Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi ThS. NguyÔn Ph−¬ng Lan * B é luËt Hång §øc (BLH§) lµ bé luËt cã gi¸ trÞ trong ph¸p luËt phong kiÕn ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng néi dung lµm nªn gi¸ trÞ cña BLH§ lµ bé luËt ®* cã nh÷ng quy ®Þnh thõa nhËn vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng−êi phô n÷ mµ quan träng nhÊt lµ quyÒn së h÷u cña hä. §©y lµ quyÒn cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng, bëi v× "b¶n chÊt cña c¸c mèi quan hÖ vÒ së h÷u tµi s¶n lµ c¬ së ®Ó hiÓu nh÷ng quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña tõng c¸ nh©n thµnh viªn trong mét gia ®×nh vµ ®Þa vÞ t−¬ng øng cña hä trong ®ã..."(1). Trong chÕ ®é phong kiÕn, ruéng ®Êt lµ t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu, lµ tµi s¶n chÝnh cña gia ®×nh. V× vËy, ®èi t−îng chñ yÕu cña quyÒn së h÷u trong BLH§ lµ ruéng ®Êt. QuyÒn së h÷u tµi s¶n cña ng−êi phô n÷ ®−îc thÓ hiÖn qua vÞ trÝ cña hä ë ba ph−¬ng diÖn: Lµ ng−êi con trong gia ®×nh, lµ ng−êi vî vµ lµ ng−êi mÑ. 1. QuyÒn së h÷u cña ng−êi phô n÷ víi t− c¸ch lµ ng−êi con trong gia ®×nh MÆc dï chÞu ¶nh h−ëng cña triÕt lÝ Nho gi¸o song BLH§ ®* thõa nhËn vµ b¶o vÖ quyÒn së h÷u cña ng−êi con g¸i mét c¸ch t−¬ng ®èi b×nh ®¼ng so víi ng−êi con trai. QuyÒn vÒ tµi s¶n cña ng−êi con g¸i ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c néi dung c¬ b¶n sau: - QuyÒn ®−îc nhËn ruéng ®Êt c«ng cña lµng x*. Theo quy ®Þnh cña BLH§, ng−êi tõ ®ñ 15 tuæi trë lªn ®−îc coi lµ ng−êi tr−ëng thµnh,(2) cã quyÒn ®−îc cÊp ruéng ®Êt c«ng cña lµng x*, cã quyÒn cã tµi s¶n riªng. §iÒu 347 BLH§ cã quy ®Þnh: "C¸c quan lé, huyÖn, x1 ®1 chia ruéng råi... nÕu cã d©n ®inh ®1 lín tuæi xin cÊp ruéng 42 ®Êt th× cho c¸c quan lé, huyÖn, x1 ®−îc tù liÖu ®Þnh...". Nh− vËy, quyÒn ®−îc nhËn ruéng ®Êt c«ng lµng x* ®Ó cµy cÊy kh«ng ph©n biÖt ®èi víi ng−êi con trai hay con g¸i. Ng−êi con trai hay con g¸i ®Òu ®−îc nhËn phÇn ruéng ®Êt nh− nhau theo quy ®Þnh cña Nhµ n−íc. ChÕ ®é chia ruéng ®Êt c«ng ë c¸c lµng x* gäi lµ chÕ ®é qu©n ®iÒn. Ng−êi d©n cµy cÊy trªn ruéng ®Êt c«ng ph¶i nép t« thuÕ cho Nhµ n−íc theo quy ®Þnh, tuy nhiªn viÖc ®−îc nhËn ruéng ®Êt t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi d©n cã ruéng ®Êt ®Ó cµy cÊy, thóc ®Èy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Ngoµi phÇn thuÕ ph¶i lµm nghÜa vô ®èi víi Nhµ n−íc, s¶n phÈm thu ho¹ch ®−îc thuéc vÒ quyÒn së h÷u riªng cña ng−êi lao ®éng. Ruéng ®Êt ®−îc chia ®Ó cµy cÊy kh«ng ph¶i lµ tµi s¶n thuéc së h÷u riªng cña ng−êi ®−îc chia, v× vËy theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 372 BLH§ th× "ruéng ®Êt khÈu phÇn th× kh«ng ®−îc b¸n cho ng−êi kh¸c hay chuyÓn riªng cho ai; tr¸i luËt th× ph¶i khÐp vµo téi chiÕm b¸n ruéng ®Êt c«ng". Quy ®Þnh nµy nh»m h¹n chÕ vµ ngÆn chÆn kh¶ n¨ng tÝch luü ruéng ®Êt. TriÒu ®×nh nhµ Lª ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc sö dông ®Êt ®ai vµ hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông ®ã. §èi víi ruéng ®Êt cña m×nh mµ kh«ng sö dông th× bÞ trõng ph¹t kh¸ nÆng. §iÒu 387 quy ®Þnh: "Con trai tõ 16 tuæi, con g¸i tõ 20 tuæi trë lªn, mµ ruéng ®Êt cña m×nh ®Ó ng−êi trong hä hay ng−êi ngoµi cµy hay ë, ®1 qu¸ niªn h¹n míi miÔn c−ìng ®ßi l¹i, th× bÞ ph¹t 80 tr−îng vµ mÊt * Gi¶ng viªn chÝnh Khoa t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi ruéng ®Êt (niªn h¹n: ng−êi trong hä 30 n¨m, ng−êi ngoµi 20 n¨m). NÕu v× chiÕn tranh hay ®i phiªu b¹t míi vÒ, th× kh«ng theo luËt nµy". Quy ®Þnh nµy cho thÊy râ ng−êi con g¸i còng cã quyÒn së h÷u ®èi víi ruéng ®Êt nh− ng−êi con trai. - ViÖc ®−îc nhËn ruéng ®Êt c«ng lµng x* lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó con c¸i cã thÓ t¸ch ra khái cha mÑ, h×nh thµnh hé gia ®×nh ®éc lËp. H¬n n÷a, bªn c¹nh quyÒn ®−îc sö dông ruéng ®Êt c«ng ®Ó canh t¸c, ph¸p luËt nhµ Lª cßn c«ng nhËn quyÒn së h÷u tµi s¶n riªng cña con. §èi víi nh÷ng tµi s¶n mµ con lµm ra do lao ®éng, lµm thuª, bu«n b¸n riªng... hay ®−îc thõa kÕ riªng tõ ng−êi th©n th× con cã quyÒn së h÷u ®éc lËp. Cha mÑ kh«ng cã quyÒn g× ®èi víi nh÷ng tµi s¶n nµy. Mét ®¹o luËt ®−îc ban hµnh d−íi thêi Hång §øc cßn quy ®Þnh râ sù rõng ph¹t ®èi víi ng−êi chñ gia ®×nh («ng hay cha) nÕu ng−êi ®ã h¸i ¨n c©y tr¸i trong ®Êt cña con ch¸u mµ kh«ng ®−îc chóng cho phÐp.(3) Theo phong tôc ViÖt Nam, con ch¸u ®−îc phÐp t¸ch ra ë riªng khi cha mÑ cßn sèng. Ph¸p luËt triÒu Lª còng chÊp nhËn ®iÒu ®ã. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 2 cña BLH§ th× viÖc con ch¸u t¸ch ra khái «ng bµ, cha mÑ kh«ng bÞ coi lµ ph¹m téi bÊt hiÕu. §©y lµ sù söa ®æi ph¸p luËt Trung Quèc cho phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n cña ViÖt Nam. Bëi v×, theo ph¸p luËt Trung Quèc, mäi tµi s¶n trong gia ®×nh ®Òu lµ tµi s¶n chung cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn, mäi ng−êi trong gia ®×nh ®Òu cã quyÒn së h÷u vµ lµm chñ tµi s¶n nh− nhau. Con kh«ng cã quyÒn së h÷u tµi s¶n riªng. Do ®ã, khi «ng bµ, cha mÑ cßn sèng mµ con ch¸u ®ßi chia t¸ch tµi s¶n ra ë riªng lµ bÊt hiÕu, kh«ng ph¶i ®¹o lµm con vµ kh«ng ®−îc ph¸p luËt cho phÐp. - QuyÒn thõa kÕ cña ng−êi con g¸i ®−îc thõa nhËn vµ b¶o vÖ. Theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 388 BLH§ th× nÕu cha mÑ mÊt c¶, cã ruéng ®Êt, ch−a kÞp ®Ó l¹i chóc th− th× anh chÞ em ®−îc tù chia nhau, sau khi ®Ó l¹i 1/20 sè ruéng ®Êt lµm h−¬ng ho¶, giao cho ng−êi con tr−ëng gi÷. PhÇn T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 cña con vî lÏ, nµng hÇu th× Ýt h¬n. Nh− vËy, con trai vµ con g¸i cña vî c¶ ®Òu ®−îc h−ëng phÇn thõa kÕ nh− nhau, con trai vµ con g¸i cña vî lÏ còng ®−îc thõa kÕ b»ng nhau nh−ng Ýt h¬n con cña vî c¶. Sù thõa nhËn quyÒn thõa kÕ cña con g¸i nh− con trai lµ ®iÓm tiÕn bé cña ph¸p luËt nhµ Lª. H¬n thÕ n÷a, nhµ lËp ph¸p triÒu Lª cßn cho phÐp con g¸i còng ®−îc thõa kÕ tµi s¶n h−¬ng ho¶. §iÒu 391 BLH§ quy ®Þnh: "Ng−êi gi÷ h−¬ng ho¶ cã con trai tr−ëng th× dïng con trai tr−ëng, kh«ng cã con trai tr−ëng th× dïng con g¸i tr−ëng, ruéng ®Êt h−¬ng ho¶ th× cho lÊy mét phÇn hai m−¬i". C¸c §iÒu 395, 397 BLH§ còng quy ®Þnh t−¬ng tù vµ cô thÓ h¬n vÒ quyÒn thõa kÕ tµi s¶n h−¬ng ho¶ cña ng−êi con g¸i. §©y lµ quy ®Þnh rÊt tiÕn bé chØ cã riªng trong ph¸p luËt nhµ Lª. Theo ph¸p luËt Trung Quèc, con g¸i th−êng bÞ lo¹i ra khái viÖc ph©n chia gia s¶n nªn kh«ng thÓ lµ ng−êi thõa kÕ tµi s¶n h−¬ng ho¶, thê cóng tæ tiªn. V× vËy, t¸c gi¶ Insun Yu ®* nhËn xÐt: "LuËt vÒ thõa kÕ gia tµi vµ chÕ ®é h−¬ng ho¶ ë bé luËt nhµ Lª lµ ®Æc thï cho x1 héi ViÖt Nam".(4) ViÖc ph¸p luËt nhµ Lª quy ®Þnh chia tµi s¶n thõa kÕ nh− nhau gi÷a con trai vµ con g¸i vµ x¸c ®Þnh ng−êi con trai tr−ëng cña vî c¶ lµ ng−êi thõa tù, thõa kÕ tµi s¶n h−¬ng ho¶ lµ biÖn ph¸p nh»m ngÆn chÆn sù tranh chÊp tµi s¶n khi cha mÑ mÊt, b¶o ®¶m viÖc tiÕp tôc thê cóng tæ tiªn vµ ®iÒu quan träng nhÊt lµ b¶o ®¶m cho tµi s¶n h−¬ng ho¶ kh«ng bÞ chuyÓn ra khái dßng hä. §ã lµ môc ®Ých quan träng nhÊt mµ nhµ lµm luËt muèn ®¹t ®−îc chø kh«ng ph¶i lµ sù ph©n biÖt ®èi xö gi÷a nam vµ n÷. ViÖc ng−êi con g¸i còng cã quyÒn thõa kÕ tµi s¶n h−¬ng ho¶ sÏ dÉn tíi kh¶ n¨ng lµ toµn bé tµi s¶n h−¬ng ho¶ cã thÓ sÏ chuyÓn ra khái dßng hä néi khi ng−êi con g¸i ®i lÊy chång. §iÒu ®ã lµ kh«ng phï hîp víi phong tôc tËp qu¸n vµ kh«ng ®−îc ph¸p luËt chÊp nhËn. §iÒu 400 BLH§ quy ®Þnh râ: "Ruéng ®Êt h−¬ng ho¶, dï con ch¸u nghÌo khã, còng kh«ng ®−îc ®em b¸n lµm tr¸i luËt, cã ng−êi tè c¸o ph¶i ghÐp vµo téi bÊt 43 nghiªn cøu - trao ®æi hiÕu...". §Ó tr¸nh viÖc ruéng ®Êt h−¬ng ho¶ cã thÓ chuyÓn ra khái gia ®×nh hä néi vµ b¶o vÖ tµi s¶n h−¬ng ho¶ mµ tæ tiªn ®Ó l¹i víi môc ®Ých duy tr× viÖc cóng giç, ph¸p luËt quy ®Þnh mäi tµi s¶n mµ c¸c con ®−îc thõa kÕ tõ cha mÑ hay «ng bµ ®Òu lµ tµi s¶n riªng cña con c¸i. BLH§ b¶o vÖ quyÒn thõa kÕ tuyÖt ®èi cña con c¸i vµ trõng ph¹t mäi hµnh vi x©m ph¹m ®Õn quyÒn së h÷u ®ã cña c¸c con. §iÒu 377 BLH§ quy ®Þnh h×nh ph¹t ®èi víi ng−êi vî ®em b¸n tµi s¶n thõa kÕ cña con tõ ng−êi chång m×nh ®* chÕt lµ 50 roi, tr¶ tiÒn l¹i cho ng−êi mua, tr¶ ruéng cho con. Ng−êi chång sau hoÆc vî sau mµ ®em b¸n tµi s¶n cña con chång tr−íc hoÆc vî tr−íc th× bÞ xö nÆng h¬n nh−: Ph¹t 60 tr−îng, biÕm hai t−. §iÒu 379 BLH§ còng kh«ng cho phÐp ng−êi tr−ëng hä b¸n ®iÒn s¶n cña con ch¸u ®−îc thõa kÕ tõ cha mÑ chóng. NÕu b¸n mµ kh«ng cã lÝ do chÝnh ®¸ng th× ph¹t 60 tr−îng, biÕm hai t−, vµ giao dÞch bÞ huû bá, kh«ng cã hiÖu lùc. Tuy nhiªn, nÕu con ch−a tr−ëng thµnh th× cha mÑ cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lÝ tµi s¶n cña con. Trong tr−êng hîp mét bªn vî hoÆc chång chÕt tr−íc th× ng−êi cßn sèng sÏ qu¶n lÝ tµi s¶n cña con. Nh− vËy, trong quyÒn së h÷u cña con c¸i kh«ng hÒ cã sù ph©n biÖt gi÷a con trai vµ con g¸i. Con g¸i vµ con trai ®Òu cã quyÒn së h÷u tµi s¶n riªng, cã quyÒn thõa kÕ tµi s¶n nh− nhau víi kØ phÇn b»ng nhau vµ ®Òu ®−îc ph¸p luËt b¶o vÖ quyÒn së h÷u ®ã nh− nhau. 2. QuyÒn së h÷u cña ng−êi vî trong gia ®×nh Quy ®Þnh t¹i c¸c §iÒu 374, 375, 376 BLH§ cho thÊy tµi s¶n cña vî chång bao gåm: Tµi s¶n riªng cña ng−êi chång do ®−îc thõa kÕ tõ gia ®×nh m×nh (phu gia ®iÒn s¶n), tµi s¶n riªng cña ng−êi vî do ®−îc thõa kÕ tõ gia ®×nh m×nh (thª gia ®iÒn s¶n) vµ tµi s¶n do vî chång lµm ra trong thêi gian h«n nh©n (tÇn t¶o ®iÒn s¶n). a. QuyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n riªng BLH§ c«ng nhËn vî chång ®Òu cã quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n riªng. Tµi s¶n riªng cña vî 44 chång lµ nh÷ng tµi s¶n mµ mçi bªn vî, chång cã tr−íc khi kÕt h«n, do ®−îc thõa kÕ tõ gia ®×nh cña mçi ng−êi. §èi víi nh÷ng tµi s¶n nµy, vî, chång ®Òu cã quyÒn së h÷u riªng rÏ, mÆc dï nh÷ng tµi s¶n nµy ®−îc qu¶n lÝ chung bëi vî chång vµ c¸c lîi tøc cña nã lµ tµi s¶n chung. Nh÷ng tµi s¶n nµy chØ t¹m thêi gép vµo ®Ó vî chång qu¶n lÝ chung trong thêi gian h«n nh©n. Ng−êi chång kh«ng cã quyÒn chiÕm dông tµi s¶n mµ vî ®−îc thõa kÕ tõ dßng hä nhµ m×nh vµ ng−îc l¹i, ng−êi vî còng vËy. Do ®ã, khi li h«n th× tµi s¶n riªng cña ai vÉn thuéc vÒ së h÷u riªng cña ng−êi ®ã vµ hä cã quyÒn mang theo, trõ tr−êng hîp li h«n do ng−êi vî cã lçi nh− gian d©m (§iÒu 401) hoÆc khi ng−êi vî cã hµnh vi g©y th−¬ng tÝch cho chång (§iÒu 481 BLH§) th× ®iÒn s¶n cña vî ph¶i ®Ó l¹i cho chång. NÕu mét bªn vî hoÆc chång chÕt th× phÇn tµi s¶n riªng cña ng−êi chÕt sÏ ®−îc chia nh− sau: - NÕu vî chång cã con th× toµn bé tµi s¶n riªng cña ng−êi vî hoÆc chång ®* chÕt sÏ ®−îc chia ®Òu cho c¸c con nh−ng t¹m thêi phÇn tµi s¶n Êy vÉn do ng−êi chång (hoÆc vî) cßn sèng qu¶n lÝ (§iÒu 374 BLH§). - NÕu vî chång kh«ng cã con th× phÇn tµi s¶n riªng cña ng−êi chång (hay vî) ®* chÕt sÏ ®−îc chia lµm hai phÇn. Mét phÇn thuéc vÒ cha mÑ ®Î cña ng−êi chÕt (hoÆc vÒ ng−êi tÕ tù) ®Ó lo cóng giç. Mét phÇn thuéc vÒ ng−êi vî (hay chång) cßn sèng ®Ó b¶o ®¶m nu«i d−ìng ng−êi ®ã, ng−êi vî (hay chång) cßn sèng chØ cã quyÒn h−ëng hoa lîi tõ phÇn tµi s¶n ®ã ®Ó sinh sèng mµ kh«ng ®−îc biÕn thµnh cña riªng. Khi ng−êi vî hay ng−êi chång nµy còng chÕt ®i th× phÇn tµi s¶n ®ã l¹i ®−îc tr¶ vÒ cho gia ®×nh cha mÑ ®Î cña ng−êi chång (hoÆc vî) ®* chÕt tr−íc (§iÒu 375, 376 BLH§). Trong tr−êng hîp vî chång cã con, mét ng−êi chÕt tr−íc, sau ®ã con còng chÕt th× c¸ch gi¶i quyÕt còng t−¬ng tù. Song nÕu cha mÑ vî ®Òu ®* chÕt th× ng−êi chång ®−îc h−ëng T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi 2/3 tµi s¶n riªng cña ng−êi vî ®* chÕt, cßn 1/3 thuéc vÒ ng−êi thõa tù trong hä ®Ó lo viÖc cóng giç (§iÒu 376 BLH§). Nh− vËy, theo quy ®Þnh nµy th× ng−êi chång chØ ®−îc thõa kÕ tµi s¶n riªng cña vî khi vî chÕt tr−íc nÕu hai ng−êi cã con chung. ViÖc thõa nhËn ng−êi vî cã quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n riªng lµ ®iÓm tiÕn bé cña ph¸p luËt nhµ Lª. §iÒu ®ã ®* t¹o cho ng−êi vî cã vÞ thÕ ngang b»ng nhÊt ®Þnh víi ng−êi chång, còng cã nghÜa lµ kh«ng thõa nhËn ng−êi chång cã quyÒn uy tuyÖt ®èi ®èi víi vî. §Þa vÞ ph¸p lÝ ®ã cña ng−êi vî trong ph¸p luËt lµ sù ph¶n ¸nh kh¸ch quan ®Þa vÞ cña ng−êi vî trong x* héi. b. QuyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n chung Tµi s¶n chung cña vî chång (hay tÇn t¶o ®iÒn s¶n) lµ nh÷ng tµi s¶n mµ vî chång lµm ra trong thêi gian h«n nh©n. C¸c ®iÒu 374, 375 BLH§ ®Òu quy ®Þnh vÒ tµi s¶n chung cña vî chång. Qua c¸c quy ®Þnh nµy cho thÊy tÝnh chÊt b×nh ®¼ng gi÷a vî vµ chång ®èi víi tµi s¶n chung. Trong tr−êng hîp cÇn chia tµi s¶n chung th× tµi s¶n mµ vî chång lµm ra ®Òu ®−îc chia ®«i, mçi ng−êi mét nöa. PhÇn tµi s¶n cña mçi bªn vî chång ®−îc nhËn lµm cña riªng, thuéc së h÷u riªng cña ng−êi Êy. PhÇn tµi s¶n nµy sÏ ®−îc ®Ó l¹i cho c¸c con khi ng−êi vî hoÆc chång chÕt. NÕu vî chång kh«ng cã con th× mét nöa sè tµi s¶n chung ®ã sÏ ®−îc chuyÓn cho gia ®×nh cha mÑ ®Î cña ng−êi ®ã. ViÖc chia ®«i tµi s¶n chung chøng tá r»ng sù ®ãng gãp cña ng−êi vî vµo khèi tµi s¶n chung lµ ngang b»ng víi ng−êi chång. VÞ trÝ cña ng−êi vî trong ho¹t ®éng kinh tÕ quyÕt ®Þnh ®Õn vÞ trÝ cña hä trong gia ®×nh. V× lµ ng−êi cã ®ãng gãp vµo kinh tÕ gia ®×nh nªn ng−êi vî còng cã quyÒn lµm chñ ®èi víi tµi s¶n gia ®×nh. ViÖc thõa nhËn quyÒn cña ng−êi vî ®èi víi tµi s¶n chung ®* thÓ hiÖn sù b×nh ®¼ng trong quan hÖ tµi s¶n gi÷a vî vµ chång. §©y lµ ®iÓm tiÕn bé vµ ®éc ®¸o cña ph¸p luËt nhµ Lª. T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 Sù b×nh ®¼ng ®ã cßn thÓ hiÖn ë quyÒn ®Þnh ®o¹t tµi s¶n chung. Ph¸p luËt vµ phong tôc ®Òu ®ßi hái ph¶i cã sù ®ång ý cña c¶ hai vî chång trong viÖc chuyÓn nh−îng tµi chung cho ng−êi kh¸c. §iÒu ®ã ®−îc chøng minh qua c¸c b»ng chøng lµ c¸c v¨n tù b¸n tµi s¶n cã ch÷ kÝ cña c¶ vî chång hoÆc c¸c tê mÉu v¨n tù vÒ b¸n, cÇm cè, trao ®æi c¸c tµi s¶n thùc thô vµ c¸c ®iÒn n« ë thêi nhµ Lª bao giê còng ®ßi hái sù tho¶ thuËn cña c¶ hai vî chång.(5) Ngoµi mét nöa tµi s¶n ®−îc chia trong khèi tµi s¶n chung mµ vî chång lµm ra, ng−êi vî cßn ®−îc h−ëng hoa lîi tõ 2/3 phÇn tµi s¶n cña chång (tøc lµ 2/3 cña mét nöa khèi tµi s¶n chung mµ vî chång lµm ra) ®Ó b¶o ®¶m nu«i d−ìng ®êi m×nh sau khi ng−êi chång chÕt. ChØ khi ng−êi vî chÕt hay c¶i gi¸ th× ng−êi vî míi mÊt quyÒn h−ëng hoa lîi, quyÒn sö dông ®èi víi phÇn tµi s¶n cña chång (§iÒu 375 BLH§). Qua c¸c quy ®Þnh trªn cho thÊy cã sù kh¸c biÖt duy nhÊt vÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n gi÷a vî vµ chång. §ã lµ trong khi ng−êi vî mÊt hÕt quyÒn h−ëng hoa lîi tõ tµi s¶n riªng cña ng−êi chång ®* chÕt nÕu c¶i gi¸ lÊy chång kh¸c th× ng−êi chång dï lÊy vî kh¸c vÉn kh«ng mÊt quyÒn h−ëng hoa lîi tõ tµi s¶n riªng cña vî ®* chÕt. Së dÜ cã sù kh¸c nhau ®ã cã lÏ lµ do phong tôc chi phèi, v× ë ViÖt Nam, khi lÊy chång, ng−êi con g¸i th−êng vÒ nhµ chång ë. NÕu khi chång chÕt, ng−êi vî l¹i ®i lÊy chång kh¸c th× bÞ coi lµ ra khái nhµ chång, kh«ng cßn lµ thµnh viªn cña gia ®×nh nhµ chång n÷a nªn kh«ng cã quyÒn h−ëng c¸c quyÒn lîi ®èi víi tµi s¶n cña chång. Qua c¸c quy ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n cña vî chång trong BLH§ cã thÓ thÊy nhµ lµm luËt ®* h¹n chÕ phÇn nµo uy quyÒn cña ng−êi chång ®èi víi vî so víi ®¹o lÝ Nho gi¸o. ViÖc ph¸p luËt cho phÐp chuyÓn tr¶ l¹i gia ®×nh cha mÑ ®Î cña ng−êi vî phÇn tµi s¶n riªng cña ng−êi ®ã tr−íc khi kÕt h«n vµ mét nöa tµi s¶n chung mµ vî chång lµm ra trong thêi gian h«n nh©n, 45 nghiªn cøu - trao ®æi nÕu ng−êi vî chÕt mµ kh«ng cã con cµng kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt ®éc lËp trong quan hÖ së h÷u gi÷a vî vµ chång vµ cµng h¹n chÕ quyÒn uy cña chång ®èi víi vî. Nh− vËy cã thÓ thÊy, mÆc dï ®¹o ®øc Nho gi¸o ®ßi hái ng−êi vî ph¶i phôc tïng vµ phô thuéc vµo chång song víi sù ®éc lËp lµm chñ tµi s¶n, ng−êi vî kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i phô thuéc vµo chång; nÕu cã th× chØ v× lÝ do ®¹o ®øc vµ phong tôc chi phèi mµ kh«ng ph¶i v× lÝ do kinh tÕ. Sù ®éc lËp nhÊt ®Þnh trong quyÒn së h÷u tµi s¶n cña ng−êi vî lµ ®iÒu kiÖn quan träng nhÊt ®Ó b¶o ®¶m vÞ thÕ ®éc lËp, b×nh ®¼ng cña vî tr−íc chång - vÞ trÝ mµ ng−êi vî kh«ng thÓ cã ®−îc theo ®¹o lÝ Nho gi¸o. V× vËy cã thÓ nãi, so víi quan ®iÓm Nho gi¸o th× trong BLH§ ®Þa vÞ cña ng−êi vî ®* ®−îc c¶i thiÖn h¬n h¼n. 3. QuyÒn vÒ tµi s¶n cña ng−êi mÑ Ng−êi vî cã quyÒn qu¶n lÝ tµi s¶n chung, cïng chång lµm chñ tµi s¶n gia ®×nh, ch¨m sãc con c¸i. Tµi s¶n chung cña vî chång thuéc quyÒn së h÷u ®éc lËp cña vî chång. Con c¸i chØ ®−îc h−ëng tµi s¶n cña cha mÑ khi c¶ cha vµ mÑ ®Òu chÕt. Trong tr−êng hîp ng−êi chång chÕt tr−íc, ng−êi vî sÏ thay chång qu¶n lÝ tµi s¶n gia ®×nh. Theo quy ®Þnh t¹i c¸c §iÒu 374, 375, 376 BLH§ th× khi mét bªn vî hoÆc chång chÕt tr−íc, ch−a ph¸t sinh viÖc chia tµi s¶n thõa kÕ ngay mµ ng−êi vî hoÆc chång cßn sèng sÏ qu¶n lÝ tµi s¶n ®ã. Ng−êi vî còng cã quyÒn qu¶n lÝ tµi s¶n nh− chång. NÕu con cßn nhá, cã tµi s¶n riªng nh−ng ch−a tr−ëng thµnh th× ng−êi mÑ sÏ gi÷ tr¸ch nhiÖm qu¶n lÝ tµi s¶n cña con. ViÖc ng−êi mÑ vµ ®øa con cïng kÝ vµo mét b¶n v¨n tù b¸n ruéng ®Êt cã niªn ®¹i vµo n¨m 1789 ®* chøng tá r»ng ng−êi mÑ qu¶n lÝ tµi s¶n cña ®øa con ch−a tr−ëng thµnh.(6) Tuy nhiªn, ng−êi mÑ kh«ng cã quyÒn ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña con. NÕu muèn b¸n tµi s¶n riªng cña con th× ng−êi mÑ ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña con hoÆc cña hä hµng, tuú theo møc ®é chi tiªu thùc tÕ (§iÒu 46 377 BLH§). Khi con ®* lín mµ chång chÕt, ng−êi mÑ cã tr¸ch nhiÖm thay chång, gióp con trai ®iÒu khiÓn gia ®×nh. §Þa vÞ cña ng−êi vî go¸ trong x* héi phong kiÕn ®−îc coi träng, nÕu ng−êi vî thñ tiÕt thê chång, thay chång ®iÒu khiÓn c¬ nghiÖp nhµ chång. V× vËy, mÆc dï "tang chång ®1 hÕt mµ ng−êi vî muèn thñ tiÕt, nÕu ai kh«ng ph¶i lµ «ng bµ, cha mÑ mµ Ðp g¶ cho ng−êi kh¸c th× xö biÕm ba t− vµ b¾t ph¶i li dÞ, ng−êi ®µn bµ ph¶i tr¶ vÒ nhµ chång cò..." (§iÒu 320 BLH§). Quy ®Þnh ®ã võa cã ý nghÜa khuyÕn khÝch ng−êi vî go¸ thñ tiÕt thê chång ®ång thêi ngÆn chÆn nh÷ng hµnh vi muèn Ðp g¶ ng−êi vî go¸ t¸i gi¸ ®Ó chiÕm ®o¹t vÞ trÝ thay chång ®iÒu khiÓn gia ®×nh cña hä. Tõ ®ã cho thÊy ng−êi ®µn bµ go¸ còng cã vÞ trÝ nhÊt ®Þnh trong x* héi phong kiÕn thêi Lª nÕu hä c− xö phï hîp víi c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc cña ®¹o lÝ Nho gi¸o. Tõ c¸c quy ®Þnh trªn cho thÊy, ph¸p luËt triÒu Lª ®* cã nh÷ng b−íc tiÕn bé v−ît bËc so víi thêi ®¹i lóc ®ã khi c«ng nhËn vµ b¶o vÖ quyÒn ®éc lËp lµm chñ tµi s¶n cña ng−êi phô n÷. §ã lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh ®Þa vÞ ph¸p lÝ cña ng−êi phô n÷ víi vÞ thÕ ®−îc c¶i thiÖn vµ b¶o ®¶m h¬n h¼n so víi triÕt lÝ Nho gi¸o vµ qua ®ã mµ quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña hä trong gia ®×nh vµ x* héi phong kiÕn thêi Lª ®−îc b¶o ®¶m h¬n. C¸c quy ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n cña ng−êi phô n÷ lµ mét trong nh÷ng néi dung tiÕn bé ®* t¹o nªn gi¸ trÞ cña BLH§ mµ nhµ lËp ph¸p vÉn cÇn tiÕp nhËn, kÕ thõa trong viÖc x©y dùng ph¸p luËt hiÖn nay./. (1).Xem: Insun Yu, “LuËt vµ x1 héi ViÖt Nam thÕ kØ XVII- XVIII”, Nxb. KHXH - Hµ Néi 1994, tr.160. (2).Xem c¸c ®iÒu 313, 16, 285 BLH§. (3).Xem: Insun Yu, S®d, tr. 162. (4).Xem: Insun Yu, S®d, tr. 93. (5).Xem: Insun Yu, S®d, tr. 167. (6).Xem: Insun Yu, S®d, tr. 171. T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003