ sè n¨m lµm viÖc theo ®Þnh møc. VÝ dô: Qtt = 600.000 tÊn; Q®m = 800.000 tÊn Ttt = 7 n¨m, T®m = 15 n¨m Thm = 600000.7.1 00 = 31.1 % 800000.15 C«ng thøc tÝnh nh trªn cã nhîc ®iÓm lµ cha xÐt ®Õn thùc tÕ t×nh h×nh vËn hµnh vµ söa ch÷a, b¶o dìng thiÕt bÞ. + §¸nh gi¸ møc ®é hao mßn theo thêi gian phôc vô: Thm = Ttt T®m .100, (4-8) % Nh vÝ dô trªn th× Thm = (7/15).100 = 46,7% C¸ch ®¸nh gi¸ nµy chØ phï hîp víi nh÷ng lo¹i thiÕt bÞ mµ ®é hao mßn phô thuéc chñ yÕu vµo thêi gian ho¹t ®éng. §Ó kh¾c ph...