Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi C«ng −íc Rome n¨m 1980 vÒ luËt ¸p dông cho quan hÖ nghÜa vô Ph¸t sinh tõ hîp ®ång ThS. Lª h−¬ng lan * 1. Giíi thiÖu chung vÒ C«ng −íc HiÖp ®Þnh thµnh lËp Khèi thÞ tr−êng chung ch©u ¢u (HiÖp ®Þnh Rome n¨m 1975) ®$ chØ râ môc ®Ých cña c¸c n−íc thµnh viªn lµ x©y dùng Khèi thÞ tr−êng chung ch©u ¢u, xãa bá mäi ®−êng biªn giíi gi÷a c¸c quèc gia trong céng ®ång. §Ó lµm ®−îc ®iÒu ®ã, sù héi nhËp vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ ph¸p luËt gi÷a c¸c quèc gia lµ hÕt søc cÇn thiÕt. T− ph¸p quèc tÕ gi÷ vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng Khèi thÞ tr−êng chung ch©u ¢u. ChÝnh v× vËy, nhu cÇu cÊp thiÕt ®Æt ra lµ ph¶i cã sù héi nhËp vÒ t− ph¸p quèc tÕ trong c¸c n−íc thµnh viªn cña liªn minh. Ngµy 8/9/1967, V−¬ng quèc BØ ®$ bµy tá mong muèn ®−îc cïng c¸c n−íc thµnh viªn thèng nhÊt c¸c vÊn ®Ò cña t− ph¸p quèc tÕ th«ng qua viÖc x©y dùng nh÷ng nguyªn t¾c chung ®Ó gi¶i quyÕt xung ®ét ph¸p luËt. §Ò nghÞ nµy cã ý nghÜa rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn LuËt céng ®ång ch©u ¢u, ®Æc biÖt vµo thêi ®iÓm sù hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia ®ang ®−îc thóc ®Èy m¹nh mÏ. Thùc tÕ lµ c¸c quy ®Þnh trong ph¸p luËt cña c¸c n−íc rÊt kh¸c nhau vµ sù kh¸c nhau nµy chÝnh lµ nh÷ng c¶n trë tíi quyÒn tù do di chuyÓn vèn, tµi s¶n vµ lao ®éng trong c¸c quèc gia thµnh viªn. Theo ®Ò nghÞ cña V−¬ng quèc BØ, c¸c quèc gia thµnh viªn ®$ ®−îc triÖu tËp ®Ó 44 - T¹p chÝ luËt häc bµn b¹c. Hai néi dung c¬ b¶n ®−îc ®Ò cËp trong c¸c cuéc häp nµy lµ kh¶ n¨ng héi nhËp luËt vµ ph¹m vi cña viÖc héi nhËp trong c¸c n−íc thµnh viªn. C¸c n−íc cïng thÊy r»ng viÖc héi nhËp luËt nªn b¾t ®Çu tõ c¸c lÜnh vùc cã liªn quan tíi viÖc x©y dùng Khèi thÞ tr−êng chung ch©u ¢u, cô thÓ lµ: - LuËt ¸p dông ®èi víi quan hÖ vËt chÊt vµ phi vËt chÊt; - LuËt ¸p dông trong c¸c quan hÖ nghÜa vô ph¸t sinh tõ hîp ®ång; - LuËt ¸p dông ®èi víi h×nh thøc cña c¸c giao dÞch ph¸p lÝ; - Nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c nh− Renvoi I, Renvoi II... N¨m 1972, c¸c n−íc thèng nhÊt x©y dùng Dù th¶o C«ng −íc vÒ luËt ¸p dông cho quan hÖ nghÜa vô trong vµ ngoµi hîp ®ång còng nh− x¸c ®Þnh luËt ¸p dông cho c¸c giao dÞch ph¸p lÝ, gi¶i thÝch luËt vµ ®Ò ra c¸c nguyªn t¾c gi¶i quyÕt xung ®ét ph¸p luËt. Môc ®Ých cña c«ng −íc nµy lµ xãa bá nh÷ng bÊt cËp trong c¸c nguyªn t¾c vÒ gi¶i quyÕt xung ®ét ph¸p luËt, ®Æc biÖt trong c¸c quan hÖ vÒ hîp ®ång nh»m t¹o ra sù thèng nhÊt vÒ mÆt ph¸p lÝ gi÷a c¸c n−íc thµnh viªn. Tuy nhiªn, ®Õn n¨m 1975, c¸c n−íc * Gi¶ng viªn ph¸p luËt quèc tÕ Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi nghiªn cøu - trao ®æi ®Òu nhËn thÊy lµ ph¶i x©y dùng c«ng −íc vÒ quan hÖ nghÜa vô trong hîp ®ång tr−íc ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt ngay ®−îc nh÷ng bÊt cËp cßn ®ang tån t¹i vÒ vÊn ®Ò nµy. Quan hÖ nghÜa vô ph¸t sinh ngoµi hîp ®ång sÏ ®−îc xem xÐt sau. V× vËy, trong cuéc häp n¨m 1978, c¸c n−íc ®$ quyÕt ®Þnh thu hÑp ph¹m vi cña c«ng −íc lµ c«ng −íc chØ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ nghÜa vô ph¸t sinh tõ hîp ®ång. §Õn n¨m 1979, Dù th¶o C«ng −íc ®$ ®−îc tr×nh lªn ñy ban ch©u ¢u ®Ó xem xÐt vµ ®Ó c¸c n−íc thµnh viªn cña Khèi céng ®ång chung ch©u ¢u th¶o luËn, th«ng qua néi dung cña C«ng −íc. C¸c n−íc ®Çu tiªn tham gia kÝ kÕt C«ng −íc vµo ngµy 19/6/1980 lµ BØ, CHLB §øc, Ph¸p, Ireland, Luxambourg vµ Netherland. §an M¹ch kÝ vµo ngµy 10/3/1981 vµ Anh kÝ vµo ngµy 7/12/1982. C«ng −íc ®Ó ngá cho c¸c n−íc thµnh viªn tham gia kÝ kÕt tõ ngµy 19/6/1980. Tuy nhiªn ph¶i 11 n¨m sau C«ng −íc míi cã hiÖu lùc v× theo §iÒu 29 C«ng −íc th× "C«ng −íc sÏ cã hiÖu lùc vµo ngµy ®Çu tiªn cña th¸ng thø ba sau khi nhËn ®−îc th− phª chuÈn, chÊp thuËn hoÆc ®ång ý cña quèc gia thø b¶y". B¶y n−íc ®Çu tiªn phª chuÈn c«ng −íc lµ BØ, §an M¹ch, Ph¸p, §øc, ý, Luxambourg vµ Anh. Tíi th¸ng 12/1988 ®$ cã 12 n−íc thµnh viªn tham gia kÝ tiÕp hai nghÞ ®Þnh th− liªn quan tíi viÖc gi¶i thÝch C«ng −íc. Tuy nhiªn, do ch−a cã ®ñ 7 n−íc thµnh viªn phª chuÈn nªn hai nghÞ ®Þnh th− nµy ch−a cã hiÖu lùc. V× vËy, C«ng −íc Rome ®−îc ¸p dông mµ kh«ng cã hai nghÞ ®Þnh th− gi¶i thÝch c«ng −íc. 1.1. Ph¹m vi ¸p dông c«ng −íc C«ng −íc Rome n¨m 1980 chØ ¸p dông cho quan hÖ nghÜa vô ph¸t sinh tõ hîp ®ång vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan. Do vËy, C«ng −íc sÏ kh«ng ¸p dông cho c¸c quan hÖ liªn quan ®Õn quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. VÊn ®Ò nµy ®−îc ®iÒu chØnh bëi c«ng −íc quèc tÕ kh¸c. Tuy nhiªn, ngay trong c¸c quan hÖ nghÜa vô ph¸t sinh tõ hîp ®ång còng cã nh÷ng quan hÖ kh«ng thuéc ®èi t−îng ®iÒu chØnh cña C«ng −íc nh− n¨ng lùc ph¸p luËt vµ n¨ng lùc hµnh vi cña chñ thÓ; c¸c quan hÖ liªn quan tíi vÊn ®Ò thõa kÕ; quan hÖ gia ®×nh; c¸c tháa thuËn vÒ träng tµi, tßa ¸n; c¸c ho¹t ®éng cña ®¹i lÝ; c¸c vÊn ®Ò vÒ tè tông; hîp ®ång b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm... (§iÒu 1 C«ng −íc) §iÒu 17 C«ng −íc quy ®Þnh: "C«ng −íc sÏ ®−îc ¸p dông trong c¸c n−íc thµnh viªn ®èi víi c¸c hîp ®ång ®−îc x¸c lËp sau ngµy C«ng −íc cã hiÖu lùc ®èi víi quèc gia ®ã". Nh− vËy, C«ng −íc kh«ng ®−îc ¸p dông cho c¸c hîp ®ång ®−îc x¸c lËp tr−íc ®ã. VÒ hiÖu lùc cña C«ng −íc, §iÒu 27(1) quy ®Þnh: "C«ng −íc sÏ ®−îc ¸p dông trªn l;nh thæ cña c¸c n−íc lµ thµnh viªn cña c«ng −íc, bao gåm c¶ Greenland vµ toµn bé l;nh thæ cña Céng hßa Ph¸p". C¸c n−íc thµnh viªn cña C«ng −íc nµy bao gåm: ¸o, BØ, §an M¹ch, PhÇn Lan, Céng hßa Ph¸p, §øc, Hy L¹p, ý, T©y Ban Nha, Luxambourg, Netherland, B¾c Ireland, Bå §µo Nha, Thôy §iÓn vµ Anh. 1.2. Mèi quan hÖ gi÷a c«ng −íc víi luËt cña c¸c n−íc thµnh viªn vµ c¸c c«ng −íc kh¸c Víi sù ra ®êi cña C«ng −íc Rome, tÊt c¶ c¸c nguyªn t¾c gi¶i quyÕt xung ®ét ph¸p luËt liªn quan ®Õn quan hÖ nghÜa vô T¹p chÝ luËt häc - 45 nghiªn cøu - trao ®æi ph¸t sinh tõ hîp ®ång trong ph¸p luËt cña c¸c n−íc thµnh viªn sÏ chÊm døt hiÖu lùc. Sau khi C«ng −íc cã hiÖu lùc, c¸c quèc gia thµnh viªn cã thÓ ban hµnh nguyªn t¾c chän luËt cña m×nh phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña C«ng −íc, miÔn lµ c¸c nguyªn t¾c nµy chØ ¸p dông cho mét lo¹i quan hÖ hîp ®ång cô thÓ chø kh«ng ¸p dông cho c¸c quan hÖ hîp ®ång nãi chung. VÒ mèi quan hÖ gi÷a C«ng −íc Rome víi c¸c c«ng −íc kh¸c, §iÒu 29 C«ng −íc quy ®Þnh: "C«ng −íc nµy sÏ kh«ng ¶nh h−ëng tíi viÖc ¸p dông c¸c c«ng −íc quèc tÕ kh¸c mµ c¸c n−íc thµnh viªn ®ang hoÆc sÏ tham gia". §iÒu nµy cã nghÜa lµ c¸c c«ng −íc quèc tÕ kh¸c sÏ ®−îc ¸p dông nÕu cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c víi quy ®Þnh trong C«ng −íc Rome. C«ng −íc Rome còng gi÷ vai trß quan träng trong mèi quan hÖ víi LuËt cña Céng ®ång chung ch©u ¢u. §iÒu 20 C«ng −íc quy ®Þnh: "C«ng −íc nµy sÏ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ¸p dông c¸c ®iÒu kho¶n liªn quan tíi c¸c nguyªn t¾c chän luËt trong mèi quan hÖ nghÜa vô ph¸t sinh tõ hîp ®ång ¸p dông trong mét quan hÖ ph¸p lÝ cô thÓ, nh÷ng ®iÒu kho¶n mµ ®ang hoÆc sÏ ®−îc quy ®Þnh trong luËt cña c¸c tæ chøc cña céng ®ång ch©u ¢u hoÆc luËt cña c¸c quèc gia ®; ®−îc thèng nhÊt hãa trong qu¸ tr×nh chuyÓn hãa luËt cña c¸c tæ chøc ®ã". §iÒu nµy cã nghÜa lµ LuËt cña Céng ®ång chung ch©u ¢u sÏ ®−îc −u tiªn ¸p dông trong quan hÖ ph¸p lÝ cô thÓ ph¸t sinh. 46 - T¹p chÝ luËt häc 2. C¸c nguyªn t¾c x¸c ®Þnh luËt ¸p dông cho quan hÖ nghÜa vô ph¸t sinh tõ hîp ®ång Nguyªn t¾c c¬ b¶n ®−îc ®−a ra trong C«ng −íc ®−îc ¸p dông cho hai tr−êng hîp: Khi cã tháa thuËn chän luËt ¸p dông vµ khi kh«ng cã tháa thuËn chän luËt ¸p dông trong hîp ®ång cña c¸c bªn. 2.1. Khi cã tháa thuËn chän luËt ¸p dông trong hîp ®ång cña c¸c bªn §iÒu 3 C«ng −íc quy ®Þnh: "Hîp ®ång sÏ ®−îc ®iÒu chØnh bëi luËt do c¸c bªn lùa chän". Theo quy ®Þnh nµy, khi tham gia hîp ®ång, c¸c bªn hoµn to¸n cã quyÒn lùa chän hÖ thèng luËt thÝch hîp ¸p dông cho hîp ®ång cña m×nh. QuyÒn tù do cña c¸c bªn trong vÊn ®Ò lùa chän luËt ¸p dông xuÊt ph¸t tõ nguyªn t¾c c¬ b¶n lµ c¸c bªn ®−îc quyÒn tù do giao kÕt hîp ®ång. QuyÒn tù do giao kÕt hîp ®ång nµy bao gåm c¶ quyÒn tù do tháa thuËn chän luËt ¸p dông cho hîp ®ång. Nguyªn t¾c tù do chän luËt ¸p dông ®$ ®−îc ghi nhËn trong nhiÒu c«ng −íc quèc tÕ(1) vµ ®−îc coi nh− nguyªn t¾c chung ¸p dông trong quan hÖ hîp ®ång. Nguyªn t¾c nµy còng ®−îc ghi nhËn trong luËt cña nhiÒu n−íc, bao gåm luËt cña c¸c n−íc thµnh viªn vµ luËt cña c¸c n−íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña C«ng −íc. Sù lùa chän luËt nµy, theo kho¶n 1 §iÒu 3 C«ng −íc cã thÓ ®−îc ®−a vµo trong ®iÒu kho¶n vÒ luËt ¸p dông trong C«ng −íc song còng cã thÓ ®−îc c¸c bªn "tháa thuËn ngÇm" trong hîp ®ång cña m×nh. Tuy nhiªn, ®èi víi quyÒn tù do chän luËt ¸p dông trong hîp ®ång, cã tr−êng hîp luËt quèc gia l¹i cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. Ch¼ng h¹n, luËt quèc gia th−êng quy ®Þnh luËt do c¸c bªn lùa chän ¸p dông trong hîp ®ång ph¶i cã nghiªn cøu - trao ®æi mèi liªn hÖ nhÊt ®Þnh víi hîp ®ång hoÆc víi c¸c bªn tham gia kÝ kÕt hîp ®ång. Trong khi ®ã, C«ng −íc Rome kh«ng cã ®iÒu kho¶n nµo cã c¸c h¹n chÕ t−¬ng tù ®èi víi quyÒn tù do lùa chän luËt ¸p dông cña c¸c bªn. C¸c bªn tham gia hîp ®ång cã thÓ chän bÊt k× luËt nµo ¸p dông cho hîp ®ång cña m×nh, kÓ c¶ khi hÖ thèng luËt ®ã kh«ng cã mèi liªn hÖ nµo víi hîp ®ång do c¸c bªn kÝ kÕt hoÆc víi c¸c bªn chñ thÓ. Sù h¹n chÕ duy nhÊt mµ C«ng −íc ¸p dông ®èi víi quyÒn tù do cña c¸c bªn lµ khi gÆp "c¸c nguyªn t¾c ph¸p lÝ b¾t buéc" (mandatory rules) ®−îc ghi nhËn ë §iÒu 3(2) C«ng −íc. Tr−êng hîp trong hîp ®ång ®−îc c¸c bªn x¸c lËp mµ c¸c bªn kh«ng cã ®iÒu kho¶n nµo vÒ chän luËt ¸p dông th× tßa ¸n sÏ kh«ng ¸p dông ngay c¸c quy ®Þnh t¹i §iÒu 4 C«ng −íc mµ sÏ xem xÐt cã "tháa thuËn ngÇm" nµo gi÷a c¸c bªn vÒ vÊn ®Ò luËt ¸p dông trong hîp ®ång cña c¸c bªn hay kh«ng. C¬ së ®Ó tßa ¸n x¸c ®Þnh ®iÒu nµy lµ dùa vµo "ý ®Þnh" cña c¸c bªn. ý ®Þnh nµy cã thÓ ®−îc biÓu hiÖn kh¸c nhau tïy thuéc vµo tõng lo¹i hîp ®ång cô thÓ. §ã cã thÓ lµ tr−êng hîp mÆc dï c¸c bªn kh«ng cã ®iÒu kho¶n nµo vÒ luËt ¸p dông trong hîp ®ång nh−ng l¹i cã ®iÒu kho¶n quy ®Þnh r»ng nÕu cã tranh chÊp x¶y ra, c¸c bªn sÏ ®−a tranh chÊp cña m×nh ®Õn tßa ¸n hoÆc träng tµi cã thÈm quyÒn ®Ó gi¶i quyÕt. Nãi chung, khi ®−a c¸c tranh chÊp cña m×nh ra tr−íc tßa ¸n hoÆc träng tµi nµo ®ã, c¸c bªn th−êng mong muèn c¬ quan tßa ¸n hoÆc träng tµi ®ã khi ®$ biÕt râ vÒ luËt néi dung cña n−íc m×nh th× c¸c c¬ quan nµy kh«ng ph¶i t×m hiÓu néi dung cña luËt n−íc ngoµi khi ¸p dông. ChÝnh v× thÕ, c¸c bªn th−êng chän luËt cña n−íc cã tßa ¸n hoÆc träng tµi lµ luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ hîp ®ång cña hä. Tuy nhiªn, còng ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng kh«ng ph¶i trong mäi tr−êng hîp, tháa thuËn träng tµi hoÆc tßa ¸n còng lµ tháa thuËn chän luËt ¸p dông trong hîp ®ång cña c¸c bªn. Tháa thuËn nµy chØ lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó tßa ¸n xem xÐt cã "tháa thuËn chän luËt ngÇm" cña c¸c bªn hay kh«ng mµ th«i. C«ng −íc Rome n¨m 1980 còng trao cho c¸c bªn quyÒn tù do lùa chän luËt ¸p dông trªn nguyªn t¾c DepeÇage. Theo §iÒu 3 C«ng −íc "khi x¸c lËp hîp ®ång, c¸c bªn cã thÓ tháa thuËn chän luËt ¸p dông cho toµn bé hay mét phÇn cña hîp ®ång". ThuËt ng÷ DepeÇage ë ®©y mang néi dung rÊt réng "nã lµ nguyªn t¾c mµ theo ®ã, tßa ¸n trong mét quan hÖ ph¸p lÝ cô thÓ cã yÕu tè n−íc ngoµi, ph¶i x¸c ®Þnh hÖ thèng ph¸p luËt phï hîp nhÊt ®iÒu chØnh tõng vÊn ®Ò cô thÓ, khi ®ã, nhiÒu hÖ thèng ph¸p luËt kh¸c nhau cã thÓ ®−îc ¸p dông ®Ó ®iÒu chØnh nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nhau trong hîp ®ång ®ang cã tranh chÊp"(2). Theo §iÒu 3(1), nguyªn t¾c DepeÇage trë nªn rÊt quan träng v× nã cho phÐp c¸c bªn lùa chän luËt ¸p dông cho toµn bé hay mét phÇn cña hîp ®ång do c¸c bªn x¸c lËp. ¸p dông nguyªn t¾c nµy, C«ng −íc ®$ kh¼ng ®Þnh vµ n©ng cao h¬n n÷a quyÒn tù chñ cña c¸c bªn khi tham gia x¸c lËp hîp ®ång. TiÕp theo quy ®Þnh vÒ DepeÇage, §iÒu 3(1) cña c«ng −íc quy ®Þnh: "C¸c bªn cã thÓ vµo bÊt k× thêi ®iÓm nµo, tháa thuËn ®Ó hîp ®ång ®−îc ®iÒu chØnh bëi mét hÖ thèng ph¸p luËt kh¸c víi hÖ thèng ph¸p luËt ®; tõng ®iÒu chØnh nã theo sù lùa chän tr−íc ®ã cña c¸c bªn ®; ®−îc quy T¹p chÝ luËt häc - 47 nghiªn cøu - trao ®æi ®Þnh t¹i ®iÒu nµy hoÆc t¹i c¸c ®iÒu kho¶n kh¸c cña c«ng −íc. BÊt k× sù thay ®æi luËt ¸p dông nµo ®−îc c¸c bªn tháa thuËn sau khi ®; x¸c lËp hîp ®ång ®Òu ph¶i ®¶m b¶o kh«ng ¶nh h−ëng tíi quyÒn cña bªn thø ba". Quy ®Þnh nµy cho thÊy C«ng −íc ®$ trao cho c¸c bªn tham gia giao kÕt hîp ®ång quyÒn tù do chän luËt ¸p dông trong hîp ®ång ë møc ®é rÊt lín. QuyÒn tù do chän luËt ¸p dông trong hîp ®ång cña c¸c bªn kh«ng bÞ h¹n chÕ vµo thêi ®iÓm x¸c lËp hîp ®ång mµ sù tháa thuËn nµy cßn cã thÓ ®−îc chÊp nhËn ngµy c¶ sau khi hîp ®ång ®$ ®−îc x¸c lËp. ViÖc cho phÐp c¸c bªn ®−îc thay ®æi luËt ¸p dông trong hîp ®ång mµ c¸c bªn ®$ tháa thuËn tr−íc ®ã xuÊt ph¸t tõ quyÒn lîi cña c¸c bªn khi tham gia vµo c¸c quan hÖ th−¬ng m¹i. C¸c bªn sÏ x¸c ®Þnh vµ ®−a vµo hîp ®ång cña m×nh hÖ thèng ph¸p luËt nµo phï hîp vµ ®¶m b¶o cao nhÊt quyÒn lîi cña hä. ChÝnh v× thùc tÕ ®ã, quy ®Þnh vÒ sù thay ®æi luËt ¸p dông trong hîp ®ång ®$ ®−îc ®−a vµo C«ng −íc. Víi sù thay ®æi luËt ¸p dông nµy, hîp ®ång sÏ ®−îc ®iÒu chØnh bëi hÖ thèng ph¸p luËt míi ®−îc c¸c bªn lùa chän. Sù lùa chän luËt tr−íc ®ã sÏ kh«ng ®−îc xem xÐt n÷a. Theo quy ®Þnh nµy, c¬ quan tßa ¸n khi gi¶i quyÕt tranh chÊp chØ cÇn dùa vµo sù chän luËt mµ c¸c bªn tháa thuËn sau cïng ®Ó x¸c ®Þnh luËt ®iÒu chØnh trong hîp ®ång cña c¸c bªn. Theo §iÒu 3(2) C«ng −íc, luËt ®−îc c¸c bªn lùa chän sÏ ®−îc ¸p dông ®Ó xem xÐt tíi hiÖu lùc cña tháa thuËn chän luËt cña c¸c bªn. Tuy nhiªn, cã thÓ thÊy r»ng §iÒu 3(2) C«ng −íc cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng hîp ®ång v« hiÖu theo luËt ¸p dông cho hîp ®ång theo luËt mµ c¸c bªn lùa chän tr−íc ®ã nh−ng l¹i cã hiÖu lùc theo 48 - T¹p chÝ luËt häc luËt mµ c¸c bªn lùa chän sau nµy. Trong tr−êng hîp nµy, ®Ó xem xÐt hiÖu lùc cña hîp ®ång, cÇn ph¶i xem xÐt luËt ¸p dông cho hîp ®ång ®−îc c¸c bªn lùa chän sau khi hîp ®ång ®−îc x¸c lËp cã ¶nh h−ëng tíi hµnh vi cña c¸c bªn tr−íc khi söa ®æi luËt ¸p dông cho hîp ®ång hay kh«ng. NÕu viÖc thay ®æi luËt ¸p dông nµy nh»m môc ®Ých lÈn tr¸nh ph¸p luËt th× sù thay ®æi luËt ¸p dông ®ã sÏ kh«ng ®−îc chÊp nhËn do vËy, hîp ®ång ®ã vÉn bÞ coi lµ v« hiÖu. §iÒu 3(2) C«ng −íc còng quy ®Þnh sù thay ®æi luËt ¸p dông chØ ®−îc chÊp nhËn nÕu nã kh«ng ¶nh h−ëng tíi quyÒn lîi cña bªn thø ba cã liªn quan tíi hîp ®ång do c¸c bªn kÝ kÕt. Nh− vËy cã thÓ thÊy r»ng theo §iÒu 3 C«ng −íc, trong tr−êng hîp c¸c bªn ®$ tháa thuËn chän luËt ¸p dông trong hîp ®ång cña m×nh, tßa ¸n sÏ c¨n cø vµo tháa thuËn chän luËt ®ã ®Ó x¸c ®Þnh luËt ¸p dông cho quan hÖ nghÜa vô ph¸t sinh tõ hîp ®ång. 2.2. Khi kh«ng cã tháa thuËn chän luËt ¸p dông trong hîp ®ång Thùc tÕ cho thÊy r»ng cã nh÷ng tr−êng hîp do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, c¸c bªn ®$ kh«ng tháa thuËn chän luËt ¸p dông cho hîp ®ång cña m×nh. Trong tr−êng hîp ®ã, tßa ¸n ph¶i x¸c ®Þnh luËt cña n−íc nµo sÏ ®−îc ¸p dông ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ ph¸t sinh tõ hîp ®ång. §iÒu 4 C«ng −íc Rome ®$ ®−a ra c¸c nguyªn t¾c x¸c ®Þnh Lex contractus trong tr−êng hîp c¸c bªn kh«ng cã tháa thuËn chän luËt ¸p dông trong hîp ®ång. 2.2.1. Nguyªn t¾c mèi quan hÖ g¾n bã nhÊt nghiªn cøu - trao ®æi Kho¶n 1 §iÒu 4 C«ng −íc quy ®Þnh: "NÕu c¸c bªn trong hîp ®ång kh«ng tháa thuËn chän luËt ¸p dông cho hîp ®ång theo §iÒu 3, hîp ®ång sÏ do luËt cña n−íc mµ nã cã quan hÖ g¾n bã nhÊt ®iÒu chØnh". Cã thÓ thÊy r»ng C«ng −íc Rome kh«ng ph¶i lµ v¨n b¶n ph¸p luËt ®Çu tiªn ®−a ra nguyªn t¾c mèi quan hÖ g¾n bã nhÊt. Nguyªn t¾c nµy còng ®$ ®−îc ¸p dông ë hÇu hÕt c¸c n−íc thµnh viªn cña Liªn minh ch©u ¢u (EU) ®èi víi c¸c tr−êng hîp khi hîp ®ång ®−îc x¸c lËp, c¸c bªn kh«ng tháa thuËn chän luËt ¸p dông cho hîp ®ång(3). V× vËy, cã thÓ thÊy r»ng viÖc ®−a ra nguyªn t¾c nµy t¹i §iÒu 4 C«ng −íc lµ hoµn toµn phï hîp víi nguyªn t¾c chung ®Ó x¸c ®Þnh luËt ¸p dông cho hîp ®ång khi c¸c bªn kh«ng cã tháa thuËn nµo vÒ luËt ¸p dông cho hîp ®ång. Theo Giuliano - Lagarde "®Ó x¸c ®Þnh hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã nhÊt víi n−íc nµo, tÊt c¶ c¸c yÕu tè x¶y ra sau khi hîp ®ång ®; ®−îc kÝ kÕt ®Òu ph¶i ®−îc xem xÐt tíi". VÝ dô nh− c¸c bªn kÝ kÕt hîp ®ång cña m×nh ë Hµ Lan nh−ng toµn bé nghÜa vô giao hµng ®Òu ®−îc thùc hiÖn t¹i Thôy §iÓn th× khi ®ã hîp ®ång sÏ cã quan hÖ g¾n bã nhÊt víi Thôy §iÓn chø kh«ng ph¶i víi Hµ Lan. Còng ph¶i l−u ý r»ng ë ®©y xem xÐt hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã nhÊt víi n−íc nµo chø kh«ng xem xÐt hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã nhÊt víi hÖ thèng ph¸p luËt nµo. Quy ®Þnh tiÕp theo trong kho¶n 1 §iÒu 4 còng chÝnh lµ quy ®Þnh liªn quan tíi nguyªn t¾c DepeÇage. §iÒu 4 C«ng −íc quy ®Þnh: "Tuy nhiªn, nÕu mét phÇn cña hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã h¬n víi mét n−íc kh¸c th× cã thÓ coi ®ã lµ mét ngo¹i lÖ ®Ó phÇn ®ã chÞu sù ®iÒu chØnh cña luËt cña n−íc mµ phÇn ®ã cña hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã h¬n". Môc ®Ých cña viÖc ®−a ra nguyªn t¾c DepeÇage t¹i §iÒu 4 c«ng −íc nµy lµ ®Ó tr¸nh tr−êng hîp ®iÒu kho¶n nµo ®ã cña hîp ®ång cã thÓ bÞ coi lµ v« hiÖu theo luËt ¸p dông chung cho toµn bé hîp ®ång vµ ®Ó tr¸nh c¸c lç hæng cña hÖ thèng ph¸p luËt ®ã. Song, theo quan ®iÓm cña c¸c luËt gia, nªn h¹n chÕ ¸p dông quy ®Þnh nµy v× "kh«ng dÔ dµng g× ®Ó cho r»ng mét hîp ®ång cã thÓ chia thµnh c¸c vÊn ®Ò kh¸c nhau vµ mçi vÊn ®Ò nµy l¹i chÞu sù ®iÒu chØnh cña c¸c hÖ thèng ph¸p luËt kh¸c nhau". Cã thÓ thÊy §iÒu 3 vµ §iÒu 4 C«ng −íc ®Òu cã c¸c quy ®Þnh ¸p dông nguyªn t¾c DepeÇage. Tuy nhiªn, cÇn l−u ý r»ng nguyªn t¾c DepeÇage theo §iÒu 3 C«ng −íc chØ ®−îc ¸p dông khi c¸c bªn ®$ cã tháa thuËn chän luËt ¸p dông trong hîp ®ång. Cßn nguyªn t¾c vÒ DepeÇage theo §iÒu 4 C«ng −íc sÏ ®−îc ¸p dông khi c¸c bªn kh«ng cã tháa thuËn nµo vÒ luËt ¸p dông trong hîp ®ång. Nh− vËy, nguyªn t¾c bao trïm ®−îc ¸p dông ®Ó x¸c ®Þnh luËt ¸p dông trong hîp ®ång theo §iÒu 4 C«ng −íc khi c¸c bªn kh«ng cã tháa thuËn chän luËt ¸p dông lµ hîp ®ång sÏ chÞu sù ®iÒu chØnh bëi luËt cña n−íc mµ nã cã quan hÖ g¾n bã nhÊt. 2.2.2. Nguyªn t¾c "mèi quan hÖ g¾n bã nhÊt" trong mét vµi tr−êng hîp cô thÓ + Nguyªn t¾c "n¬i thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång" (characteristic performance) T¹p chÝ luËt häc - 49 nghiªn cøu - trao ®æi NÕu nh− kho¶n 1 §iÒu 4 C«ng −íc ®−a ra nguyªn t¾c chung ®Ó x¸c ®Þnh luËt ¸p dông trong hîp ®ång khi c¸c bªn kh«ng cã tháa thuËn chän luËt ¸p dông th× c¸c quy ®Þnh tiÕp theo cña ®iÒu nµy lµ sù cô thÓ hãa nguyªn t¾c "mèi quan hÖ g¾n bã nhÊt" ®−îc ®−a ra t¹i §iÒu 4(1) C«ng −íc. §iÒu 4(2) C«ng −íc ®−a ra nh÷ng gi¶ thiÕt (presumption) ®Ó x¸c ®Þnh hîp ®ång cã mèi quan hÖ g¾n bã nhÊt víi n−íc nµo. §iÒu 4 (2) C«ng −íc quy ®Þnh: "Trõ c¸c quy ®Þnh t¹i kho¶n 5 cña ®iÒu nµy, cã thÓ gi¶ thiÕt r»ng hîp ®ång cã mèi quan hÖ g¾n bã nhÊt víi n−íc n¬i mµ bªn ph¶i thùc hiÖn c¸c nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång vµo thêi ®iÓm x¸c lËp hîp ®ång cã n¬i th−êng tró hoÆc víi c«ng ti lµ n¬i mµ c«ng ti cã trung t©m qu¶n lÝ hµnh chÝnh. Tuy nhiªn, nÕu hîp ®ång ®−îc kÝ kÕt trong ph¹m vi kinh doanh hoÆc nghÒ nghiÖp cña bªn ®ã th× hîp ®ång sÏ cã quan hÖ g¾n bã nhÊt víi n−íc n¬i cã ho¹t ®éng kinh doanh chÝnh". Theo quy ®Þnh nµy th× n¬i "nghÜa vô chÝnh ph¶i thùc hiÖn trong hîp ®ång" ph¶i ®−îc coi lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh n−íc mµ hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã nhÊt. NghÜa vô chÝnh ph¶i thùc hiÖn trong hîp ®ång phô thuéc hoµn toµn vµo chøc n¨ng kinh tÕ - x$ héi cña hîp ®ång vµ mèi quan t©m chÝnh cña c¸c bªn khi x¸c lËp hîp ®ång. §Ó x¸c ®Þnh n¬i thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh nµy ph¶i xem xÐt kÜ n−íc mµ bªn cã ¶nh h−ëng tíi viÖc thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh cã n¬i c− tró, n¬i trung t©m qu¶n lÝ cña c«ng ti hoÆc n¬i cã ho¹t ®éng kinh doanh chÝnh. §iÒu nµy cho thÊy sù phong phó cña nguyªn t¾c "n¬i 50 - T¹p chÝ luËt häc thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång". + Ngo¹i lÖ cña nguyªn t¾c "n¬i thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång" Kho¶n 3 §iÒu 4 C«ng −íc quy ®Þnh: "Kh«ng tÝnh ®Õn c¸c quy ®Þnh t¹i kho¶n 2 cña ®iÒu nµy, trong tr−êng hîp ®èi t−îng cña hîp ®ång lµ c¸c quyÒn ®èi víi bÊt ®éng s¶n hoÆc quyÒn sö dông bÊt ®éng s¶n, hîp ®ång sÏ ®−îc coi lµ cã quan hÖ g¾n bã nhÊt víi n−íc n¬i cã bÊt ®éng s¶n ®ã". Côm tõ: "trong tr−êng hîp" ë ®©y ®−îc hiÓu lµ nguyªn t¾c nµy sÏ ®−îc ¸p dông ngay c¶ khi chØ mét phÇn nµo ®ã cña hîp ®ång cã ®èi t−îng lµ quyÒn ®èi víi bÊt ®éng s¶n hoÆc quyÒn sö dông ®èi víi bÊt ®éng s¶n ®ã mµ th«i. Quy ®Þnh nµy nh»m ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt trong toµn bé c¸c quy ®Þnh cña C«ng −íc, ®Æc biÖt lµ c¸c quy ®Þnh t¹i §iÒu 4(1) C«ng −íc. Ngo¹i lÖ thø hai cña nguyªn t¾c "n¬i thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång. ®−îc ¸p dông cho hîp ®ång vËn chuyÓn hµng hãa theo kho¶n 4 §iÒu 4: "Hîp ®ång chuyÓn chë hµng hãa sÏ kh«ng chÞu sù ®iÒu chØnh cña kho¶n 2 ®iÒu nµy. Trong c¸c hîp ®ång ®ã vµo thêi ®iÓm x¸c lËp hîp ®ång, nÕu n−íc mµ ng−êi chuyªn chë cã trô së kinh doanh chÝnh còng lµ n−íc n¬i tiÕn hµnh viÖc bèc hµng hoÆc dì hµng hoÆc n−íc mµ bªn ñy th¸c cã trô së kinh doanh chÝnh th× n−íc ®ã sÏ ®−îc coi lµ n−íc mµ hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã nhÊt". Kho¶n 5 §iÒu 4 C«ng −íc l¹i lµ ngo¹i lÖ tiÕp theo cña nguyªn t¾c "n¬i thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång". Theo kho¶n 5 §iÒu 4 C«ng −íc "kho¶n 2 sÏ nghiªn cøu - trao ®æi kh«ng ®−îc ¸p dông nÕu kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc n¬i thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång vµ nh÷ng gi¶ thiÕt t¹i kho¶n 2 vµ 3 sÏ kh«ng ®−îc ¸p dông nÕu tõ nh÷ng t×nh huèng trong hîp ®ång (xÐt vÒ mÆt tæng thÓ) cho thÊy hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã h¬n víi mét n−íc kh¸c". Cã thÓ thÊy r»ng kho¶n 5 §iÒu 4 C«ng −íc bao gåm hai ngo¹i lÖ kh¸c nhau cña nguyªn t¾c "n¬i thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång". Ngo¹i lÖ thø nhÊt lµ khi kh«ng x¸c ®Þnh ®−îc n¬i thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång. Ngo¹i lÖ thø hai lµ khi hîp ®ång (xÐt vÒ tæng thÓ) cã mèi quan hÖ g¾n bã h¬n víi n−íc kh¸c. Trong c¶ hai tr−êng hîp, kho¶n 2 §iÒu 4 C«ng −íc sÏ kh«ng ®−îc ¸p dông. Thay vµo ®ã, luËt cña n−íc mµ hîp ®ång cã mèi quan hÖ g¾n bã h¬n sÏ ®−îc ¸p dông. Tãm l¹i, trong tr−êng hîp c¸c bªn kh«ng cã tháa thuËn vÒ luËt ¸p dông trong hîp ®ång th× theo §iÒu 4 C«ng −íc, luËt cña n−íc mµ hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã nhÊt sÏ ®−îc ¸p dông. N−íc n¬i hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã nhÊt nµy cã thÓ ®−îc gi¶ thiÕt lµ n¬i thùc hiÖn c¸c nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i trong mäi tr−êng hîp, "n¬i thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång" ®Òu ®−îc ¸p dông nh− lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh n−íc n¬i hîp ®ång cã quan hÖ g¾n bã nhÊt. Kho¶n 3, 4, 5 cña §iÒu 4 C«ng −íc chÝnh lµ nh÷ng ngo¹i lÖ cña nguyªn t¾c "n¬i thùc hiÖn nghÜa vô chÝnh trong hîp ®ång" nµy. Cã thÓ nãi, C«ng −íc Rome n¨m 1980 cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi t− ph¸p quèc tÕ cña c¸c n−íc trong EU. Th«ng qua viÖc ®−a ra c¸c nguyªn t¾c chung ®Ó x¸c ®Þnh luËt ¸p dông trong hîp ®ång, C«ng −íc Rome n¨m 1980 gãp phÇn quan träng vµo qu¸ tr×nh thèng nhÊt hãa c¸c nguyªn t¾c gi¶i quyÕt xung ®ét luËt, cô thÓ lµ c¸c nguyªn t¾c ¸p dông trong c¸c quan hÖ nghÜa vô ph¸t sinh tõ hîp ®ång. MÆt kh¸c, C«ng −íc Rome n¨m 1980 lµ sù thÓ hiÖn râ nÐt qu¸ tr×nh héi nhËp ph¸p luËt cña c¸c n−íc thµnh viªn EU. Do vËy, C«ng −íc Rome n¨m 1980 ®−îc c¸c n−íc thµnh viªn EU ®¸nh gi¸ cao vµ nã cã ý nghÜa rÊt lín trong thùc tiÔn ph¸p lÝ cña c¸c n−íc thµnh viªn EU vµ c¸c n−íc trªn thÕ giíi./. (1).Xem: C«ng −íc ch©u ¢u vÒ träng tµi th−¬ng m¹i quèc tÕ, C«ng −íc vÒ gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn ®Çu t− gi÷a c¸c quèc gia vµ c«ng d©n cña quèc gia kh¸c, C«ng −íc Lahay liªn quan ®Õn luËt ¸p dông cho ®¹i lÝ... (2).Xem: R.Plender "C«ng −íc ch©u ¢u vÒ chän luËt cho hîp ®ång", tr.96 vµ "DepeÇage - mét hiÖn t−îng phæ biÕn khi chän luËt"; W.LM Reese 1973; tr.58. (3).Xem: Giuliano - Lagarde Report; tr.19. T¹p chÝ luËt häc - 51