Nội dung

Bé th−¬ng m¹i ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp bé Nghiªn cøu ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî Chñ nhiÖm ®Ò tµi: trÞnh thÞ thanh thñy 6472 24/8/2007 hµ néi - 2007 Môc Lôc Néi dung Trang Më ®Çu ........................................................................................................ 1 Ch−¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ m« h×nh kinh doanh chî 5 1.1. Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i vµ c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn m« h×nh kinh doanh chî ........................................................................................................ 5 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña chî………………………………………. 5 1.1.2. Ph©n lo¹i chî…………………………………………………………. 10 1.1.3. Chøc n¨ng cña chî……………………………………...……………. 10 1.1.4. Vai trß cña chî ……………………………………………………….. 13 1.1.5. Nh©n tè t¸c ®éng ®Õn m« h×nh kinh doanh chî……………............... 16 1.2. Mét sè m« h×nh kinh doanh chî………………………………………. 21 1.2.1. Hîp t¸c x∙ chî………………………………....................................... 21 1.2.2. Doanh nghiÖp chî ……………………………………………………. 23 1.2.3. M« h×nh Ban qu¶n lý chî ………………………………………......... 24 1.3. Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc vÒ ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî…………………………………………………………………………… 27 1.3.1. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc vµ Th¸i Lan…………………………. 27 1.3.2. Mét sè bµi häc kinh nghiÖm cã thÓ ¸p dông ®èi víi ViÖt Nam……… 33 Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî ë ViÖt nam........................................................................................ 35 2.1. Tæng quan vÒ ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i h×nh chî ................................... 35 2.1.1. C¬ cÊu c¸c lo¹i h×nh chî ………………………………….................. 35 2. 1.2. §Æc ®iÓm vµ néi dung ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i h×nh chî…………….. 36 2.1.3 .Chñ thÓ tham gia kinh doanh vµ l−u th«ng hµng ho¸ qua chî……... 44 2.1.4. Ph−¬ng thøc kinh doanh…………………………………………….. 46 2.1.5. C¸c dÞch vô ®−îc cung cÊp t¹i chî………………………................... 46 2.2. Thùc tr¹ng m« h×nh kinh doanh chî ë n−íc ta………………………. 47 2.2.1. Hîp t¸c x∙ chî………………………………………………………... 47 2.2.2. Ban qu¶n lý chî……………………………………………................. 50 i 2.2.3. Tæ qu¶n lý chî…………………………………………………........... 55 2.2.4. M« h×nh mét ng−êi qu¶n lý chî………………………………............ 57 2.2.5. Doanh nghiÖp chî……………………………….................................. 59 2.3. §¸nh gi¸ chung…………………………………………………………. 62 Ch−¬ng 3: KiÕn nghÞ ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî… 65 3.1. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî 65 3.1.1 Quan ®iÓm ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî……………………… 65 3.1.2. Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî…………………. 66 3.2. §Ò xuÊt mét sè m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî ……………………. 67 3.2.1. M« h×nh doanh nghiÖp chî …………………………………………. 67 3.2.2. M« h×nh hîp t¸c x∙ chî......................................................................... 76 3.3. Mét sè gi¶i ph¸p chuyÓn ®æi m« h×nh kinh doanh chî…………......... 79 3.3.1. Gi¸p ph¸p vÒ qu¶n lý nhµ n−íc………………………………............. 79 3.3.2. Gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý kinh doanh chî ……………………………….. 85 3.3.3. Gi¶i ph¸p vÒ ®Çu t− ph¸t triÓn chî……………………………............ 89 3.3.4. Gi¶i ph¸p vÒ nguån nh©n lùc tham gia qu¶n lý chî…………............ 97 3.3.5. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc thùc hiÖn……………………………....... 99 KÕt LuËn ……………………………………………………………………. 102 Phô lôc 1 .…………………………………………………………………… 104 Phô lôc 2 .…………………………………………………………………… 107 Phô lôc 3 .…………………………………………………………………… 110 Phô lôc 4 .…………………………………………………………………… 114 Phô lôc 5 .…………………………………………………………………… 115 Phô lôc 6 .…………………………………………………………………… 118 Phô lôc 7 .…………………………………………………………………… 119 Tµi liÖu tham kh¶o......................................................................................... 122 ii Më ®Çu 1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi, chî lµ mét bé phËn cÊu thµnh kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong ®êi sèng kinh tÕ v¨n hãa x· héi. Trong nÒn v¨n minh lóa n−íc, vµ ®Æc biÖt ®èi víi nÒn kinh tÕ cã tíi gÇn 80% d©n sè sèng ë n«ng th«n nh− ViÖt Nam, chî kh«ng chØ lµ mét kiÓu tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ mµ cßn lµ mét d¹ng sinh ho¹t v¨n hãa chøa ®ùng ®Ëm ®µ vµ s©u s¾c c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng d©n téc. Chî lµ n¬i gÆp nhau gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n ®Ó trao ®æi s¶n phÈm, hµng ho¸. Khã cã thÓ l−îng hãa ®−îc ®Çy ®ñ c¸c gi¸ trÞ vµ vai trß cña chî. Th«ng qua chî, nhiÒu nhu cÇu cña ®êi sèng con ng−êi ®−îc tháa m·n, kÓ c¶ nhu cÇu cña tiªu dïng, s¶n xuÊt hay sinh ho¹t vËt chÊt, tinh thÇn. Bªn c¹nh ®ã, chî cßn lµ n¬i giao l−u, lÔ héi, gÆp gì,... §Æc biÖt víi ng−êi n«ng d©n, c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa, céng ®ång, x· héi vµ kinh tÕ nµy cña chî ®−îc béc lé ®Çy ®ñ h¬n vµ ý nghÜa h¬n. Trªn thÞ tr−êng néi ®Þa, chî lµ mét trong nh÷ng m« h×nh tæ chøc thÞ tr−êng ë mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh vµ g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña kh«ng gian kinh tÕ ®ã. §iÒu nµy thÓ hiÖn r»ng quy m«, tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña chî cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi quy m«, tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng t¹i ®Þa bµn ®ã. Hay nãi c¸ch kh¸c, cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc tr×nh ®é ph¸t triÓn thÞ tr−êng còng nh− møc ®é ph¸t triÓn cña ®êi sèng kinh tÕ v¨n hãa cña ng−êi d©n th«ng qua chî trªn ®Þa bµn së t¹i. Th«ng qua c¸c lo¹i h×nh chî truyÒn thèng vµ chî chuyªn m«n hãa, hµng ho¸ tõ s¶n xuÊt ®Õn ®−îc víi tiªu dïng. Khëi nguån mua bu«n n«ng s¶n, kÕt thóc b¸n bu«n vËt t− vµ hµng tiªu dïng, gãp phÇn më réng c¸c quan hÖ trao ®æi, kÝch thÝch kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng c− d©n trong ph¹m vi x· huyÖn, lµ vai trß cña lo¹i h×nh chî x·, liªn x·, thÞ tø thÞ trÊn. §èi víi c¸c chî ®Çu mèi, ®©y lµ n¬i kÕt thóc mua bu«n n«ng s¶n, khëi ®Çu b¸n bu«n vËt t− vµ hµng tiªu dïng, gãp phÇn ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ cña c¶ mét vïng, mét khu vùc bao gåm nhiÒu huyÖn nhiÒu tØnh l©n cËn, thËm chÝ lµ n¬i tËp trung hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu qua biªn giíi (chî cöa khÈu). Cïng víi c¸c m« h×nh ph©n phèi hiÖn ®¹i, chî ®ãng mét vai trß to lín ®èi víi ®êi sèng x· héi nãi chung vµ víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng néi ®Þa nãi riªng, vµ ®Õn nay ch−a cã lo¹i h×nh tæ chøc thÞ tr−êng nµo cã thÓ thay thÕ chî. Trong nh÷ng n¨m qua, nhÊt lµ n¨m 2003 vµ 2004, Nhµ n−íc ®· cã nhiÒu v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt nh»m thÓ chÕ hãa c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch trong viÖc quy ho¹ch ®Çu t− ph¸t triÓn vµ qu¶n lý chî. Trong NghÞ ®Þnh sè 02 cña ChÝnh phñ1 ®· quy ®Þnh khung ph¸p lý vÒ ph©n lo¹i chî, c«ng t¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn vµ ®Çu t− x©y dùng chî; c«ng t¸c kinh doanh khai th¸c, qu¶n lý chî; qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chî theo tõng cÊp ®é; còng nh− c«ng t¸c khen th−ëng, xö lý vi ph¹m vµ tæ chøc 1 NghÞ ®Þnh sè 02/2003/N§-CP, ngµy 14 th¸ng 1 n¨m 2003, NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ ph¸t triÓn vµ qu¶n lý chî 1 thùc hiÖn. QuyÕt ®Þnh 311 vµ ChØ thÞ 13 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ2 còng ®· nhÊn m¹nh chî lµ mét h¹ng môc kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ – x· héi, lµ mét lo¹i h×nh tæ chøc ho¹t ®éng mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ cÇn ®−îc tiÕp tôc cñng cè vµ ph¸t triÓn, ®¸p øng nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, ®Æc biÖt lµ ë ®Þa bµn n«ng th«n. TiÕp ®ã lµ c¸c Th«ng t− h−íng dÉn lËp dù ¸n quy ho¹ch ®Çu t− ph¸t triÓn chî cïng c¸c quy chÕ vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng chî, còng nh− chØ ®¹o thùc hiÖn tõ nay ®Õn n¨m 2010 vµ nh÷ng n¨m tiÕp theo. Trªn thùc tÕ, cïng víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c¸c lo¹i h×nh, tæ chøc kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, chî còng t¨ng nhanh c¶ vÒ sè l−îng vµ quy m« víi ®a d¹ng lo¹i h×nh ho¹t ®éng vµ nhiÒu chñ thÓ tham gia. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ ®ãng gãp cña c¸c lo¹i chî trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi vµ l−u th«ng hµng ho¸ néi ®Þa, sù bïng ph¸t c¸c lo¹i chî ®· n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò víi c¸c t¸c ®éng tiªu cùc nh− vi ph¹m trËt tù an toµn x· héi, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn m«i tr−êng, søc kháe ng−êi tiªu dïng, ®Æc biÖt lµ sù ch−a phï hîp vµ ch−a ®¸p øng víi c¸c yªu cÇu thµnh lËp chî trªn ®Þa bµn. HÇu hÕt c¸c chî hiÖn nay vÉn ®−îc tæ chøc theo d¹ng ban qu¶n lý chî, thùc tÕ nµy cho thÊy trong xu thÕ ph¸t triÓn chî theo h−íng v¨n minh hiÖn ®¹i, nh−ng vÉn b¶o tån c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng cña chî, ®¶m b¶o chî vÉn lµ mét kh«ng gian chøa ®ùng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i truyÒn thèng vµ h¬n n÷a cßn c¶ nh÷ng dÞch vô vµ ph−¬ng thøc giao dÞch tiÕn bé, th× m« h×nh kinh doanh chî theo ban qu¶n lý chî ®ang trë nªn kh«ng cßn phï hîp n÷a, vµ béc lé nhiÒu bÊt cËp trong qu¶n lý nhµ n−íc, còng nh− qu¶n lý kinh doanh chî. Do vËy, cÇn cã sù quan t©m, nghiªn cøu ®óng møc vÒ chî, ®Ó ®Þnh h−íng ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî vµ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý phï hîp. §Ó thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi míi, ph¸t huy ®−îc ngµy cµng tèt h¬n vai trß tÝch cùc cña chî trong c«ng cuéc ®æi míi, ®¶m b¶o cho t−¬ng lai ph¸t triÓn l©u dµi cña chî, viÖc nghiªn cøu “C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî” ®Ó lµm c¬ së cho c«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i chî phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn tõng ®Þa bµn thÞ tr−êng lµ rÊt cÇn thiÕt. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc Trong n−íc ®· vµ ®ang cã c¸c ®Ò tµi, dù ¸n nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn chî nh−: C¸c dù ¸n quy ho¹ch tæng thÓ kinh tÕ x· héi cña c¸c tØnh, ®· ®Ò cËp tíi chî trong phÇn nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i vµ dÞch vô trªn ®Þa bµn tØnh, tuy nhiªn chî chØ ®−îc xem xÐt d−íi gi¸c ®é minh häa vÒ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng vµ kÕt cÊu th−¬ng m¹i trªn ®Þa bµn, chî ch−a ®−îc nghiªn cøu ®éc lËp vµ cô thÓ. 2 QuyÕt ®Þnh 311/Q§-TTg, ngµy 20/3/2003, QuyÕt ®Þnh cña thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt ®Ò ¸n tiÕp tôc tæ choc thÞ tr−êng trong n−íc, tËp trung ph¸t triÓn th−¬ng m¹i n«ng th«n ®Õn n¨m 2010 ChØ thÞ 13/2004/CT-TTg ngµy 31/3/2004, ChØ thÞ cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc thùc hiÖn mét sè gi¶I ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn m¹nh thÞ tr−êng néi ®Þa. 2 Trong c¸c dù ¸n quy ho¹ch th−¬ng m¹i c¸c tØnh, mét sè vÊn ®Ò nghiªn cøu liªn quan ®Õn chî còng ®· ®−îc tiÕp cËn, nh−ng chØ dõng l¹i ë viÖc nghiªn cøu chî trong mèi quan hÖ víi ho¹t ®éng b¸n bu«n b¸n lÎ, vµ ph©n bè vÞ trÝ ®Þa lý chî trong hÖ thèng kªnh ph©n phèi hµng hãa trªn ®Þa bµn, chø ch−a ®i s©u vµo nghiªn cøu m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî, còng nh− c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi chî. Trong thêi gian gÇn ®©y, ®· vµ ®ang cã c¸c dù ¸n triÓn khai nghiªn cøu quy ho¹ch m¹ng l−íi chî, trung t©m th−¬ng m¹i, siªu thÞ trªn ®Þa bµn c¸c tØnh nh− H¶i D−¬ng, §ång Th¸p, Hµ T©y, S¬n La,… c¸c dù ¸n nµy tËp trung vµo nghiªn cøu c¸c c¬ së vµ ®Þnh h−íng quy ho¹ch m¹ng l−íi chî trªn ®Þa bµn tõng tØnh, kh«ng ®i s©u nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî. Còng ®· cã ®Ò tµi nghiªn cøu cÊp bé vÒ chî chuyªn doanh nh−: “Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ë n−íc ta” (Bé Th−¬ng m¹i); §Ò tµi: “Nghiªn cøu c¸c chî ®Çu mèi vµ trung t©m th−¬ng m¹i ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh” (Bé Th−¬ng m¹i)… tËp trung nghiªn cøu sù cÇn thiÕt vµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn chî ®Çu mèi, còng nh− qu¶n lý nhµ n−íc vµ qu¶n lý kinh doanh chî ë nh÷ng lo¹i chî nµy. Ngoµi ra, còng cã nhiÒu ®Ò tµi, dù ¸n nghiªn cøu kh¸c còng ®Ò cËp ®Õn chî, vµ chî ®−îc xem xÐt lång ghÐp víi c¸c néi dung nghiªn cøu kinh tÕ x· héi kh¸c, qua c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña tõng tØnh hay c¸c vïng kinh tÕ, nh−: Ph¸t triÓn theo h−íng hiÖn ®¹i vµ héi nhËp cña chî n«ng th«n hiÖn nay. §· cã nhiÒu bµi viÕt vÒ c«ng t¸c qu¶n lý vµ ph¸t triÓn chî nãi riªng vµ thÞ tr−êng n«ng th«n, thÞ tr−êng néi ®Þa nãi chung cña nhiÒu nhµ khoa häc vµ qu¶n lý trªn c¸c t¹p chÝ, trong c¸c kû yÕu héi th¶o khoa häc quèc gia vµ quèc tÕ, nh− tËp bµi gi¶ng vÒ x©y dùng vµ qu¶n lý chî (Bé Th−¬ng m¹i, n¨m 2004); TËp bµi gi¶ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng qu¶n lý th−¬ng m¹i ë ®Þa ph−¬ng (Bé Th−¬ng m¹i, 2004); ThÞ tr−êng néi ®Þa Th¸i Lan (Bé Th−¬ng m¹i, n¨m 2004); thÞ tr−êng néi ®Þa Trung Quèc (Bé Th−¬ng m¹i, n¨m 2004); Tµi liÖu tham kh¶o: §Þnh nghÜa c¸c kh¸i niÖm kinh tÕ th−¬ng m¹i vµ tiªu thô (ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i, n¨m 2005); Tµi liÖu tham kh¶o: Tiªu chuÈn lo¹i h×nh th−¬ng m¹i b¸n lÎ trong n−íc cña Bé Th−¬ng m¹i Trung Quèc (ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i, n¨m 2005)… Tuy vËy, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trong n−íc hÇu hÕt míi chØ tËp trung vµo c«ng t¸c quy ho¹ch th−¬ng m¹i, quy ho¹ch m¹ng l−íi chî, trung t©m th−¬ng m¹i cho mét sè tØnh cô thÓ, hay mét sè tiÕp cËn vÒ c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi chî nãi chung trong tæng thÓ ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi trªn mét sè ®Þa bµn nhÊt ®Þnh, mµ ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu s©u vÒ c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî, ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng khuyÕn nghÞ vÒ m« h×nh kinh doanh chî cã thÓ ¸p dông phï hîp trªn ®Þa bµn tõng thÞ tr−êng kh¸c nhau, còng nh− phôc vô cho viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý chî phï hîp víi ®iÒu kiÖn míi. 3 ë ngoµi n−íc, ®· cã nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy, nh− b¸o c¸o x©y dùng chî n«ng th«n ë Trung Quèc, kinh nghiÖm cña Th¸i Lan, Malaysia, …vÒ ph¸t triÓn thÞ tr−êng néi ®Þa vµ c«ng t¸c qu¶n lý ph¸t triÓn mét sè lo¹i h×nh chî. §Ò tµi sÏ tham kh¶o nh÷ng néi dung vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ kinh nghiÖm tæ chøc thÞ tr−êng néi ®Þa vµ ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî cña c¸c n−íc ®ã ®Ó rót ra nh÷ng bµi häc cã thÓ ¸p dông phï hîp cho ViÖt Nam. 3. Môc tiªu nghiªn cøu KiÕn nghÞ mét sè m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî vµ gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî thÝch øng víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cña ®Þa bµn thÞ tr−êng. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî ë ViÖt Nam Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi - VÒ thêi gian: §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî hiÖn ®ang cã ®Õn n¨m 2005 ë ViÖt Nam. - VÒ kh«ng gian: Nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî ®iÓn h×nh ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ. - VÒ néi dung: §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî ë ViÖt Nam hiÖn nay (vÒ c¬ cÊu tæ chøc, qu¶n lý nhµ n−íc, qu¶n lý kinh doanh chî). 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ò tµi sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng: thèng kª, tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh, kÕt hîp víi nghiªn cøu tµi liÖu Kh¶o s¸t thùc tÕ: kh¶o s¸t ®iÓn h×nh (sö dông ph−¬ng ph¸p chän mÉu ®iÒu tra ®iÓn h×nh), trªn ®Þa bµn n«ng th«n vµ thµnh thÞ, ®èi víi c¸c chî kinh doanh tæng hîp vµ chî chuyªn doanh. Sö dông biÓu mÉu ®iÒu tra thèng kª c¬ b¶n, tËp hîp vµ ph©n lo¹i c¸c m« h×nh kinh doanh trªn ®Þa bµn nghiªn cøu. - Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia Sè liÖu thèng kª tõ c¸c nguån: sè liÖu thèng kª, tæng côc thèng kª, Bé Th−¬ng m¹i, Së th−¬ng m¹i c¸c tØnh vµ sè liÖu tõ ®iÒu tra kh¶o s¸t ®iÓn h×nh. 6. Néi dung nghiªn cøu: Ch−¬ng I : Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ m« h×nh kinh doanh chî Ch−¬ng II : Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî ë ViÖt Nam Ch−¬ng III: KiÕn nghÞ ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî 4 ch−¬ng I Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ m« h×nh kinh doanh chî 1.1. Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i vµ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn m« h×nh kinh doanh chî 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña chî 1.1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm * Kh¸i niÖm vÒ chî Chî ®· tån t¹i vµ ph¸t triÓn tõ bao ®êi nay, nã ®· trë nªn quen thuéc víi mäi ng−êi. Chî ra ®êi vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña nÒn s¶n xuÊt ngµy cµng cao, sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng s©u s¾c th× nhu cÇu trao ®æi hµng ho¸ ngµy cµng lín vµ chî - n¬i trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn. Cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ chî, nh−ng cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng chî lµ mét lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp truyÒn thèng. Theo c¸ch hiÓu th«ng th−êng th× chî lµ n¬i gÆp nhau gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n ®Ó trao ®æi, mua b¸n s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô. Theo NghÞ ®Þnh sè 02/2003/N§ - CP ngµy 14/3/2003 cña ChÝnh Phñ vÒ ph¸t triÓn vµ qu¶n lý chî th× kh¸i niÖm vÒ chî ®−îc ®iÒu chØnh trong NghÞ ®Þnh nµy lµ “lo¹i chî mang tÝnh truyÒn thèng, ®−îc tæ chøc t¹i mét ®Þa ®iÓm theo quy ho¹ch, ®¸p øng c¸c nhu cÇu mua b¸n, trao ®æi hµng hãa vµ nhu cÇu tiªu dïng cña khu vùc d©n c−”. Kh¸i niÖm nµy ®· ®Ò cËp ®Õn tÝnh tæ chøc cña chî vµ yªu cÇu ®Þa ®iÓm chî ph¶i ®−îc quy ho¹ch, môc tiªu cña chî lµ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu hµng ho¸ vµ nhu cÇu tiªu dïng cña d©n c−. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, c¸c lo¹i h×nh th−¬ng m¹i hiÖn ®¹i nh− hÖ thèng c¸c siªu thÞ, ®¹i siªu thÞ, trung t©m th−¬ng m¹i, cöa hµng b¸ch ho¸ tæng hîp, cöa hµng tiÖn dông… ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh¸ m¹nh lµm phong phó h¬n diÖn m¹o cña nÒn th−¬ng nghiÖp x· héi. Mét c¸ch kh¸c, chî cã thÓ ®−îc hiÓu lµ: mét lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp mang tÝnh truyÒn thèng, mét bé phËn cÊu thµnh cña thÞ tr−êng x· héi, lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng trao ®æi, mua b¸n hµng hãa vµ dÞch vô gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng vµ ng−êi bu«n b¸n, víi nhÞp ®é t−¬ng ®èi th−êng xuyªn, cã tÝnh tËp trung tõ ph¹m vi lµng x· ®Õn vïng, miÒn réng lín vµ ®−îc tæ chøc, qu¶n lý theo quy ®Þnh cña Nhµ n−íc. Chî theo tiªu chuÈn x©y dùng ViÖt Nam ®−îc hiÓu lµ mét m«i tr−êng kiÕn tróc c«ng céng cña mét khu vùc d©n c− ®−îc chÝnh quyÒn quy ®Þnh, cho phÐp ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô th−¬ng nghiÖp. Nh− vËy, dï ë gãc ®é nµo th× kh¸i niÖm vÒ chî còng bao gåm c¸c néi dung chñ yÕu lµ: Kh«ng gian häp chî, thêi gian häp chî, chñ thÓ tham gia trao ®æi mua b¸n trong chî, ®èi t−îng hµng ho¸ trao ®æi mua b¸n trong chî vµ c¸c ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n trong chî. 5 * Kh¸i niÖm vÒ m« h×nh kinh doanh chî M« h×nh kinh doanh chî trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu vÒ m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî. M« h×nh kinh doanh chî ®−îc hiÓu lµ c¬ cÊu tæ chøc x¸c lËp c¸c bé phËn chøc n¨ng hay c¸c bé phËn cung øng dÞch vô vµ mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a c¸c bé phËn ®ã ®Ó thùc hiÖn qu¶n lý vµ kinh doanh chî. M« h×nh kinh doanh chî sÏ gióp tr¶ lêi c©u hái: Tham gia qu¶n lý vµ khai th¸c chî lµ ai? Ai sÏ thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô g×? Nh÷ng ho¹t ®éng chñ yÕu trªn chî lµ g×? Cã nh÷ng lo¹i h×nh g× sÏ ®−îc cung cÊp ë chî, sù phèi hîp gi÷a nh÷ng bé phËn chøc n¨ng trªn chî nh− thÕ nµo. Trªn thùc tÕ kh«ng cã mét m« h×nh kinh doanh chî chung cho tÊt c¶ c¸c lo¹i chî, v× cã nhiÒu lo¹i chî víi c¸c chøc n¨ng kh¸c nhau (chî b¸n bu«n, b¸n lÎ, chuyªn doanh, tæng hîp), hay nguån kinh phÝ ®Çu t− x©y dùng chî lµ kh¸c nhau. T−¬ng øng sÏ cã c¸c m« h×nh kinh doanh chî theo chøc n¨ng chî nh−: M« h×nh kinh doanh chî b¸n bu«n, chî b¸n lÎ, chî ®Çu mèi, chî chuyªn doanh hay chî b¸n bu«n b¸n bÎ tæng hîp; Theo vèn së h÷u, xuÊt ph¸t tõ nguån vèn ®Çu t− x©y dùng chî cã c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp nhµ n−íc, doanh nghiÖp t− nh©n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, hîp t¸c x·, c«ng ty liªn doanh hay c«ng ty n−íc ngoµi, víi mçi lo¹i h×nh chî nµy sÏ cã m« h×nh kinh doanh chî t−¬ng øng. CÊu tróc tæ chøc cña m« h×nh kinh doanh chî sÏ phô thuéc chñ yÕu vµo c¸c yÕu tè nh−: chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña doanh nghiÖp chî hay ban qu¶n lý chî, chiÕn l−îc ph¸t triÓn chî, quy m« chî, tr×nh ®é vµ c¸ch thøc tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh chî, tËp qu¸n kinh doanh, mÆt hµng kinh doanh, kÕt cÊu h¹ tÇng chî... M« h×nh kinh doanh chî sÏ quyÕt ®Þnh ph−¬ng h−íng kinh doanh vµ ®Çu t− ph¸t triÓn chî, còng nh− c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô sÏ ®−îc cung cÊp, c¸c ph−¬ng thøc trao ®æi, kinh doanh, tuyÓn chän nh©n sù vµ bè trÝ c¸n bé qu¶n lý ®¶m b¶o vËn hµnh vµ cã hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh trªn chî. 1.1.1.2. §Æc ®iÓm cña chî * VÒ chñ thÓ kinh doanh - Ng−êi b¸n §Æc ®iÓm dÔ nhËn thÊy nhÊt cña chî ®ã lµ cã sù tham gia ®«ng ®¶o cña nhiÒu ng−êi b¸n hµng. Trong c¸c h×nh thøc ph©n phèi kh¸c nh− siªu thÞ, cöa hµng b¸ch hãa tù chän, trung t©m th−¬ng m¹i…c¸c chñ thÓ tham gia kinh doanh b¸n hµng kh«ng nhiÒu (th−êng lµ mét chñ thÓ ®øng ra ®¶m nhiÖm). Nh−ng trªn ®Þa bµn chî cã rÊt nhiÒu ng−êi tham gia b¸n hµng víi nh÷ng mÆt hµng, ngµnh hµng ph¸p luËt kh«ng cÊm. Ng−êi b¸n ë ®©y cã thÓ bao gåm ng−êi s¶n xuÊt vµ c¸c th−¬ng nh©n. Ng−êi s¶n xuÊt cã thÓ trùc tiÕp ®em s¶n phÈm cña m×nh ra chî ®Ó trao ®æi mua b¸n víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt kh¸c, víi ng−êi tiªu dïng cuèi cïng hoÆc víi c¸c ng−êi mua kh¸c. Nh÷ng ng−êi mua còng cã thÓ mang s¶n phÈm mua ®−îc ®Ó trao ®æi víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng cuèi cïng hoÆc víi c¸c nhµ b¸n lÎ kh¸c trªn chî. 6 Ng−êi tham gia b¸n hµng t¹i chî kh«ng cÇn nhiÒu vèn (trõ tr−êng hîp c¸c chñ thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng b¸n bu«n ë chî), tuú theo môc ®Ých vµ ®iÒu kiÖn cña chñ thÓ kinh doanh mµ l−îng vèn ®−îc sö dông nhiÒu hay Ýt vµ l−îng vèn nµy ®−îc xem nh− møc tèi thiÓu ®Ó chñ thÓ cã thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh b¸n hµng t¹i chî. Nh×n chung, khi tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh ë chî chi phÝ c¸c chñ thÓ tham gia vµ rêi bá thÞ tr−êng thÊp h¬n so víi c¸c h×nh thøc ph©n phèi hiÖn ®¹i kh¸c. Chî lµ n¬i mäi ng−êi cã thÓ tham gia mét c¸ch dÔ dµng vµo ho¹t ®éng trao ®æi, bu«n b¸n, ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c chñ thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh ë chî kh«ng qu¸ kh¾t khe vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n. ChØ cÇn cã nhu cÇu kinh doanh, kh¶ n¨ng tµi chÝnh, kh¶ n¨ng kinh doanh c¸c mÆt hµng, ngµnh hµng ph¸p luËt kh«ng cÊm th× hä ®Òu cã thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh ë chî. §Æc ®iÓm nµy xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi n−íc ta lµ mét n−íc n«ng nghiÖp víi gÇn 80% d©n sè sèng ë n«ng th«n vµ chî hÇu nh− tËp trung phÇn lín ë n«ng th«n. Sù ph©n bè chî ë n«ng th«n phÇn nµo ®· h×nh thµnh nªn ®Æc ®iÓm vÒ chÊt l−îng cña c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng kinh doanh chî. Nh÷ng ng−êi b¸n hµng ë hÇu hÕt c¸c chî n«ng th«n hiÖn nay lµ nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é v¨n hãa thÊp. Hä tham gia b¸n hµng ë chî ®Ó kiÕm thªm thu nhËp cho cuéc sèng vµ ®Ó tËn dông thêi gian r¶nh rçi lóc n«ng nhµn. Cã hai lo¹i chñ thÓ tham gia kinh doanh ë chî bao gåm chñ thÓ tham gia kinh doanh th−êng xuyªn vµ kh«ng th−êng xuyªn. + Chñ thÓ kinh doanh th−êng xuyªn: lµ c¸c chñ thÓ kinh doanh nh»m môc ®Ých kiÕm lêi vµ hä coi ®©y lµ nghÒ nghiÖp chÝnh cña hä. Nh÷ng chñ thÓ nµy th−êng cã diÖn tÝch kinh doanh trong nhµ, bao gåm c¸c ®iÓm kinh doanh cña chñ hµng (®−îc bè trÝ cè ®Þnh) vµ kh«ng gian giao th«ng mua hµng cña kh¸ch. C¸c chñ thÓ nµy c¬ b¶n b¶o ®¶m tÝnh chÊt kinh doanh æn ®Þnh vµ th−êng xuyªn cña chî vµ ®−îc chia thµnh hai nhãm chøc n¨ng chÝnh lµ bé phËn kinh doanh hµng ho¸ vµ bé phËn kinh doanh dÞch vô. + Chñ thÓ tham gia kh«ng th−êng xuyªn lµ c¸c chñ thÓ tham gia b¸n hµng t¹i chî nh»m tËn dông thêi gian d− thõa, ®©y kh«ng ph¶i lµ nghÒ nghiÖp chÝnh cña hä. §©y lµ bé phËn kinh doanh tù do, th−êng ®−îc bè trÝ b¸n hµng ë mét khu vùc riªng. Tuú theo ®iÒu kiÖn cña tõng chî cã thÓ bè trÝ bé phËn nµy ë trong m¸i hoÆc ngoµi trêi vµ diÖn tÝch kinh doanh cña bé phËn nµy th−êng kh«ng ph©n chia cô thÓ cho mét chñ hµng nµo vµ ®−îc lÊy theo nhu cÇu thùc tÕ cña tõng chî. - Ng−êi mua ë c¸c trung t©m thµnh phè, hµng ho¸ cã thÓ ®−îc mua tõ nhiÒu n¬i nh− chî, siªu thÞ, trung t©m th−¬ng m¹i vµ c¸c cöa hµng b¸n lÎ. Nh−ng ë n«ng th«n, n¬i hÇu nh− chØ cã h×nh thøc ph©n phèi hµng ho¸ truyÒn thèng lµ chî, nªn chî thu hót ®−îc rÊt nhiÒu ng−êi ®Õn mua hµng. 7