Nội dung

LỜI MỞ ĐẦU Hiện nay ở Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung nhu cầu về năng lượng điện ngày một tăng cao trong đó các nhà máy điện sử dụng nguồn năng lượng truyền thống như thủy điện nhiệt điện… là các dạng năng lượng đang ngày càng cạn kiệt và gây mất cân bằng sinh thái ô nhiễm môi trường. Nguồn điện năng khai thác từ các nhà máy nguyên tử có chi phí lớn và cũng tiềm ẩn nguy cơ gây mất an toàn. Bởi vậy việc sử dụng nguồn năng lượng sạch có khả năng tái tạo như năng lượng gió, năng lượng mặt trời là một xu hướng đang được phát triển mạnh trên thế giới.Tuy nhiên nguồn năng lượng mặt trời cũng đang trong giai đoạn phát triển và mới chỉ được thực hiện với công suất nhỏ.Do vậy việc sử dụng nguồn năng lượng tái tạo từ gió đang ngày càng được phát triển ở nhiều quốc gia trên toàn cầu. : “Nghiên cứu mô phỏng hệ thống điều khiển máy phát điện đồng bộ” Trong quá trình làm đồ án, được sự giúp đỡ hướng dẫn nhiệt tình của thầy giáo hướng dẫn và các bạn em đã hoàn thành được đồ án này. Tuy nhiên do trình độ có hạn, bản đổ án không thể tránh khỏi những thiếu sót. Em mong nhận được sự góp ý của các thầy cô giáo và các bạn. Hải Phòng, ngày….tháng…năm CHƢƠNG 1. NGUYÊN LÝ VÀ CẤU TẠO MÁY ĐIỆN ĐỒNG BỘ 3 PHA 1.1. KHÁI QUÁT VỀ MÁY ĐIỆN 1.1.1. Khái niệm Máy điện là thiết bị điện từ, nguyên lý làm việc dựa vào hiện tượng cảm ứng điện từ. Máy điện dùng để biến đổi dạng năng lượng như cơ năng thành điện năng và ngược lại.Hoặc dùng để biến đổi thông số như điện áp hoặc dòng điện. 1.1.2. Cấu tạo máy điện Các phần tử cấu trúc của máy điện có thể chia thành: a. Mạch điện b. Mạch từ c. Các phần tử cơ khí d.Phần làm mát máy. Người ta cũng còn có thể chia ra phần quay (rô to) và phần tĩnh (stato). Ngoài 2 phần cơ bản là mạch điện và mạch từ, người ta còn dùng các phần cơ khí phụ như: màng che, vỏ, nắp ổ bi để đảm bảo cho người sử dụng không chạm vào các phần quay hoặc các phần mang điện trong khi làm việc và ngăn cản không cho các vật rắn, nước lọt vào trong máy hoặc để các tia lửa lọt ra ngoài. Cách làm trên gọi là bảo vệ. 1.2. MÁY PHÁT ĐỒNG BỘ 1.2.1. Khái niệm Máy điện đồng bộ là loại máy điện xoay chiều có tốc độ quay của rô to bằng tốc độ từ trường quay. Hầu hết các máy điện đồng bộ làm việc như máy phát có tần số 50 Hz hoặc 60Hz. Máy điện đồng bộ cũng có thể làm việc như động cơ đồng bộ công xuất lớn. Máy điện đồng bộ còn được dùng làm máy bù đồng bộ nhằm cải thiện hệ số công suất của lưới điện một xí nghiệp hay một nhà máy. 1.2.2. Cấu tạo Cấu tạo của máy phát đồng bộ về nguyên lý thì có thể đặt phần cảm ở roto và phần ứng ở stator hoặc ngược lại. Tuy nhiên, thực tế các máy phát điện đồng bộ luôn chọn phần cảm ( phần tạo ra từ trường chính) nằm trên roto còn phần ứng (phần tạo nên sức điện động cung cấp dòng điện cho phụ tải) đặt trên stato, lý do chủ yếu là với các máy điện có công suất lớn việc dẫn điện ba pha từ rotor ra ngoài cung cấp cho phụ tải gặp rất nhiều phiền phức khi phải thông qua vành trượt, chổi than. Như vậy, trong thực tế hầu hết các máy phát đồng bộ stator đóng vai trò phần ứng còn rotor đóng vai trò phần cảm. Máy điện xoay chiều thì dù là phần ứng hay phần cảm mạch từ cũng đều phải được chế tạo từ thép lá kỹ thuật điện (thép được pha chế một hàm lượng silic nhất định, có độ từ thẩm lớn μ >1, tổn hao từ trễ và dòng xoáy nhỏ…), được cán nóng hay cán lạnh, có độ dày từ 0,35 đến 0,5 mm, được dập định hình theo thiết kế, sơn cách điện rồi ghép chặt lại với nhau. Dây dẫn điện của máy phát điện đồng bộ được làm bằng các kim loại màu như đồng, nhôm và hợp kim của chúng, trong đó đồng mềm (99% Cu) là vật liệu cơ bản làm cuộn dây vì độ dẫn điện tốt, hệ số nhiệt điện trở nhỏ…Vì stator là phần ứng nên nó được quấn cuộn dây ba pha, các cuộn dây này có trục đặt lệch nhau 120o điện. Gọi là cuộn dây nhưng với các máy điện có công suất lớn, dây dẫn phần ứng thường là các thanh đồng đặt trong các rãnh xẻ sẵn trên stator, chính vì vậy công nghệ chế tạo máy phát điện đồng bộ có nhiều công đoạn khác biệt với các cách quấn dây các động cơ điện thông thường. Cuộn dây phần cảm tạo ra từ trường chính nằm trên rotor của máy điện đồng bộ. Rotor của máy điện đồng bộ thường được chế tạo theo hai dạng: rotor cực ẩn dùng cho các máy cao tốc (từ 1500vòng/phút trở lên) và rotor cực hiện (cực lồi) thường dùng cho các loại máy phát có tốc độ từ 1500vòng/phút trở xuống. Cách bố trí các cuộn dây kích từ trên rotor máy điện đồng bộ cũng hoàn toàn khác nhau trong đó ở rotor cực ẩn cuộn dây được quấn rải trên ¾ chu vi ngoài của rotor, còn ở rotor cực hiện cuộn dây kích từ được quấn tập trung trên các cực từ, các cuộn dây này có thể nhìn rất rõ khi rút rotor máy điện đồng bộ ra khỏi stator. Vật liệu cách điện dùng cho máy điện đồng bộ có những đặc điểm sau: có tính cách điện tốt, chịu được nhiệt độ biến động thay đổi trong 1 phạm vi lớn, có độ bền cơ học cao, chịu và chống được ẩm cũng như tác động của các loại hóa chất. Tuổi thọ của chất cách điện hoàn toàn phụ thuộc vào nhiệt độ và môi trường công tác. Chất cách điện được phân làm 7 loại khác nhau ứng với khả năng chịu được nhiệt độ cao trong quá trình làm việc. Cấp cách điện bao gồm: Loại Y- 95, A-105, E-120, B-130, F-155, H-180, C>180. Vỏ các máy đồng bộ có gắn bảng định mức chứa các thông số sau: - điện áp định mức [V, KV] - dòng định mức [A, KA] - tần số định mức [Hz] - Hệ số công suất định mức cos đm. - Dòng kích từ định mức. - Điện áp kích từ định mức. - Công suât định mức [VA, KVA] - Vòng quay định mức[V/p] 1.3. NGUYÊN LÝ HOẠT ĐỘNG MÁY ĐIỆN ĐỒNG BỘ 3 PHA 1.3.1. Sơ đồ máy phát đồng bộ Hình 1.1: Sơ đồ máy phát điện đồng bộ 3 pha 2 cực Trên hình 1.1 biểu diễn sơ đồ máy phát điện đồng bộ 3 pha 2 cực[4]. Cuộn dây phần ứng đặt ở stato còn cuộn dây phần cảm đặt ở rôto. Cuộn dây kích từ được nối với nguồn kích từ (dòng 1 chiều ) qua hệ thống chổi than. Để nhận được điện áp 3 pha trên chu vi stato ta đặt 3 cuộn dây cách nhau 1200 và được nối sao (có thể nối tam giác). Dòng điện một chiều tạo ra từ trường không đổi. Bây giờ ta gắn vào trục rôto một động cơ lai và quay với tốc độ n. Ta được một từ trường quay tròn có từ thông chính khép kín qua rôto, cực từ và lõi thép stato. Từ thông này sẽ cắt các thanh dẫn phần ứng làm xuất hiện trong 3 cuộn dây 3 suất điện động như sau : e A E m sin t ; eB Em sin( t 2 ) 3 ; eC Em sin( t 2 ) 3 Tần số biến thiên (ω) của các sđđ này phụ thuộc vào tốc độ quay của rôto. Nếu số cặp cực là p thì tần số biến thiên của dòng điện sẽ là : f n. p ( HZ ) 60 (1.1) Như vậy tần số biến thiên của dòng điện phụ thuộc vào tốc độ quay của rôto và số đôi cực. Nếu ba pha của máy điện được tải bằng 3 tải đối xứng, ta có 3 pha đối xứng. Theo nguyên lý tạo từ trường quay nên trong máy phát đồng bộ lúc này cũng xuất hiện từ trường quay mà tốc độ được xác định bằng biểu thức : ntt 60. f p (1.2) Thay (1.1) vào (1.2) ta có n = ntt. Nghĩa là trong máy đồng bộ tốc độ quay của rôto (tốc độ quay của từ trường kích từ) và tốc độ quay của từ trường tải bằng nhau. Hai từ trường này ở trạng thái nghỉ với nhau. 1.3.2. Các đặc tính máy phát đồng bộ Để phân tích máy đồng bộ người ta dựa vào các đặc tính lấy được từ thí nghiệm hay xây dựng trên cơ sở của đồ thị véc tơ. Thông thường các máy điện đồng bộ làm việc với tốc độ không đổi nhằm giữ cho tần số không đổi. Vì thế các đặc tính được lấy với tốc độ không đổi. Để so sánh các máy điện có cấu tạo, công xuất khác nhau người ta không dùng các đại lượng vật lý mà dùng đại lượng tương đối. Ở hệ thông đo lường này các đại lượng điện áp, dòng điện, công xuất được biểu diễn bằng phần trăm đại lượng so sánh (đại lượng cơ bản) được nhận giá trị 1. Ở máy điện đồng bộ các đại lượng sau đây được coi là đại lượng cơ bản (so sánh) 1. Công suất định mức Pdm m.U dm .I dm 2. Điện áp pha định mức khi máy không tải U dm Eo . 3. Dòng định mức pha I dm . 4. Mô men định mức M dm . 5. Tốc độ quay định mức của rô to 6. Tổng trở định mức Z dm dm . Eo I dm Trên cơ sở các đại lượng cơ bản này ta biểu diễn các đại lượng khác của máy đồng bộ ở đại lượng tương đối (thêm dấu sao) như sau : P P ; Pdm U I I I dm U U dm ; M M M dm Đặc tính không tải. Đặc tính không tải là mối quan hệ hàm giữa sđđ với dòng kích từ Eo F ( I kt ) khi dòng tải I=0 và n=nđm. Ở chế độ không tải điện áp U bằng sđđ pha U Eo . A + * * W1 A ikt A kA V V k kB kC C B A V R * W2 * Hình 1.2. Sơ đồ nối mạch để lấy các đặc tính máy phát đồng bộ Để có đặc tính không tải ta mở các khoá k, kA, kB, kC rô to quay với tốc độ không đổi, bằng điện trở R ta có thể thay đổi dòng kích từ từ giá tri lớn nhất tới giá trị nhỏ nhất. Số chỉ các đồng hồ sẽ cho ta các giá trị cần thiết. Từ số chỉ của các đồng hồ ta dựng mối quan hệ E o f ( I kt ) Đặc tính biểu diễn trên hình 10.19. Do có hiện tượng từ trễ đặc tính E 0 = f( I kt ) khi ikt tăng và khi ikt giảm không trùng nhau. Điểm cắt của đặc tính với trục tung (khi i kt = 0) là đại lượng sđđ dư của máy phát. E0 E0=Uđm ikt Hình 1.3. Đặc tính không tải máy phát đồng bộ. Tính không tải cho các máy phát khác nhau cắt nhau tại một điểm. Nếu đường nào nằm trên điểm đó sẽ có độ bão hoà lớn hơn. Để tiện cho tính toán ta thường dùng đặc tính không tải trung bình là đường đi qua điểm gốc toạ độ và không có vùng từ trễ (đường không liên tục trên hình 1.24). Đặc tính ngắn mạch. Đặc tính ngắn mạch là mối quan hệ giữa dòng điện ngắn mạch với dòng kích từ khi điện áp U = 0 và n = n dm . Ngắn mạch có thể 3 pha khi cả 3 khoá k A, kB, kC đóng (hình 1.23), hai pha khi kA và kB đóng, và 1 pha khi kA đóng (hoặc kB hay kC). Khi làm thí nghiệm ngắn mạch thường cho dòng kích từ nhỏ nên mạch từ không bão hoà, do đó mối quan hệ Ingm =f(ikt) thường tuyến tính. Sự phi tuyến chỉ xuất hiện khi dòng ngắn mạch vượt giá trị định mức nhiều. Trên 1.25 biểu diễn đặc tính ngắn mạch cho 3 trường hợp: Ngắn mạch 3 pha (đường 3), 2 pha ( đường 2) và 1 pha (đường 1). Từ hình vẽ chúng ta thấy rằng vì ngắn mạch 3 pha có phản ứng phần lớn nên nằm dưới cùng, sau đó là ngắn mach 2 pha và nằm trên cùng là ngắn mạch một pha. Nếu máy có từ dư thì đường đặc tính sẽ cắt trục tung tại điểm tương ứng với từ dư. Đặc tính không tải cùng với đặc tính ngắn mạch cho phép ta xác định được tam giác đặc trưng, và ta có thể sử dụng tam giác đặc trưng này để dựng đồ thị véc tơ.Khi ngắn mạch đối xứng (3 pha) ta đặt dòng kích từ I ktngm sao cho dòng ngắn mạch của máy bằng dòng định mức thì stđ của các cực từ F0 sẽ tạo ra cho sđđ E 0 . Nếu bỏ qua hiện tượng bão hoà từ thì đó là điểm D (đường thẳng kéo dài của đường không tải). ing E, I Uđ 1 m Ea 2 E 3 D E=f (ikt) m B d Iđm 0 E p i kt 0 Fp A Fa F0 d Ingm=f M (i ) N kt ikt 0 C Iong mikt ,F Hình 1.4. Đặc tính ngắn mạch Hình 1.5.Xác định tỷ số ngắn mạch máy phát đồng bộ 1)ngắn mạch một pha 2) ngắn mạch hai pha 3)ngắn mạch 3 pha Như phần trước đã nói dòng ngắn mạch ổn định này chỉ là thành phần dòng dọc trục I ngm = I ad và stđ của phản ứng phần ứng Fad sẽ có tác dụng khử từ do vậy stđ tổng: E p = E s = I dm X sad sẽ nhỏ hơn E 0 một đại lượng Ead xác định bằng: E ad = I dm X ad tức là: E p = E 0 - E ad Đặt E p lên đặc tính không tải ta có điểm B. Trong tam giác ABC có : AC = Fad , AB = E p . Từ giá trị ở hình 1.26 ta có thể dựng được hình 10.17. - Tỷ số ngắn mạch : Đó là tỷ số dòng ngắn mạch đối xứng đối với dòng định mức. Theo định nghĩa ta có: K ngm = I ongm I ongm = I dm vì rằng: U dm thì Xd K ngm = 1 U dm = * I dm X d Xd Trong đó: X d* là đại lượng tương đối. Từ tam giác đặc trưng ta có : K ngm = I I CN = ongm = okt I ktngm I dm CM Như vậy hệ số ngắn mạch có thể tính được bằng tỷ số dòng kích từ. Hệ số ngắn mạch là một thông số rất quan trọng của máy điện vì cùng với X d ta có thể xác định được giới hạn của tải ở chế độ công tác ổn định. Nếu hệ số ngắn mạch càng lớn thì giới hạn tải càng lớn. Với máy điện cực ẩn hệ số ngắn mạch có giá trị 0,8 1,8; còn cực hiện 0,4 hệ số ngắn mạch có giá trị 0,6 0,7 và ở các máy phát điện tàu thuỷ 1,0. Đặc tính tải. Đặc tính tải là mối quan hệ giữa điện áp và dòng kích từ khi I = const, cos = const và n = n dm . Đặc tính này không liên quan trực tiếp tới một chế độ nào của máy phát và được dùng như đặc tính phụ để biểu diễn một số đặc điểm của máy và xác định một số thông số của máy, ví dụ: trở kháng của máy. Đặc tính tải quan trọng nhất là đặc tính tải thuần kháng. ( cos 0, 2 ) vì thế để thực hiện thí nghiệm ở hình 10.18 người ta dùng tải là biến áp tự ngẫu hay cuộn kháng có độ cảm kháng thay đổi. Mở công tắc kA, kB, kC và đóng công tắc k, thay đổi tải, thay đổi điện trở kích từ R, giữ I = const. Để giữ cos = const ta có thể điều chỉnh mô men của động cơ lai. Trên hình 1.27 chúng ta biểu diễn dặc tính tải cho các loại tải khác nhau (có sự phản ứng phần ứng khác nhau).