Nội dung

Giáo án Ngữ văn 12 THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ NGỮ ÂM I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT : o Củng cố và nâng cao hiểu biết về một số phép tu từ ngữ âm ( tạo nhịp điệu và âm hưởng cho câu ; điệp âm, điệp vần, điệp thanh ). o Cảm nhận và phân tích được các phép tu từ ngữ âm trong văn bản, thấy được tác dụng nghệ thuật của chúng. II. TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KĨ NĂNG : 1. Kiến thức : o Phương thức cơ bản trong một số phép tu từ ngữ âm : tạo âm hưởng và nhịp điệu cho câu ; điệp âm, điệp vần, điệp thanh. o Tác dụng nghệ thuật của những phép tu từ ngữ âm nói trên. 2. Kĩ năng : o Nhận biết phép tu từ ngữ âm trong văn bản. o Phân tích tác dụng của phép tu từ ngữ âm trong văn bản : phân tích mục đích và hiệu quả của phép tu từ, sự phối hợp với các phép tu từ khác, ... o Bước đầu biết sử dụng một số phép tu từ ngữ âm trong những ngữ cảnh thích hợp. III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC : 1. Ổn định lớp : KTSS 2. Kiểm tra bài cũ : - Câu 1 : nhắc lại khái niệm luật thơ ? - Câu 2 : tiếng có vai trò như thế nào đối với việc hình thành luật thơ ? - Câu 3 : GV cho 1 ví dụ về thể ngũ ngôn tứ tuyệt ( viết trên bảng phụ ), yêu cầu học sinh xác định luật thơ. 3. Bài mới : ( lời vào bài ) HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY 1 HỌAT ĐỘNG CỦA TRÒ NỘI DUNG CẦN ĐẠT Giáo án Ngữ văn 12 - GV tổ chức cho HS  HS theo dõi việc I. TẠO NHỊP ĐIỆU VÀ ÂM thảo luận nhóm ( 6 chia nhóm thảo HƯỞNG CHO CÂU : nhóm ) < 5’ >, theo luận. câu hỏi gợi ý của GV. PHẦN I : TẠO 1. Bài tập 1 : ( yêu cầu ở SGKT NHỊP ĐIỆU VÀ ÂM HƯỞNG CHO CÂU :  HS đọc yêu cầu 129 ) bài tập 1. Hướng dẫn trả lời : - Nhóm 1  Bài - Hai vế đầu dài, nhịp điệu dàn - GV gọi HS đọc yêu tập 1. trải, phù hợp với cuộc đấu tranh cầu bài tập 1 : trường kì của dân tộc. - GV hướng dẫn HS - Vế sau ngắn, nhịp điệu dồn dập phân tích các câu theo mạnh mẽ, phù hợp với sự khẳng gợi ý trong SGKT129. định hùng hồn về quyền độc lập, tự * Câu hỏi định hướng do của dân tộc. bài tập 1 : Về lập luận, hai vế đầu có vai trò Sự phối hợp nhịp như một luận cứ còn vế sau và câu ngắn, cuối như các kết luận. nhịp dài ? Sự thay đổi thanh bằng, thanh trắc cuối mỗi nhịp ? Tính chất đóng hay mở của âm tiết kết thúc mỗi nhịp ? - GV gọi đại diện nhóm 1 dán bảng phụ và trình bày. Các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung cho hoàn  HS đại diện nhóm trình bày. Các chỉnh nội dung. nhóm còn lại nhận - GV nhận xét, diễn xét bổ sung nội giảng và chốt lại nội dung cho hoàn 2 - Vế một – hai - ba của câu đầu đều kết thúc bằng các âm tiết mang thanh bằng (nay – nay - do ), câu tiếp theo kết thúc bằng âm tiết mang thanh trắc ( lập ). “Do” là âm tiết mở, “lập” là âm tiết đóng  Kết thúc có âm hưởng mạnh mẽ, dứt khoát, thích hợp với lời khẳng định quyền độc lập của dân tộc. - Phối hợp với nhịp điệu và thanh, đoạn văn có dùng các phép điệp từ ngữ ( một dân tộc đã gan góc, dân tộc đó phải được ... ) và điệp cú pháp ( hai vế đầu dài, kết cấu cú pháp giống nhau , vế sau và câu Giáo án Ngữ văn 12 dung bài tập 1. * Bài tập 2 : - GV gọi HS đọc yêu cầu bài tập 2 : chỉnh. cuối ngắn, kết cấu cú pháp giống  HS theo dõi và nhau ). ghi nhận nội dung bài tập. - GV hướng dẫn HS 2. Bài tập 2 : ( yêu cầu ở SGKT phân tích các câu theo - Nhóm 2  Bài 129 ) gợi ý trong SGKT129. tập 2. Hướng dẫn trả lời: * Câu hỏi định hướng Để tạo nên sắc thái hùng hồn, bài tập 2 : thiêng liêng của lời kêu gọi cứu Tìm các hình thức điệp được sử dụng trong đoạn văn trên ? Tìm các hình thức đối được sử dụng trong đoạn văn trên ? Tìm sự phối hợp vần, nhịp trong đoạn văn trên ? - GV gọi đại diện nhóm 2 dán bảng phụ và trình bày. Các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung cho hoàn chỉnh nội dung. - GV nhận xét, diễn giảng và chốt lại nội  HS đại diện dung bài tập 2. nhóm trình bày. Các nhóm còn lại nhận xét bổ sung nội dung cho hoàn * Bài tập 3 chỉnh. - GV gọi HS đọc yêu  HS theo dõi và cầu bài tập 3 : 3 nước, đoạn văn đã có sự phối hợp của nhiều yếu tố sau đây : - Phép điệp phối hợp với phép đối : + Điệp : ( lặp ) từ ngữ và điệp kết cấu ngữ pháp và nhịp điệu ( câu đầu : 4/2/4/2 – 4 tiếng – 2 tiếng ). + Sự đối xứng về từ ngữ, nhịp điệu và kết cấu ngữ pháp. *Ví dụ : Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm ( nhip 3/2, 3/2 ; kết cấu ngữ pháp : C – V – P phụ ngữ ). - Câu văn xuôi nhưng có vần ( phối hợp với nhịp ) ở một số vị trí. *Ví dụ : câu đầu vần giữa tiếng “bà” và tiếng “già”. Câu thứ 2 điệp vần “ung” các tiếng súng ( Ai có có súng dùng súng ). - Sự phối hợp giữa nhịp ngắn ( đầu câu 1,2,3 ) với những nhịp dài dàn trải ) vế cuối câu 1, 4 tạo âm hưởng khi khoan thai, khi dồn dập mạnh mẽ. Thích hợp với một lời cứu nước thiêng liêng. Giáo án Ngữ văn 12 - GV hướng dẫn HS ghi nhận nội dung phân tích theo các câu bài tập. gợi ý của GV. * Câu hỏi định hướng bài tập 3 : 3. Bài tập 3 : ( yêu cầu ở SGKT130 ). - Nhóm 3  Bài Hướng dẫn trả lời : Hãy ngắt nhịp các tập 3. Đoạn văn dùng phép nhân hóa và câu trong văn bản ? nhiều động từ phối hợp với các yếu Tìm các câu có sự tố ngữ âm sau : ngắt nhịp giống nhau ? - Sự ngắt nhịp cần liệt kê ( dấu Nêu tác dụng của cách phẩy ở 3 câu đầu ). ngắt nhịp đó ? - Câu 3 ngắt nhịp liên tiếp  kể về - GV gọi đại diện từng chiến công của tre ; nhịp nhóm 3 dán bảng phụ trước ngắn, nhịp sau dài tạo âm và trình bày. Các hưởng du dương của lời ca ngợi. nhóm còn lại nhận xét, bổ sung cho hoàn - Hai câu cuối ngắt nhịp giữa C – V chỉnh nội dung. ( không dùng từ là ) tạo âm hưởng mạnh mẽ, dứt khoát của lời tuyên - GV nhận xét, diễn dương công trạng, khẳng định ý chí giảng và chốt lại nội kiên cường và chiến thắng vẻ vang dung bài tập 3. của tre . PHẦN II : ĐIỆP ÂM, ĐIỆP VẦN, ĐIỆP THANH . - GV giới thiệu vấn đề : phép điệp có thể bao gồm điệp ngữ âm ( âm, vần, thanh ), điệp từ, điệp kết cấu ngữ pháp. Bài này chỉ giới hạn ở điệp các yếu tố ngữ âm trong thành phần cấu tạo của tiếng ( âm tiết ) 4  HS đại diện nhóm trình bày. Các nhóm còn lại nhận xét bổ sung nội dung cho hoàn chỉnh.  Nhịp điệu và âm hưởng của câu được tạo ra do nhiều yếu tố ( sự ngắt nhịp, phối hợp âm thanh, hòa phối ngữ âm ... ), cần cảm nhận và phân tích sự phối hợp của các yếu tố và luôn luôn nhằm mục đích phục vụ cho nội dung biểu đạt ( thông tin, miêu tả, sắc thái biểu cảm, thái độ của con người, ... ).  HS theo dõi và ghi nhận nội dung II. ĐIỆP ÂM, ĐIỆP VẦN, ĐIỆP THANH bài tập. Giáo án Ngữ văn 12 - GV gợi dẫn để HS nhớ lại kiến thức về cấu tạo của tiếng ( âm tiết ) với 3 bộ phận : âm đầu vần, thanh. * Bài tập 1 : - GV gọi HS đọc yêu cầu bài tập 1 :  HS lắng nghe phần giới thiệu của GV. - GV hướng dẫn HS phân tích các câu theo gợi ý của GV. * Câu hỏi định hướng bài tập 1 : Phân tích tác dụng tạo hình tượng của việc điệp âm đầu trong câu thơ bài tập 1a ? Phân tích tác dụng tạo hình tượng của việc điệp 1. Bài tập 1 : ( yêu cầu Ở SGKT 130 ). Hướng dẫn trả lời : a. Sự lặp lại và phối hợp phụ âm - Nhóm 4  Bài đầu “l” ( 4 lần )  Miêu tả được trạng thái ẩn hiện trên một diện âm đầu trong câu thơ tập 1. rộng của hoa lựu ( Đỏ như lửa – bài tập 1b ? lấp ló trên cành như những đóm lửa lúc ẩn hiện : Lúc lóe lên – lúc ẩn trong tán lá ). - GV gọi đại diện nhóm 4 dán bảng phụ b. Sự lặp lại và phối hợp phụ âm và trình bày. Các đầu “l” ( 4 lần )  trạng thái của nhóm còn lại nhận xét, ánh trăng phản chiếu trên mặt nước bổ sung cho hoàn ao : ánh trăng như phát tán rộng chỉnh nội dung. hơn, loang ra và choán lấy khắp bề mặt không gian trên mặt ao. - GV nhận xét, diễn giảng và chốt lại nội dung bài tập 1. 5 Giáo án Ngữ văn 12 * Bài tập 2 : - GV gọi HS đọc yêu cầu bài tập 2 : - GV hướng dẫn HS phân tích các câu theo gợi ý của SGK bài tập 2 – SGKT130. - GV gọi đại diện nhóm 5 dán bảng phụ và trình bày. Các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung cho hoàn chỉnh nội dung.  HS đại diện nhóm trình bày. Các nhóm còn lại nhận xét bổ sung nội dung cho hoàn - GV nhận xét, diễn chỉnh. 2. Bài tập 2 : ( yêu cầu ở SGKT giảng và chốt lại nội  HS theo dõi và 130 ). dung bài tập 2. ghi nhận nội dung Hướng dẫn trả lời : bài tập. * Bài tập 3 : - GV gọi HS đọc yêu cầu bài tập 2 : - GV hướng dẫn HS phân tích các câu theo gợi ý của SGK bài tập 3 – SGKT131. - Vần “ang” được lặp lại nhiều lần ( vần “ang” có nguyên âm rộng “a” - Nhóm 5  Bài và phụ âm mũi “ng” ), thể thơ 7 tập 2. tiếng  âm hưởng mở rộng, tiếp diễn kéo dài  phù hợp với cảm xúc chung : mùa đông đang còn tiếp diễn với nhiều dấu hiệu đặc trưng , vậy mà có những lời mời gọi của mùa xuân. - GV gọi đại diện nhóm 6 dán bảng phụ và trình bày. Các nhóm còn lại nhận xét,  HS đại diện bổ sung cho hoàn nhóm trình bày. Các nhóm còn lại nhận chỉnh nội dung. xét bổ sung nội - GV nhận xét, diễn dung cho hoàn giảng và chốt lại nội chỉnh. 3. Bài tập 3 : ( yêu cầu ở dung bài tập 3. 6 Giáo án Ngữ văn 12  HS theo dõi và SGKT130-131 ). ghi nhận nội dung Đoạn thơ gợi ra được khung cảnh bài tập. hiểm trở của vùng rừng núi sự gian lao, vất vả của cuộc hành quân, nhờ sự đóng góp của nhiều yếu tố. - Nhịp ¾ ở 3 câu đầu. - Nhóm 6  Bài - Sự phối thanh T – B ( 3 câu đầu nhiều thanh T, câu cuối toàn B ). tập 3. - Các từ láy gợi hình cao : khúc khủy/ thăm thẳm/ heo hút. - Phép đối từ ngữ : - GV hướng dẫn HS về nhà làm. + Dốc lên khúc khủy / dốc thăm thẳm. + Ngàn thước lên cao / ngàn thước  HS đại diện xuống. nhóm trình bày. Các - Phép điệp từ ngữ : dốc, ngàn nhóm còn lại nhận thước. xét bổ sung nội dung cho hoàn - Phép nhân hóa : súng ngửi trời. - Phép lặp cú pháp : câu 1 và câu chỉnh.  HS theo dõi và 3. ghi nhận nội dung  Điệp âm, điệp vần, điệp thanh là các phép tu từ thường được sử bài tập. dụng trong thơ, văn xuôi thì ít. Việc lặp lại âm – vần – thanh ( bộ phận của tiếng ) một các chủ ý và phối hợp với nhau để phục vụ cho việc biểu đạt nội dung. III. LUYỆN TẬP : Về nhà làm bài tập ở sách bài tập Ngữ văn. - Phần : tạo nhịp điệu và âm hưởng cho câu : bài tập 3 –T65. - Phần : điệp âm, điệp vần, điệp 7 Giáo án Ngữ văn 12 thanh : bài tập 2- T65.  HS lắng nghe và làm theo yêu cầu của GV. 4. Củng cố : GV củng cố kiến thức và kĩ năng cơ bản ở một số phép tu từ ngữ âm.. 5. Dặn dò : - Về nhà xem lại phần sửa bài tập và tiếp tục làm những bài tập còn lại. - Chuẩn bị “Viết bài làm văn số 3”. 8