Nội dung

Đề tài tham dự cuộc thi Sinh viên nghiên cứu khoa học năm 2011 Nghiên cứu ứng dụng lý thuyết Tài chính hành vi (Behavioral finance) trong kinh doanh trên thị trường ngoại hối MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................3 NỘI DUNG ................................................................................................................5 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ KINH DOANH .......................5 NGOẠI HỐI VÀ TÂM LÝ TÀI CHÍNH (BEHAVIORAL FINANCE) ..........5 1.1. Tổng quan về kinh doanh ngoại hối .........................................................5 1.1.1. Thị trường ngoại hối(FOREX) ..................................................... 5 1.1.1.1. Khái niệm và đặc điểm của FOREX ..............................................5 1.1.1.2. Các chức năng của FOREX ...........................................................6 1.1.1.3. Thành viên tham gia trên FOREX..................................................7 1.1.2. Kinh doanh ngoại hối................................................................... 7 1.1.2.1. Khái niệm và đặc điểm hoạt động kinh doanh ngoại hối ................ 1.1.2.2. Lợi ích từ hoạt động kinh doanh ngoại hối ....................................7 1.1.2.3. Rủi ro khi kinh doanh ngoại hối.....................................................8 1.1.3. Vấn đề tỷ giá và lợi nhuận trong kinh doanh ngoại hối .............. 9 1.1.3.1. Khái niệm tỷ giá ...........................................................................10 1.1.3.2. Tỷ giá mua, tỷ giá bán và lãi kinh doanh ngoại hối ....................11 1.1.3.2.1. Tỷ giá mua và tỷ giá bán ...........................................................11 1.1.3.2.2. Chênh lệch tỷ giá mua và tỷ giá bán .........................................12 1.1.3.3. Hành vi đầu cơ và kinh doanh chênh lệch tỷ giá .........................13 1.1.4. Các giao dịch ngoại hối cơ bản ................................................. 14 1.2. Tài chính hành vi .......................................................................... 16 1.2.1. Khái niệm ............................................................................................ 1.2.2. Đặc điểm .........................................................................................16 1.2.3. Các trường phái chính lý thuyết Tài chính hành vi cơ bản ...........20 1.3. Biểu hiện của Tài chính hành vi trong kinh doanh trên thị trường ngoại hối .............................................................................................. 22 CHƢƠNG 2: PHÂN TÍCH ỨNG DỤNG LÝ THUYẾT TÀI CHÍNH HÀNH VI TRONG KINH DOANH NGOẠI HỐI TRÊN THỊ TRƢỜNG QUỐC TẾ ...............................................................................................................................24 2.1. Điều kiện ứng dụng lý thuyết Tài chính hành vi ........................... 24 2.2. Úng dụng lý thuyết Tài chính hành vi trong kinh doanh ngoại hối trên thị trường ngoại hối quốc tế ......................................................... 26 2.2.1. Lý thuyết triển vọng (prospect theory) ............................................26 2.2.2. Thuyết không thích sự mơ hồ (ambiguity aversion) ........................27 2.2.3. Thuyết Tài khoản tinh thần (mental accounting) ............................28 2.2.4. Thuyết Tự kiểm soát (self- control) .................................................29 2.2.5. Thuyết về sự hối tiếc (regret) ..........................................................29 2.2.6. Thuyết Thử và sai- tâm lý dựa vào kinh nghiệm hay thuật toán (heuristics).................................................................................................30 2.2.6.1. Tâm lý bày đàn (herd behavioral)................................................30 2.2.6.2. Quá tự tin (overconfident) ............................................................31 2.2.6.3. Phản ứng quá chậm với thay đổi- chủ nghĩa bảo thủ (conservatism) ...........................................................................................31 2.2.6.4. Lệch lạc do tình huống điển hình (representativeness) ...............32 2.2.6.5. Tâm lý giữ chặt (anchoring) ........................................................33 2.3. Mô hình nhận biết ảnh hưởng của Tài chính hành vi đến sự biến động tỷ giá trên thị trường ngoại hối: ................................................. 34 2.3.1. Giả định ...........................................................................................34 2.3.2. Nguyên tắc dự báo ..........................................................................35 2.3.3. Mô phỏng ngẫu nhiên của mô hình .................................................39 2.3.4. Những tồn tại chưa giải quyết được từ mô hình .............................41 CHƢƠNG 3: ĐÁNH GIÁ MỘT SỐ BIỂU HIỆN CỦA TÀI CHÍNH HÀNH VI TRÊN THỊ TRƢỜNG NGOẠI HỐI VIỆT NAM ......................................43 3.1. Khái quát về thị trường ngoại hối Việt Nam................................. 43 3.1.1. Giai đoạn 1988-1991: Nền tảng cho sự hình thành ......................43 3.1.2. Giai đoạn 1991-1994: Giai đoạn hoạt động của Trung tâm giao dịch ngoại tệ. .............................................................................................45 3.1.3. Từ 1994 đến nay: Giai đoạn hoạt động của Thị trường ngoại tệ liên ngân hàng. .................................................................................................49 3.2. Những tâm lý tài chính phổ biến trong kinh doanh trên thị trường ngoại hối Việt Nam giai đoạn từ 2005 dến tháng 6 năm 2011 ............ 51 3.2.1.Tâm lý găm giữ ngoại tệ ................................................................. 3.2.2. Sự tổng hợp các nhân tố liên quan đến tâm lý............................... 3.3. Một vài gợi ý cho kinh doanh ngoại hối tại Việt Nam dưới góc độ của Tài chính hành vi ........................................................................... 52 KẾT LUẬN .................................................................................................................. Danh mục bảng biểu Bảng 1: Phân biệt nghiệp vụ arbitrage và Speculation Bảng 2: Các trƣờng phái tâm lý và ứng dụng trong tài chính hành vi Bảng 3: So sánh TTGDNT và TTNTLNH Danh mục các từ viết tắt GD: Giao dịch NHNN: Ngân hàng Nhà nước NHTM: Ngân hàng thương mại NHTW: Ngân hàng Trung ương TTGDNT: Trung tâm giao dịch ngoại tệ TTNTLNH: Thị trường ngoại tệ liên ngân hàng Danh mục tài liệu tham khảo - Tài chính quốc tế- GS.TS Nguyễn Văn Tiến- Nhà xuất bản thống kê 2010. - Nghiệp vụ kinh doanh ngoại hối- GS.TS Nguyễn Văn Tiến- Nhà xuất bản thống kê 2008. - Thị trường ngoại hối Việt Nam trong tiến trình hội nhập quốc tế- GS.TS Nguyễn Văn Tiến- Nhà xuất bản thống kê 2002. - Ineffective market- An introduction to Behavioral finance- Andrei Schleifer. - Behaviroal finance- Martin Sewell, 2007- revised 2010. 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Kinh doanh ngoại hối có thể được hiểu là kinh doanh tiền tệ (curency trading) có nhiều điểm khác biệt đối với đầu tư trên thị trường chứng khoán vốn quen thuộc với nhiều nhà đầu tư. Thị trường ngoại hối với khối lượng giao dịch khổng lồ, luôn luôn tồn tại cơ hội thu lợi nhuận song cũng mang nhiều rủi ro. Thêm vào đó, sự không hiệu quả của thị trường ngoại hối sẽ là tiền đề để ứng dụng các yếu tố tâm lý. Đối với thị trường ngoại hối giao ngay, tâm lý tác động lớn đến quyết định mua hay bán của các nhà kinh doanh đặc biệt là các nhà đầu tư theo hướng phân tích kỹ thuật. Một xu hướng rõ ràng vẫn có thể bị phá vỡ khi các nhà đầu tư nhận định tương lai ảm đạm. Lý thuyết Tài chính hành vi (behaviroal finance) còn có một số tên gọi khác như Tâm lý hành vi, Tâm lý tài chính … với nền tảng cơ bản là “thị trường không luôn luôn đúng”, đã đặt ra một đối trọng lớn đối với Lý thuyết Thị trường hiệu quả (EMH- effective market hypothesis), cơ sở của các lý thuyết tài chính từ những thập niên 1960 trở lại đây. Lý thuyết thị trường hiệu cho rằng một khi tồn tại hiện tượng định giá sai trên thị trường nghĩa là giá của các công cụ tài chính (cổ phiếu, trái phiếu, sản phẩm phái sinh, …) không phản ánh một cách chính xác giá trị hợp lý thì sẽ tồn tại cơ hội kinh doanh chênh lệch giá, và những nhà đầu tư hợp lý khi tận dụng những cơ hội này (mua tài sản bị định giá thấp, bán tài sản bị định giá quá cao), sẽ góp phần điều chỉnh thị trường về trạng thái hợp lý hay cân bằng. Cơ chế điều chỉnh kinh doanh chênh lệch giá giúp tạo ra thị trường hợp lý trở thành nền tảng cho rất nhiều lý thuyết định giá: từ đường cong thị trường hiệu quả, CAPM cho đến Black Scholes, đến các lý thuyết tài chính quốc tế như PPP, backwardation, … Tuy nhiên, lý thuyết Tài chính hành vi chỉ ra rằng có những trường hợp những nhà đầu tư “hợp lý’ không thể chiến thắng những nhà đầu tư “bất hợp lý” và khi đó thị trường sẽ không hiệu quả, hay “sai” (tức là định giá quá cao hoặc quá thấp giá cổ phiếu hay các loại sản phẩm tài chính khác). 2 Các lý thuyết Tài chính hành vi chủ yếu được đề cập nhiều trong thị trường chứng khoán, được dùng để giải thích hiện tượng bong bóng tài chính hay tài sản (chủ yếu là bất động sản) trong khí đó thị trường ngoại hối là một thị trường nhạy cảm với yếu tố tâm lý lại ít được đề cập. Đặc biệt, thị trường ngoại hối Việt Nammột thị trường chịu rất nhiều ảnh hưởng từ yếu tố tâm lý nhưng hiện vẫn chưa có những tài liệu nghiên cứu, đánh gái một cách tổng thể về vấn đề Tài chính hành vi trong kinh doanh ngoại hối. Xuất phát từ thực tiễn đó, tác giả đã lựa chọn vấn đề “Nghiên cứu ứng dụng lý thuyết Tài chính hành vi (Behavioral finance) trong kinh doanh trên thị trường ngoại hối”. 2. Tình hình nghiên cứu: Trên thế giới, có thể kể đến một số tác phẩm nghiên cứu về Tài chính hành vi trên thị trường ngoại hối và thị trường tài chính nói chung như: - A behavioral finance model of the exchange rate with many forcasting rulesPaul De Grauwe, Pablo Rovira Kaltwasser, 2006. - Behavioral finance and wealth management- Michael M.Pompian, 2006. - Behavioral Finance- Jay R. Ritter, The Pacific-Basin Finance Journal, 2003. Tại Việt Nam, theo tìm hiểu của tác giả vẫn chưa có những nghiên cứu cụ thể về Tài chính hành vi trong kinh doanh ngoại hối. Tuy nhiên có một số nghiên cứu cung cấp những kiến thức nền tảng về Lý thuyết Tài chính hành vi như: - Ứng dụng Tài chính hành vi vào nghiên cứu thực tiễn- Trần Ngọc Thơ và Hồ Quốc Tuấn, Tạp chí kinh tế phát triển tháng 7 năm 2007. - Tài chính hành vi và những bất thường của thị trường chứng khoán Việt Nam- Thạc sỹ Lê Đạt Chí, Tạp chí kinh tế phát triển tháng 7 năm 2007. 3 Các nghiên cứu này đều chủ yếu đề cập đến phân tích Tài chính hành vi trên thị trường chứng khoán. 3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu: Nghiên cứu mang đến những lý luận về Tài chính hành vi nhằm ứng dụng vào phân tích diến biến hành động của nhà kinh doanh trên thị trường ngoại hối nói chung và trên thị trường ngoại hối Việt Nam nói riêng. Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, đề tài sẽ đi sâu vào những nhiệm vụ cơ bản sau:  Hệ thống những vấn đề lý luận cơ bản về hoạt động kinh doanh ngoại hối và Tài chính hành vi.  Phân tích ứng dụng của Tài chính hành vi trong kinh doanh ngoại hối trên thị trường quốc tế. Xác định mức độ ảnh hưởng của yếu tố tâm lý đến sự biến động của tỷ giá.  Tìm hiểu ứng dụng của Tài chính hành vi trên thị trường ngoại hối Việt nam- Vinaforex. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu: Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài là: ứng dụng các lý thuyết tài chính hành vi trong kinh doanh trên thị trường ngoại hối quốc tế và một vài đánh giá đối với thị trường ngoại hối Việt Nam. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu, đề tài cso sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu như sau: - Phương pháp tổng hợp, thống kê - Phương pháp tiếp cận hệ thống, phương pháp định tính.