Nội dung

liªn hiÖp c¸c héi khoa häc vµ kü thuËt ViÖt Nam ********************** §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ truyÒn th«ng trùc tiÕp vÒ ®èi xö b×nh ®¼ng víi ng−êi cã HIV ë thÞ x· hµ ®«ng §Æng V¨n Kho¸t - §ç ThÞ Tþ Mai Hång H¹nh - TrÇn V¨n NghÜa- Ph¹m H¹nh V©n NguyÔn Anh Thµnh vµ céng t¸c viªn Trung t©m huy ®éng céng ®ång ViÖt Nam phßng chèng HIV/AIDS hµ néi, th¸ng 4.2005 Môc lôc Néi dung Trang Lêi c¶m ¬n Danh môc viÕt t¾t Ch−¬ng I. Tæng quan, môc tiªu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 1 PhÇn I. Tæng quan............................................................................................. 1 PhÇn II. Môc tiªu nghiªn cøu........................................................................... 7 PhÇn III. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.................................................................. 7 Ch−¬ng II. KÕt qu¶ ®¸nh gi¸ vµ bµn luËn......................................... 10 PhÇn I. KÕt qu¶ pháng vÊn nh÷ng ng−êi cã HIV vµ gia ®×nh ng−êi cã HIV 10 PhÇn II. So s¸nh kÕt qu¶ ®iÒu tra kiÕn thøc, th¸i ®é vµ thùc hµnh cña ng−êi d©n ë ph−êng Quang Trung qua hai thêi ®iÓm th¸ng 9.2004 vµ th¸ng 1.2005. ................................................................... 18 PhÇn III. So s¸nh kÕt qu¶ ®iÒu tra kiÕn thøc, th¸i ®é vµ thùc hµnh ë ng−êi d©n ë ph−êng YÕt Kiªu qua 2 thêi ®iÓm th¸ng 9.2004 vµ th¸ng 1.2005................................................................................................ 23 PhÇn IV. So s¸nh kÕt qu¶ ®iÒu tra kiÕn thøc, th¸i ®é vµ thùc hµnh cña ng−êi d©n ë ph−êng Quang Trung vµ ph−êng YÕt Kiªu qua cïng thêi ®iÓm th¸ng 1.2005....................................................................... 28 PhÇn V. So s¸nh kÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, thùc hµnh cña c¸n bé ë ph−êng Quang Trung vµ c¸n bé ë ph−êng YÕt Kiªu qua cïng thêi ®iÓm th¸ng 1.2005............................................................. 32 PhÇn VI. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña truyÒn th«ng trùc tiÕp ë 2 ph−êng Quang Trung vµ yÕt kiªu.............................................................................. 37 Ch−¬ng III. KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ..................................... 45 Tµi liÖu tham kh¶o....................................................................................................... 47 Danh môc b¶ng, biÓu 48 B¶ng c©u hái ®iÒu tra 51 Lêi c¶m ¬n C¸c t¸c gi¶ xin ch©n thµnh c¶m ¬n nh©n d©n vµ c¸n bé thÞ x· Hµ §«ng, ph−êng Quang Trung vµ ph−êng YÕt Kiªu ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ tÝch cùc tham gia hoµn thµnh dù ¸n §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ truyÒn th«ng trùc tiÕp vÒ ®èi xö c«ng b»ng víi ng−êi cã HIV/AIDS ë ThÞ x· Hµ §«ng. Xin c¶m ¬n c¸c b¹n ®· nhiÖt t×nh tham gia mäi ho¹t ®éng cña dù ¸n, tõ tËp huÊn, diÔn ®µn, héi nghÞ khoa häc ®Õn thiÕt kÕ, triÓn khai pháng vÊn trªn thùc ®Þa, ®Èy m¹nh truyÒn th«ng trùc tiÕp vÒ chèng kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö víi ng−êi cã HIV trong thêi gian qua. §Æc biÖt xin hoan nghªnh 30 c¸n bé ë hai ph−êng Quang Trung vµ YÕt Kiªu ®· ®−îc nh÷ng ng−êi d©n qua pháng vÊn giíi thiÖu lµ tuyªn truyÒn viªn tÝch cùc cho viÖc ®èi xö c«ng b»ng víi ng−êi cã HIV. C¸c t¸c gi¶ xin tr©n träng c¶m ¬n Liªn hiÖp c¸c Héi Khoa häc vµ Kü thuËt ViÖt Nam ®· chØ ®¹o vµ hç trî Trung t©m Huy ®éng Céng ®ång ViÖt Nam phßng chèng HIV/AIDS hoµn thµnh dù ¸n. Th¸ng 5.2005 Nh÷ng tõ viÕt t¾t AIDS: Héi chøng suy gi¶m miÔn dÞch m¾c ph¶i AusAID C¬ quan ph¸t triÓn Quèc tÕ Australia COHED Trung t©m nghiªn cøu søc kháe céng ®ång vµ ph¸t triÓn cs Céng sù HIV Vi rót g©y héi chøng suy gi¶m miÔn dÞch m¾c ph¶i ë ng−êi ICAAP Héi nghÞ AIDS quèc tÕ khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng ISDS ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn X· héi ILO Tæ chøc Lao ®éng Quèc tÕ KT&PB§X K× thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö PB§X Ph©n biÖt ®èi xö NCH Ng−êi cã HIV/AIDS NC Ng−êi chñ NXV Ng−êi xin viÖc NL§ Ng−êi lao ®éng UNAIDS Ch−¬ng tr×nh phèi hîp phßng chèng AIDS cña Liªn Hîp Quèc XN XÐt nghiÖm VICOMC Trung t©m Huy ®éng Céng ®ång ViÖt Nam Phßng chèng HIV/AIDS WHO Tæ chøc Y tÕ ThÕ giíi Liªn hiÖp c¸c héi khoa häc vµ kü thuËt viÖt nam §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ truyÒn th«ng trùc tiÕp vÒ ®èi xö b×nh ®¼ng víi ng−êi cã HIV ë thÞ x· Hµ §«ng §Æng V¨n Kho¸t - §ç ThÞ Tþ Mai Hång H¹nh - TrÇn V¨n NghÜa - Ph¹m H¹nh V©n, NguyÔn Anh Thµnh vµ céng t¸c viªn Trung t©m huy ®éng céng ®ång viÖt Nam phßng chèng HIV/AIDS Hµ Néi, th¸ng 4.2005 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ truyÒn th«ng trùc tiÕp vÒ ®èi xö b×nh ®¼ng víi ng−êi cã HIV ë thÞ x· Hµ §«ng ch−¬ng I. Tæng quan, môc tiªu vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu phÇn I. Tæng quan 1. T×nh h×nh HIV/AIDS DÞch HIV/AIDS vÉn cßn ®ang lan réng trªn toµn cÇu vµ cho tíi nay chóng ta cßn ch−a hiÓu hÕt nh÷ng t¸c ®éng vÒ c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi cña ®¹i dÞch ®Õn mçi x· héi nãi chung vµ ®Õn nh÷ng ng−êi ®ang sèng víi HIV nãi riªng. Theo ChiÕn l−îc quèc gia phßng chèng HIV/AIDS ë ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 vµ tÇm nh×n 2020 (1) gäi t¾t d−íi ®©y lµ ChiÕn l−îc quèc gia, ban hµnh kÌm theo quyÕt ®Þnh sè 36/2004/Q§-TTg ngµy 17.3.2004 cua Thñ t−íng chÝnh phñ, trªn thÕ giíi, “tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2003, UNAIDS vµ WHO ®· c«ng bè cã kho¶ng 46 triÖu ng−êi nhiÔm HIV/AIDS ®ang cßn sèng; 5.8 triÖu ng−êi míi nhiÔm trong n¨m vµ 3,5 triÖu ng−êi tö vong do AIDS trong n¨m”. ë khu vùc Nam ¸ vµ §«ng Nam ¸, theo b¸o c¸o cËp nhËt cña UNAIDS/WHO th¸ng 12.2004 (2) −íc tÝnh cã kho¶ng 2,1 triÖu ng−êi chung sèng víi HIV. T¹i Trung quèc c¶ 31 tØnh, thµnh phè vµ khu tù trÞ ®Òu ph¸t hiÖn ®−îc ng−êi cã HIV, cßn −íc tÝnh cã kho¶ng 1,5 triÖu ng−êi cã HIV trong ®ã cã 850,000 ng−êi lín vµ 220,000 phô n÷. Th¸i Lan lµ ®Êt n−íc tõ nh÷ng n¨m 1990, HIV chñ yÕu l©y truyÒn qua m¹i d©m th× ®Õn nay, mét nöa sè ng−êi nhiÔm míi lµ nh÷ng ng−êi vî hoÆc b¹n t×nh cña nh÷ng ng−êi ®µn «ng ®· nhiÔm HIV c¸ch ®©y vµi n¨m. Campuchia, quèc gia víi tØ lÖ ng−êi cã HIV cao nhÊt l¹i cã møc ®é l©y nhiÔm ®ang æn ®Þnh (kho¶ng 3% tõ n¨m 1997) cïng víi viÖc gi¶m bít c¸c hµnh vi nguy c¬ cao (tØ lÖ ng−êi m¹i d©m trong c¸c nhµ chøa cã HIV tõ 43% n¨m 1998 gi¶m xuèng 29% n¨m 2002). NÕu nh− ë Th¸i Lan vµ Campuchia, HIV l©y chñ yÕu lµ qua ®−êng t×nh dôc th× ë Malaysia, Myama vµ ViÖt Nam, HIV chñ yÕu l©y qua ®−êng m¸u ë nh÷ng ng−êi tiªm chÝch ma tuý. ë n−íc ta, thèng kª cña Bé Y tÕ cho thÊy sè ng−êi cã HIV ®−îc ph¸t hiÖn nh÷ng n¨m gÇn ®©y tiÕp tôc gia t¨ng. TÝnh ®Õn 31.12.2004, ®· cã 90,380 ng−êi cã HIV ®−îc ph¸t hiÖn, trong ®ã cã 14,428 ng−êi chuyÓn sang giai ®o¹n AIDS vµ 8,398 ng−êi ®· chÕt. Theo ChiÕn l−îc quèc gia (1), “l©y nhiÔm HIV chñ yÕu lµ qua tiªm chÝch ma tóy, ®èi t−îng nhiÔm HIV cã xu h−íng trÎ ho¸ râ rÖt, l©y nhiÔm qua quan hÖ t×nh dôc cã xu h−íng gia t¨ng vµ dao ®éng, dÞch HIV/AIDS ®· cã dÊu hiÖu l©y lan ra céng ®ång, nh÷ng ng−êi cã HIV/AIDS ë ViÖt Nam ®a d¹ng, ë mäi ®Þa ph−¬ng vµ diÔn biÕn phøc t¹p”. “TØ lÖ nhãm thanh niªn kh¸m tuyÓn nghÜa vô qu©n sù t¨ng tíi 9,3%o vµo n¨m 2001; tØ lÖ nhiÔm HIV trong phô n÷ cã thai lµ 3.4%o vµo n¨m 2002. §· ph¸t hiÖn 343 ca trÎ em d−íi 5 tuæi nhiÔm HIV do l©y truyÒn tõ mÑ sang con.” 1 Theo kÕt qu¶ −íc tÝnh vµ dù b¸o nhiÔm HIV/AIDS ë ViÖt Nam giai ®o¹n 2004-2010, sè l−îng dù ®o¸n sÏ nh− sau: 2004: 185.577 ca HIV 39.340 ca AIDS 35.047 ca chÕt do AIDS 2010: 350.970 112.227 104.701 2. T×nh h×nh kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö liªn quan ®Õn HIV Trong th«ng ®iÖp cña m×nh nh©n ngµy ThÕ giíi Phßng chèng AIDS 1.12.2003, Tæng th− ký Liªn hiÖp quèc ®· nãi: “LÏ ra chóng ta ph¶i lµm gi¶m ®−îc mét phÇn t− sè thanh niªn bÞ nhiÔm HIV ë c¸c n−íc bÞ ¶nh h−ëng nghiªm träng nhÊt; lÏ ra chóng ta ph¶i lµm gi¶m ®−îc mét nöa sè trÎ nhá bÞ nhiÔm; vµ lÏ ra chóng ta ph¶i triÓn khai ch−¬ng tr×nh ch¨m sãc toµn diÖn ë kh¾p mäi n¬i. Víi tiÕn ®é nh− hiÖn nay, chóng ta sÏ kh«ng ®¹t ®−îc bÊt cø môc tiªu nµo vµo n¨m 2005. Chóng ta kh«ng ®¹t ®−îc tiÕn ®é hoµn thµnh c¸c môc tiªu nµy v× rôt rÌ, v× kh«ng d¸m ®èi mÆt víi c¸c sù kiÖn r¾c rèi, hoÆc thµnh kiÕn víi ®ång lo¹i, thËm chÝ cßn chËm trÔ h¬n n÷a, v× kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö víi nh÷ng ng−êi sèng víi HIV. H·y ®õng ®Ó mét ai ®ã ¶o t−ëng r»ng chóng ta cã thÓ b¶o vÖ ®−îc chÝnh m×nh b»ng c¸ch dùng lªn nh÷ng bøc rµo ng¨n c¸ch gi÷a “chóng ta” vµ “hä”. Trong thÕ giíi cã AIDS khèc liÖt nµy, kh«ng cã kh¸i niÖm “chóng ta” vµ “hä’ (3). Kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö lµ mét hiÖn t−îng x· héi, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ng−êi cã HIV/AIDS. HIV/AIDS th−êng ®−îc xem nh− mét c¨n bÖnh chÕt ng−êi vµ kÌm theo ®ã lµ viÖc ph©n biÖt ®èi xö vµ vi ph¹m nh©n quyÒn. Theo b¸o c¸o Chung sèng víi HIV/AIDS ë Ên ®é: Kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö trong x· héi, Joy Elamon nhËn xÐt “®· cã nh÷ng tr−êng hîp b¾t buéc vÒ h−u, h¹n chÕ quyÒn lîi hoÆc tõ chèi viÖc lµm víi ng−êi cã HIV. Sù ph©n biÖt ®èi xö th¸i qu¸ cßn x¶y ra trong c¬ së y tÕ, nh÷ng ng−êi cã HIV ®· gÆp c¸c nh©n viªn y tÕ tõ chèi ®iÒu trÞ, tr¸ch m¾ng ng−êi bÖnh, l¬ lµ trong ch¨m sãc” (4). Nh÷ng viÖc t−¬ng tù nh− vËy còng x¶y ra ë Th¸i Lan. Theo b¸o c¸o vÒ Kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö víi ng−êi cã HIV, Access Foundation qua c¸c nghiªn cøu tr−êng hîp cho thÊy “Kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö víi nh÷ng ng−êi cã HIV nh− tõ chèi ®iÒu trÞ, kh«ng cho häc sinh ®Õn tr−êng hay ®uæi häc, xÐt nghiÖm b¾t buéc, kh«ng tuyÓn dông hay ®uæi viÖc v× cã HIV, tõ chèi hoÆc h¹n chÕ tiÕp cËn c¸c dÞch vô b¶o hiÓm, phóc lîi x· héi hay c¸c tiÖn Ých c«ng céng vµ vi ph¹m nh©n quyÒn hoÆc h¹n chÕ ng−êi cã HIV tham gia c¸c nghiªn cøu vÒ HIV/AIDS ®· xÈy ra ë Th¸i Lan” (5). Trong b¸o c¸o Nh÷ng nç lùc lo¹i trõ kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö ë ViÖt Nam ë Héi nghÞ vÖ tinh vÒ kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö víi ng−êi cã HIV, Héi nghÞ ICAAP lÇn thø 6, Chung ¸ (6) cho r»ng “kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö víi ng−êi cã HIV ë ViÖt Nam còng kh¸ phæ biÕn, gièng nh− ë c¸c quèc gia kh¸c. Lý do lµ rÊt nhiÒu ng−êi ch−a hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ AIDS, cho AIDS lµ mét bÖnh dÔ l©y vµ khã ch÷a. Ng−êi ta sî bÞ l©y HIV/AIDS còng nh− hä ®· tõng khiÕp sî c¸c bÖnh tr−íc ®©y kh«ng thÓ ch÷a ®−îc nh− bÖnh lao, bÖnh phong. H¬n n÷a kú thÞ víi HIV còng liªn quan tíi c¸c hµnh vi g¾n víi sù l©y truyÒn nh− quan hÖ t×nh dôc vµ tiªm chÝch kh«ng an toµn, ®Æc biÖt lµ quan hÖ t×nh dôc víi g¸i m¹i d©m hoÆc tiªm chÝch ma tuý”. 2 Nh÷ng ng−êi cã HIV, nh÷ng ng−êi ch¨m sãc nh− nh©n viªn y tÕ, héi viªn phô n÷ tõ Hµ Néi, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh, Hµ T©y, §µ N½ng vµ TP Hå ChÝ Minh t¹i Héi th¶o quèc gia vÒ t− vÊn vµ ch¨m sãc HIV/AIDS do Trung t©m Huy ®éng céng ®ång ViÖt Nam phßng chèng AIDS (VICOMC) tæ chøc n¨m 1999 (7) ®· nªu ra nhiÒu dÉn chøng vÒ kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö còng nh− nguyÖn väng ®−îc ®èi xö b×nh ®¼ng cña nh÷ng ng−êi chung sèng víi HIV. T¹i Héi th¶o tËp huÊn vÒ kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö liªn quan ®Õn HIV/AIDS do ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn X· héi tæ chøc n¨m 2002 (8) gåm nh÷ng ng−êi sèng víi HIV ®Õn tõ Hµ Néi, H¶i Phßng vµ CÇn Th¬, c¸c nh©n chøng trùc tiÕp ®· tr×nh bµy nh÷ng h×nh th¸i ph©n biÖt ®èi xö mµ hä ®· tr¶i qua ë rÊt nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau nh− y tÕ, viÖc lµm, luËt ph¸p vµ hµnh chÝnh. Tµi liÖu truyÒn th«ng cña UNAIDS vµ Héi NghÞ sÜ vÒ D©n sè vµ Ph¸t triÓn ViÖt Nam (VAPPD) xuÊt b¶n th¸ng 6. 2003 (9) còng ®−a ra c¸c dÉn chøng vÒ kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö nh− kh«ng nhËn ch¸u vµo nhµ trÎ, tõ chèi kh¸m bÖnh... Trong ®Ò tµi Gi¶m kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi ng−êi cã HIV/AIDS t¹i n¬i lµm viÖc b¸o c¸o t¹i Héi th¶o phèi hîp cña Liªn hiÖp quèc vÒ gi¶m thiÓu sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö liªn quan ®Õn HIV/AIDS t¹i n¬i lµm viÖc ngµy 16.12.2003 (10), Lª B¹ch D−¬ng ®· ph¸t hiÖn lµ chÝnh c«ng nh©n do thiÕu hiÓu biÕt còng cã nh÷ng ý kiÕn biÓu thÞ sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö nh−: - “30% sè ng−êi lao ®éng ®−îc hái cho r»ng cÇn ph¶i sa th¶i ng−êi lao ®éng cã HIV v× lîi Ých cña nh÷ng ng−êi lao ®éng kh¸c. - “82.5% sè ng−êi lao ®éng ®−îc hái cho r»ng cÇn tiÕn hµnh kiÓm tra HIV ®èi víi ng−êi xin viÖc tr−íc khi nhËn hä vµo lµm trong c¸c nhµ m¸y. Lý do chñ yÕu ®−a ra lµ ®Ó b¶o ®¶m t×nh tr¹ng søc khoÎ cña nh÷ng ng−êi lao ®éng kh¸c vµ bè trÝ c«ng viÖc thÝch hîp cho ng−êi cã HIV. - “70% sè ng−êi lao ®éng ®−îc hái cho r»ng kh«ng nªn tuyÓn dông ng−êi cã HIV vµo lµm viÖc trong c¸c nhµ m¸y v× nÕu nhËn hä vµo sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ søc khoÎ cña hä. - “85% sè ng−êi lao ®éng ®−îc hái cho r»ng c¸c nhµ m¸y nªn tiÕn hµnh kiÓm tra HIV th−êng xuyªn ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng ng−êi bÞ nhiÔm HIV. ý t−ëng nµy thËm chÝ cßn ®−îc sù ñng hé cña c¸c nh©n viªn y tÕ. - “85% sè ng−êi lao ®éng ®−îc hái cho r»ng hä muèn th«ng tin vÒ viÖc kiÓm tra HIV ®−îc c«ng bè ®Ó nh÷ng ng−êi kh¸c cã thÓ tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p phßng chèng. - “71.5% sè ng−êi lao ®éng ®−îc hái cho r»ng c¸ch tèt nhÊt ®Ó phßng chèng HIV lµ kh«ng tiÕp xóc víi ng−êi cã HIV”. Trong ®Ò tµi Ph©n tÝch t×nh h×nh kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö liªn quan ®Õn HIV/AIDS ë Hµ Néi, t¹i Héi nghÞ giíi thiÖu kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö liªn quan ®Õn HIV/AIDS (11), §Æng V¨n Kho¸t vµ CS ®· ph¶n ¶nh kh¸ nhiÒu tr−êng hîp ph©n biÖt ®èi xö do nh©n viªn y tÕ, gia ®×nh hä... nh−: 3 - “Trong phßng ®ãn tiÕp bÖnh nh©n cña bÖnh viÖn X lu«n cã dßng ch÷ “Kh«ng cã gi−êng bÖnh cho bÖnh nh©n AIDS” hoÆc “Kh«ng cã b¸c sÜ chuyªn khoa AIDS”. - “Anh kh«ng thÓ ®−îc vµo viÖn nÕu kh«ng cã ng−êi nhµ” - Ba phô n÷ ®· nãi khi hä mang bÇu hä kh«ng ®−îc nhËp viÖn ®Ó ®−îc ch¨m sãc tr−íc vµ sau khi sinh, hoÆc ph¸ thai. Trong c¶ ba tr−êng hîp, lý do bÞ tõ chèi lµ v× t×nh tr¹ng cã HIV cña hä. - “Hä rÊt sî t«i mÆc dï lóc ®ã t«i ch¼ng cã triÖu chøng g×. Hä dïng mét chiÕc th−íc kÎ g¹t tê giÊy giíi thiÖu cña t«i sang mét bªn chØ v× trong tê giÊy ®ã giíi thiÖu t«i lµ ng−êi cã HIV”. - “Cã vÎ nh− hä quan t©m ®Õn chóng t«i nh−ng thùc ra cã ®iÒu g× ®ã miÔn c−ìng trong c¸ch hä ch¨m sãc chóng t«i” - NhiÒu ng−êi phµn nµn v× “bÞ lµm lé bÝ mËt, v× bÞ chñ kiÕm cí ®uæi viÖc hoÆc vËn ®éng tù ý xin th«i viÖc” - Mét nh©n chøng trong cuéc nghiªn cøu nµy ®· ph¸t biÓu t¹i héi nghÞ: “Trªn thùc tÕ, hiÖn nay vÉn cßn nhiÒu ng−êi cã HIV cßn tù kú thÞ vµ c« lËp b¶n th©n m×nh, ®ång thêi ph¶i chÞu sù kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö cña céng ®ång ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Lµ ng−êi th−êng xuyªn tiÕp xóc, t− vÊn vµ ®éng viªn nh÷ng ng−êi cã HIV vµ nh÷ng ng−êi dÔ c¶m nhiÔm víi HIV, t«i th−êng ®−îc nghe hä t©m sù vÒ bao khã kh¨n gÆp ph¶i nh− kh«ng cã kh¶ n¨ng tù ®iÒu trÞ, nh− bÞ ph©n biÖt ®èi xö bëi chÝnh gia ®×nh, b¹n bÌ, hµng xãm vµ c¶ nh÷ng nh©n viªn y tÕ; tuy r»ng mét sè anh chÞ em còng ®· nhËn ®−îc sù th«ng c¶m vµ hç trî cña mét sè gia ®×nh, b¹n bÌ vµ nh©n viªn y tÕ; ®iÒu ®ã ®· gióp hä v−ît qua ®−îc nh÷ng khñng ho¶ng t©m lý x· héi vµ trë thµnh nh÷ng ng−êi t×nh nguyÖn phßng chèng AIDS.” Còng t¹i Héi nghÞ giíi thiÖu kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö liªn quan ®Õn HIV/AIDS nãi trªn, trong b¸o c¸o vÒ ®Ò tµi T×m hiÓu Kú thÞ vµ Ph©n biÖt §èi xö liªn quan ®Õn HIV/AIDS ë ViÖt Nam - B¶n tãm t¾t c«ng bè ngµy 28.4.2004 (12), KhuÊt Thu Hång vµ CS ®· b¸o c¸o kÕt qu¶ kh¶o s¸t ®Þnh tÝnh t¹i nh÷ng ph−êng ®· ®−îc lùa chän cña thµnh phè CÇn Th¬ tõ ngµy 4 ®Õn 19/1/2003 vµ t¹i H¶i Phßng tõ ngµy 12 ®Õn 26/2/2003. Ph©n tÝch sè liÖu ®Þnh tÝnh thu thËp ®−îc tõ h¬n 250 ®èi t−îng tham gia kh¶o s¸t theo hÖ thèng c¸c chñ ®Ò nghiªn cøu ®· cho thÊy sù kú thÞ liªn quan tíi HIV/AIDS phÇn lín b¾t nguån tõ hai vÊn ®Ò: “VÊn ®Ò thø nhÊt, ng−êi d©n trong céng ®ång nh×n chung ®· cã hiÓu biÕt vÒ c¸c ®−êng l©y truyÒn cña HIV, nh−ng sù m¬ hå vµ hoµi nghi vÉn tån t¹i dai d¼ng khiÕn hä vÉn cßn lo sî vÒ viÖc l©y nhiÔm HIV th«ng qua c¸c tiÕp xóc th«ng th−êng hµng ngµy víi ng−êi cã HIV. §iÒu nµy ®· dÉn tíi viÖc ng−êi d©n ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p, th−êng lµ kh«ng cÇn thiÕt vµ mang tÝnh kú thÞ, mµ hä nghÜ lµ cã t¸c dông phßng tr¸nh sù l©y truyÒn cña c¨n bÖnh. “VÊn ®Ò thø hai g¾n tíi mét thùc tÕ lµ trong suy nghÜ cña c¸c l·nh ®¹o céng ®ång, c¸n bé y tÕ c¬ së, vµ cña ng−êi d©n, HIV/AIDS liªn quan chÆt chÏ víi nghiÖn chÝch ma tuý vµ m¹i d©m, hai vÊn ®Ò bÞ coi lµ “tÖ n¹n x· héi”. Do vËy, sù ph¸n xÐt ®¹o ®øc ®· lan tõ nhãm nµy sang nh÷ng ng−êi cã HIV/AIDS, mµ th−êng bÞ coi lµ 4 nhiÔm HIV th«ng qua nh÷ng hµnh vi mang l¹i hÖ qu¶ xÊu vÒ kinh tÕ - x· héi vµ ®¹o ®øc ®èi víi gia ®×nh vµ toµn x· héi. “C¸c ph¸t hiÖn còng cho thÊy phô n÷ cã HIV/AIDS cã xu h−íng bÞ kú thÞ nÆng nÒ h¬n nam giíi bëi sù kÕt hîp gi÷a mét bªn lµ nh÷ng gi¶ ®Þnh phæ biÕn lµ l©y nhiÔm HIV do thùc hiÖn c¸c hµnh vi tr¸i ®¹o ®øc, vµ bªn kia lµ quan niÖm x· héi cho r»ng ng−êi phô n÷ ph¶i cã tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc gi÷ g×n ®¹o ®øc cho gia ®×nh vµ x· héi trong khi nam giíi cã thÓ theo ®uæi nh÷ng ham muèn riªng cña m×nh” Nghiªn cøu vÒ Sù tham gia cña ng−êi cã HIV trong dù phßng vµ ch¨m sãc HIV/AIDS ®· thu hót ®−îc 276 ng−êi cã HIV/AIDS vµ 123 ng−êi lµ c¸n bé y tÕ, nh©n viªn x· héi vµ th©n nh©n ng−êi cã HIV. Nghiªn cøu do Trung t©m nghiªn cøu søc khoÎ céng ®ång vµ ph¸t triÓn (COHED) cïng víi c¸c ®ång t¸c gi¶ lµ Care International, Save the Children/UK, Family Health International vµ AusAID. B¶n tãm t¾t c¸c khuyªn nghÞ vµ kÕt luËn ngµy 24.5.2004 cho thÊy: - “HÇu hÕt ng−êi cã HIV tham gia nghiªn cøu lµ nh÷ng ng−êi cã vÞ trÝ kinh tÕ - x· héi ë møc thÊp, thu nhËp kh«ng æn ®Þnh. - “Ph©n biÖt ®èi xö trong hÖ thèng ch¨m sãc y tÕ ®ang ë møc cao. Hä ®Õn c¸c c¬ së y tÕ kh«ng ph¶i v× tù nguyÖn xÐt nghiÖm mµ v× lý do kh¸c nh− kh¸m thai, phÉu thuËt. Mét sè ng−êi bÞ tõ chèi ®iÒu trÞ hoÆc bÞ tr× ho·n ®iÒu trÞ do c¸n bé y tÕ còng sî bÞ l©y nhiÔm HIV, sî kh«ng cã thuèc ch÷a; hoÆc sî hä xin tiÒn. - “Phô n÷ cã HIV bÞ kú thÞ nhiÒu h¬n. Ng−êi cã HIV vÉn cßn tù kú thÞ. - “Vi ph¹m nguyªn t¾c gi÷ bÝ mËt th«ng tin lµ kh¸ phæ biÕn, th«ng b¸o cho gia ®×nh, ng−êi th©n, c¸n bé tr−íc khi b¶n th©n hä ®−îc th«ng b¸o. - “KiÕn thøc vÒ quyÒn lîi cña ng−êi nhiÔm rÊt h¹n chÕ, hä sî bÞ ph©n biÖt ®èi xö nªn còng kh«ng ®i kh¸m bÖnh vµ ng¹i tham gia c¸c ho¹t ®éng x· héi.” Tãm l¹i, kú thÞ vµ ph©n biÖt ®èi xö rÊt phæ biÕn ë c¸c quèc gia khu vùc ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng vµ ®· thÓ hiÖn qua: - B¾t buéc vÒ h−u, h¹n chÕ quyÒn lîi, tõ chèi viÖc lµm hoÆc sa th¶i v× lý do nhiÔm HIV - Tõ chèi ®iÒu trÞ, cã th¸i ®é gay g¾t, thê ¬ víi bÖnh nh©n, ph©n biÖt ®èi xö trong ch¨m sãc vµ hç trî v× lý do nhiÔm HIV - §èi xö kh¸c ®i, lµm xÐt nghiÖm mµ kh«ng th«ng b¸o cho ng−êi ®−îc xÐt nghiÖm biÕt, xÐt nghiÖm b¾t buéc khi tuyÓn dông hoÆc trong thêi gian ®ang lµm viÖc v× lý do nhiÔm HIV. - Tõ chèi th«ng b¸o kÕt qu¶ cho ng−êi xÐt nghiÖm, c¸ch ly ng−êi cã HIV trong c¸c trung t©m gi¸o dôc, b¾t buéc ng−êi cã HIV ph¶i th«ng b¸o t×nh tr¹ng HIV cña m×nh cho b¹n t×nh. - Kh«ng cho trÎ em ®i häc, ®uæi häc v× lý do cã HIV 5