Nội dung

§¹i häc quèc gia Hμ Néi A.M. Vla®imirov, Iu.I. Liakhin, L.T. Matveev, V.G. Orlov B¶o vÖ m«i tr−êng Biªn dÞch: Ph¹m V¨n HuÊn NguyÔn Thanh S¬n D− V¨n To¸n Nhμ xuÊt b¶n §¹i häc quèc gia Hμ Néi Môc lôc Lêi nãi ®Çu NhËp m«n 9 11 1. B¶o vÖ khÝ quyÓn Ch−¬ng 1. B¶n chÊt vμ nh÷ng tÝnh chÊt cña c¸c chÊt lμm « nhiÔm m«i tr−êng tù nhiªn 1.1. Më ®Çu 1.2. ¤xit cacbon 1.3. §i«xit l−u huúnh 1.4. C¸c hîp chÊt cña nit¬ 1.5. Hy®r« cacbua 1.6. C¸c t¹p chÊt d¹ng r¾n (s«n khÝ) Ch−¬ng 2. ¶nh h−ëng cña sù « nhiÔm khÝ quyÓn tíi con ng−êi, thÕ giíi thùc vËt vμ ®éng vËt 2.1. Më ®Çu 2.2. ¤xit cacbon 2.3. §i«xit l−u huúnh vμ anhy®rit l−u huúnh 2.4. C¸c «xit nit¬ vμ vμ mét sè chÊt kh¸c 2.5. ¶nh h−ëng cña c¸c chÊt phãng x¹ tíi thÕ giíi thùc vËt vμ ®éng vËt Ch−¬ng 3. Sù « nhiÔm khÝ quyÓn toμn cÇu 3.1. Më ®Çu 3.2. C¸c t¹p chÊt phãng x¹ 3.3. §é cao n©ng lªn cña m©y h¹t nh©n 3.4. ¶nh h−ëng cña c¸c ®iÒu kiÖn khÝ t−îng tíi ®é cao m©y h¹t nh©n 35 35 38 39 40 41 42 47 47 49 50 50 52 57 57 58 65 69 3 3.5. Sù l¾ng ®äng m©y phãng x¹ xuèng mÆt ®Êt 3.6. VÊn ®Ò «z«n khÝ quyÓn Ch−¬ng 4. Sù « nhiÔm khÝ quyÓn tõ nh÷ng nguån th¶i di ®éng 4.1. Më ®Çu 4.2. VËn t¶i « t« 4.3. M¸y bay 4.4. TiÕng ån Ch−¬ng 5. Nh÷ng biÕn ®æi khÝ hËu c¸c thμnh phè cã nguån gèc nh©n sinh 5.1. Më ®Çu 5.2. NhiÖt ®é kh«ng khÝ. §¶o nhiÖt 5.3. NghÞch nhiÖt 5.4. Bøc x¹ 5.5. VËn tèc giã 5.6. Khãi, s−¬ng, khãi mï vμ tÇm nh×n trong c¸c thμnh phè 5.7. Gi¸ng thñy Ch−¬ng 6. Nh÷ng quy luËt lan truyÒn chÊt « nhiÔm (t¹p chÊt) trong m«i tr−êng rèi 6.1. Sù xuÊt hiÖn vμ c¸c tiªu chuÈn chuyÓn ®éng rèi cña khÝ quyÓn 6.2. Ph−¬ng tr×nh vËn chuyÓn t¹p chÊt trong khÝ quyÓn rèi 6.3. Nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh sù biÕn ®æi nång ®é t¹p chÊt theo thêi gian 6.4. Sù ph©n bè æn ®Þnh c¸c t¹p chÊt theo ®é cao 6.5. TÝnh tíi sù hÊp thô vμ röa tr«i t¹p chÊt bëi c¸c h¹t vμ tinh thÓ m©y vμ gi¸ng thñy 6.6. Nguån ®¬n liªn tôc 6.7. Nh÷ng d÷ liÖu thùc nghiÖm 6.8. Nh÷ng khÝa c¹nh khÝ t−îng häc cña sù cè nhμ m¸y ®iÖn nguyªn tö Checn«b−n Ch−¬ng 7. Dù b¸o sù « nhiÔm nÒn cña kh«ng khÝ thμnh phè 7.1. Më ®Çu 7.2. Ph−¬ng ph¸p nhËn d¹ng 7.3. Ph−¬ng ph¸p håi qui ®å thÞ liªn tiÕp Ch−¬ng 8. C¸c m« h×nh sè vÒ « nhiÔm khÝ quyÓn thμnh phè lín Ch−¬ng 9. Tæ chøc quan tr¾c « nhiÔm kh«ng khÝ khÝ quyÓn 9.1. Quan ®iÓm chung vÒ tæ chøc quan tr¾c 4 73 81 87 87 87 89 91 93 93 95 107 112 117 124 130 133 133 137 144 148 156 160 168 174 179 179 182 184 191 199 199 9.2. Quan tr¾c vÒ chÊt l−îng kh«ng khÝ khÝ quyÓn ë c¸c ®iÓm d©n c− vμ sù « nhiÔm nÒn 9.3. C¸c ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n ph©n tÝch nh÷ng chÊt lμm « nhiÔm khÝ quyÓn 9.4. §¶m b¶o thiÕt bÞ quan tr¾c Danh môc tμi liÖu tham kh¶o 205 210 223 236 2. B¶o vÖ n−íc lôc ®Þa Ch−¬ng 1. Sù ph¸t triÓn nghiªn cøu vÒ b¶o vÖ tμi nguyªn n−íc 1.1. Nh÷ng luËn ®iÓm chung 1.2. Tμi nguyªn n−íc cña Liªn X« 1.3. Nh÷ng ®èi t−îng sö dông n−íc chÝnh 1.4. Nh÷ng biÕn ®æi ®Þnh tÝnh vμ ®Þnh l−îng cña tμi nguyªn n−íc do ho¹t ®éng kinh tÕ 1.5. Nh÷ng gi¶i ph¸p b¶o vÖ n−íc mÆt khái « nhiÔm Ch−¬ng 2. HÖ thèng quan tr¾c vμ kiÓm so¸t chÊt l−îng cña n−íc mÆt Ch−¬ng 3. C¸c nh©n tè thñy v¨n h×nh thμnh vμ ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc mÆt 3.1. Nh÷ng luËn ®iÓm chung 3.2. Ph©n lo¹i c¸c dßng n−íc vμ thñy vùc ®Ó b¶o vÖ chóng 3.3. Sù h×nh thμnh chÊt l−îng n−íc ë thêi kú kiÖt n−íc trong n¨m 3.4. §¸nh gi¸ chÊt l−îng tù nhiªn cña n−íc ë pha kiÖt cña l−u l−îng 3.5. §¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc ë c¸c s«ng vμ thñy vùc trong ®iÒu kiÖn cã t¸c ®éng nh©n sinh 3.6. Nh÷ng chØ tiªu tÝch ph©n ®¸nh gi¸ chÊt l−îng n−íc vμ møc « nhiÔm c¸c s«ng vμ thñy vùc Ch−¬ng 4. Nh÷ng ®¹i l−îng thñy v¨n vμ nh÷ng yÕu tè thñy lùc cÇn thiÕt ®Ó tÝnh to¸n sù pha lo·ng n−íc th¶i 4.1. X¸c ®Þnh c¸c ®Æc tr−ng dßng cÇn ®Ó tÝnh sù pha lo·ng n−íc th¶i 4.2. X¸c ®Þnh c¸c ®Æc tr−ng khÝ t−îng vμ thñy lùc cña thñy vùc cÇn thiÕt ®Ó tÝnh to¸n sù pha lo·ng n−íc th¶i 4.3. X¸c ®Þnh l−îng n−íc th¶i cho phÐp Ch−¬ng 5. B¶o vÖ c¸c ®èi t−îng n−íc khái c¹n kiÖt 239 239 243 247 257 271 287 299 299 302 311 325 338 344 349 349 354 357 361 5 Ch−¬ng 6. Dù b¸o chÊt l−îng tμi nguyªn n−íc Ch−¬ng 7. Vïng b¶o tån n−íc vμ d¶i rõng phßng hé Ch−¬ng 8. B¶o vÖ c¸c s«ng nhá Danh môc tμi liÖu tham kh¶o 369 375 379 383 3. B¶o vÖ §¹i d−¬ng ThÕ giíi Ch−¬ng 1. Nh÷ng nguån vμ d¹ng « nhiÔm ®¹i d−¬ng 1.1. Thμnh phÇn vμ khèi l−îng c¸c chÊt « nhiÔm trong ®¹i d−¬ng 1.2. DÇu vμ c¸c s¶n phÈm dÇu 1.3. Thuèc b¶o vÖ thùc vËt 1.4. C¸c chÊt tÈy tæng hîp 1.5. C¸c hîp chÊt cã thuéc tÝnh g©y ung th− 1.6. Kim lo¹i nÆng 1.7. Sù ®æ phÕ th¶i xuèng biÓn nh»m môc ®Ých ch«n gi÷ 1.8. C¸c ®ång vÞ phãng x¹ nguån gèc kü nghÖ Ch−¬ng 2. M« h×nh hãa sù lan truyÒn c¸c chÊt « nhiÔm trong ®¹i d−¬ng 2.1. Ph¸t biÓu to¸n häc bμi to¸n vÒ lan truyÒn t¹p chÊt trong m«i tr−êng biÓn 2.2. Nh÷ng nghiÖm gi¶i tÝch cña bμi to¸n vÒ biÕn ®æi nång ®é t¹p chÊt trong m«i tr−êng biÓn khi c¸c hÖ sè khuÕch t¸n rèi kh«ng ®æi vμ biÕn thiªn 2.3. C¸c ph−¬ng ph¸p sè gi¶i ph−¬ng tr×nh khuÕch t¸n rèi t¹p chÊt trong biÓn n«ng 2.4. M« h×nh hãa sù vËn chuyÓn c¸c chÊt « nhiÔm trong biÓn 2.5. ¶nh h−ëng cña hoμn l−u n−íc, khuÕch t¸n rèi vμ c¸c ®iÒu kiÖn biªn tíi kÕt qu¶ tÝnh nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm 2.6. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu thùc nghiÖm vÒ c¸c qu¸ tr×nh khuÕch t¸n t¹p chÊt trong ®¹i d−¬ng Ch−¬ng 3. HiÖn tr¹ng « nhiÔm n−íc §¹i d−¬ng ThÕ giíi 3.1. C¸c hy®r« cacbua dÇu 3.2. C¸c thuèc b¶o vÖ thùc vËt h÷u c¬ chøa clo 3.3. C¸c chÊt tÈy tæng hîp 3.4. Nång ®é nÒn cña nh÷ng chÊt « nhiÔm h÷u c¬ trong n−íc B¾c §¹i T©y D−¬ng 3.5. Kim lo¹i ®éc 6 385 386 388 397 401 404 406 410 413 419 419 427 436 442 444 451 459 459 465 467 469 471 3.6. Sù « nhiÔm líp mÆt vi máng cña ®¹i d−¬ng 3.7. C¸c chÊt g©y ung th− 3.8. Sù « nhiÔm ®¹i d−¬ng bëi phãng x¹ Ch−¬ng 4. C¸c qu¸ tr×nh tù lμm s¹ch m«i tr−êng biÓn khái nh÷ng chÊt « nhiÔm 4.1. Sù ph©n hñy dÇu trong biÓn 4.2. Sù ph©n hñy sinh häc c¸c chÊt tÈy tæng hîp 4.3. Sù tù lμm s¹ch khái c¸c chÊt phenol 4.4. Sù ph©n hñy sinh häc c¸c chÊt poli-hy®r« cacbua th¬m 4.5. Sù kÕt vãn sinh häc c¸c chÊt « nhiÔm Ch−¬ng 5. C©n b»ng c¸c chÊt « nhiÔm trong ®¹i d−¬ng 5.1. M« h×nh c©n b»ng c¸c chÊt « nhiÔm 5.2. Nh÷ng yÕu tè c©n b»ng c¸c chÊt « nhiÔm 5.3. C©n b»ng vμ dù b¸o biÕn ®éng møc « nhiÔm n−íc ®¹i d−¬ng bëi hy®r« cacbua dÇu Ch−¬ng 6. ¶nh h−ëng cña c¸c chÊt « nhiÔm tíi ho¹t ®éng sèng cña sinh vËt biÓn 6.1. Nh÷ng chÊt « nhiÔm trong quÇn x· thùc vËt 6.2. Nh÷ng chÊt « nhiÔm trong c¸c chuçi thøc ¨n cña c¸c quÇn x· sinh vËt 6.3. Sù tÝch tô ®ång vÞ phãng x¹ bëi c¬ thÓ thñy sinh vËt 6.4. T¸c ®éng cña sù « nhiÔm nhiÖt m«i tr−êng n−íc 6.5. Sù « nhiÔm cña c¸c quÇn x· sinh vËt sèng trªn mÆt n−íc vμ trong líp n−íc máng s¸t mÆt 6.6. Nh÷ng hËu qu¶ sinh th¸i cña sù « nhiÔm ®¹i d−¬ng Ch−¬ng 7. Nh÷ng nång ®é tíi h¹n cho phÐp cña c¸c chÊt « nhiÔm trong m«i tr−êng n−íc 7.1. C¸c d¹ng ®Þnh chuÈn nång ®é tíi h¹n cho phÐp 7.2. Nh÷ng nguyªn t¾c ®Þnh chuÈn sinh th¸i c¸c nång ®é tíi h¹n cho phÐp 7.3. Nång ®é tíi h¹n cho phÐp cña c¸c chÊt « nhiÔm trong m«i tr−êng biÓn Ch−¬ng 8. Nh÷ng c¬ së sinh th¸i häc nh©n sinh ®¹i d−¬ng vμ dung l−îng dung hßa cña c¸c hÖ sinh th¸i biÓn 8.1. Sinh th¸i häc nh©n sinh ®¹i d−¬ng − h−íng khoa häc míi cña h¶i d−¬ng häc 8.2. Kh¸i niÖm dung l−îng dung hßa 472 481 484 491 492 497 501 503 504 507 507 511 516 521 521 527 8.3. §¸nh gi¸ dung l−îng dung hßa cña mét hÖ sinh th¸i biÓn ®èi víi c¸c chÊt « nhiÔm trªn thÝ dô biÓn Bantich Ch−¬ng 9. KiÓm so¸t tæng hîp toμn cÇu §¹i d−¬ng ThÕ giíi 9.1. §Þnh nghÜa kiÓm so¸t 9.2. Nh÷ng nhiÖm vô vμ c¬ së khoa häc cña kiÓm so¸t ®¹i d−¬ng tæng hîp toμn cÇu 9.3. Thùc hiÖn hÖ thèng kiÓm so¸t ®¹i d−¬ng Ch−¬ng 10. Ph−¬ng tiÖn kÜ thuËt b¶o vÖ m«i tr−êng biÓn khái « nhiÔm 10.1. C«ng nghÖ kh«ng chÊt th¶i nh− lμ c¬ së b¶o vÖ m«i tr−êng tù nhiªn khái « nhiÔm 10.2. B¶o vÖ m«i tr−êng biÓn trong khi khai th¸c tÇu biÓn 10.3. Nh÷ng biÖn ph¸p chèng trμn dÇu Ch−¬ng 11. B¶o vÖ m«i tr−êng biÓn khái « nhiÔm 11.1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ph¸p luËt quèc gia vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng biÓn 11.2. Nh÷ng tháa thuËn quèc tÕ quan träng nhÊt vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng biÓn Danh môc tμi liÖu tham kh¶o 534 536 539 541 545 545 549 551 557 557 559 7 8 562 567 567 571 574 577 577 579 583 589 589 597 606 ®æi nhiÒu. Lêi nãi ®Çu Trong kØ nguyªn tiÕn bé khoa häc kÜ thuËt nh÷ng t¸c ®éng nh©n sinh lªn m«i tr−êng trë nªn ngμy cμng m¹nh mÏ vμ qui m« h¬n. Sù « nhiÔm c¸c m«i tr−êng tù nhiªn − khÝ quyÓn, thñy quyÓn vμ sinh quyÓn, ®ang gia t¨ng, tá ra trÇm träng vμ nguy hiÓm. Do ®ã, nh÷ng vÊn ®Ò kiÓm so¸t chÊt l−îng vμ ®iÒu chØnh tr¹ng th¸i m«i tr−êng mμ c¸c chuyªn gia khÝ t−îng thñy v¨n (c¸c nhμ khÝ t−îng häc, thñy v¨n häc, h¶i d−¬ng häc) cã nghÜa vô tham gia trùc tiÕp cã tÇm quan träng to lín nhÊt. C¸c chuyªn gia t−¬ng lai cÇn cã kh¸i niÖm râ rμng vÒ ®Æc ®iÓm vμ qui m« cña tÊt c¶ c¸c d¹ng t¸c ®éng nh©n sinh (vËt lý, hãa häc, sinh häc) lªn m«i tr−êng tù nhiªn vμ nh÷ng hËu qu¶ cña nh÷ng t¸c ®éng ®ã, vÒ nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tr¹ng th¸i « nhiÔm khÝ quyÓn vμ c¸c ®èi t−îng n−íc, vÒ nh÷ng ph−¬ng ph¸p hiÖn hμnh tÝnh to¸n vμ m« pháng to¸n häc sù lan truyÒn c¸c hîp chÊt ®éc h¹i trong m«i tr−êng, còng nh− nh÷ng chuÈn mùc ph¸p lý cña luËt ph¸p quèc gia vμ quèc tÕ trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr−êng khái sù « nhiÔm vμ suy tho¸i. TÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®· liÖt kª vμ hμng lo¹t nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan sÏ ®−îc xem xÐt trong cuèn gi¸o khoa nμy. Cuèn gi¸o khoa nμy do tËp thÓ t¸c gi¶ ®ang gi¶ng d¹y c¸c gi¸o tr×nh b¶o vÖ m«i tr−êng viÕt: phÇn më ®Çu − phã gi¸o s− A. A. Alimov, b¶o vÖ khÝ quyÓn − gi¸o s− L. T. Matveev (kh«ng kÓ ch−¬ng 9 do phã tiÕn sÜ ®Þa lý häc V. L. An®reev viÕt), b¶o vÖ n−íc lôc ®Þa − gi¸o s− A. M. Vla®imirov vμ phã gi¸o s− V. G. Orlov, b¶o vÖ §¹i d−¬ng ThÕ giíi − gi¸o s− Iu. I. Liakhin (kh«ng kÓ ch−¬ng 2 do phã gi¸o s− L. N. Kuznhesova viÕt). C¸c t¸c gi¶ ch©n thμnh c¶m ¬n gi¸o s− N. V. Razumikhin (§¹i häc Tæng hîp Lªningrat), gi¸o s− G. S. Bashkirov (§¹i häc KhÝ t−îng Thñy v¨n ¤®esa), phã tiÕn sÜ khoa häc to¸n lý V. A. Pavlov, gi¸o s− A. V. Ts−ban vμ phã tiÕn sÜ sinh häc N. P. Timoshencova (ViÖn khÝ hËu vμ sinh th¸i toμn cÇu) ®· ®äc b¶n th¶o vμ nªu ra nhiÒu nhËn xÐt, ®Ò xuÊt rÊt x©y dùng. NhiÖm vô chÝnh cña c¸c gi¸o tr×nh b¶o vÖ m«i tr−êng lμ lμm sao h×nh thμnh ë sinh viªn mét thÕ giíi quan sinh th¸i trong ®ã c¬ së lμ quan niÖm vÒ sù thèng nhÊt vμ liªn hÖ qua l¹i cña tÊt c¶ nh÷ng qu¸ tr×nh tù nhiªn, sù biÕn ®æi cña chóng d−íi t¸c ®éng cña nh÷ng nh©n tè nh©n sinh. Nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n tr×nh bμy trong s¸ch ®−îc minh häa b»ng c¸c thÝ dô vμ d÷ liÖu thùc tÕ, chóng ®−îc sö dông ®Ó chØ ra qui m« vμ ý nghÜa cña mét hiÖn t−îng nμo ®ã; ®−¬ng nhiªn, víi thêi gian nh÷ng quan niÖm cña chóng ta cã thÓ thay 9 10 NhËp m«n Trong lÞch sö nh©n lo¹i lu«n cã kh«ng Ýt nh÷ng vÊn ®Ò vμ nh÷ng bμi to¸n mμ sù phån thÞnh vμ ph¸t triÓn cña x· héi tïy thuéc vμo sù gi¶i quyÕt chóng cã thμnh c«ng hay kh«ng. Tuy nhiªn, tr−íc ®©y ch−a bao giê n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò cã tÇm cì nh− mét ng−ìng lμm cho sù tiÕn bé x· héi sÏ v« cïng khã kh¨n nÕu kh«ng nãi lμ hoμn toμn kh«ng thÓ. sèng kh«ng chØ cña mét thÕ hÖ h«m nay mμ c¶ c¸c hÕ hÖ mai sau v× nh÷ng lîi Ých c¸ nh©n vμ Ých kØ cña nh÷ng ng−êi ®ang sèng hiÖn nay. TÝnh phøc t¹p, ®a ph−¬ng diÖn vμ m©u thuÉn cña vÊn ®Ò sinh th¸i ®ang g©y khã kh¨n cho viÖc ®Ò ra mét chiÕn l−îc toμn nh©n lo¹i øng sö sinh th¸i, c¶n trë qu¸ tr×nh x©y dùng mét con ®−êng ph¸t triÓn x· héi hîp lý nhÊt trong kØ nguyªn c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt. Ngμy nay trë nªn râ rμng r»ng ®Õn cuèi thÕ kØ 20 loμi ng−êi ®· ®ông ®é víi nh÷ng vÊn ®Ò nÆng nÒ nhÊt tÝch tô l¹i tõ nh÷ng thÕ kØ tr−íc ®ã. Cã thÓ ph©n biÖt ba hîp phÇn c¬ b¶n cña vÊn ®Ò sinh th¸i: Cïng víi nh÷ng m©u thuÉn kinh tÕ − x· héi, chÝnh trÞ cña ngμy h«m nay, ®ang næi lªn nh÷ng m©u thuÉn qui m« toμn cÇu ®ông ch¹m tíi chÝnh nh÷ng c¬ së tån t¹i cña nÒn v¨n minh. §ã lμ nh÷ng vÊn ®Ò c¨ng th¼ng nh− sù « nhiÔm m«i tr−êng, bÇu kh«ng khÝ vμ c¸c ®¹i d−¬ng, sù c¹n kiÖt tμi nguyªn thiªn nhiªn. c) kinh tÕ − x· héi. Lμ mét vÊn ®Ò toμn cÇu, vÊn ®Ò sinh th¸i (nh− mét tËp hîp nh÷ng vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr−êng vμ sö dông hîp lý tμi nguyªn thiªn nhiªn) ®ang ¶nh h−ëng tíi lîi Ých cña tÊt c¶ 5 tØ d©n c− cña hμnh tinh chóng ta, lîi Ých cña tÊt c¶, kh«ng ngo¹i trõ, c¸c quèc gia hiÖn ®¹i vμ cuèi cïng, lîi Ých cña tõng con ng−êi sèng trªn Tr¸i §Êt. Sù ®¶m b¶o nh÷ng −u tiªn sinh th¸i ®ang trë thμnh yÕu tè ngμy cμng quan träng cña sù tiÕn bé x· héi. Nh÷ng −u tiªn nμy ®ang dÇn dÇn ®¹t tíi tÝnh chÊt cña nh÷ng gi¸ trÞ tuyÖt ®èi. Do ®ã, ngay tõ nay, ®Æc biÖt trong t−¬ng lai, mét quyÕt s¸ch kinh tÕ hay chÝnh trÞ bÊt kú sÏ lμ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc vÒ nguyªn t¾c nÕu nã vi ph¹m nh÷ng ®ßi hái cã c¨n cø khoa häc vÒ y tÕ, vÒ sinh th¸i vμ nh÷ng ®ßi hái kh¸c ®èi víi m«i tr−êng. Kh«ng tu©n thñ ®iÒu nμy cã nghÜa lμ hi sinh sè phËn cña mét x· héi, cña sù 11 a) sinh häc, b) kÜ thuËt, Tuy nhiªn sè l−îng c¸c khuynh h−íng riªng biÖt vμ nh÷ng ph−¬ng diÖn kh¸c cña hÖ thèng vÊn ®Ò sinh th¸i th× nhiÒu h¬n nhiÒu. §ã lμ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ, ph¸p lý, kiÓm so¸t, qu¶n lý chÊt l−îng m«i tr−êng v.v... MÆc dï ý nghÜa nghiªm tóc cña c¸c hîp phÇn sinh häc vμ kÜ thuËt, tÝnh qui m« vμ tÝnh m©u thuÉn cña hîp phÇn thø ba − hîp phÇn kinh tÕ − x· héi, ®ang ngμy cμng t¨ng lªn, bëi v× sù phøc t¹p cña vÊn ®Ò nμy lμ do tÝnh kh«ng ®¬n trÞ kh¸ch quan cña b¶n th©n qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a x· héi vμ tù nhiªn quy ®Þnh. ë ®©y ®ang ®an xen nh÷ng qui luËt ph¸t triÓn cña tù nhiªn vμ x· héi, “®ang ®ông ®é” “nh÷ng lîi Ých” sinh häc cña tù nhiªn vμ nh÷ng yªu cÇu x· héi cña x· héi. Trong ®iÒu kiÖn con ng−êi khai th¸c m¹nh mÏ tμi nguyªn thiªn nhiªn, viÖc thu hót tμi nguyªn thiªn nhiªn vμo ho¹t ®éng kinh tÕ sÏ ngμy cμng lμm tæn h¹i b¶n th©n tù nhiªn. Tù nhiªn b¾t ®Çu mÊt ®i kh¶ n¨ng tù håi phôc ®éc ®¸o cña m×nh. C¸c chu tr×nh sinh häc tù nhiªn ®ang bÞ ph¸ vì, c¸c qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ang chËm l¹i, tù nhiªn ngμy cμng c¶m nhËn ®−îc nh÷ng t¸c 12 ®éng mang tÝnh chÊt “tÊn c«ng” cña x· héi. s¹ch) cÇn 5−12 lÇn l−îng n−íc s¹ch tù nhiªn ®Ó gi¶i nhiÔm. Trong kØ nguyªn c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt, nh÷ng lêi sau ®©y cña F. ¡nghen trë thμnh ®Æc biÖt ý nghÜa: “Tù nhiªn − ®ã lμ con nh©n s−... lu«n ®Æt ra c©u hái cho mçi con ng−êi vμ mçi thêi ®¹i. Ai tr¶ lêi ®óng c©u hái ®ã lμ ng−êi h¹nh phóc, cßn ai kh«ng tr¶ lêi hoÆc tr¶ lêi sai sÏ bÞ nã khuÊt phôc, thay v× mét nμng d©u xinh ®Ñp anh ta sÏ t×m thÊy mét ¶ s− tö c¸i hung h·n”. (C. Mac, F. ¡nghen − Toμn tËp, tËp 20). Sù « nhiÔm sinh quyÓn, sù c¹n kiÖt tμi nguyªn thiªn nhiªn, sù ph¸ hñy c¸c hÖ sinh th¸i, tù nhiªn bÞ mÊt kh¶ n¨ng tù phôc håi − ®ã lμ nh÷ng qu¸ tr×nh cùc κ nguy hiÓm vμ phøc t¹p, tÊt c¶ ®· bÞ g©y nªn vμ ®ang ®−îc khuyÕn khÝch bëi ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng−êi. Tíi nay, nhiÒu d¹ng chÊt « nhiÔm, thÝ dô nh− c¸c kim lo¹i, bôi, thuèc b¶o vÖ sinh vËt, chÊt phãng x¹, do c¸c qu¸ tr×nh hoμn l−u trong khÝ quyÓn vμ thñy quyÓn mμ ®· v−¬n tíi møc khu vùc vμ toμn cÇu, biÕn hμnh tinh thμnh mét hÖ thèng sinh häc c«ng nghÖ thèng nhÊt. H«m nay, loμi ng−êi cÇn tr¶ lêi c©u hái − liÖu x· héi cã kh¶ n¨ng ng¨n ngõa ®−îc cuéc khñng ho¶ng sinh th¸i toμn cÇu, hay lμ hä bÞ tiªu diÖt bëi sù c¹n kiÖt tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ sù « nhiÔm qu¸ ®é cña m«i tr−êng tù nhiªn xung quanh. VËy vÊn ®Ò lμ g×? C¸i g× lμ nguyªn nh©n t¹o ra t×nh huèng sinh th¸i toμn cÇu cùc kú bÊt lîi? Chóng ta sÏ xem xÐt bøc tranh tæng thÓ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi hiÖn ®¹i. NÒn kinh tÕ thÕ giíi cã kh¶ n¨ng hμng n¨m “xuÊt x−ëng” h¬n 800 triÖu tÊn kim lo¹i ®en, h¬n 60 triÖu tÊn c¸c vËt liÖu tæng hîp mμ thiªn nhiªn ch−a tõng ®−îc biÕt, gÇn 500 triÖu tÊn ph©n kho¸ng, gÇn 8 triÖu tÊn hãa chÊt ®éc, h¬n 300 triÖu tÊn hîp chÊt hãa häc h÷u c¬ víi h¬n 150 tªn gäi v.v... Do c«ng suÊt s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, trong nöa sau cña thËp niªn 80 ®· ®−a vμo khÝ quyÓn h¬n 300 triÖu tÊn «xit cacbon, 50 triÖu tÊn hy®r« cacbua c¸c lo¹i, 120 triÖu tÊn bôi khãi, 150 triÖu tÊn ®i«xit l−u huúnh, cßn vμo n−íc §¹i d−¬ng ThÕ giíi − 6 ÷ 10 triÖu tÊn dÇu th«, l−u l−îng r¾n ®¹t tíi 17 triÖu tÊn. Ngoμi ra, ®Ó t−íi ruéng, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, sinh ho¹t, nh©n lo¹i ®· sö dông h¬n 13 % l−îng n−íc s«ng vμ ®−a vμo c¸c thñy vùc ®Õn 500 tØ m3 n−íc th¶i c«ng nghiÖp vμ sinh ho¹t mét n¨m, vμ muèn trung hßa l−îng n−íc ®ã (tïy thuéc møc ®é lμm 13 Nh÷ng biÕn ®æi nh− vËy trong m«i tr−êng thiªn nhiªn kh«ng ph¶i kh«ng ®Ó l¹i dÊu tÝch ®èi víi con ng−êi. Theo ý kiÕn cña c¸c thÇy thuèc vμ chuyªn gia trong lÜnh vùc vÖ sinh m«i tr−êng, trong chÊt th¶i cña c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp chøa tíi 150 chÊt g©y h¹i cho søc kháe mäi ng−êi. B©y giê ng−êi ta ®· ph¶i lo l¾ng vÒ chuyÖn nhiÒu bÖnh tËt cña con ng−êi cã liªn quan tíi sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp hãa häc vμ chÊt th¶i vËn t¶i trong m«i tr−êng, h¬n n÷a nhiÒu chÊt « nhiÔm cã nh÷ng tÝnh chÊt biÕn ®æi gien cã kh¶ n¨ng lμm thay ®æi tÝnh di truyÒn cña con ng−êi. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mμ c¸c nhμ khoa häc, c¸c chuyªn gia, c¸c ®¹i biÓu x· héi ngμy cμng b¨n kho¨n nãi vÒ sù xuÊt hiÖn “mèi liªn hÖ ng−îc” trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a x· héi vμ thiªn nhiªn. ThËt vËy, thÝ dô nhμ triÕt häc X« viÕt G. Saregoro®sev nhËn ®Þnh r»ng, søc kháe ng−êi ta trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i phô thuéc tíi 15−20 % vμo tr¹ng th¸i cña m«i tr−êng. C¸c chuyªn gia kh¼ng ®Þnh r»ng sù « nhiÔm kh«ng khÝ khÝ quyÓn m¹nh bëi c¸c hãa chÊt, sù tiÕp xóc ngμy cμng gia t¨ng cña con ng−êi víi c¸c hîp chÊt vμ vËt liÖu tæng hîp nh©n t¹o sÏ dÉn tíi nh÷ng biÕn ®æi trong hÖ thèng miÔn dÞch cña c¬ thÓ. ë mét bé 14 phËn nhÊt ®Þnh cña nh©n lo¹i, hÖ thèng nμy ®· bÞ hñy ho¹i ®¸ng kÓ vμ x· héi buéc ph¶i cã nh÷ng chi phÝ khæng lå ®Ó ng¨n chÆn nh÷ng th¶m häa ®ã. H¬n n÷a, mèi nguy nμy cßn ®¸ng sî ®Õn møc theo ý kiÕn nhμ khoa häc ng−êi Ph¸p M. Mauruat, chóng ta cÇn ph¶i t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn nh»m b¶o tån c¶ nh÷ng axit nucleic trong tÕ bμo cña m×nh ®Ó chóng cung cÊp cho ta toμn bé lÞch sö kh¼ng ®Þnh loμi gièng cña m×nh, bëi lÏ nã ®ang bÞ ®e däa. 15−20 n¨m gÇn ®©y vÊn ®Ò sinh th¸i kh«ng chØ g©y nªn sù chó ý thËt sù, mμ cßn c¶ sù quan ng¹i s©u s¾c cña nhiÒu chuyªn gia, nhμ khoa häc, nhμ ho¹t ®éng chÝnh trÞ vμ d− luËn thÕ giíi réng r·i. Vμ ®· tõ l©u viÖc ®Æt vÊn ®Ò “b¶o vÖ tù nhiªn”, “b¶o vÖ m«i tr−êng” kh«ng cßn lμ chuyÖn träng mèt n÷a. B©y giê lμ chuyÖn gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò quan träng sèng cßn − b¶o vÖ vμ g×n gi÷ søc kháe cña c¸c thÕ hÖ hiÖn nay vμ t−¬ng lai khái nh÷ng hËu qu¶ tai h¹i cña tiÕn bé khoa häc − kÜ thuËt vμ ho¹t ®éng kinh tÕ. Trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt ®· xuÊt hiÖn mét t×nh huèng nghÞch lý: mét mÆt, tri thøc vμ kh¶ n¨ng kÜ thuËt cña con ng−êi ®· trë thμnh c¬ së t¹o ra søc s¶n xuÊt hïng m¹nh, cã kh¶ n¨ng chñ ®éng tiÕn c«ng vμo tù nhiªn, lμm thay ®æi bé mÆt Tr¸i §Êt, lμm cho m«i tr−êng phôc vô lîi Ých x· héi, nh−ng mÆt kh¸c, chÝnh lμ v× thiÕu tri thøc, ®Æc biÖt vÒ c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng, ®ang h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ ®óng vμ ®Çy ®ñ vÒ møc ®é t¸c ®éng cña søc s¶n xuÊt x· héi tíi thiªn nhiªn. Sù m¶i mª cña con ng−êi víi nh÷ng “thμnh c«ng”, “chiÕn th¾ng” cña m×nh trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c víi thiªn nhiªn ®· dÉn tíi chç chÝnh nh÷ng “chiÕn th¾ng” Êy ®· trë thμnh sù thÊt b¹i. H¬n n÷a, tÝnh sai lÇm vμ hoang t−ëng cña nh÷ng “chiÕn th¾ng” Êy thËt râ rμng, vÒ ®iÒu nμy th× c¸c nhμ t− t−ëng vÜ ®¹i C. Mac vμ F. ¡nghen ®· nh¾c nhë tõ h¬n mét thÕ kØ tr−íc ®©y. 15 C¸c «ng ®· viÕt: ”Tuy nhiªn, chóng ta sÏ ®õng cã qu¸ tháa m·n víi nh÷ng chiÕn th¾ng cña m×nh tr−íc thiªn nhiªn. Tù nhiªn sÏ tr¶ thï chóng ta vÜ mçi chiÕn th¾ng ®ã. ThËt ra, mçi chiÕn th¾ng nh− vËy cã nh÷ng hÖ qu¶ mμ lóc ®Çu sÏ ®óng nh− chóng ta dù ®Þnh, nh−ng sau ®ã vμ sau ®ã n÷a sÏ cã nh÷ng hËu qu¶ kh¸c, kh«ng l−êng tr−íc vμ th−êng lμ thñ tiªu ý nghÜa cña nh÷ng hÖ qu¶ ®Çu tiªn”. (Mac C., ¡nghen F. Toμn tËp, tËp 20, tr. 495−496). Ngoμi ra, theo lêi cña F. ¡nghen, “sù tr¶ thï” nμy cña thiªn nhiªn d−íi d¹ng nh÷ng hËu qu¶ kh«ng l−êng sÏ biÓu lé kh«ng thïy thuéc vμo mét tæ chøc x· héi nμo ®ã, tøc trong ®iÒu kiÖn nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ − x· héi kh¸c nhau. ViÖc khai th¸c tμi nguyªn thiªn nhiªn tõ l©u nay vμ cã tÝnh tù ph¸t cña con ng−êi nãi chung diÔn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn t−¬ng ®èi thuËn lîi c¶ ®èi víi x· héi vμ ®èi víi tù nhiªn ®· t¹o ra mét tËp qu¸n t©m lý − x· héi trong th¸i ®é cña con ng−êi ®èi víi nh÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn quanh hä. Ng−êi ta ®oan ch¾c r»ng, dï qui m« ho¹t ®éng cña con ng−êi thÕ nμo ch¨ng n÷a, th× ¶nh h−ëng cña con ng−êi tíi tù nhiªn còng chØ lμ hoÆc rÊt nhá bÐ, hoÆc chØ mang tÝnh chÊt khu vùc. Nh−ng ®Õn nay, hÖ thèng x· héi − tù nhiªn ®· tá ra lμ mét hÖ thèng chøc n¨ng ®ãng kÝn. §èi víi x· héi, tù nhiªn tá ra kh«ng ph¶i lμ mét m«i tr−êng v« biªn vμ v« ®Þnh h×nh, mμ lμ mét hÖ thèng chøc n¨ng, nã t¸i t¹o nh÷ng kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ thμnh nh÷ng nh©n tè míi mμ sau nμy sÏ biÓu lé ra vμ x· héi buéc ph¶i tÝnh tíi. V× vËy vÊn ®Ò x©y dùng mét quan niÖm khoa häc tæng qu¸t ®Ó dùa vμo ®ã mμ thùc hiÖn qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a x· héi vμ tù nhiªn mét c¸ch tù gi¸c, cã môc tiªu vμ mang l¹i kÕt qu¶ tèi −u ®ang trë thμnh cùc κ quan träng. 16 Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· h×nh thμnh mét h−íng khoa häc míi tÝch hîp liªn ngμnh − sinh th¸i x· héi häc. Vμ nã sÏ ph¶i trë thμnh c¬ së quan ®iÓm cña nh÷ng nghiªn cøu lý luËn, bëi v× ®èi t−îng kh¶o s¸t cña nã lμ qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c sinh häc − x· héi gi÷a x· héi vμ m«i tr−êng xung quanh, cßn môc tiªu − x¸c ®Þnh nh÷ng con ®−êng tèi −u ph¸t triÓn vμ hoμn thiÖn qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a x· héi vμ m«i tr−êng nh»m gi¶m thiÓu t¸c h¹i cña ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng−êi tíi tr¹ng th¸i m«i tr−êng xung quanh. Cuèi nh÷ng n¨m b¶y m−¬i ng−êi ta ®· nªu ra luËn ®Ò r»ng kh«ng cã mét lÜnh vùc khoa häc nμo cã thÓ hoμn toμn bá qua nhiÖm vô b¶o tån tù nhiªn vμ sö dông tù nhiªn hîp lý. Ngμy nay, luËn ®iÓm nμy ®· ®−îc kh¼ng ®Þnh ®Çy ®ñ trong thùc tiÔn. C¸c khoa häc nh− ®Þa lý häc, kinh tÕ häc, hãa häc, vËt lý häc, sinh häc, lÞch sö, to¸n häc vμ nh÷ng khoa häc kh¸c, ®ang tÝch cùc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò b¶o tån m«i tr−êng vμ sö dông hîp lý tμi nguyªn thiªn nhiªn. Ngμy nay, chóng ta cã thÓ nãi r»ng luËn ®iÓm do nhμ khoa häc lçi l¹c V. I. Verna®sky cho r»ng sau nμy tri thøc cña chóng ta sÏ ph¸t triÓn kh«ng ph¶i theo c¸c bé m«n khoa häc, mμ theo nh÷ng vÊn ®Ò, ®· ®−îc minh chøng hoμn toμn. Vμ trong thÝ dô vÊn ®Ò sinh th¸i th× ®iÒu nμy ®· trë thμnh ®Æc biÖt hiÓn nhiªn. C¬ së ph−¬ng ph¸p luËn cña sinh th¸i x· héi häc lμ ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng nghiªn cøu tÊt c¶ nh÷ng qu¸ tr×nh vμ hiÖn t−îng diÔn ra trong tù nhiªn vμ x· héi, cßn kinh tÕ häc sö dông tù nhiªn ®· trë thμnh c¸i cèt lâi ®Æc biÖt cña c¬ së ®ã. Kinh tÕ häc sö dông tù nhiªn lμ g×? Cã thÓ ®Þnh nghÜa b¶n chÊt cña kh¸i niÖm nμy nh− sau. Tμi nguyªn thiªn nhiªn lμ c¬ së vËt chÊt cña sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt x· héi, nã chñ yÕu thùc hiÖn chøc n¨ng kinh tÕ. Nh−ng kh¸c víi nh÷ng ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt kh¸c lμ thÓ hiÖn cña lao ®éng ®· vËt hãa, tμi nguyªn thiªn 17 nhiªn h×nh thμnh nªn m«i tr−êng tù nhiªn xung quanh vμ do ®ã, nã thùc hiÖn chñ yÕu chøc n¨ng sinh th¸i. Vμ chØ ®ång thêi − tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ m«i tr−êng thiªn nhiªn (th−êng lμ d−íi d¹ng ®· bÞ biÕn ®æi d−íi t¸c ®éng cña con ng−êi) cïng víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ lμm thμnh hÖ thèng kinh tÕ − sinh th¸i, bao gåm tù nhiªn vμ nÒn s¶n xuÊt. §−îc biÕt r»ng nÒn s¶n xuÊt chØ cã thÓ vËn hμnh trong tr−êng hîp nÕu ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt ®−îc kÕt hîp víi søc lao ®éng vμ ph¸t huy qu¸ tr×nh ho¹t ®éng tù gi¸c cña mäi ng−êi nh»m môc ®Ých nhËn ®−îc phóc lîi tiªu dïng. Nãi c¸ch kh¸c, thùc hiÖn qu¸ tr×nh lao ®éng − qu¸ tr×nh mμ trong ®ã theo lêi C. Mac “con ng−êi b»ng ho¹t ®éng cña chÝnh m×nh vËt hãa, ®iÒu chØnh l¹i vμ kiÓm so¸t sù trao ®æi chÊt gi÷a m×nh vμ tù nhiªn”. §ång thêi, qu¸ tr×nh lao ®éng ®−îc thùc hiÖn kh«ng ph¶i mét c¸ch trõu t−îng, mμ trong khu«n khæ nh÷ng mèi liªn hÖ vμ quan hÖ x· héi nhÊt ®Þnh, vμ do ®ã, tÝnh chÊt liªn kÕt søc lao ®éng víi ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt vμ môc ®Ých s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt cña quan hÖ qua l¹i cña x· héi víi tù nhiªn. KÕt qu¶ lμ tμi nguyªn thiªn nhiªn vμ m«i tr−êng tù nhiªn, quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ cïng víi b¶n th©n x· héi t¹o thμnh hÖ thèng kinh tÕ − x· héi − sinh th¸i. ChÝnh lμ tõ ®©y mμ quan ®iÓm gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sinh th¸i tõ lËp tr−êng cña khoa häc kinh tÕ x· héi häc trë thμnh quan träng. V× vËy, kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mμ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ häc sö dông thiªn nhiªn ®· trë thμnh chñ ®Ò cña mét lÜnh vùc ®Æc biÖt cña khoa häc kinh tÕ cã ®èi t−îng nghiªn cøu lμ nh÷ng quan hÖ h×nh thμnh nªn trong qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c gi÷a x· héi vμ tù nhiªn. Kinh tÕ häc sö dông thiªn nhiªn cÇn ph¶i xóc tiÕn x©y dùng quan ®iÓm chÝnh s¸ch quèc gia b¶o tån thiªn nhiªn hîp lý. Nh− vËy, c¬ së cña hÖ thèng ho¹t ®éng b¶o tån thiªn nhiªn ph¶i 18 lμ th¸i ®é hîp lý cña x· héi, h×nh thμnh trªn quan ®iÓm khoa häc tæng hîp ®èi víi viÖc sö dông tμi nguyªn thiªn nhiªn, bao gåm sù kh«i phôc vμ nh©n réng nh÷ng tμi nguyªn thiªn nhiªn míi còng nh− t¹o ra nh÷ng l·nh thæ ®−îc b¶o tån ®Æc biÖt b»ng c¸ch t¸ch ra mét sè khu vùc tù nhiªn kh«ng khai th¸c, tu©n thñ b¾t buéc nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n vÒ c¶i t¹o tù nhiªn cã môc ®Ých vμ cã c¨n cøu khoa häc. Kinh tÕ häc sö dông thiªn nhiªn bao qu¸t tÊt c¶ nh÷ng khÝa c¹nh khai th¸c tù nhiªn, b¾t ®Çu tõ nh÷ng vÊn ®Ò c¹n kiÖt tμi nguyªn cho ®Õn s¶n xuÊt s¶n phÈm cuèi cïng vμ sö dông c¸c lo¹i phÕ th¶i kh¸c nhau. V× vËy, trong kinh tÕ häc sö dông thiªn nhiªn (còng nh− nãi chung trong sinh th¸i x· héi häc) kh«ng nªn nh©n t¹o t¸ch rêi mét trong c¸c h−íng vμ xem xÐt nã t¸ch biÖt víi tÊt c¶ nh÷ng qu¸ tr×nh kh¸c. Sö dông ®Êt ®ai liªn quan tíi nh÷ng vÊn ®Ò tiªu thô n−íc, sö dông tμi nguyªn rõng, khai th¸c kho¸ng s¶n, nhÊt lμ b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p chiÒu réng, khi c¶nh quan trªn nh÷ng l·nh thæ réng lín bÞ ph¸ hñy. Nh©n lo¹i cÇn ph¶i hiÓu r»ng, kh«ng thÓ hy väng ph¸t triÓn nÒn v¨n minh mμ kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng qui luËt kh¸ch quan cña b¶n th©n qu¸ tr×nh duy vËt biÖn chøng cña sù ph¸t triÓn vμ tù ph¸t triÓn. Vμ vÒ ph−¬ng diÖn nμy, nh÷ng qui luËt sinh th¸i do nhμ khoa häc Mü B. Commoner rót ra thËt ®¸ng quan t©m: 1) tÊt c¶ mäi thø liªn quan ®Õn mäi thø, 2) mäi c¸i ®Òu ph¶i tr¶ gi¸, 3) kh«ng cã c¸i g× qua ®i mét c¸ch kh«ng dÊu vÕt, 4) thiªn nhiªn bao giê còng biÕt tèt h¬n chóng ta. Thêi gian gÇn ®©y, c¸c chuyªn gia ngμy cμng chó ý tíi c¸ch tiÕp cËn tæng hîp ®èi víi vÊn ®Ò t−¬ng t¸c x· héi vμ tù nhiªn. Sù ®¸nh gi¸ cña hä nhiÒu khi vang lªn nh− mét lêi tiªn ®o¸n vÒ cuéc khñng ho¶ng sinh th¸i ®ang ®Õn dÇn, mét lêi c¶nh b¸o vÒ th¶m häa sinh th¸i tiÒm n¨ng. Liªn quan ®Õn chuyÖn nμy ph¶i 19 nãi r»ng b¶n th©n kh¸i niÖm “khñng ho¶ng sinh th¸i” hoμn toμn kh«ng ®¬n trÞ. ThÝ dô, vÒ ph−¬ng diÖn sinh häc, khñng ho¶ng sinh th¸i − ®ã lμ sù ph¸ hñy nh÷ng hÖ sinh th¸i, sù diÖt chñng nh÷ng c¬ thÓ sèng, sù suy gi¶m n¨ng suÊt cña tù nhiªn vμ sù gi¶m sót c¸c ®iÒu kiÖn sèng cña mäi ng−êi. Nguyªn nh©n trùc tiÕp cña nh÷ng qu¸ tr×nh Êy lμ sù « nhiÔm m«i tr−êng ngμy cμng t¨ng. Nguyªn nh©n khoa häc − kÜ thuËt cña khñng ho¶ng sinh th¸i − ®ã lμ c«ng nghÖ cña nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, møc ®é t¨ng tr−ëng cao cña c¸c tæ hîp kinh tÕ. Nh÷ng gèc rÔ kinh tÕ − x· héi cña khñng ho¶ng sinh th¸i cã thÓ lμ sù ®iÒu hμnh nÒn s¶n xuÊt kinh tÕ phi kÕ ho¹ch vμ v« kiÓm so¸t, sù ch¹y ®ua v× siªu lîi nhuËn, th¸i ®é tiªu thô ®èi víi thiªn nhiªn, ph−¬ng thøc qu¶n lý kinh tÕ hμnh chÝnh mÖnh lÖnh, sù vi ph¹m nh÷ng nguyªn t¾c khoa häc sö dông tμi nguyªn hîp lý. T¹i thêi ®iÓm nμy cã lÏ ch−a cã c¬ së ®Ó nãi vÒ cuéc khñng ho¶ng sinh th¸i toμn cÇu, mÆc dï ph¶i thõa nhËn sù hiÖn diÖn mét t×nh huèng sinh th¸i bÊt lîi kh«ng chØ trong khu«n khæ nh÷ng vïng riªng biÖt mμ c¶ trªn qui m« hμnh tinh. Nh÷ng thÝ dô trùc quan nhÊt vÒ ph−¬ng diÖn nμy − ®ã lμ sù gia t¨ng nång ®é ®i«xit cacbon, c¸c «xit nit¬, l−u huúnh vμ c¸c chÊt « nhiÔm kh¸c trong khÝ quyÓn. Gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nμy chØ cã thÓ víi ®iÒu kiÖn liªn kÕt nç lùc cña tõng quèc gia (ë møc chÝnh s¸ch quèc gia vÒ sö dông thiªn nhiªn) trong khu«n khæ hîp t¸c quèc tÕ hiÖn ®¹i. ë ®Êt n−íc chóng ta ®· lμm ®−îc kh¸ nhiÒu chuyÖn thuéc lÜnh vùc nμy cña chÝnh s¸ch kinh tÕ − x· héi, song nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®−îc th× kh«ng thÓ gäi lμ thμnh c«ng. Cã lÏ, thêi kú khã kh¨n vμ cam go cña lÞch sö ®Êt n−íc chóng ta − nh÷ng n¨m ®Çu tiªn cña chÝnh quyÒn X« viÕt, lμ thÝ dô trùc quan nhÊt vÒ ph−¬ng diÖn nμy. 20