Nội dung

Lời Ngỏ Bộ luật Dân sự đƣợc ví von nhƣ đạo luật của đời ngƣời, vì nó đặt nền móng cho sự điều chỉnh của pháp luật đối với hầu hết những khía cạnh quan trọng nhất của mỗi con ngƣời từ khi sinh ra đến khi trở về chốn vĩnh hằng. Trong khoa học pháp lý, Bộ luật Dân sự đƣợc ví von nhƣ “Hiến pháp”, luật mẹ của toàn hệ thống luật tƣ. Vì vậy, việc am hiểu tinh thần và quy định cụ thể của Bộ luật Dân sự trở thành yêu cầu tất yếu của tất cả những ai chọn luật là một phần cuộc sống… Suốt một thập kỷ qua, Bộ luật Dân sự 2005 thống trị và chi phối toàn thể các quan hệ dân sự tại Việt Nam. Một thập kỷ là khoảng thời gian đủ dài để giúp ngƣời ta hình thành những tri thức kinh nghiệm sâu sắc về Bộ luật Dân sự 2005. Cũng vì vậy, Bộ luật Dân sự 2005 dƣờng nhƣ trở nên quen thuộc và trở thành quyển sách gối đầu nằm của tất cả con nhà luật. Thời thế thay đổi, Bộ luật Dân sự 2005 chấm dứt sứ mệnh của mình để nhƣờng chỗ cho Bộ luật Dân sự 2015 ra đời và chính thức có hiệu lực vào ngày 01/01/2017. Bộ luật Dân sự 2015 với 6 phần, 27 chƣơng, 689 điều và chứa đựng rất nhiều sự cải sửa so với Bộ luật Dân sự 2005. Trƣớc tình hình mới, chúng tôi đã phải nhanh chóng tiến hành nghiên cứu, soi xét, so sánh để có thể cập nhật kịp thời tinh thần và quy định mới của Bộ Dân luật mới. Đây là công việc thật sự không dễ dàng và hết sức mất thời gian. Hiểu đƣợc điều này, anh em chúng tôi – những ngƣời có niềm đam mê lạ lùng với luật, đã cùng nhau soạn nên ấn phẩm này. Mục đích ban đầu là lƣu hành nội bộ để anh em có thể tự chỉ bảo nhau cùng phát triển. Khi ấn phẩm hoàn thành, chúng tôi chợt nghĩ những gì chúng tôi làm cũng có giá trị sử dụng kha khá nên muốn lan tỏa đến những ngƣời cần nó. Chúng tôi đã quyết định biên tập cẩn thận hơn để tiến hành chia sẻ rộng rãi cho cộng đồng. Ấn phẩm chỉ đơn thuần là việc chúng tôi mang Bộ Dân luật cũ và mới ra để tìm kiếm những điều luật điều chỉnh cùng một vấn đề pháp lý để đặt chúng cạnh nhau. Từ đó chúng tôi tìm ra điểm khác và ghi chú lại bằng ký hiệu chữ in nghiêng. Bộ luật Dân sự 2015 sẽ đƣợc chọn là Bộ luật tham chiếu. 1 Chúng tôi hy vọng rằng ấn phẩm này sẽ mang lại những giá trị tiện nghi ở mức nhất định nào đó cho các anh, chị, em đang hành nghề luật, nghiên cứu luật, các em sinh viên và những ngƣời yêu thích luật trong quá trình nghiên cứu và cập nhật Bộ luật Dân sự. Chúng tôi làm ấn phẩm này dựa trên tinh thần tự học tập và dựa vào sự giới hạn trong tri thức của mình nên sẽ có nhiều vấn đề còn thiếu sót và cần hoàn thiện. Rất hy vọng sẽ nhận đƣợc những góp ý từ mọi ngƣời thông qua email minhsang.fbs.law@gmail.com. Ngƣời biên soạn, bao gồm: 1. Lƣu Minh Sang – Giảng viên Đại học Kinh tế - Luật 2. Nguyễn Đình Thức – Làm việc tại công ty Luật YKVN 3. Võ Thị Thu Hà – Làm việc tại Văn phòng Luật sƣ Hà Hải 2 BỘ LUẬT DÂN SỰ: KHI CŨ VÀ MỚI ĐỨNG CẠNH NHAU Chú giải: chữ in nghiêng là điểm mới, khác BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2015 BỘ LUẬT DÂN SỰ NĂM 2005 PHẦN THỨ NHẤT NHỮNG QUY ĐỊNH CHUNG PHẦN THỨ NHẤT NHỮNG QUY ĐỊNH CHUNG Ðiều 1. Nhiệm vụ và phạm vi điều chỉnh của Bộ luật dân sự Điều 1. Phạm vi điều chỉnh Bộ luật này quy định địa vị pháp lý, chuẩn mực pháp lý về Bộ luật dân sự quy định địa vị pháp lý, chuẩn mực pháp lý cho cách ứng xử của cá nhân, pháp nhân; quyền, nghĩa vụ về cách ứng xử của cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác; quyền, nghĩa nhân thân và tài sản của cá nhân, pháp nhân trong các quan vụ của các chủ thể về nhân thân và tài sản trong các quan hệ dân hệ đƣợc hình thành trên cơ sở bình đẳng, tự do ý chí, độc lập sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thƣơng mại, lao động (sau về tài sản và tự chịu trách nhiệm (sau đây gọi chung là quan đây gọi chung là quan hệ dân sự). hệ dân sự). Bộ luật dân sự có nhiệm vụ bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, lợi ích của Nhà nƣớc, lợi ích công cộng; bảo đảm sự bình đẳng và an toàn pháp lý trong quan hệ dân sự, góp phần tạo điều kiện đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của nhân dân, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Điều 2. Công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền 3 dân sự 1. Ở nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền dân sự đƣợc công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật. 2. Quyền dân sự chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trƣờng hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng. Điều 3. Các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự 1. Mọi cá nhân, pháp nhân đều bình đẳng, không đƣợc lấy bất kỳ lý do nào để phân biệt đối xử; đƣợc pháp luật bảo hộ nhƣ nhau về các quyền nhân thân và tài sản. Điều 5. Nguyên tắc bình đẳng Trong quan hệ dân sự, các bên đều bình đẳng, không đƣợc lấy lý do khác biệt về dân tộc, giới tính, thành phần xã hội, hoàn cảnh kinh tế, tín ngƣỡng, tôn giáo, trình độ văn hoá, nghề nghiệp để đối xử không bình đẳng với nhau. 2. Cá nhân, pháp nhân xác lập, thực hiện, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của mình trên cơ sở tự do, tự nguyện cam kết, thỏa thuận. Mọi cam kết, thỏa thuận không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội có hiệu lực thực hiện Điều 4. Nguyên tắc tự do, tự nguyện cam kết, thoả thuận Quyền tự do cam kết, thỏa thuận trong việc xác lập quyền, nghĩa vụ dân sự đƣợc pháp luật bảo đảm, nếu cam kết, thỏa thuận đó không vi phạm điều cấm của pháp luật, không trái đạo đức xã hội. đối với các bên và phải đƣợc chủ thể khác tôn trọng. Trong quan hệ dân sự, các bên hoàn toàn tự nguyện, không bên nào đƣợc áp đặt, cấm đoán, cƣỡng ép, đe dọa, ngăn cản bên nào. Cam kết, thỏa thuận hợp pháp có hiệu lực bắt buộc thực hiện đối với các bên và phải đƣợc cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác tôn trọng. 3. Cá nhân, pháp nhân phải xác lập, thực hiện, chấm dứt Điều 6. Nguyên tắc thiện chí, trung thực 4 quyền, nghĩa vụ dân sự của mình một cách thiện chí, trung Trong quan hệ dân sự, các bên phải thiện chí, trung thực trong việc thực. xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự, không bên nào đƣợc lừa dối bên nào. 4. Việc xác lập, thực hiện, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự Điều 10. Nguyên tắc tôn trọng lợi ích của Nhà nƣớc, lợi ích không đƣợc xâm phạm đến lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của ngƣời khác công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời khác. Việc xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự không đƣợc xâm phạm đến lợi ích của Nhà nƣớc, lợi ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của ngƣời khác. 5. Cá nhân, pháp nhân phải tự chịu trách nhiệm về việc Điều 7. Nguyên tắc chịu trách nhiệm dân sự không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ dân sự. Các bên phải nghiêm chỉnh thực hiện nghĩa vụ dân sự của mình và tự chịu trách nhiệm về việc không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ, nếu không tự nguyện thực hiện thì có thể bị cƣỡng chế thực hiện theo quy định của pháp luật. Điều 4. Áp dụng Bộ luật dân sự 1. Bộ luật này là luật chung điều chỉnh các quan hệ dân sự. 2. Luật khác có liên quan điều chỉnh quan hệ dân sự trong các lĩnh vực cụ thể không đƣợc trái với các nguyên tắc cơ Điều 2. Hiệu lực của Bộ luật dân sự 1. Bộ luật dân sự đƣợc áp dụng đối với quan hệ dân sự đƣợc xác lập từ ngày Bộ luật này có hiệu lực, trừ trƣờng hợp đƣợc Bộ luật này hoặc nghị quyết của Quốc hội có quy định khác. bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật 2. Bộ luật dân sự đƣợc áp dụng trên lãnh thổ nƣớc Cộng hoà xã này. hội chủ nghĩa Việt Nam. 3. Trƣờng hợp luật khác có liên quan không quy định hoặc 3. Bộ luật dân sự đƣợc áp dụng đối với quan hệ dân sự có yếu tố có quy định nhƣng vi phạm khoản 2 Điều này thì quy định nƣớc ngoài, trừ trƣờng hợp điều ƣớc quốc tế mà Cộng hoà xã hội của Bộ luật này đƣợc áp dụng. chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác. 4. Trƣờng hợp có sự khác nhau giữa quy định của Bộ luật 5 này và điều ƣớc quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên về cùng một vấn đề thì áp dụng quy định của điều ƣớc quốc tế. Điều 5. Áp dụng tập quán 1. Tập quán là quy tắc xử sự có nội dung rõ ràng để xác định quyền, nghĩa vụ của cá nhân, pháp nhân trong quan hệ dân sự cụ thể, đƣợc hình thành và lặp đi lặp lại nhiều lần trong Điều 3. Áp dụng tập quán, quy định tƣơng tự của pháp luật Trong trƣờng hợp pháp luật không quy định và các bên không có thoả thuận thì có thể áp dụng tập quán; nếu không có tập quán thì áp dụng quy định tƣơng tự của pháp luật. Tập quán và quy định một thời gian dài, đƣợc thừa nhận và áp dụng rộng rãi trong tƣơng tự của pháp luật không đƣợc trái với những nguyên tắc quy một vùng, miền, dân tộc, cộng đồng dân cƣ hoặc trong một định trong Bộ luật này. lĩnh vực dân sự. 2. Trƣờng hợp các bên không có thỏa thuận và pháp luật không quy định thì có thể áp dụng tập quán nhƣng tập quán áp dụng không đƣợc trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này. Điều 6. Áp dụng tƣơng tự pháp luật 1. Trƣờng hợp phát sinh quan hệ thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự mà các bên không có thỏa thuận, pháp luật không có quy định và không có tập quán đƣợc áp dụng thì áp dụng quy định của pháp luật điều chỉnh quan hệ dân sự tƣơng tự. 2. Trƣờng hợp không thể áp dụng tƣơng tự pháp luật theo quy định tại khoản 1 Điều này thì áp dụng các nguyên tắc cơ bản của pháp luật dân sự quy định tại Điều 3 của Bộ luật này, án lệ, lẽ công bằng. 6 Điều 7. Chính sách của Nhà nƣớc đối với quan hệ dân sự 1. Việc xác lập, thực hiện, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự phải bảo đảm giữ gìn bản sắc dân tộc, tôn trọng và phát huy phong tục, tập quán, truyền thống tốt đẹp, tình đoàn kết, Điều 8. Nguyên tắc tôn trọng đạo đức, truyền thống tốt đẹp Việc xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự phải bảo đảm giữ gìn bản sắc dân tộc, tôn trọng và phát huy phong tục, tập quán, truyền thống tốt đẹp, tình đoàn kết, tƣơng thân, tƣơng ái, mỗi tƣơng thân, tƣơng ái, mỗi ngƣời vì cộng đồng, cộng đồng vì ngƣời vì cộng đồng, cộng đồng vì mỗi ngƣời và các giá trị đạo đức mỗi ngƣời và các giá trị đạo đức cao đẹp của các dân tộc cao đẹp của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nƣớc Việt Nam. cùng sinh sống trên đất nƣớc Việt Nam. Đồng bào các dân tộc thiểu số đƣợc tạo điều kiện thuận lợi trong quan hệ dân sự để từng bƣớc nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của mình. Việc giúp đỡ ngƣời già, trẻ em, ngƣời tàn tật trong việc thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự đƣợc khuyến khích. 2. Trong quan hệ dân sự, việc hòa giải giữa các bên phù hợp Điều 12. Nguyên tắc hoà giải với quy định của pháp luật đƣợc khuyến khích. Trong quan hệ dân sự, việc hoà giải giữa các bên phù hợp với quy định của pháp luật đƣợc khuyến khích. Không ai đƣợc dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực khi tham gia quan hệ dân sự, giải quyết các tranh chấp dân sự. Điều 11. Nguyên tắc tuân thủ pháp luật Việc xác lập, thực hiện quyền, nghĩa vụ dân sự phải tuân theo quy định của Bộ luật này và quy định khác của pháp luật. CHƢƠNG II 7 XÁC LẬP, THỰC HIỆN VÀ BẢO VỆ QUYỀN DÂN SỰ Điều 8. Căn cứ xác lập quyền dân sự Quyền dân sự đƣợc xác lập từ các căn cứ sau đây: 1. Hợp đồng. 2. Hành vi pháp lý đơn phƣơng. Điều 13. Căn cứ xác lập quyền, nghĩa vụ dân sự Quyền, nghĩa vụ dân sự đƣợc xác lập từ các căn cứ sau đây: 1. Giao dịch dân sự hợp pháp; 3. Quyết định của Tòa án, cơ quan có thẩm quyền khác theo 2. Quyết định của Toà án, cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền khác; quy định của luật. 4. Kết quả của lao động, sản xuất, kinh doanh; kết quả của 4. Sáng tạo giá trị tinh thần là đối tƣợng thuộc quyền sở hữu trí hoạt động sáng tạo ra đối tƣợng quyền sở hữu trí tuệ. tuệ; 5. Chiếm hữu tài sản. 5. Chiếm hữu tài sản có căn cứ pháp luật; 6. Sử dụng tài sản, đƣợc lợi về tài sản không có căn cứ pháp 8. Chiếm hữu, sử dụng tài sản, đƣợc lợi về tài sản không có căn cứ luật. pháp luật; 7. Bị thiệt hại do hành vi trái pháp luật. 6. Gây thiệt hại do hành vi trái pháp luật; 8. Thực hiện công việc không có ủy quyền. 7. Thực hiện công việc không có uỷ quyền; 9. Căn cứ khác do pháp luật quy định. 9. Những căn cứ khác do pháp luật quy định. 3. Sự kiện pháp lý do pháp luật quy định; Điều 9. Thực hiện quyền dân sự 1. Cá nhân, pháp nhân thực hiện quyền dân sự theo ý chí của mình, không đƣợc trái với quy định tại Điều 3 và Điều 10 của Bộ luật này. 2. Việc cá nhân, pháp nhân không thực hiện quyền dân sự của mình không phải là căn cứ làm chấm dứt quyền, trừ trƣờng hợp luật có quy định khác. Điều 10. Giới hạn việc thực hiện quyền dân sự 8 1. Cá nhân, pháp nhân không đƣợc lạm dụng quyền dân sự của mình gây thiệt hại cho ngƣời khác, để vi phạm nghĩa vụ của mình hoặc thực hiện mục đích khác trái pháp luật. 2. Trƣờng hợp cá nhân, pháp nhân không tuân thủ quy định tại khoản 1 Điều này thì Tòa án hoặc cơ quan có thẩm quyền khác căn cứ vào tính chất, hậu quả của hành vi vi phạm mà có thể không bảo vệ một phần hoặc toàn bộ quyền của họ, buộc bồi thƣờng nếu gây thiệt hại và có thể áp dụng chế tài khác do luật quy định. Điều 11. Các phƣơng thức bảo vệ quyền dân sự Điều 9. Nguyên tắc tôn trọng, bảo vệ quyền dân sự Khi quyền dân sự của cá nhân, pháp nhân bị xâm phạm thì 1. Tất cả các quyền dân sự của cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác chủ thể đó có quyền tự bảo vệ theo quy định của Bộ luật này, đƣợc tôn trọng và đƣợc pháp luật bảo vệ. luật khác có liên quan hoặc yêu cầu cơ quan, tổ chức có thẩm 2. Khi quyền dân sự của một chủ thể bị xâm phạm thì chủ thể đó quyền: có quyền tự bảo vệ theo quy định của Bộ luật này hoặc yêu cầu cơ 1. Công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền dân sự quan, tổ chức có thẩm quyền: của mình. a) Công nhận quyền dân sự của mình; 2. Buộc chấm dứt hành vi xâm phạm. b) Buộc chấm dứt hành vi vi phạm; 3. Buộc xin lỗi, cải chính công khai. c) Buộc xin lỗi, cải chính công khai; 4. Buộc thực hiện nghĩa vụ. d) Buộc thực hiện nghĩa vụ dân sự; 5. Buộc bồi thƣờng thiệt hại. đ) Buộc bồi thƣờng thiệt hại. 6. Hủy quyết định cá biệt trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, ngƣời có thẩm quyền. 7. Yêu cầu khác theo quy định của luật. Điều 12. Tự bảo vệ quyền dân sự 9