Nội dung

tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 4a-2008 MéT Sè VÊN §Ò VÒ HIÖN TR¹NG CñA C¥ CÊU GIèNG Vµ C¥ CÊU §µN Bß ë NGHÖ AN NguyÔn Kim §−êng (a) Tãm t¾t. Bµi b¸o nh»m gãp phÇn ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng cña ch¨n nu«i bß ë NghÖ An. Chóng t«i ®· thu ®−îc c¸c kÕt qu¶: (i) Bß vµng lµ gièng bß ®−îc nu«i chñ lùc (67,97%), bß Laisind vµ c¸c gièng kh¸c cßn Ýt (32,03%). (ii) Bß vµng ë vïng nói cao lµ 97,73%; bß Laisind vïng ®ång b»ng lµ 55,61%; vïng nói bß vµng lµ 65,85% vµ bß Laisind lµ 34,15%). (iii) Tû lÖ bß c¸i trong ®µn cao: 85,48% ë bß vµng vµ 86,83% ë bß Laisind; tû lÖ bß ®ùc trong ®µn kh¸ cao:14,52% ë bß vµng vµ 13,17% ë bß Laisind. (iv) Bß ®−îc nu«i ®Ó cho sinh s¶n lµ chñ yÕu: 58,73% ë bß vµng vµ 57,03% ë bß Laisind. (v) Ho¹t ®éng sinh s¶n cña ®µn bß lµ b×nh th−êng. (vi) Khèi l−îng cña bß c¸i vµng h¬i cao h¬n so víi tr−íc ®©y (179,74 kg/con vµ 216,59 kg/con); khèi l−îng cña bß c¸i Laisind thÊp h¬n so víi tiÒm n¨ng −u thÕ lai cña con lai nµy: 243,40 kg/con ë nhãm <3 n¨m tuæi vµ 264,65 kg/con ë nhãm >3 n¨m tuæi. (vii) §iÒu kiÖn ch¨n nu«i ®¸p øng ®−îc nhu cÇu sinh tr−ëng, ph¸t triÓn cña bß vµng, ch−a thËt sù ®¸p øng víi bß Laisind. (viii) §iÒu kiÖn ch¨n nu«i vµ yÕu tè vïng sinh th¸i ¶nh h−ëng râ rÖt ®Õn ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß ë NghÖ An. I. §ÆT VÊN §Ò Trong c¸c vËt nu«i hiÖn ®ang ®−îc nu«i ë ViÖt Nam nãi chung vµ NghÖ An nãi riªng, con bß cã nhiÒu −u thÕ h¬n c¸c vËt nu«i kh¸c vµ v× vËy nã gi÷ mét vÞ trÝ quan träng næi bËt. HiÖn nay ë ViÖt Nam cã kho¶ng 6,5 triÖu con bß, trong ®ã ë NghÖ An lµ kho¶ng h¬n 454.900 con (chiÕm gÇn 1/12 ®µn bß ViÖt Nam). ë ViÖt Nam ®ang tån t¹i nhiÒu gièng bß: Vµng, Laisind, H’mong, u ®Çu r×u, Sind, Brahman, Holstein Friesian (lang tr¾ng ®en Hµ Lan-HF), Jersey, c¸c bß lai h−íng s÷a F1, F2, F3, Laisind vµ c¸c bß lai h−íng thÞt F1, F2, F3, . . .. Trong ®·, bß vµng chiÕm mét tû lÖ lín, tiÕp ®Õn lµ bß Laisind. ë NghÖ An ®· cã gièng néi lµ bß vµng kh¶ næi tiÕng, vµ mét tû lÖ bß lai kho¶ng 34-35% tæng ®µn (trong ®· chñ yÕu lµ bß Laisind). C¸c gièng bß néi cña ViÖt Nam cã −u thÕ vÒ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cao víi sù kh¾c nghiÖt cña thêi tiÕt khÝ hËu, kh«ng ®ßi hái dinh d−ìng vµ ch¨m sãc cao. Tuy nhiªn, chóng cã tÇm vãc nhá, kh¶ n¨ng cho s÷a rÊt thÊp, tû lÖ thÞt xÎ thÊp. Trong xu thÕ ph¸t triÓn n©ng cao sè l−îng vµ chÊt l−îng ®µn bß, nhiÒu nhãm bß lai ®· ®−îc t¹o ra. Chóng ®· gãp phÇn c¶i t¹o tÇm vãc cña ®µn bß, t¨ng tèc ®é sinh tr−ëng, t¨ng tû lÖ thÞt xÎ,... Tuy nhiªn, c¸c con lai ®ßi hái sè l−îng vµ chèt l−îng thøc ¨n cao h¬n vµ ch¨m s·c nu«i d−ìng, tæ chøc qu¶n lý tèt h¬n. §Ó gãp phÇn ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng cña ch¨n nu«i bß ë NghÖ An, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß bÒn v÷ng ë ®©y, chóng t«i ®· tiÒn hµnh ®iÒu tra toµn diÖn vÒ con bß vµ ch¨n nu«i bß ë NghÖ An. Trong bµi nµy chóng t«i ®−a ra mét sè kÕt qu¶ vÒ ch¨n nu«i 2 gièng bß chñ lùc ë NghÖ An lµ bß vµng vµ bß Laisind. II. VËT LIÖU, NéI DUNG Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 2.1. VËt liÖu §µn bß ®ang ®−îc nu«i trong c¸c hé ch¨n nu«i bß ë c¸c ®iÓm ®iÒu tra. NhËn bµi ngµy 19/5/2008. Söa ch÷a xong 25/11/2008. 35 NguyÔn Kim §−êng ...C¥ CÊU GIèNG Vµ C¥ CÊU §µN Bß ë NGHÖ AN, TR. 35-41 2.2. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu NghÖ An cã 17 huyÖn, 2 thÞ x· vµ thµnh phè Vinh, trong ®ã 5 huyÖn vïng nói cao, 5 huyÖn vïng nói, 7 huyÖn ®ång b»ng, 2 thÞ x· vµ 1 thµnh phè. Chóng t«i ®· chän 2 huyÖn ®ång b»ng, 2 huyÖn miÒn nói vµ 1 huyÖn vïng nói cao ®Ó ®iÒu tra. Mçi huyÖn chóng t«i chän 3 x· (1 x· ch¨n nu«i bß kh¸, 1 x· trung b×nh vµ 1 x· yÕu). Mçi x· chóng t«i chän ngÉu nhiªn 50 hé ®Ó thu thËp sè liÖu. 2.3. Néi dung ®iÒu tra C¸c néi dung ®iÒu tra theo phiÕu c©u hái ®· cã s½n, riªng khèi l−îng cña bß ®−îc tÝnh b»ng ph−¬ng ph¸p −íc l−îng theo c«ng thøc cña ViÖn Ch¨n nu«i (VCN 1980) trªn c¬ së c¸c sè ®o dµi th©n vµ vßng ngùc mµ chóng t«i ®o ®−îc trùc tiÕp trªn tõng con bß. 2.4. Xö lý sè liÖu C¸c sè liÖu thu ®−îc chóng t«i xö lý trªn phÇn mÒm Excel. III. KÕT QU¶ Vµ TH¶O LUËN Sau khi xö lý thèng kª c¸c sè liÖu ®iÒu tra thu ®−îc chóng t«i ®· tËp hîp c¸c kÕt qu¶ vµo mét sè néi dung ®Ó ®¸nh gi¸. C¸c néi dung vµ c¸c kÕt qu¶ ®ã nh− sau: 3.1. T×nh chung vÒ c¸c hé ch¨n nu«i bß ë bß nu«i t¹i NghÖ An Chóng t«i ®· tiÕn hµnh thu thËp sè liÖu víi tæng sè 1150 phiÕu ®iÒu tra, xö lý thèng kª c¸c sè liÖu thu thËp ®−îc chóng t«i cã c¸c kÕt qu¶ nh−: Sè n¨m kinh nghiÖm trong viÖc nu«i bß cña c¸c hé lµ 9,12 n¨m (l©u nhÊt lµ 40 n¨m vµ Ýt nhÊt lµ 1 n¨m). Trung b×nh mçi hé nu«i 3,86 con bß, trong ®ã sè hé nu«i >10 con lµ 5,30%, hé nu«i nhiÒu nhÊt lµ 65 con vµ hé nu«i Ýt nhÊt lµ 1 con. Nh÷ng hé cã nu«i bß vµng: trung b×nh nu«i 3,33 con/hé, hé nu«i nhiÒu nhÊt lµ 35 con vµ hé nu«i Ýt nhÊt lµ 1 con. Nh÷ng hé cã nu«i bß lai Laisind: trung b×nh 2,52 con/hé, trong ®ã sè hé nu«i >5 con lµ 5,45%, hé nu«i nhiÒu nhÊt lµ 22 con vµ hé nu«i Ýt nhÊt lµ 1 con. Nh− vËy râ rµng quy m« ch¨n nu«i bß trong c¸c hé lµ nhá. Ph©n tÝch c¬ cÊu gièng vµ c¬ cÊu ®µn bß chóng t«i cã c¸c kÕt qu¶ trªn b¶ng 1a. B¶ng 1a: C¬ cÊu vÒ c¸c gièng vµ c¬ cÊu ®µn bß ®ang nu«i ë NghÖ An Gièng bß Bß vµng Bß Laisind Bß gièng kh¸c* Tæng sè hé Tæng sè bß (con) Bª theo mÑ (%) Bß < 3 tuæi (%) Bß > 3 tuæi (%) 415 257 17 1600 754 24 22,00 23,50 - 30,09 28,48 - 47,91 48,02 - Ghi chó: * kh«ng kÓ bß s÷a, v× bß s÷a giµnh cho mét b¸o c¸o riªng. C¬ cÊu gièng cña ®µn bß chñ yÕu lµ 3 nhãm: Bß vµng (67,28%), bß Laisind (31,71%) vµ c¸c gièng kh¸c (1,01%). KÕt qu¶ nµy cho thÊy bß vµng vÉn lµ gièng bß ®−îc nu«i chñ lùc ë NghÖ An (67,28%), bß Laisind vµ c¸c gièng kh¸c chiÕm 32,72%®©y lµ tû lÖ h¬i thÊp h¬n c¸c con sè mµ sè liÖu thèng kª cña tØnh NghÖ An c«ng bè (3435%). §iÒu tÊt yÕu cã thÓ dù b¸o khi nh×n vµo c¬ cÊu gièng cña ®µn bß, ®ã lµ vÇn ®Ò n¨ng suÊt cña ®µn bß. Bß vµng vèn dÜ lµ gièng bß ®Þa ph−¬ng, nhá con, khèi l−îng thÊp vµ tû lÖ thÞt xÎ thÊp. Do vËy, mét khi gièng bß nµy chiÕm tíi h¬n 3/4 ®µn bß th× ¶nh cña nã ®Õn n¨ng suÊt vµ s¶n l−îng lµ tÊt yÕu vµ rÊt lín. 36 tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 4a-2008 C¬ cÊu ®µn bß ë hai gièng chÝnh gÇn gièng nhau: Bª theo mÑ ë bß vµng lµ 22% vµ bß Laisind lµ 23,50%; bß <3 n¨m tuæi lµ 30,09% ë bß vµng, 28,48% ë bß Laisind; bß >3 n¨m tuæi ë bß vµng lµ 47,91% vµ bß Laisind lµ 48,02%. Nh×n vµo c¬ cÊu ®µn bß nh− trªn chóng ta cã thÓ thÊy thªm mét sè vÊn ®Ò nh−: Tû lÖ bª theo mÑ ë c¶ 2 gièng trung b×nh lµ 22,50%, ®iÒu ®ã cã nghÜa r»ng tû lÖ ®Î cña bß c¸i trong ®é tuæi sinh s¶n hµng n¨m ch−a cao vµ mét vÊn ®Ò n÷a lµ n¹n “giÕt bª non ®Ó b¸n ®Æc s¶n bª thui” ®ang kh¸ ph¸t triÓn ë NghÖ An, do vËy sÏ lµm cho tèc ®é t¨ng ®µn cña ®µn bß chËm. §µn bß cã tû lÖ bß >3 n¨m tuæi cao (trung b×nh kho¶ng 48%), nh− vËy lµ ®µn bß cã ®é tuæi lín - h¬i giµ, cã nghÜa lµ ®µn bß chËm ®−îc thay thÕ. Khi xem xÐt c¬ cÊu gièng cña ®µn bß theo vïng ®Þa lý sinh th¸i (b¶ng 1b) chóng t«i nhËn thÊy, cã sù kh¸c nhau rÊt râ rÖt vÒ c¬ cÊu gièng cña ®µn bß gi÷a c¸c vïng. B¶ng 1b: C¬ cÊu c¸c gièng bß ph©n theo vïng ®Þa lý sinh th¸i cña NghÖ An Vïng ®¹i diÖn §ång b»ng (Quúnh L−u + H−ng Nguyªn) MiÒn nói (Thanh Ch−¬ng + NghÜa §µn) Nói cao (Quú Ch©u) Tæng Tæng (con) 757 1025 572 2354 Bß vµng n % 336 44,39 675 65,85 559 97,73 1600 67,97 Bß Laisind n % 421 55,61 450 34,15 13 2,27 754 32,03 Vïng ®ång b»ng bß Laisind chiÕm tíi 55,61% vµ bß vµng chØ chiÕm 44,39%; vïng nói bß Laisind chiÕm tíi 34,15% vµ bß vµng chiÕm 65,88%; vïng nói cao bß Laisind chØ chiÕm 2,27% vµ bß vµng chiÕm tíi 97,73%. Qua c¸c sè liÖu trªn chóng ta cã thÓ thÊy, vïng nói cao bß vµng gÇn nh− chiÕm −u thÕ tuyÖt ®èi, ®iÒu nµy cã thÓ do tr×nh ®é hiÓu biÕt khoa häc kü thuËt cña ng−êi ch¨n nu«i h¹n chÕ, kh¶ n¨ng ®Çu t− thÊp, ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh«ng thuËn lîi. Tuy nhiªn nh×n ë khÝa c¹nh sè l−îng th× ®µn bß ë vïng nói cao nhiÒu h¬n ë vïng ®åi nói vµ vïng ®åi nói l¹i nhiÒu h¬n vïng ®ång b»ng (572 con/3 x· ®iÒu tra ë Quú Ch©u so víi 512 con/3 x· ®iÒu tra ë NghÜa ®µn hoÆc Thanh Ch−¬ng so víi 378 con/3 x· ®iÒu tra ë Quúnh L−u hoÆc H−ng Nguyªn). Cã kÕt qu¶ nµy cã thÓ do diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lín ë vïng nói cao lín h¬n vïng ®åi nói vµ vïng ®èi nói l¹i lín h¬n vïng ®ång b»ng. H¬n thÕ n÷a, th¶m thùc vËt ë vïng nói cao phong phó vµ ®a d¹ng h¬n vïng ®åi nói vµ vïng ®èi nói l¹i phong phó vµ ®a d¹ng h¬n vïng ®ång. TÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn ®ã ®Én tíi nguån thøc ¨n tù nhiªn s½n cã ë vïng nói cao lín h¬n vïng ®åi nói vµ vïng ®èi nói l¹i lín h¬n vïng ®ång b»ng. Ng−îc l¹i, ë vïng ®ång b»ng bß Laisind chiÕm tíi gÇn 2/3 vµ bß vµng chØ chiÕm h¬n 1/3 mét Ýt vµ quy m« ®µn bß ë ®ång b»ng còng nhá h¬n vïng nói cao còng nh− vïng ®åi nói. Mçi hé ë ®ång b»ng chØ nu«i 1-2 con, kh«ng cã hé nµo nu«i >10 con. Cã hiÖn tr¹ng nµy lµ v× diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn ë vïng ®ång b»ng hÑp, mËt ®é d©n sè cao, do vËy nguån thøc ¨n tù nhiªn s½n cã h¹n chÕ, bß ®−îc nu«i nhèt ë nhµ lµ chÝnh, thøc ¨n cho chóng lµ cá trång, cá c¾t, tËn dông c¸c nguån phô phÕ phÈm n«ng c«ng nghiÖp. Song do tr×nh ®é hiÓu biÕt khoa häc cña ng−êi d©n kh¸ cao, kh¶ n¨ng ®Çu t− tèt h¬n vïng nói cao vµ vïng ®åi nói, ®iÒu kiÖn tù nhiÖn thuËn lîi h¬n, nªn vÒ sè l−îng ®µn bß th× h¹n chÕ, nh−ng chÊt l−îng ®µn bß cao h¬n h¼n vïng nói cao vµ vïng nói. 37 NguyÔn Kim §−êng ...C¥ CÊU GIèNG Vµ C¥ CÊU §µN Bß ë NGHÖ AN, TR. 35-41 3.2. T×nh h×nh sè l−îng ®µn bß cña bß nu«i t¹i NghÖ An §Ó ph©n tÝch ®µn bß chóng t«i nhËn thÊy cÇn ®i s©u vµo hai nhãm bß d−íi 3 vµ trªn 3 n¨m tuæi (b¶ng 2), qua ph©n tÝch chóng t«i thÊy: ë c¶ hai gièng, tû lÖ bß >3 n¨m tuæi ®Òu cao h¬n tû lÖ bß <3 n¨m tuæi kh¸ nhiÒu. Bß vµng bß >3 n¨m tuæi nhiÒu h¬n bß <3 n¨m tuæi tíi 22,86% vµ ë bß Laisind sù kh¸c biÖt nµy lªn tíi 44,12%. KÕt qu¶ nµy mét lÇn n÷a cho thÊy ®µn bß ®−îc sö dông trong thêi gian kh¸ dµi vµ chËm ®−îc thay thÕ nh− chóng ta ®· thÊy khi ph©n tÝch c¸c kÕt qu¶ trªn b¶ng 1b. B¶ng 2: T×nh h×nh cña ®µn bß ë NghÖ An theo ®é tuæi vµ giíi tÝnh Gièng bß Bß vµng Laisind Chung n (con) 562 216 778 Bß < 3 tuæi % §ùc (%) 38,57 41,64 27,94 30,56 35,53 39,34 C¸i (%) 58,36 69,44 60,66 n 895 357 1352 Bß > 3 tuæi % §ùc (%) 61,43 14,52 72,06 13,17 64,47 15,16 C¸i (%) 85,48 86,83 84,84 Tû lÖ ®ùc c¸i rÊt kh¸c nhau ë c¶ hai gièng vµ hai løa tuæi. Bß <3 n¨m tuæi ®ùc chiÕm 38,57% ë bß vµng vµ 27,94% ë bß Laisind; bß >3 n¨m tuæi ®ùc lµ 14,52% ë bß vµng vµ 13,17% ë bß Laisind. Cã kÕt qu¶ nµy lµ do bß Laisind cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh h¬n, ®¹t khèi l−îng giÕt thÞt ë tuæi trÎ h¬n nªn ®· ®−îc giÕt thÞt sím lµm gi¶m tû lÖ nhanh h¬n bß vµng, ng−îc l¹i bß vµng sinh tr−ëng chËm-khèi l−îng ®¹t thÊp, giÕt thÞt ë tuæi giµ h¬n nªn tû lÖ gi¶m chËm h¬n bß Laisind. Bß >3 n¨m tuæi, tû lÖ bß ®ùc t−¬ng ®−¬ng nhau: 14,52% ë bß vµng vµ 13,17% ë bß Laisind. Tû lÖ bß ®ùc trong ®µn bß nh− vËy lµ kh¸ cao, ®Æc biÖt lµ ë nhãm bß vµng. Tõ c¸c sè liÖu nµy chóng ta cã thÓ thÊy ®−îc r»ng, bß c¸i vÉn ®−îc phèi gièng chñ yÕu do nh¶y trùc tiÕp, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ viÖc thô tinh nh©n t¹o cho ®µn bß cßn h¹n chÕ. T×nh tr¹ng nµy dÉn tíi hai kÕt qu¶: Tû lÖ bß lai t¨ng chËm vµ ®µn bß cã thÓ bÞ ®ång huyÕt do bß ®ùc gièng ch¨n th¶ phèi gièng trùc tiÕp cho bÊt kú bß c¸i nµo khi chóng ®éng dôc do kh«ng qu¶n lý ®−îc c«ng t¸c phèi gièng. 3.3. T×nh h×nh sö dông cña bß nu«i t¹i NghÖ An Ph©n tÝch ®µn bß theo môc ®Ých sö dông (b¶ng 3) chóng t«i nhËn thÊy, ®µn bß chñ yÕu ®−îc dïng vµo môc ®Ých sinh s¶n vµ ®iÒu nµy lµ hoµn toµn phï hîp víi nh÷ng g× chóng ta thÊy trªn b¶ng 2, ®ã lµ tû lÖ bß c¸i cao ë c¶ hai løa tuæi (<3 n¨m tuæi lµ 58,36% ë bß vµng vµ 69,44% ë bß Laisind; >3 n¨m tuæi lµ 85,48% ë bß vµng vµ 86,83% ë bß Laisind). B¶ng 3: T×nh h×nh sö dông bß ë ®µn bß NghÖ An Gièng Bß vµng Bß Laisind Chung Tæng (con) 1457 573 2030 Sinh s¶n (%) 58,73 57,03 53,45 Nu«i lÊy thÞt (%) 26,65 22,02 23,07 Cµy kÐo (%) 14,62 20,95 23,48 Bß ®−îc sö dông vµo môc ®Ých lao t¸c (cµy, kÐo) kh«ng cßn nhiÒu, chØ lµ 14,62% ë bß vµng vµ 20,95% ë bß Laisind. Bß nu«i ®Ó lÊy thÞt còng kh«ng cã tû lÖ cao, chØ lµ 26,65% ë bß vµng vµ 22,02% ë bß Laisind. §iÒu nµy lµ kh«ng hîp lý, cã thÓ do sè liÖu chØ ph¶n ¶nh ®µn bß hiÖn ®ang nu«i, mµ phÇn lín bß ®· ®−îc b¸n ®Ó giÕt thÞt ë ®é tuæi nhá (bª thui) vµ ë løa tuæi lín h¬n th× ch−a cã sù vç bÐo. C¶ hai vÊn ®Ò nµy cña 38 T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 4a-2008 tr−êng §¹i häc Vinh viÖc “giÕt thÞt bß” ®Òu dÉn ®Õn mét kÕt qu¶ lµ n¨ng suÊt thÞt vµ s¶n l−îng thÞt th−¬ng phÈm cña ®µn bß bÞ h¹n chÕ. Tuy nhiªn nh×n tõ mét khÝa c¹nh kh¸c, ®ã lµ n¨ng lùc ch¨n nu«i nh− kh¶ n¨ng ®Çu t−, ®Æc biÖt lµ ®Çu t− vÒ thøc ¨n cho ®µn bß ë løa tuæi vµ khèi l−îng lín h¬n cßn h¹n chÕ nªn ph¶i kÕt thóc (giÕt thÞt) sím. 3.4. T×nh h×nh sinh s¶n cña bß nu«i t¹i NghÖ An Xem xÐt kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß ®ang ®−îc nu«i t¹i NghÖ An chóng t«i ®· thu ®−îc c¸c kÕt qu¶ trªn b¶ng 4. C¸c kÕt qu¶ thu ®−îc cho thÊy, ho¹t ®éng sinh s¶n cña ®µn bß lµ b×nh th−êng. Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu, tuæi ®Î lÇn ®Çu cña bß vµng sím h¬n bß Laisind (18,74 th¸ng so víi 20,35 th¸ng vµ 27,17 th¸ng so víi 30,05 th¸ng). Thêi gian cã chöa trë l¹i sau ®Î cña c¶ hai gièng ®Òu h¬i chËm so víi sinh lý sinh s¶n ë bß (sau khi sinh 30-60 ngµy th× bß cã thÓ cã chöa trë l¹i), bß vµng cã chöa trë l¹i sau ®Î ë thêi ®iÓm 69, 46 ngµy vµ 75,71 ngµy ë bß lai Laisind - nh×n chung lµ h¬i muén. B¶ng 4: Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß nu«i t¹i NghÖ An ChØ tiªu Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu (th¸ng) Tuæi ®Î lÇn ®Çu (th¸ng) TG cã chöa trë l¹i sau ®Î (ngµy) Kho¶ng c¸ch 2 løa ®Î (th¸ng) Bß vµng (n = 402) Cv% X±σ 18,74 ± 1,73 27,17 ± 2,29 69,46 ± 7,83 12,14 ± 0,78 9,23 8,43 11,27 6,43 Bß Laisind (n = 184) Cv% X±σ 20,35 ± 3,51 30,05 ± 3,18 75,71 ± 8,39 12,24 ± 1,11 17,25 10,58 11,82 9,07 Kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Î kh«ng ng¾n nh−ng còng kh«ng qu¸ dµi (370-375 ngµy), so víi c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c lµ kho¶ng 360-390 ngµy. Cã c¸c kÕt nh− vËy vÒ c¸c chØ tiªu sinh s¶n cña ®µn bß lµ do, ®©y lµ sè liÖu thu thËp trªn c¬ së ghi chÐp hoÆc trÝ nhí cña ng−êi ch¨n nu«i, ®µn bß chñ yÕu ®−îc nu«i theo lèi ch¨n th¶, phèi gièng tù do vµ trùc tiÕp kh«ng biÕt chÝnh x¸c thêi gian c¸c bß c¸i ®−îc bß ®ùc phèi gièng vµ cã chöa. C«ng t¸c qu¶n lý, ph¸t hiÖn bß ®éng dôc vµ phèi gièng (AI) cho ®µn bß cßn nhiÒu h¹n chÕ, thiÕu chÝnh x¸c. H¬n thÕ n÷a, ®©y lµ sè liÖu ®iÒu tra chø kh«ng ph¶i lµ mét nghiªn cøu theo dâi trùc tiÕp trªn mét ®µn bß cã sù qu¶n lý khoa häc, chÆt chÏ. 3.5. T×nh h×nh sinh tr−ëng cña bß nu«i t¹i NghÖ An §Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña ®µn bß chóng t«i dùa vµo khèi l−îng cña tõng c¸ thÓ trong hai løa tuæi (< 3 vµ > 3 n¨m tuæi) b»ng ph−¬ng ph¸p −íc tÝnh theo c¸c chiÒu ®o dµi th©n vµ vßng ngùc cña chóng. C¸c kÕt qu¶ thu ®−îc cã trªn b¶ng 5. B¶ng 5: Khèi l−îng cña bß c¸i vµng vµ c¸i Laisind ë NghÖ An Bß < 3 tuæi Gièng n Bß vµng (kg) Bß Laisind (kg) 47 47 X±σ 179, 74 ± 37,76 243,40 ± 44,28 Bß > 3 tuæi Cv% n 21,06 18,29 69 46 X±σ 216,59 ± 29,14 264,65 ± 51,86 Cv% 13,45 19,59 Víi môc tiªu ®¸nh gi¸ khèi l−îng ®Ó trªn c¬ së ®ã xem xÐt kh¶ n¨ng ghÐp ®«i giao phèi gi÷a bß vµng vµ bß Laisind víi c¸c gièng ngo¹i trong ch−¬ng tr×nh lai cÊp 39 NguyÔn Kim §−êng ...C¥ CÊU GIèNG Vµ C¥ CÊU §µN Bß ë NGHÖ AN, TR. 35-41 tiÕn t¹o gièng bß chuyªn dông ë ViÖt Nam, chóng t«i chØ −íc tÝnh khèi l−îng cña c¸c nhãm bß c¸i. Bß c¸i vµng <3 n¨m tuæi cã khèi l−îng 179,74 kg/con vµ >3 n¨m tuæi lµ 216,59 kg/con. Theo Lª ViÕt Ly vµ cs (1999) th× bß c¸i vµng < 3 n¨m tuæi cã khèi l−îng kho¶ng 168-181 kg (trung b×nh 175 kg) vµ > 3 n¨m tuæi cã khèi l−îng kho¶ng 181-196 kg (trung b×nh 188 kg). So s¸nh kÕt qu¶ thu ®−îc cña chóng t«i víi c«ng bè cña L.V. Ly th× khèi l−îng bß vµng hiÖn nay cã t¨ng lªn Ýt nhiÒu. §Æc biÖt lµ nhãm bß c¸i vµng >3 n¨m tuæi cã khèi l−îng cao h¬n trung b×nh kho¶ng 28 kg/con vµ víi khèi l−îng nh− vËy th× chóng hoµn toµn ®ñ tiªu chuÈn ®Ó ghÐp ®«i giao phèi víi bß Sind, Zebu... theo quy ®Þnh trong ch−¬ng tr×nh lai cÊp tiÕn t¹o gièng bß chuyªn dông ë ViÖt Nam. Bß c¸i Laisind <3 n¨m tuæi cã khèi l−îng 243,40 kg/con vµ >3 n¨m tuæi lµ 264,65 kg/con. Theo Vâ V¨n Sù vµ cs. (2004) th× bß c¸i Laisind <3 n¨m tuæi cã khèi l−îng kho¶ng 200-250 kg/con (trung b×nh 225 kg/con) vµ >3 n¨m tuæi lµ 275 kg. Nh− vËy, c¸c kÕt qu¶ thu ®−îc cña chóng t«i trªn bß c¸i Laisind <3 n¨m tuæi lµ phï hîp víi kÕt qu¶ cña V. V. Sù vµ cs., song bß c¸i Laisind >3 n¨m tuæi cã khèi l−îng thÊp h¬n so víi kÕt qu¶ cña V. V. Sù vµ cs.. C¸c kÕt qu¶ nµy cho thÊy, chÊt l−îng bß c¸i vµng ®· ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, song chÊt l−îng bß c¸i Laisind >3 n¨m tuæi cßn h¹n chÕ. Cã ®−îc kÕt qu¶ nµy cã thÓ do: C¸c bß c¸i vµng ®· cã ®−îc hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh cña c«ng t¸c chän läc bß c¸i nÒn trong c«ng t¸c Laisind hãa vµ Zebu hãa ®µn bß. MÆt kh¸c còng cã thÓ do ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i trong c¸c n«ng hé ë NghÖ An ®· cã nh÷ng c¶i thiÖn nhÊt ®Þnh, nã ®· ®¸p øng tèt cho bß vµng (bß néi)-nhu cÇu dinh d−ìng thøc ¨n thÊp vµ cã thÓ ®¸p øng ®−îc cho bß Laisind <3 n¨m tuæi-nhu cÇu dinh d−ìng thøc ¨n ch−a thËt cao, song ch−a ®¸p øng ®−îc cho bß Laisind trªn 3 n¨m tuæi-nhu cÇu dinh d−ìng thøc ¨n cao. VI. KÕT LUËN Qua c¸c kÕt qu¶ thu ®−îc ë trªn chóng t«i xin ®−a ra mét sè kÕt luËn nh− sau: - Bß vµng vÉn lµ gièng bß ®−îc nu«i chñ lùc (67,28%), bß Laisind vµ c¸c gièng kh¸c cßn Ýt (32,72%). §iÒu nµy cho thÊy ch¨n nu«i bß ë NghÖ An n¨ng suÊt cßn h¹n chÕ. - Bß vµng ë vïng nói lµ 96,70%; bß Laisind vïng ®ång b»ng lµ 56,61%; vïng nói bß vµng vÉn nhiÒu h¬n bß Laisind (65,85% so víi 34,15%). §iÒu nµy chøng tá tr×nh ®é ch¨n nu«i vµ vïng ®Þa lý sinh th¸i cã vai trß rÊt lín trong ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß ë NghÖ An. - Tû lÖ bß c¸i cao ë c¶ hai gièng (85,48% ë bß vµng vµ 86,83% ë bß Laisind). Tuy nhiªn, tû lÖ bß ®ùc trong ®µn vÉn cßn kh¸ cao (14,52% ë bß vµng vµ 13,17% ë bß Laisind). - §µn bß ®−îc nu«i víi môc ®Ých khai th¸c sinh s¶n lµ chñ yÕu (víi bß >3 n¨m tuæi: 58,73% ë bß vµng vµ 57,03% ë bß Laisind), bß ®−îc sö dông ®Ó cµy kÐo kh«ng cßn nhiÒu (14,62% ë bß vµng vµ 20,95% ë bß Laisind). - Ho¹t ®éng sinh s¶n cña ®µn bß lµ b×nh th−êng (tuæi phèi gièng lÇn ®Çu, tuæi ®Î lÇn ®Çu cña bß vµng sím h¬n bß Laisind), thêi gian cã chöa trë l¹i sau ®Î cña c¶ hai gièng ®Òu h¬i chËm, kho¶ng c¸ch gi÷a hai løa ®Ó kh«ng ng¾n nh−ng còng kh«ng qu¸ dµi. - Khèi l−îng cña bß c¸i vµng <3 n¨m tuæi vµ trªn 3 n¨m tuæi t−¬ng øng lµ 179,74 kg/con vµ 216,59 kg/con, h¬i cao h¬n so víi tr−íc ®©y. §iÒu nµy chøng tá ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i vµ chÊt l−îng con gièng bß vµng ®· ®−îc c¶i thiÖn. 40 tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVII, sè 4a-2008 - Khèi l−îng cña bß c¸i Laisind <3 n¨m tuæi vµ >3 n¨m tuæi t−¬ng øng 243,40 kg/con vµ 264,65 kg/con, thÊp h¬n so tiÒm n¨ng −u thÕ lai cña con lai. §iÒu kiÖn ch¨n nu«i ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña bß Laisind. TµI LIÖU THAM KH¶O [1] NguyÔn Kim §−êng, TrÇn §×nh Miªn, NguyÔn TiÕn V¨n, Chän gièng vµ nh©n gièng gia sóc, NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi, 1992. [2] NguyÔn Kim §−êng, Lª §×nh Phïng, Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña bß vµng vµ bß lai (vµng x Red Sindhi) nu«i t¹i 2 vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp kh¸c nhau cña tØnh Qu¶ng Ng·i, NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi, 2003. [3] NguyÔn Kim §−êng, Lª §×nh Phïng, Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña bß vµng vµ bß lai (vµng x Red Sindhi) nu«i t¹i 2 vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp kh¸c nhau cña tØnh Qu¶ng Ng·i. NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 2003. [4] NguyÔn Kim §−êng, Lª §×nh Phïng, YÕu tè gièng vµ vïng sinh th¸i trong ch¨n nu«i bß ë Qu¶ng Ng·i, Th«ng tin KH §¹i häc Vinh, sè 30. [5] Lª ViÕt Ly, Hoµng Kim Giao, Mai V¨n S¸nh, Vâ V¨n Sù, Lª Minh S¾t, B¶o tån nguån gen vËt nu«i ë ViÖt Nam, TËp I: PhÇn gia sóc, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 1999. [6] Vâ V¨n Sù, NguyÔn V¨n ThiÖn, §Æng TÊt NhiÔm, Lª ViÕt Ly, NguyÔn ViÕt H¶i, Hoµng V¨n TiÖu, ¸t l¸t c¸c gièng vËt nu«i ViÖt Nam, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 2004. SUMMARY Some problems about cattle breeding and cattle herd structure in cattle production in Nghe An The aim of our study is to evaluate the situation and capacity of cattle and cattle production in Nghe An. We he got results: (i) yellow cattle breed is the main breed raising (67,97%), Sind crossbred (32,03%). (ii) In high mountain yellow cattle is 97,73%; Sind crossbred in plain/lowland is 55,61%; in mountainous region-yellow cattle is 65,85% and Sind crossbred is 34,15%). (iii) High ratio of female in cattle herd: 85,48% in yellow cattle and 86,83% in Sind crossbred; ration of male in cattle herd rather high:14,52% in yellow cattle and 13,17% in Sind crossbred. (iv) Female raising mainly for reproduction: 58,73% in yellow cattle and 57,03% in Sind crossbred. (v) Reproduction of two breed are normally. (vi) Live wieght of cattle female is hgher than before (179,74 kg/head and 216,59 kg/head respective to <3 and >3 year old). Live weight of Sind crossbred lower than heterosis capacity of this hybrid: 243,40 kg/head in <3 and 264,65 kg/head in >3 year old group. (vii) The conditions of cattle raising is improveving, which satistify the demand of yellow cattle, still do not satistify for demand of Sind crossbred. (viii) The conditions for cattle raising and geographical-ecological effect clearly to cattle production in Nghe An. (a) Khoa N«ng L©m Ng−, Tr−êng §¹i häc Vinh. 41