Nội dung

Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Baøi 6.Baøi toaùn toái öu vaø qui hoaïch tuyeán tính BAØI 6. BAØI TOAÙN TOÁI ÖU VAØ QUI HOAÏCH TUYEÁN TÍNH Daïng toång quaùt cuûa moät baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính Haøm muïc tieäu: Caùc raøng buoäc: F = c1X1 + c2X2 + … + cnXn Æ Max (hoaëc Min) a11X1 + a12X2 + … + a1nXn ≤ b1 : ak1X1 + ak2X2 + … + aknXn ≥ bk : am1X1 + am2X2 + … + amnXn = bm Vôùi i, j, k, m, n ∈ Z • Caùc kyù hieäu c1, c2, cn laø caùc heä soá cuûa haøm muïc tieâu. Chuùng coù theå bieåu thò cho lôïi nhuaän (hoaëc chi phí). • Kyù hieäu aij laø caùc heä soá cuûa caùc phöông trình trong taäp raøng buoäc. Caùc phöông trình coù daïng baát ñaúng thöùc hoaëc ñaúng thöùc. • Moät taäp hôïp X = (X1, X2, … Xn) goïi laø lôøi giaûi chaáp nhaän ñöôïc khi noù thoõa taát caû raøng buoäc. • Moät taäp hôïp X* = (X*1, X*2, … X*n) goïi laø lôøi giaûi toái öu neáu giaù trò haøm muïc tieâu taïi ñoù toát hôn giaù trò haøm muïc tieâu taïi caùc phöông aùn khaùc. 6.1. Toái öu moät muïc tieâu (Linear Programming) Tìm X1 vaø X2 sau cho haøm lôïi vôùi caùc raøng buoäc sau ñaây: X1 + X2 9X1 + 6X2 12X1 + 16X2 X1 X2 nhuaän F = 350X1 + 300X2 ñaït giaù trò cöïc ñaïi ≤ ≤ ≤ ≥ ≥ 200 1566 2880 0 0 (R1) (R2) (R3) (R4) (R5) B1. Toå chöùc döõ lieäu treân baûng tính Æ Bieán quyeát ñònh: laø soá löôïng saûn phaåm moãi loaïi caàn saûn xuaát nhaäp taïi caùc oâ B3 vaø C3. Cho caùc giaù trò khôûi ñoäng laø 0. Æ Haøm muïc tieâu: laø haøm lôïi nhuaän ñöôïc tính caên cöù treân caùc giaù trò khôûi ñoäng cuûa X1, X2 vaø lôïi nhuaän ñôn vò. Coâng thöùc taïi oâ D4 xem hình 6.1. Æ Caùc raøng buoäc: nhaäp caùc heä soá cuûa caùc quan heä raøng buoäc taïi caùc oâ B7:C9. Tính löôïng taøi nguyeân ñaõ söû duïng taïi caùc oâ D7, D8 vaø D9 theo coâng thöùc ôû hình 6.1. Nhaäp caùc giaù trò ôû veá phaûi caùc caùc quan heä raøng buoäc taïi caùc oâ E7, E8 vaø E9. Traàn Thanh Phong 52 ÖÙng duïng Microsoft Excel trong kinh teá Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Baøi 6.Baøi toaùn toái öu vaø qui hoaïch tuyeán tính Hình 6.1. Laäp moâ hình treân baûng tính B2. Choïn oâ D4 vaø choïn Tools Æ Solver, sau ñoù khai baùo caùc thoâng soá cho Solver Æ Ñòa chæ haøm muïc tieâu D4 ñöôïc ñöa vaøo Set Target Cell Æ Choïn Max taïi Equal To ñeå cho Solver tìm lôøi giaûi cöïc ñaïi chohaøm muïc tieâu, nghóa laø toái ña hoùa lôïi nhuaän. Hình 6.2. Khai baùo haøm muïc tieâu B3. Nhaäp B3:C3 taïi By Changing Cells: laø vuøng ñòa chæ caùc bieán quyeát ñònh (töôïng tröng löôïng saûn phaåm X1 vaø X2 caàn phaûi saûn xuaát). Traàn Thanh Phong 53 ÖÙng duïng Microsoft Excel trong kinh teá Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Baøi 6.Baøi toaùn toái öu vaø qui hoaïch tuyeán tính Hình 6.3. Khai baùo ñòa chæ caùc bieán caàn tìm B4. Theâm caùc raøng buoäc vaøo Subject to the Constraints Æ Nhaáp nuùt Add, choïn vuøng ñòa chæ D7:D9 taïi Cell Reference, choïn daáu <= vaø choïn E7:E9 taïi Constraint. (Caùc raøng buoäc R1, R2, R3 ñeàu laø baát phöông trình daïng <= neân ta choïn caû vuøng ñòa chæ). Hình 6.4. Nhaäp caùc raøng buoäc Æ Nhaáp nuùt Add vaø khai baùo tieáp caùc raøng buoäc veà caän döôùi cho X1 vaø X2 nhö hình 6.5. Nhaáp OK sau khi hoaøn taát. Hình 6.5. Raøng buoäc caän döôùi cho caùc bieán X1 vaø X2 Æ Nhaáp OK sau khi hoaøn taát. Æ Ñeå hieäu chænh raøng buoäc ta choïn raøng buoäc vaø nhaáp nuùt Change Æ Ñeå xoùa raøng buoäc, ta choïn raøng buoäc töø danh saùch Subject to the Contraints vaø nhaáp nuùt Delete. Traàn Thanh Phong 54 ÖÙng duïng Microsoft Excel trong kinh teá Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Baøi 6.Baøi toaùn toái öu vaø qui hoaïch tuyeán tính Hình 6.6. Danh saùch caùc raøng buoäc B5. Nhaáp nuùt Solve ñeå chaïy Solver, sau ñoù hoäp thoaïi keát quaû xuaát hieän Hình 6.7. Keát quaû chaïy Solver vaø taïo baùo caùo. B6. Nhaáp choïn Keep Solver Solution vaø choïn OK. Hình 6.8. Keát quaû baøi toaùn toái öu moät muïc tieâu. Lôïi nhuaän ñaït $66.100 khi ñoù caàn saûn xuaát 122 saûn phaåm X2 vaø 78 saûn phaåm X2. Traàn Thanh Phong 55 ÖÙng duïng Microsoft Excel trong kinh teá Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Baøi 6.Baøi toaùn toái öu vaø qui hoaïch tuyeán tính Phaân tích baøi toaùn toái öu khi caùc yeáu toá ñaàu vaøo thay ñoåi Löu yù: Chæ aùp duïng cho caùc baøi toaùn ñöôïc giaûi baèng Solver. Boå sung thö vieän haøm cho Excel 1. Cheùp taäp tin “Sensitivity.xla” vaø thö muïc Library taïi nôi caøi ñaët boä Microsoft Office, thoâng thöôøng taïi: “c:\Program files\ Microsoft Office\ Office\ Library\”. Löu yù teân Office seõ thay ñoåi tuøy theo phieân baûn cuûa boä Office. 2. Vaøo thöïc ñôn Tools 3. Choïn Add-Ins 4. Choïn Sensitivity Assistant 5. Nhaáp nuùt OK. Töø keát quaû cuûa ôû treân ta thöïc hieän phaân tích tieáp theo: B1. Laäp baûng phaân tích: Æ OÂ B17 tham chieáu ñeán oâ D4 chöùa giaù trò haøm muïc tieâu vöøa tìm ñöôïc. Æ Caùc oâ C17, D17 vaø E17 laàn löôït tham chieáu ñeán ñòa chæ caùc oâ E7, E8 vaø E9 (chöùa giaù trò cuûa caùc nguoàn löïc). Æ Nhaäp caùc giaù trò töø 90% ñeán 110% cho caùc oâ B18:B28 vôùi böôùc nhaûy 2%. Nghóa laø moãi laàn moät yeáu toá trong nguoàn löïc seõ thay ñoåi 2% so vôùi giaù trò hieän taïi cuûa noù (xem giaù trò hieän taïi laø 100%) vaø chöông trình seõ tính laïi giaù trò toái öu môùi cuûa haøm muïc tieâu. Hình 6.9. Laäp baûng phaân tích Traàn Thanh Phong 56 ÖÙng duïng Microsoft Excel trong kinh teá Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Baøi 6.Baøi toaùn toái öu vaø qui hoaïch tuyeán tính B2. Choïn caû vuøng ñòa chæ B17:E28 B3. Choïn thöïc ñôn Tools Æ Sensitivity Assistant… B4. Khai baùo vuøng ñòa chæ cuûa baûng phaân tích B17:E28 vaø choïn Spider Table vaø Plot ñeå veõ bieåu ñoà maïng nheän. Hình 6.10. Khai baùo thoâng soá B5. Nhaáp OK ñeå chaïy chöông trình Hình 6.11. Phaân tích haøm muïc tieâu trong tröôøng hôïp caùc yeáu toá ñaàu vaøo thay ñoåi Spider Plot Cell D4 70,000 69,000 68,000 R1 67,000 66,000 65,000 64,000 R2 R3 63,000 62,000 61,000 88% 92% 96% 100% 104% 108% 112% % of Original Hình 6.12. Bieåu ñoà maïng nheän Traàn Thanh Phong 57 ÖÙng duïng Microsoft Excel trong kinh teá Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Baøi 6.Baøi toaùn toái öu vaø qui hoaïch tuyeán tính 6.2. Baøi toaùn ñaàu tö (Linear Programming) Nhaø ñaàu tö chöùng khoaùn Chí Pheøo ñang phaân tích keá hoaïch ñaàu tö toaøn boä soá tieàn $750.000 vaøo caùc loaïi traùi phieáu cuûa caùc Coâng ty ñöôïc ñaùnh giaù theo baûng sau: Traùi phieáu cuûa coâng ty ACME Chemical DynaStar Eagle Vision MicroModeling OptiPro Sabre Systems Suaát thu lôïi haøng naêm 8.65% 9.50% 10.00% 8.75% 9.25% 9.00% Soá naêm ñaùo haïn 11 10 6 10 7 13 Ñaùnh giaù Traùi phieáu 1-Cöïc kyø toát 3-Toát 4-Khaù toát 1- Cöïc kyø toát 3-Toát 2-Raát toát Nhaèm baûo veä khoaûn ñaàu tö, nhaø ñaàu tö quyeát ñònh ñaàu tö khoâng quaù 25% tieàn vaøo baát kyø traùi phieáu naøo vaø phaûi ñaàu tö ít nhaát laø 50% cuûa toång soá tieàn vaøo traùi phieáu daøi haïn (coù naêm ñaùo haïn lôùn hôn hay baèng 10 naêm). Caùc traùi phieáu DynaStar, Eagle Vision vaø OptiPro coù suaát thu lôïi cao nhaát tuy nhieân khoâng ñöôïc ñaàu tö vaøo 3 loaïi traùi phieáu naøy quaù 35% cuûa toång soá tieàn vì chuùng coù ruûi ro cao (ruûi ro cao khi ñöôïc ñaùnh giaù töø 2-Toát trôû xuoáng). Chí Pheøo caàn xaùc ñònh phaûi ñaàu tö nhö theá naøo ñeå cöïc ñaïi hoùa lôïi töùc trong khi ñaûm baûo thoõa maõn caùc qui ñònh neâu ra nhö phaàn treân. Xaùc ñònh caùc bieán: soá tieàn ñaàu tö vaøo moãi loaïi traùi phieáu Ñaët X1: laø toång soá tieàn ñaàu tö vaøo Acme Chemical X2: laø toång soá tieàn ñaàu tö vaøo DynaStar X3: laø toång soá tieàn ñaàu tö vaøo Eagle Vision X4: laø toång soá tieàn ñaàu tö vaøo MicroModeling X5: laø toång soá tieàn ñaàu tö vaøo OptiPro X6: laø toång soá tieàn ñaàu tö vaøo Sabre Systems Xaùc ñònh haøm muïc tieâu: cöïc ñaïi hoùa lôïi töùc ñaàu tö 0.0865X1 + 0.095X2 + 0.10X3 + 0.0875X4 + 0.0925X5 + 0.09X6 Î Max Xaùc ñònh caùc raøng buoäc: - Toång ñaàu tö phaûi baèng $750.000 X1 + X2 + X3 + X4 + X5 + X6 = 750.000 - Ñaûm baûo khoâng ñaàu tö quaù 25% cuûa toång soá tieàn vaøo moät loaïi traùi phieáu naøo ñoù. (25%*750.000 = 187.500). Ta coù 6 raøng buoäc sau: Traàn Thanh Phong 58 ÖÙng duïng Microsoft Excel trong kinh teá Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright - Baøi 6.Baøi toaùn toái öu vaø qui hoaïch tuyeán tính X1 , X2 , X3 , X4 , X5 , X6 ≤ 187.500 Phaûi ñaàu tö ít nhaát 50% tieàn vaøo caùc traùi phieáu daøi haïn (50%*750.000=375.000). Caùc traùi phieáu coù soá naêm ñaùo haïn lôùn hôn hay baèng 10 naêm laø X1, X2, X4 vaø X6. X1 + X2 + X4 + X6 ≥ 375.000 - Ñaàu tö khoâng quaù 35% tieàn (35%*750.000=262.500) vaøo caùc traùi phieáu DynaStar (X2), Eagle Vision (X3) vaø OptiPro (X5). X2 + X3 + X5 ≤ 262.500 - Vì caùc bieán laø tieàn ñaàu tö neân phaûi lôùn hôn hay baèng 0. X1 , X2 , X3 , X4 , X5 , X6 ≥ 0 B1. Laäp moâ hình baøi toaùn treân baûng tính Æ Nhaäp caùc soá tieàn ñaàu tö khôûi ñoäng cho caùc oâ B4:B9 laø 0. Æ Tính toång tieàn ñaàu tö vaø ñaët taïi oâ B10 theo coâng thöùc =Sum(B4:B9). Æ Nhaäp soá tieàn caàn ñaàu tö 750.000 vaøo oâ B11. Æ Tính soá tieàn ñaàu tö toái ña cho moãi traùi phieáu vaø ñaët taïi caùc oâ C4:C9. Taát caû tính baèng coâng thöùc =$C$3*$B$11 Æ Tính toång lôïi töùc haøng naêm taïi oâ D10 theo coâng thöùc sau: =SUMPRODUCT(D4:D9,$B$4:$B$9). Æ Nhaäp soá 1 vaøo caùc oâ F4:F9 neáu noù laø traùi phieáu daøi haïn, neáu khoâng laø traùi phieáu daøi haïn thì nhaäp soá 0. Sau ñoù tính toång soá tieàn ñaàu tö vaøo caùc traùi phieáu daøi haïn nhö coâng thöùc sau: =SUMPRODUCT(F4:F9,$B$4:$B$9). Æ Nhaäp soá 1 vaøo caùc oâ H4:H9 neáu ñaùnh giaù traùi phieáu laø ruûi ro cao (lôøi nhieàu), ngöôïc laïi thì nhaäp soá 0. Tính toång soá tieàn ñaàu tö caùc traùi phieáu coù suaát thu lôïi cao theo coâng thöùc: =SUMPRODUCT(H4:H9,$B$4:$B$9) Æ Tính oâ F11 theo coâng thöùc =50%*B11 vaø tính oâ H11 theo coâng thöùc =35%*B11. Hình 6.13. Laäp moâ hình baøi toaùn treân baûng tính Traàn Thanh Phong 59 ÖÙng duïng Microsoft Excel trong kinh teá Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Baøi 6.Baøi toaùn toái öu vaø qui hoaïch tuyeán tính B2. Choïn oâ haøm muïc tieâu D10, sau ñoù choïn Tools Æ Solver. Khai baùo caùc tham soá nhö hoäp thoaïi beân döôùi: Hình 6.14. Khai baùo tham soá cho Solver B3. Nhaáp nuùt Solve ñeå chaïy Solver. Choïn loaïi baùo caùo vaø nhaáp OK ñeå hoaøn thaønh giaûi baøi toaùn. Hình 6.15. Keát quaû baøi toaùn ñaàu tö Î Phöông aùn treân hình 6.11 trình baøy lôøi giaûi toái tö cho baøi toaùn ñaàu tö cuûa Chí Pheøo. Caùc soá tieàn ñaàu tö vaøo caùc loaïi traùi phieáu nhö minh hoïa trong hình beân treân. 6.3. Qui hoaïch nguyeân (Integer Linear Programming) Trong Excel caùch giaûi baøi toaùn qui hoaïch nguyeân tuyeán tính cuõng gioáng nhö caùc giaûi baøi toaùn qui hoaïch tuyeán tính. Baïn chæ caàn theâm ñieàu kieän nguyeân cho caùc bieán baét buoäc laø soá nguyeân vaø hieäu chænh moät soá tuyø choïn trong Options….. Tìm X1 vaø X2 sau cho haøm lôïi nhuaän F = 350X1 + 300X2 ñaït giaù trò cöïc ñaïi Traàn Thanh Phong 60 ÖÙng duïng Microsoft Excel trong kinh teá Chöông trình Giaûng daïy Kinh teá Fulbright Baøi 6.Baøi toaùn toái öu vaø qui hoaïch tuyeán tính vôùi caùc raøng buoäc sau ñaây: X1 + X2 ≤ 200 9X1 + 6X2 ≤ 1520 + 16X2 ≤ 2650 12X1 X1 ≥ 0 X2 ≥ 0 X1 vaø X2 phaûi laø soá nguyeân. (R1) (R2) (R3) (R4) (R5) Hình 6.16. Thieát laäp moâ hình baøy toaùn Caùch giaûi baøi toaùn gioáng nhö phaàn 6.1, tuy nhieân theâm raøng buoäc sau vaøo böôùc 4 ñeå qui ñònh X1 vaø X2 laø soá nguyeân: Hình 6.17. Caùc raøng buoäc cuûa baøi toaùn Traàn Thanh Phong 61 ÖÙng duïng Microsoft Excel trong kinh teá