Nội dung

BỘ CÔNG THƢƠNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC CÔNG NGHIỆP THỰC PHẨM TPHCM KHOA THỦY SẢN  ĐỒ ÁN TỐT NGHIỆP NGÀNH CÔNG NGHỆ CHẾ BIẾN THỦY SẢN TÌM HIỂU VỀ CÁC LOÀI SAO BIỂN Ở VIỆT NAM: ĐẶC ĐIỂM, PHÂN LOẠI, PHÂN BỐ, ỨNG DỤNG VÀ CÔNG NGHỆ SẢN XUẤT CÁC SẢN PHẨM TỪ SAO BIỂN HỌ & TÊN SVTH GIÁO VIÊN HƢỚNG DẪN HỌ & TÊN GVHD Tp. Hồ Chí Minh, tháng… năm… Đồ án tốt nghiệp GVHD LỜI CẢM ƠN Trước tiên, em xin chân thành cám ơn quý thầy, quý cô khoa Thủy Sản đã tận tâm truyền đạt cho chúng em những kiến thức về chuyên ngành quý báu. Và thầy cô đã hết lòng chỉ bảo chúng em trong suốt quá trình học tập tại trường, thầy cô đã tạo điều kiện cho chúng em nắm vững lý thuyết và từng bước tiếp cận thực tế. Đặc biệt, em xin cảm ơn cô Nguyễn Thị Mỹ Lệ, người đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ em hoàn thành tốt bài đồ án này. Trong quá trình hoàn thành đề tài này em đã cố gắng rất nhiều, nhưng do thời gian có hạn nên đề tài của em không thể nào tránh khỏi những sai sót. Vì vậy, em rất mong thầy cô và các bạn đóng góp ý kiến để đề tài của em được hoàn thành tốt hơn. Xin chân thành cảm ơn. Tp.HCM, tháng… năm… SVTH II Đồ án tốt nghiệp GVHD DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Hình 1.1. Hình dạng ngoài của sao biển ......................................................................... 2 Hình 1.2. Sao biển Asterias forbesi ................................................................................ 4 Hình 1.3. Sao biển nướng................................................................................................ 5 Hình 1.4. Sao biển Asterias rubens ................................................................................ 6 Hình 1.5. Sao biển Pisaster ochraceus ........................................................................... 7 Hình 1.6. Sao biển Pisaster giganteus, Sao biển Pisaster brevispinus, Sao biển Evasterias troscheli ........................................................................................................ 8 Hình 1.7. Sao biển Archaster typicus ............................................................................. 8 Hình 1.8. Sao biển được làm khô dùng trong ngâm rượu ............................................... 9 Hình 1.9. Sao biển Archaster typicus ngâm rượu .......................................................... 9 Hình 1.10. Sao biển Linckia laevigata màu xanh......................................................... 10 Hình 1.11. Sao biển Linckia laevigata màu xanh nhạt và cam .................................... 10 Hình 1.12. Sao biển Acanthaster planci....................................................................... 11 Hình 1.13. Sao biển Culcita novaeguineae .................................................................. 13 Hình 1.14. Sao biển Protoreaster nodosus ................................................................... 14 Hình 1.15. Sao biển chocolate chip khô........................................................................ 15 Hình 1.16. Sao biển Astropecten polyacanthus ........................................................... 16 Hình 1.17. Sao biển Echinaster luzonicus ................................................................... 17 SVTH III Đồ án tốt nghiệp GVHD LỜI MỞ ĐẦU Nước ta có bờ biển tiếp liền với Biển Đông. Đường bờ biển dài 3260 km chạy dài từ bắc tới nam. Với một vùng thềm lục địa rộng lớn khoảng hơn một triệu km2, thuộc vùng biển nhiệt đới nên nguồn nguyên liệu rất đa dạng và có cả bốn mùa. Bên cạnh những loài hải sản đã được khai thác, đánh bắt lâu nay, nguồn động vật đáy, đặc biệt là nhóm động vật da gai (Echinodermata) trong hệ sinh thái biển đảo là một trong những nguồn thực phẩm có chất lượng cung cấp trực tiếp cho con người, giá trị thương mại, du lịch phục vụ cho chế biến thủy, hải sản và cả trong y học. Hiện nay, những nghiên cứu về động vật đáy nói chung và loài sao biển nói riêng đã được tiến hành nghiên cứu tại nhiều nước. Tuy nhiên, ở nước ta các thông tin về loài sao biển không theo hệ thống và nhiều thông tin còn thiếu trong quá trình thu thập, tạo cơ sở dữ liệu phục vụ cho mục đích quy hoạch, bảo vệ các giá trị đa dạng loài phân bố và giá trị kinh tế với mục tiêu bảo tồn và khai thác nguồn lại lâu dài, bền vững. Bài đồ án này dựa trên các thống kê tài liệu liên quan đến các đặc trưng cơ bản như đặc điểm, phân loại, phân bố và ứng dụng của các loài sao biển ở nước ta cũng như tìm hiểu một số quy trình sản xuất các sản phẩm từ sao biển đang được áp dụng và thực hiện trong việc tạo ra các sản phẩm có lợi từ sao biển để đáp ứng các nhu cầu của con người. Nên đây được xem là một hướng phát triển mới đầy tiềm năng cần được khai thác của ngành thủy sản. SVTH IV Đồ án tốt nghiệp GVHD MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ I DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH ............................................................................ III LỜI MỞ ĐẦU ......................................................................................................... IV MỤC LỤC ................................................................................................................ V Chƣơng 1. TÌM HIỂU CÁC LOÀI SAO BIỂN Ở VIỆT NAM ............................ 1 1.1. Giới thiệu chung về sao biển ....................................................................... 2 1.2. Các loài sao biển ở Việt Nam ...................................................................... 4 1.2.1. Bộ Forcipulatida .................................................................................... 4 1.2.1.1. Asterias forbesi ................................................................................ 4 1.2.1.2. Asterias rubens ................................................................................ 6 1.2.1.3. Pisaster ochraceus (Sao biển tía) ................................................... 7 1.2.2. Bộ Valvatida ........................................................................................... 8 1.2.2.1. Archaster typicus ............................................................................. 8 1.2.2.2. Linckia laevigata (Sao biển xanh)................................................ 10 1.2.2.3. Acanthaster planci (Sao biển gai) ................................................ 11 1.2.2.4. Culcita novaeguineae (Sao biển gối)............................................ 13 1.2.2.5. Protoreaster nodosus (Sao biển chocolate chip) .......................... 14 1.2.3. Bộ Paxillosida ...................................................................................... 16 1.2.3.1. 1.2.4. Astropecten polyacanthus ............................................................. 16 Bộ Spinulosida ..................................................................................... 17 1.2.4.1. Echinaster luzonicus ..................................................................... 17 Chƣơng 2. TÌM HIỂU CÁC QUY TRÌNH CÔNG NGHỆ SẢN XUẤT CÁC SẢN PHẨM TỪ SAO BIỂN ................................................................................... 19 2.1. Tìm hiểu quy trình sản xuất sao biển khô ............................................... 20 2.1.1. Sơ đồ quy trình sản xuất .................................................................... 20 2.1.2. Thuyết minh quy trình sản xuất ........................................................ 21 SVTH 2.1.2.1. Nguyên liệu ................................................................................... 21 2.1.2.2. Rửa ................................................................................................ 21 2.1.2.3. Làm khô 1 ..................................................................................... 21 2.1.2.4. Ngâm rƣợu .................................................................................... 21 V Đồ án tốt nghiệp 2.1.2.5. GVHD Làm khô 2 ( Bảo quản) ................................................................ 22 2.2. Tìm hiểu quy trình chiết tách và sàng lọc hoạt tính sinh học các hợp chất sinh học từ sao biển ..................................................................................... 23 2.2.1. Trình tự thực hiện ............................................................................... 23 2.2.2. Thao tác thực hiện .............................................................................. 23 2.2.2.1. Sơ đồ thực hiện thao tác xử lý mẫu và tạo dịch chiết ............... 23 2.2.2.2. Xử lý mẫu ...................................................................................... 24 2.2.2.3. Tạo dịch chiết ............................................................................... 24 2.2.2.4. Sàng lọc hoạt tính sinh học .......................................................... 26 Chƣơng 3. KẾT LUẬN & ĐỀ NGHỊ .................................................................... 31 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 34 SVTH VI Đồ án tốt nghiệp GVHD Chƣơng 1. TÌM HIỂU CÁC LOÀI SAO BIỂN Ở VIỆT NAM SVTH 1 Đồ án tốt nghiệp GVHD 1.1. Giới thiệu chung về sao biển  Việt Nam có bờ biển tiếp liền với Biển Đông. Đường bờ biển dài 3260 km chạy dài từ bắc tới nam. Với một vùng thềm lục địa rộng lớn khoảng hơn một triệu km2, thuộc vùng biển nhiệt đới nên nguồn nguyên liệu rất đa dạng và có cả bốn mùa. Trữ lượng cá của vùng biển Việt Nam rất phong phú (theo dự tính sơ bộ có khoảng 2000 loài, trong đó hơn 40 loài cá có giá trị kinh tế lớn) cùng với vô số các loài hải sản khác như tôm, cua, trai, tảo, … Bên cạnh những loài hải sản đã được khai thác, đánh bắt lâu nay, nguồn hải sản sao biển cũng là một trong những loài đang được quan tâm đến, với sự đa dạng về chủng loại. Nên đây được xem là một hướng phát triển mới đầy tiềm năng cần được khai thác của ngành thủy sản.  Sao biển là loài động vật không xương sống, thuộc ngành Da gai (Echinodermata), lớp Asteroidea.  Đặc điểm phân bố: Phân bố rộng nhưng tập trung nhiều nhất ở khu vực Bắc Thái Bình Dương. Chúng sống ở đáy biển, thích nghi với đáy cát, bùn cát, đá nhỏ, san hô. Chúng ít di động, nhạy cảm với ánh sáng và độ mặn của nước biển.  Đặc điểm cấu tạo: Là nhóm động vật có cấu tạo điển hình của động vật da gai. Hình dạng của động vật sao biển là hình sao, cơ thể dẹp theo chiều lưng bụng và có đối xứng tỏa tròn bậc năm, gồm một đĩa trung tâm ở giữa và 5 hay nhiều cánh (có thể tới 45 cánh) xếp xung quanh, cánh sao biển dài từ 1 – 1,5 cm, có khi lên tới 80 cm. Lỗ miệng có màu sặc sỡ, khi bò trên giá thể thì lỗ miệng hướng về phía dưới, còn hậu môn ở về phía đối diện. Bên trong quanh miệng là ống nước vòng, từ đó phát ra năm ống nước phóng xạ tỏa ra tới tận đỉnh của năm cánh, mỗi ống nước phóng xạ có hai dãy chân ống. Sao biển không có đầu và việc di chuyển được thực hiện nhờ hoạt động của hai hàng chân ống nằm phía dưới của mỗi cánh tay. Tốc độ di chuyển của sao biển rất chậm từ 5 đến 10 cm trong 1 phút. Hình 1.1. Hình dạng ngoài của sao biển A.Mặt lưng SVTH B.Mặt bụng 2 Đồ án tốt nghiệp GVHD  Phân loại: Lớp Sao biển (Asteroidea) được chia thành 7 bộ (order): Brisingida, Forcipulatida, Notomyotida, Paxillosida, Spinulosida, Valvatida và Velatida. Đến nay đã thống kê được khoảng 1.700 loài sao biển phân bố ở tất cả các đại dương trên thế giới. Những nơi có nhiều sao biển phải kể đến các vùng biển Australia, Đông Thái Bình Dương và Bắc Mỹ. Đặc biệt, vùng biển nhiệt đới Ấn Độ Dương  Thái Bình Dương là nơi tập trung đại đa số các loài sao biển.  Bộ Brisingida: Là các lớp sao biển sống dưới đáy biển sâu, chiều dài cơ thể khoảng 6  16 cm, các cánh tay mỏng dùng để kiếm thức ăn. Bộ Brisingida có khoảng 100 loài với 17 chi và 6 họ.  Bộ Forrcipulatida: Các loài sao biển thuộc bộ này được nhận biết bởi các cánh tay dạng kìm nhỏ, đây là những đặc điểm dễ nhận ra trên cơ thể chúng. Bộ Forrcipulatida chứa khoảng 300 loài trong số 68 chi và 6 họ.  Bộ Notomyotida: Là các loài sao biển sống dưới biển sâu với các cánh tay rất linh hoạt và các sợi cơ dài dọc theo bề mặt hông bên trong cơ thể. Bộ Notomyotida gồm khoảng 75 loài trong số 12 chi và 1 họ.  Bộ Paxillosida: Đây là các loài sao biển được xem như là động vật sống dưới nước, chúng có thể vùi cơ thể dưới các lớp bùn cát. Chúng được nhận ra bởi một số nét đặc trưng như cánh tay nhọn. Bộ Paxillosida chứa khoảng 255 loài trong số 46 chi và 5 họ.  Bộ Spinulosida: Đây là các loài sao biển với bộ khung khá mỏng manh và chân dạng kìm nhỏ. Bộ Spinulosida chứa khoảng 120 loài trong số 9 chi và 1 họ.  Bộ Valvatida: Đây là các loài sao biển khá đa dạng nhưng thường được nhận ra bởi xương mép nhỏ. Việc xác định về đặc điểm của các loài thuộc bộ này có rất nhiều thay đổi và gây nhiều tranh cãi. Bộ Valvatida có khoảng 695 loài trong số 165 chi và 14 họ.  Bộ Velatida: Các loài sao biển thuộc bộ này thường có thân mỏng với vòng tròn trung tâm lớn và những chỗ lõm với đường kính lớn. Có một số mối quan hệ tương đồng giữa họ Velatid và họ Valvatid. Bộ Velatida có khoảng 200 loài trong số 25 chi và 5 họ. SVTH 3 Đồ án tốt nghiệp GVHD 1.2. Các loài sao biển ở Việt Nam  Ở Việt Nam có khoảng 60 loài sao biển khác nhau, phân bố dọc bờ biển từ bắc đến nam, riêng vịnh Nha Trang đã phát hiện được 20 loài sao biển thuộc 16 chi, 11 họ và 4 bộ. Còn tại bãi Vạn Bội  Cát Bà – Hải Phòng có bãi sao biển với diện tích rộng trên 5ha, là nơi tập trung của các loài sao biển rãnh nông và sao biển rãnh sâu (Astropecten polyacanthus, A.monacanthus) với mật độ cao (khoảng 20 con/m2). Đa phần sao biển ở nước ta thuộc các bộ sau:  Bộ Spinulosida có họ Echinasteridae.  Bộ Valvatida có các họ Oreasteridae, Ophidiasteridae, Archasteridae.  Bộ Paxillosida có họ Astropectinidae.  Bộ Forcipulatida có họ Asteridae. 1.2.1. Bộ Forcipulatida 1.2.1.1. Asterias forbesi Hình 1.2. Sao biển Asterias forbesi Asterias forbesi thường được gọi là sao biển Forbes, là một loài sao biển trong họ Asteriidae. a) Phân bố: Chúng thường được tìm thấy trong vùng nước nông ở phía tây bắc Đại Tây Dương và vùng biển Caribê. Ở Việt Nam, Asterias forbesi được khai thác từ các vùng biển Hải Phòng, Nha Trang (Khánh Hòa), Phan Thiết (Bình Thuận), Kiên Giang,... b) Đặc điểm: Asterias forbesi thường có 5 cánh nhưng đôi khi có thế là 4 hoặc 6 cánh. Giống như nhiều loài sao biển khác, bề mặt lưng được bao phủ bởi các nốt gò mềm. Các cánh tay đầy đặn, rộng từ phần đĩa trung tâm và nhỏ dần đến đầu cánh tay. Sao biển Asterias forbesi phát triển có đường kính lên đến khoảng 15 cm (5,9 in) và có chiều dài cánh tay khoảng 6 cm (2,4 in). Có hàng chân ống ở mặt bụng, hai bên của rãnh rãnh của mỗi cánh tay. Màu sắc mặt lưng của Asterias forbesi khác nhau, từ màu nâu đến màu đỏ tía và mặt bụng thường có màu nâu nhạt. Tại chóp của mỗi cánh tay có đốm mắt nhỏ. SVTH 4