Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi ThS. KiÒu ThÞ Thanh * ThS. Bïi ThÞ Thanh H»ng * * B Ý mËt kinh doanh lµ mét trong nh÷ng ®èi t−îng cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ cã tuæi ®êi b¶o hé ph¸p lÝ “trÎ nhÊt” ë ViÖt Nam, víi sù ghi nhËn chÝnh thøc t¹i NghÞ ®Þnh sè 54/2000/N§-CP ngµy 3/10/2000 cña ChÝnh phñ vÒ b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi bÝ mËt kinh doanh, chØ dÉn ®Þa lÝ, tªn th−¬ng m¹i vµ b¶o hé quyÒn chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh liªn quan ®Õn së h÷u c«ng nghiÖp (sau ®©y gäi t¾t lµ NghÞ ®Þnh sè 54/CP). §iÒu nµy nãi chung kh«ng chØ n»m trong tiÕn tr×nh ViÖt Nam ®¶m b¶o khung ph¸p lÝ vÒ së h÷u trÝ tuÖ ®Ó thùc thi HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i ViÖt - MÜ, ®Ó thiÕt lËp vµ thùc hiÖn c¸c quan hÖ kinh tÕ - th−¬ng m¹i song ph−¬ng hoÆc ®a ph−¬ng kh¸c víi c¸c n−íc mµ cßn lµ sù chuÈn bÞ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó chóng ta cã thÓ ®−îc kÕt n¹p vµo Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi WTO. Trong ®iÒu kiÖn nãi trªn, viÖc nghiªn cøu, t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn sù b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi bÝ mËt kinh doanh lµ rÊt cÇn thiÕt. §©y còng lµ môc ®Ých chÝnh cña t¸c gi¶ khi thùc hiÖn bµi viÕt nµy. §Æc tÝnh v« h×nh cña c¸c ®èi t−îng së h÷u trÝ tuÖ ®[ lµm cho mäi khÝa c¹nh liªn quan ®Õn chóng trë nªn hÕt søc trõu t−îng vµ phøc t¹p. Víi bÝ mËt kinh doanh th× sù trõu t−îng vµ phøc t¹p nµy cµng ®−îc nh©n lªn gÊp nhiÒu lÇn. Bëi v×, sù b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®èi víi c¸c ®èi t−îng kh¸c nh− t¸c phÈm v¨n häc, nghÖ thuËt, khoa häc; s¸ng chÕ; kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp; nh[n hiÖu th−¬ng m¹i; gièng c©y trång míi... nãi chung ®Òu thÓ hiÖn sù béc lé c«ng khai cña chñ së h÷u c¸c ®èi t−îng ®ã tr−íc x[ 72 héi vµ c«ng chóng th× víi bÝ mËt kinh doanh ®óng nh− tªn gäi cña chóng - ®[ thÓ hiÖn sù lùa chän cña chñ thÓ vÒ viÖc hä ®[ quyÕt ®Þnh kh«ng béc lé, kh«ng ph« bµy, kh«ng yªu cÇu c¬ quan cã thÈm quyÒn cÊp b»ng ®éc quyÒn ®èi víi th«ng tin s¸ng t¹o cña m×nh. Víi ®Æc tÝnh ®ã, bÝ mËt kinh doanh ®[ thùc sù vµ hÇu nh− tuyÖt ®èi lµ cña riªng chñ thÓ, t¹o lîi thÕ riªng cho hä tr−íc tÊt c¶ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh kh¸c trªn th−¬ng tr−êng. Nã ®[ trë thµnh c«ng cô h÷u hiÖu cña qu¸ tr×nh c¹nh tranh lµnh m¹nh, trî gióp ®¾c lùc cho ho¹t ®éng kinh doanh cña chñ thÓ, thóc ®Èy vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ kinh doanh, th−¬ng m¹i trong sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Theo nghÜa phæ th«ng, bÝ mËt kinh doanh cã thÓ ®−îc hiÓu lµ nh÷ng th«ng tin g¾n liÒn víi c«ng viÖc vµ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸ nh©n hay tæ chøc, mang l¹i lîi Ých cho hä vµ ®−îc hä gi÷ kÝn kh«ng cho ng−êi kh¸c biÕt. TÝnh chÊt nµy cña bÝ mËt kinh doanh trïng víi nhiÒu lo¹i th«ng tin kh¸c còng ®−îc chñ thÓ mong muèn gi÷ bÝ mËt, kh«ng muèn béc lé c«ng khai tr−íc ng−êi kh¸c. V× vËy, nhiÒu n−íc ®[ xÕp bÝ mËt th−¬ng m¹i (trade secrets) vµo trong l[nh ®Þa b¶o hé kh¸ réng lín cña th«ng tin bÝ mËt (confidential information) song l¹i ¸p dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ luËt së h÷u trÝ tuÖ ®Ó b¶o vÖ chóng. Mét bÝ mËt th−¬ng m¹i, bÊt kÓ ®ã lµ c¸ch thøc chÕ t¹o hay thµnh phÇn cña mét s¶n phÈm, danh s¸ch c¸c b¹n hµng hiÖn t¹i hoÆc * Gi¶ng viªn Khoa t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi ** Khoa luËt - §¹i häc quèc gia Hµ Néi T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi t−¬ng lai, cã thÓ v× lÝ do nµy hoÆc lÝ do kh¸c kh«ng thÓ ®−îc xem nh− lµ lÜnh vùc b¶o hé chÝnh cña së h÷u trÝ tuÖ, nh−ng víi gi¸ trÞ th−¬ng m¹i ®¸ng kÓ cña bÝ mËt th−¬ng m¹i ®èi víi mét c«ng ti vµ t−¬ng øng nh− vËy lµ ®èi víi ®èi thñ c¹nh tranh cña c«ng ti ®ã, th× bÝ mËt th−¬ng m¹i ®[ thÓ hiÖn mét sù ®Çu t− thÝch ®¸ng kh«ng chØ b»ng nh÷ng nç lùc trÝ tuÖ vµ kÜ n¨ng s¸ng t¹o, mµ cßn bëi sù ®Çu t− vÒ thêi gian vµ tiÒn b¹c, v× vËy bÝ mËt th−¬ng m¹i hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ®−îc b¶o hé nh− mét lo¹i tµi s¶n trÝ tuÖ.(1) Sù b¶o hé bÝ mËt kinh doanh theo ph¸p luËt vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®[ dÉn ®Õn hÖ qu¶ tÊt yÕu lµ khi nã bÞ x©m ph¹m bëi hµnh vi cña ng−êi kh¸c, chñ së h÷u hoµn toµn cã quyÒn viÖn dÉn quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ nãi chung, quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi bÝ mËt kinh doanh nãi riªng ®Ó yªu cÇu toµ ¸n b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cho m×nh. Thùc tiÔn ë ViÖt Nam hiÖn nay, phï hîp víi b−íc ®i ban ®Çu cña chóng ta khi thõa nhËn quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi bÝ mËt kinh doanh, còng nh− phï hîp víi ®Æc thï rÊt riªng cña bÝ mËt kinh doanh, quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ ®èi t−îng nµy chØ chiÕm vÞ trÝ ph¸p lÝ rÊt khiªm tèn. T¹i NghÞ ®Þnh sè 54/CP, chØ cã 5 ®iÒu luËt thùc sù quy ®Þnh vÒ bÝ mËt kinh doanh (cô thÓ lµ tõ §iÒu 6 ®Õn §iÒu 9 quy ®Þnh vÒ c¸c dÊu hiÖu cña bÝ mËt kinh doanh, quyÒn cña chñ thÓ bÝ mËt kinh doanh, néi dung vµ thêi h¹n b¶o hé bÝ mËt kinh doanh, sù chuyÓn giao quyÒn së h÷u ®èi víi bÝ mËt kinh doanh vµ §iÒu 18 x¸c ®Þnh c¸c hµnh vi x©m ph¹m quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp ®èi víi bÝ mËt kinh doanh). §èi víi viÖc cÇn ph¶i hiÓu nh− thÕ nµo lµ bÝ mËt kinh doanh, §iÒu 6 NghÞ ®Þnh sè 54/CP ®[ ®−a ra giíi h¹n ph¸p lÝ nh− sau: “1. BÝ mËt kinh doanh ®−îc b¶o hé lµ thµnh qu¶ ®Çu t− d−íi d¹ng th«ng tin cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn sau ®©y: T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 a. Kh«ng ph¶i lµ hiÓu biÕt th«ng th−êng; b. Cã kh¶ n¨ng ¸p dông trong kinh doanh vµ khi ®−îc sö dông sÏ t¹o cho ng−êi n¾m gi÷ th«ng tin ®ã cã lîi thÕ h¬n so víi ng−êi kh«ng n¾m gi÷ hoÆc kh«ng sö dông th«ng tin ®ã; c. §−îc chñ së h÷u b¶o mËt b»ng c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó th«ng tin ®ã kh«ng bÞ tiÕt lé vµ kh«ng dÔ dµng tiÕp cËn ®−îc. 2. C¸c th«ng tin bÝ mËt kh¸c kh«ng liªn quan ®Õn kinh doanh nh− bÝ mËt vÒ nh©n th©n, vÒ qu¶n lÝ nhµ n−íc, vÒ an ninh, quèc phßng kh«ng ®−îc b¶o hé d−íi danh nghÜa lµ bÝ mËt kinh doanh”. Víi quy ®Þnh trªn, ph¸p luËt míi chØ dõng l¹i ë viÖc ®−a ra mét sè ®iÒu kiÖn ®Ó x¸c ®Þnh mét thµnh qu¶ ®Çu t− d−íi d¹ng th«ng tin cã ®−îc coi lµ bÝ mËt kinh doanh hay kh«ng mµ kh«ng minh ho¹, kh«ng ®−a ra bÊt k× tr−êng hîp cô thÓ mang tÝnh chuÈn mùc nµo cña nh÷ng g× cã thÓ ®−îc gäi lµ bÝ mËt kinh doanh. §©y lµ ®iÒu chóng ta cÇn bæ sung, kh«ng chØ nh»m lµm cho v¨n b¶n ph¸p luËt cã néi dung ®Çy ®ñ h¬n mµ c¬ b¶n cßn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ¸p dông luËt cña c¸c thÈm ph¸n vµ c¬ quan cã thÈm quyÒn kh¸c tr−íc mét ®èi t−îng së h÷u trÝ tuÖ ®Çy tÝnh trõu t−îng vµ phøc t¹p nh− bÝ mËt kinh doanh. Thùc tiÔn ë nhiÒu n−íc, ph¸p luËt th−êng quy ®Þnh kh¸ râ vÒ vÊn ®Ò nµy. Ch¼ng h¹n, theo Restatement (Third) of Unfair Competation 1995 (t¸c gi¶ xin ®−îc t¹m dÞch lµ Quy ®Þnh vÒ c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh n¨m 1995) cña MÜ th× “Mét bÝ mËt th−¬ng m¹i cã thÓ bao gåm bÊt k× mét c«ng thøc, mét m« h×nh, mét quy tr×nh, mét ch−¬ng tr×nh thao t¸c, mét ph−¬ng s¸ch, mét c¸ch thøc, mét ph−¬ng ph¸p kÜ thuËt hoÆc mét s−u tËp th«ng tin nµo mµ chóng ®M ®−îc gi÷ bÝ mËt vµ ®−îc sö dông trong c¬ së kinh doanh cña chñ së h÷u, trªn c¬ së ®ã ®M mang l¹i cho chñ së h÷u mét lîi thÕ h¬n c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cña hä lµ nh÷ng ng−êi kh«ng biÕt hoÆc kh«ng sö 73 nghiªn cøu - trao ®æi dông bÝ mËt th−¬ng m¹i ®ã”.(2) CÇn ph¶i thõa nhËn mét thùc tÕ lµ víi tÝnh chÊt vµ ®Æc thï cña bÝ mËt kinh doanh th× râ rµng viÖc ®−a ra kh¸i niÖm ph¸p lÝ chuÈn x¸c vÒ nã lµ viÖc hÇu nh− kh«ng thÓ lµm ®−îc. Ph¸p luËt cña MÜ còng x¸c nhËn ®iÒu nµy (nguyªn v¨n trong v¨n b¶n lµ “An exact definition of a trade secret is not possible”). Tuy nhiªn, hä ®[ ®−a ra 6 yÕu tè ®Ó c¨n cø vµo ®ã ng−êi ta cã thÓ xem xÐt th«ng tin cña mét ng−êi cã ®−îc x¸c ®Þnh lµ bÝ mËt th−¬ng m¹i hay kh«ng. C¸c yÕu tè nµy lµ:(3) 1. Ph¹m vi nh÷ng ng−êi biÕt ®−îc th«ng tin ®ã bªn ngoµi c¬ së kinh doanh cña ng−êi n¾m gi÷ th«ng tin; 2. Ph¹m vi nh÷ng ng−êi lµm c«ng vµ nh÷ng ng−êi kh¸c trong c¬ së kinh doanh cña ng−êi n¾m gi÷ th«ng tin biÕt ®−îc vÒ th«ng tin ®ã; 3. Toµn bé c¸c biÖn ph¸p, c¸ch thøc mµ ng−êi n¾m gi÷ th«ng tin ®[ thùc hiÖn ®Ó gi÷ g×n bÝ mËt th«ng tin ®ã; 4. Gi¸ trÞ cña th«ng tin ®ã ®èi víi ng−êi n¾m gi÷ th«ng tin vµ ®èi víi ®èi thñ c¹nh tranh cña ng−êi ®ã; 5. Tæng l−îng cè g¾ng, nç lùc hoÆc tiÒn b¹c cña ng−êi gi÷ th«ng tin trong qu¸ tr×nh t¹o ra vµ ph¸t triÓn th«ng tin ®ã; 6. TÝnh chÊt dÔ dµng hoÆc khã kh¨n ®Ó th«ng tin cã thÓ cã ®−îc mét c¸ch ®óng ®¾n, hîp lÝ ®èi víi ng−êi kh¸c (tøc lµ ngoµi ng−êi n¾m gi÷ th«ng tin ®ã). Trë l¹i quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam, theo ®ã, ®Ó ®−îc c«ng nhËn lµ bÝ mËt kinh doanh, chñ thÓ kinh doanh ph¶i ®¶m b¶o tho¶ m[n 3 ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 6 NghÞ ®Þnh sè 54/CP nh− ®[ ®−îc trÝch dÉn. Ba ®iÒu kiÖn nµy cÇn ®−îc hiÓu nh− thÕ nµo? XuÊt ph¸t tõ môc ®Ých c¬ b¶n vµ chung nhÊt cña viÖc b¶o hé quyÒn së h÷u ®èi víi bÝ mËt kinh doanh lµ g¾n víi lîi Ých th−¬ng m¹i cña chñ thÓ kinh doanh khi hä n¾m gi÷ nh÷ng th«ng tin bÝ mËt nhÊt ®Þnh, t¹o lîi thÕ riªng cho hä trong qu¸ tr×nh kinh doanh, trong sù c¹nh 74 tranh lµnh m¹nh víi c¸c chñ thÓ kinh doanh kh¸c th× ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®Ó thµnh qu¶ ®Çu t− d−íi d¹ng th«ng tin ®−îc coi lµ bÝ mËt kinh doanh ph¶i kh«ng ph¶i lµ hiÓu biÕt th«ng th−êng. Theo ®ã, chóng kh«ng thÓ lµ nh÷ng kiÕn thøc, tri thøc mµ nhiÒu ng−êi kh¸c ®[ biÕt hoÆc cã ®−îc mét c¸ch dÔ dµng. Chóng còng kh«ng thÓ lµ th«ng tin ®[ ®−îc biÕt ®Õn mét c¸ch réng r[i hoÆc dÔ dµng ph¸t hiÖn, n¾m gi÷ mµ kh«ng cã sù ®Çu t− vÒ tµi chÝnh hoÆc trÝ tuÖ. Bëi v×, khi ®ã tÝnh chÊt bÝ mËt cña th«ng tin còng kh«ng cßn hoÆc kh«ng ®−îc ®¶m b¶o. H¬n n÷a, th«ng tin cã ®−îc kh«ng do ®Çu t− còng th−êng Ýt cã gi¸ trÞ, khã mang l¹i lîi thÕ cho ng−êi chiÕm gi÷ vµ sö dông chóng. H¬n thÕ n÷a, bÝ mËt kinh doanh kh«ng thÓ chØ tho¶ m[n ®iÒu kiÖn kh«ng ph¶i lµ hiÓu biÕt th«ng th−êng, chóng cßn ph¶i cã kh¶ n¨ng sö dông trong kinh doanh ®Ó t¹o cho ng−êi n¾m gi÷ th«ng tin lîi thÕ h¬n so víi ng−êi kh«ng n¾m gi÷ hoÆc kh«ng sö dông th«ng tin ®ã. §iÒu nµy xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña bÝ mËt kinh doanh th−êng lµ th«ng tin ®−îc t¹o ra trªn c¬ së cã sù ®Çu t− nhÊt ®Þnh cña chñ së h÷u, víi mong muèn viÖc n¾m gi÷ vµ sö dông chóng sÏ mang l¹i lîi Ých vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt ®Þnh cho hä, gióp hä dÔ dµng h¬n trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ kh¸c. Trªn c¬ së chñ së h÷u ®[ n¾m gi÷ vµ sö dông th«ng tin bÝ mËt ®¸p øng yªu cÇu kh«ng ph¶i lµ hiÓu biÕt th«ng th−êng, cã kh¶ n¨ng sö dông trong kinh doanh t¹o lîi thÕ riªng cho hä trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh víi c¸c chñ thÓ kh¸c, luËt ®ång thêi quy ®Þnh ®iÒu kiÖn thø ba ®Ó x¸c ®Þnh th«ng tin cña chñ thÓ cã ph¶i lµ bÝ mËt kinh doanh hay kh«ng. §ã lµ viÖc chñ së h÷u th«ng tin ®[ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó b¶o mËt th«ng tin cña m×nh nh− thÕ nµo. Râ rµng, cho dï viÖc sö dông th«ng tin s¸ng t¹o riªng nµo ®ã thùc sù mang l¹i lîi Ých rÊt lín cho chñ së h÷u nh−ng hä l¹i ®[ tr¶ lêi pháng vÊn tr−íc b¸o chÝ, ®[ cung cÊp hoÆc b¸n th«ng tin T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi cho nhiÒu ng−êi kh¸c, ®[ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nhiÒu ng−êi kh¸c cã thÓ dÔ dµng biÕt vÒ th«ng tin th× hä khã cã thÓ chøng minh trªn thùc tÕ ng−êi nµo ®ã ®[ x©m ph¹m bÝ mËt kinh doanh cña m×nh ®Ó yªu cÇu båi th−êng. Bëi v×, khi ®ã th«ng tin kh«ng cßn ®−îc coi lµ bÝ mËt n÷a. Tuy nhiªn, do lîi thÕ cña viÖc n¾m gi÷ th«ng tin bÝ mËt nµy, th«ng th−êng chñ së h÷u còng ®[ tù b¶o vÖ th«ng tin cña m×nh b»ng nhiÒu c¸ch thøc cã thÓ, ®¶m b¶o th«ng tin kh«ng bÞ rß rØ, kh«ng dÔ dµng tiÕp cËn ®−îc nh− kh«ng tiÕt lé th«ng tin cho ng−êi kh¸c biÕt, göi tµi liÖu chøa ®ùng th«ng tin ë ng©n hµng... §©y còng lµ ®iÒu kiÖn nãi lªn tÝnh chÊt mËt cña bÝ mËt kinh doanh. KÕt hîp víi hai ®iÒu kiÖn ban ®Çu chóng ®[ lµm cho thµnh qu¶ ®Çu t− d−íi d¹ng th«ng tin cña chñ thÓ trë thµnh bÝ mËt kinh doanh vµ ®−îc b¶o hé theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam vÒ bÝ mËt kinh doanh. Tuy nhiªn, còng cÇn l−u ý r»ng sù gi÷ kÝn bÝ mËt kinh doanh b»ng nh÷ng biÖn ph¸p, c¸ch thøc cÇn thiÕt kh«ng bao hµm nghÜa chñ së h÷u kh«ng ®−îc tiÕt lé th«ng tin cña m×nh cho bÊt k× ai. Hä vÉn cã thÓ, theo ý chÝ cña m×nh, tiÕt lé hoÆc cho phÐp ng−êi kh¸c sö dông th«ng tin kÌm theo hoÆc kh«ng kÌm theo nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. VÊn ®Ò lµ hä cÇn nhËn thøc ®−îc r»ng viÖc lµm ®ã sÏ ®ång hµnh víi viÖc lµm cho tÝnh chÊt vµ ph¹m vi bÝ mËt cña th«ng tin cña hä ®[ bÞ thu hÑp, thËm chÝ cã thÓ lµm mÊt ®i tÝnh chÊt mËt cña th«ng tin. Bëi v×, xÐt ®Õn cïng th× ®ã còng lµ biÖn ph¸p b¶o mËt mµ chñ së h÷u th«ng tin ®[ ¸p dông cho chÝnh b¶n th©n m×nh. C¸c ®iÒu kiÖn trªn cña bÝ mËt kinh doanh sÏ trë nªn dÔ hiÓu h¬n, dÔ ®−îc chÊp nhËn h¬n nÕu chóng ta biÕt r»ng ë mét sè n−íc, ®Ó t×m hiÓu vÒ bÝ mËt th−¬ng m¹i, ng−êi ta ®[ s½n sµng ®Æt ngang b»ng sù b¶o hé s¸ng chÕ (inventions) theo c¬ chÕ cÊp v¨n b»ng ®éc quyÒn (patents) víi sù b¶o hé bÝ mËt th−¬ng m¹i (trade secrets). T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 Thùc tÕ lµ ë ®Êt n−íc hä cã nhiÒu bÝ mËt th−¬ng m¹i trong lÜnh vùc kÜ thuËt hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ®−îc b¶o hé lµ s¸ng chÕ nh−ng chñ thÓ ®[ lùa chän c¸ch thøc gi÷ bÝ mËt s¸ng t¹o cña m×nh vµ viÖn dÉn luËt bÝ mËt th−¬ng m¹i ®Ó b¶o vÖ chóng khi chóng bÞ ng−êi kh¸c x©m ph¹m mµ kh«ng cÇn viÖn dÉn luËt s¸ng chÕ (®−îc coi lµ mét trong sè Ýt lÜnh vùc së h÷u trÝ tuÖ quan träng nhÊt), kh«ng yªu cÇu ®¨ng kÝ b¶o hé ®éc quyÒn s¸ng chÕ, còng kh«ng lo sî bÝ mËt cña m×nh cã thÓ bÞ ®¸nh c¾p, bÞ ng−êi kh¸c tiÕp cËn vµ n¾m gi÷ bÊt hîp ph¸p. §iÒu ®Æc biÖt nµy chØ cã thÓ ®−îc lÝ gi¶i khi ng−êi ta thÊy ®−îc ®iÓm kh¸c biÖt quan träng nhÊt gi÷a sù b¶o hé s¸ng chÕ vµ sù b¶o hé bÝ mËt th−¬ng m¹i. Theo ®ã, môc tiªu chung cña luËt s¸ng chÕ lµ nh»m khuyÕn khÝch s¸ng t¹o vµ béc lé c¸c s¸ng t¹o b»ng viÖc dµnh cho ng−êi ®−îc cÊp b»ng s¸ng chÕ sù ®éc quyÒn së h÷u vµ sö dông s¸ng chÕ tr−íc tÊt c¶ nh÷ng ng−êi kh¸c trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh (khi thêi h¹n nµy kÕt thóc, s¸ng chÕ trë thµnh tµi s¶n chung cña x[ héi). §æi l¹i viÖc ®−îc b¶o hé ®éc quyÒn trong thêi h¹n t−¬ng ®èi l©u dµi (hÇu hÕt luËt c¸c n−íc ®Òu quy ®Þnh thêi h¹n nµy lµ 20 n¨m) th× chñ së h÷u ph¶i c«ng khai s¸ng t¹o cña m×nh, ph¶i tiÕt lé th«ng tin vÒ s¸ng chÕ cña m×nh trong nh÷ng tr−êng hîp ®−îc luËt chØ dÉn “mÆc dï ng−êi së h÷u cã c¸c ®éc quyÒn ®èi víi s¸ng chÕ cña hä, tuy nhiªn hä l¹i kh«ng ®−îc quyÒn gi÷ kÝn th«ng tin vÒ c¸c s¸ng chÕ ®ã. LuËt ph¸p cña hÇu hÕt c¸c n−íc ®Òu yªu cÇu ng−êi nép ®¬n xin cÊp b»ng ®éc quyÒn s¸ng chÕ ph¶i c«ng bè nh÷ng th«ng tin vÒ s¶n phÈm hoÆc qu¸ tr×nh ®−îc cÊp b»ng còng nh− ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng kÜ thuËt hiÓu vµ sö dông th«ng tin nµy ®Ó nghiªn cøu thªm hoÆc øng dông c«ng nghÖ sau khi s¸ng chÕ hÕt thêi h¹n ®éc quyÒn. BÊt k× ng−êi nµo quan t©m còng cã thÓ thu thËp ®−îc nh÷ng th«ng tin nh− vËy tõ v¨n phßng cÊp patent, sau khi ®M tr¶ c¸c chi phÝ cÇn thiÕt”.(4) 75 nghiªn cøu - trao ®æi Ng−îc l¹i víi ®Æc ®iÓm trªn cña b¶o hé s¸ng chÕ, bÝ mËt th−¬ng m¹i ®−îc b¶o hé l¹i n»m trong chÝnh sù bÝ mËt víi c¸c c¸ch thøc gi÷ kÝn, b¶o mËt cña chñ thÓ, lµm cho chóng kh«ng bÞ béc lé c«ng khai tr−íc ng−êi kh¸c. V× thÕ, tuy môc tiªu cña sù b¶o hé bÝ mËt th−¬ng m¹i t−¬ng ®ång víi môc tiªu b¶o hé s¸ng chÕ ë chç chóng cã tÝnh chÊt khuyÕn khÝch ho¹t ®éng s¸ng t¹o nh−ng chóng v−ît ra ngoµi vµ më réng h¬n so víi b¶o hé s¸ng chÕ ë ®iÓm chóng ®¶m b¶o cho th«ng tin s¸ng t¹o cña chñ thÓ kh«ng trë thµnh tri thøc c«ng céng chung, cho tíi chõng nµo th«ng tin ®ã cßn ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu luËt ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh ®ã lµ bÝ mËt th−¬ng m¹i. Sù kh¸c biÖt nµy thùc ra do b¶n chÊt cña sù b¶o hé s¸ng chÕ vµ bÝ mËt th−¬ng m¹i (phï hîp víi ®Æc thï cña tõng ®èi t−îng) quyÕt ®Þnh. Cô thÓ, nÕu nh− sù b¶o hé ®éc quyÒn s¸ng chÕ mang tÝnh chÊt hµnh chÝnh, chñ yÕu dùa vµo quyÒn lùc nhµ n−íc vµ cã tÝnh ®èi l−u hai chiÒu: kh«ng chØ nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña chñ së h÷u mµ cßn g¾n víi môc tiªu ph¸t triÓn c«ng nghÖ chung cña toµn x[ héi – Nhµ n−íc b¶o ®¶m cho chñ së h÷u ®éc quyÒn së h÷u vµ c«ng khai sö dông s¸ng chÕ trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh ®Ó ®æi lÊy viÖc chñ së h÷u kh«ng ®−îc quyÒn gi÷ bÝ mËt th«ng tin vÒ s¸ng chÕ vµ nh÷ng ng−êi kh¸c vÉn cã thÓ tiÕp cËn, nghiªn cøu s¸ng chÕ, tõ ®ã tiÕp tôc c¶i tiÕn, ph¸t triÓn vµ ®æi míi c«ng nghÖ trong lÜnh vùc t−¬ng øng th× sù b¶o hé bÝ mËt th−¬ng m¹i chñ yÕu mang tÝnh chÊt d©n sù, víi nh÷ng biÖn ph¸p b¶o mËt do chÝnh chñ së h÷u tù m×nh tiÕn hµnh, sao cho bÝ mËt th−¬ng m¹i kh«ng thÓ bÞ tiÕt lé dÉn ®Õn gi¶m lîi thÕ kinh doanh cña hä tr−íc c¸c ®èi thñ c¹nh tranh kh¸c. Khi thùc tÕ xuÊt hiÖn hµnh vi tiÕp cËn, n¾m gi÷ th«ng tin vÒ bÝ mËt th−¬ng m¹i mét c¸ch kh«ng lµnh m¹nh hoÆc bÊt hîp ph¸p, chñ së h÷u cã quyÒn viÖn dÉn LuËt bÝ mËt th−¬ng m¹i ®Ó yªu cÇu båi th−êng. Tõ luËn ®iÓm trªn cã thÓ dÔ dµng thÊy ®iÓm quan träng nhÊt trong sù b¶o hé bÝ mËt th−¬ng 76 m¹i, kh«ng ®¬n gi¶n chØ nh»m khuyÕn khÝch s¸ng t¹o, gi÷ g×n bÝ mËt s¸ng t¹o mµ c¬ b¶n h¬n lµ nh»m duy tr×, g×n gi÷ nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh vÒ nh÷ng gi¸ trÞ ®¹o ®øc trong kinh doanh, trong ho¹t ®éng th−¬ng m¹i. Néi dung nµy chÝnh lµ c¬ së h×nh thµnh cña quan ®iÓm lÝ thuyÕt vµ thùc tiÔn vÒ sù béc lé hoÆc sö dông bÊt hîp ph¸p bÝ mËt th−¬ng m¹i (misappropreations of trade secrets - t¸c gi¶ xin ®−îc t¹m dÞch lµ sù biÓn thñ bÝ mËt th−¬ng m¹i) lu«n ®−îc c¸c toµ ¸n ë MÜ vµ mét sè n−íc kh¸c ¸p dông. Theo ®ã, ng−êi ta sÏ buéc mét ng−êi ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù biÓn thñ nµy khi bÝ mËt th−¬ng m¹i ®−îc tiÕt lé hoÆc sö dông theo mét trong ba tr−êng hîp sau ®©y:(5) - Ng−êi ®ã ®[ n¾m gi÷ bÝ mËt th−¬ng m¹i bëi nh÷ng c¸ch thøc kh«ng chÝnh ®¸ng nh− lÊy c¾p, lõa g¹t, m¹o nhËn, ®Êu trém ®iÖn tho¹i ®Ó nghe lÐn, x©m nhËp bÊt hîp ph¸p ®Ó cã ®−îc bÝ mËt ®ã... - Ng−êi ®ã ®[ n¾m gi÷ bÝ mËt th−¬ng m¹i tõ mét ng−êi thø ba mµ ng−êi thø ba ®ã biÕt hoÆc ph¶i biÕt bÝ mËt nµy cã ®−îc lµ b»ng c¸ch thøc kh«ng phï hîp. Ch¼ng h¹n, mét t×nh b¸o c«ng nghiÖp tù do ®[ b»ng nh÷ng c¸ch thøc bÊt hîp ph¸p ®Ó cã ®−îc bÝ mËt th−¬ng m¹i cña mét c«ng ti vµ sau ®ã ®[ b¸n bÝ mËt nµy cho ®èi thñ c¹nh tranh cña c«ng ti ®ã. - Ng−êi ®ã ®[ n¾m gi÷ bÝ mËt th−¬ng m¹i trªn c¬ së vi ph¹m mét nghÜa vô b¶o mËt liªn quan ®Õn bÝ mËt ®ã. VÝ dô, ng−êi lµm c«ng cña mét chñ së h÷u bÝ mËt th−¬ng m¹i lµ ng−êi bÞ rµng buéc kh«ng ®−îc phÐp béc lé vµ sö dông bÝ mËt ®ã trong suèt qu¸ tr×nh lµm c«ng vµ c¶ sau nµy (khi kh«ng cßn lµm c«ng) nh−ng ®[ vi ph¹m nghÜa vô ®ã. C¸c tr−êng hîp trªn cïng víi quy ®Þnh cña LuËt bÝ mËt th−¬ng m¹i, LuËt chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ®[ ®−îc vËn dông t−¬ng ®èi thµnh c«ng trong nhiÒu vô kiÖn yªu cÇu båi th−êng do x©m ph¹m bÝ mËt th−¬ng m¹i ë MÜ. N¨m 1987, toµ ¸n MÜ ®[ thô lÝ vô kiÖn kh¸ næi T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi tiÕng gi÷a Tony Mason vµ Jack Daniel Distillery trong lÜnh vùc nµy.(6) Xin ®−îc tãm t¾t vô kiÖn nh− sau: Tony Mason lµ chñ nhµ hµng ®[ s¸ng t¹o ra c«ng thøc pha chÕ mét thø ®å uèng hçn hîp ®−îc ®Æt tªn lµ Lynchburg Lemonade víi thµnh phÇn bao gåm r−îu whiskey mµ «ng ta ®[ mua cña Jack Daniel Distillery - lo¹i dÞch chÊt mang tªn Triple Sec - hçn hîp n−íc cã vÞ ngät, chua vµ 7-Up (lo¹i n−íc gi¶i kh¸t cã ga mang nh[n hiÖu Seven up vÉn ®−îc s¶n xuÊt vµ b¸n ë ViÖt Nam). Lo¹i n−íc gi¶i kh¸t hçn hîp nµy (cã t¸c dông b¶o vÖ thanh qu¶n rÊt tèt) ®−îc Mason b¸n t¹i c¸c quÇy hµng cña m×nh vµ ®[ trë nªn rÊt ®−îc −a chuéng. Sau ®ã mét thêi gian, Winston Randle - ®¹i diÖn kinh doanh cña Jack Daniel, do nhiÒu lÇn ®Õn uèng Lynchburg Lemonade t¹i nhµ hµng cña Mason, ®[ t×m hiÓu ®−îc c«ng thøc pha chÕ ra nã vµ ®[ th«ng tin cho «ng chñ cña m×nh. Kho¶ng mét n¨m sau, Jack Daniel ®[ ph¸t triÓn cuéc vËn ®éng trªn quy m« quèc gia vÒ lo¹i ®å uèng nµy. Mason ®[ kiÖn Jack Daniel vµ Randle vÒ sù biÓn thñ bÝ mËt th−¬ng m¹i bëi «ng ta kh«ng nhËn ®−îc bÊt k× kho¶n tiÒn ®Òn bï nµo ®èi víi viÖc sö dông Lynchburg Lemonade tõ phÝa c¸c bÞ ®¬n. C¸c thÈm ph¸n ë hai cÊp toµ ¸n s¬ thÈm vµ phóc thÈm cña MÜ (do c¸c bÞ ®¬n chèng ¸n) ®[ vËn dông c¸c ®¹o luËt vÒ chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh (Law of Unfair Competition), vÒ bÝ mËt th−¬ng m¹i (Uniform Trade Secrets Act) cïng víi c¸c quan ®iÓm vÒ sù biÓn thñ bÝ mËt th−¬ng m¹i ®Ó xö vô kiÖn nµy. Hä ®[ thÊy thùc tÕ lµ Tony Mason ®[ cã nh÷ng nç lùc trong viÖc sö dông thêi gian vµ tiÒn b¹c ®Ó t¹o ra c«ng thøc pha chÕ Lynchburg Lemonade. ¤ng ta ®[ t¹o nªn mÆt hµng riªng cho m×nh lµ mét thø ®å uèng hçn hîp, kh«ng chØ cã t¸c dông gi¶i kh¸t mµ cßn cã t¸c dông ch÷a bÖnh ®−îc kh¸ch hµng rÊt −a chuéng. Mason còng ®[ cã qu¸ tr×nh rÊt cè g¾ng ®Ó lµm cho lo¹i ®å T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 uèng nµy trë nªn rÊt ®Æc biÖt, chØ ®−îc b¸n riªng ë c¸c quÇy hµng thuéc nhµ hµng cña «ng ta (cho tíi thêi ®iÓm vô kiÖn x¶y ra, kh«ng kh¸ch hµng nµo cã thÓ yªu cÇu mét li Lynchburg Lemonade ë bÊt k× nhµ hµng nµo kh¸c ngoµi c¬ së kinh doanh cña Mason). Mason còng ®[ chøng minh ®−îc lo¹i ®å uèng nµy ®[ mang l¹i lîi nhuËn rÊt lín, nã chiÕm tíi 1/3 trªn tæng sè doanh thu cña viÖc b¸n c¸c lo¹i r−îu bia ë nhµ hµng cña «ng ta vµ nh− vËy, nã còng trë nªn cã gi¸ trÞ ®èi víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh kh¸c trong cïng lÜnh vùc kinh doanh. §ång thêi, Mason còng ®[ ®−îc kiÓm chøng ®Ó x¸c nhËn r»ng «ng ta chØ nãi víi mét sè ng−êi lµm c«ng ë nhµ hµng cña «ng ta vÒ c«ng thøc pha chÕ Lynchburg Lemonade vµ ®[ ®Æc biÖt h−íng dÉn hä vÒ viÖc kh«ng ®−îc ®Ó lé c«ng thøc nµy cho bÊt k× ng−êi nµo kh¸c. Ngoµi ra, ®Ó ®¶m b¶o cho viÖc kh¸ch hµng kh«ng thÓ biÕt ®−îc c«ng thøc ®ã, ë nhµ hµng cña Mason, Lynchburg Lemonade lu«n ®−îc tiÕn hµnh pha trén tõ phÝa sau, sau ®ã míi mang ra theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng. Mason ®[ rÊt thµnh c«ng trong viÖc gi÷ bÝ mËt c«ng thøc pha chÕ nµy cho ®Õn khi nã bÞ Randle ph¸t hiÖn ra. (Xem tiÕp trang 91) (1).Xem: Intellectual Property Law. Paul Marett. Sweet and Maxwell. London 1996, tr.138. (2).Xem: Business Law and the Regulatory Environment - Jane P. Mallor, A. James Barnes, Thomas Bowers, Michael J. Phillips, ArlenW. Langvadt - McGraw-Hill. USA 1998, tr.160. (3).Xem: Business Law and the Regulatory Environment. S®d, tr.162. (4).Xem: H−íng dÉn doanh nghiÖp vÒ hÖ thèng th−¬ng m¹i thÕ giíi. Trung t©m th−¬ng m¹i quèc tÕ vµ Ban th− kÝ Khèi thÞnh v−îng chung, Nxb. ChÝnh trÞ quèc gia. Hµ Néi 2001, tr.309 vµ 310. (5).Xem: Business Law and the Regulatory Environment. S®d, tr.162. (6).Xem: Business Law and the Regulatory Environment. S®d, tr.161 vµ 162. 77