Nội dung

N. K. §−êng ch¨n nu«i bß ë NghÖ an: HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, TR. 20-30 ch¨n nu«i bß ë NghÖ an: HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p NguyÔn Kim §−êng (a) Tãm t¾t. §µn bß ë NghÖ An hiÖn nay cã kho¶ng h¬n 445.304 con, trong ®ã bß vµng lµ gièng chÝnh (67,97%), bß lai Sind chØ chiÕm 32,03%. Bß ®ang ®−îc nu«i trong c¸c n«ng hé víi quy m« nhá. C¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau cã quy m« ®µn bß vµ c¬ cÊu gièng kh¸c nhau. §µn bß cã ho¹t ®éng sinh s¶n b×nh th−êng. Khèi l−îng cña bß vµng ®· cao h¬n tr−íc ®©y. Khèi l−îng cña bß lai Sind <3 n¨m tuæi kh¸ cao, song >3 n¨m tuæi cßn h¬i thÊp. Nguån thøc ¨n cung cÊp cho ®µn bß cßn thiÕu nghiªm träng. C«ng t¸c thó y–phßng trõ dÞch bÖnh cho ®µn bß cßn yÕu. §Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß ë NghÖ An cÇn ®Æc biÖt chó ý ph¸t triÓn cá trång vµ t¨ng c−êng c«ng t¸c lai t¹o ®Ó t¨ng tû lÖ bß lai lªn cao h¬n. I. §Æt vÊn ®Ò HiÖn nay ®µn bß cña NghÖ An cã kho¶ng h¬n 445.304 con (Côc thèng kª NghÖ An 8/2008) víi c¸c gièng bß nh−: bß vµng, lai Sind, H’mong, u ®Çu r×u, ... §Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß theo h−íng chuyªn dông, c¸c gièng bß ngo¹i nhËp, nhiÒu nhãm bß lai ®· ra ®êi. C¸c nghiªn cøu ®· cho thÊy, trong qu¸ tr×nh ch¨n nu«i, qu¶n lý, khai th¸c c¸c gièng bß ngo¹i, bß lai, ®Æc biÖt lµ bß s÷a, ng−êi ch¨n nu«i ®· gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Ngµy 08/5/2006 Th−êng vô TØnh ñy NghÖ An ®· ra nghÞ quyÕt sè 02-NQ/TU vÒ ph¸t triÓn ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm giai ®o¹n 2006-2015. NghÞ quyÕt x¸c ®Þnh r»ng trong nh÷ng n¨m tíi NghÖ An cÇn tËp trung ph¸t triÓn ch¨n nu«i tr©u bß. §Ó gãp phÇn ®−a chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, cÇn cã mét nghiªn cøu ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng vÒ hiÖn tr¹ng, tiÒm n¨ng cña con bß vµ ch¨n nu«i bß hiÖn nay, trªn c¬ së ®ã ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p cho viÖc ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß hµng hãa bÒn v÷ng ë NghÖ An. §ã lµ môc tiªu cña ®Ò tµi khoa häc c«ng nghÖ cÊp TØnh 2007-2009 mµ chóng t«i ®· vµ ®ang thùc hiÖn. II. §èi t−îng, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1. §èi t−îng nghiªn cøu Con bß ®ang ®−îc nu«i trong c¸c n«ng hé ë NghÖ An. 2.2. Néi dung nghiªn cøu - §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng vµ tiÒm n¨ng gièng bß, hiÖn tr¹ng vµ tiÒm n¨ng thøc ¨n, hiÖn tr¹ng vÒ dÞch bÖnh vµ c«ng t¸c thó y. - §¸nh gi¸ vÒ t×nh h×nh ch¨n nu«i bß vµ hÖ thèng ch¨n nu«i bß. - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß hµng hãa bÒn v÷ng ë NghÖ An. 2.3. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - Thu thËp th«ng tin vµ sè liÖu thø cÊp: Trªn c¸c tµi liÖu ®· xuÊt b¶n, trªn c¸c t¹p chÝ chuyªn ngµnh, b¸o chÝ, niªn gi¸m thèng kª, c¸c c¸n bé chuyªn m«n, c¸c c¸n bé qu¶n lý cña c¸c ban ngµnh, së, . NhËn bµi ngµy 27/10/2008. Söa ch÷a xong 26/03/2009. 20 tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 1A-2009 trung t©m cña TØnh, c¸c huyÖn vµ c¸c x· vïng ®iÒu tra; c¸c sè liÖu 3 n¨m gÇn ®©y (2004-2007) cña tÊt c¶ 19 huyÖn, thÞ, thµnh phè trong tØnh vµ cña 15 x· trùc tiÕp ®iÒu tra ë 5 huyÖn. - Thu thËp th«ng tin, sè liÖu s¬ cÊp: sö dông ph−¬ng ph¸p PRA víi c¸c b¶n c©u hái më ®Ó pháng vÊn c¸c hé ch¨n nu«i bß ë 15 x· cña 5 huyÖn ®iÒu tra. - Chän mÉu nghiªn cøu: + 5 huyÖn (2 huyÖn ®ång b»ng: H−ng Nguyªn vµ Quúnh L−u, 2 huyÖn miÒn nói: Thanh Ch−¬ng vµ NghÜa §µn, 1 huyÖn miÒn nói cao: Quú Ch©u). + Mçi huyÖn chän 3 x· (1 x· kh¸, 1 x· trung b×nh vµ 1 x· yÕu vÒ ch¨n nu«i bß). + Mçi x· chän 50 hé gåm 3 nhãm hé: quy m« <4 con (20 hé), 4-20 con (20 hé) vµ >20 con (10 hé). - Pháng vÊn c¸c c¸n bé chñ chèt c¸c cÊp x·, huyÖn vµ mét sè ban ngµnh cÊp TØnh. - Ph©n tÝch sè liÖu: Xö lý sè liÖu b»ng thèng kª ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng theo c¸c phÇn mÒm chuyªn dông trªn m¸y tÝnh. Khèi l−îng cña bß ®−îc tÝnh theo c«ng thøc cña ViÖn Ch¨n nu«i (VCN 1980) trªn c¬ së c¸c sè ®o dµi th©n vµ vßng ngùc ®o ®−îc trªn tõng con bß. - Trªn c¬ së c¸c th«ng tin, sè liÖu ®−îc xö lý, ph©n tÝch ®Ó ®−a ra c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß hµng hãa bÒn v÷ng ë NghÖ An. 2.4. §Þa ®iÓm nghiªn cøu. Chñ yÕu lµ t¹i 15 x· thuéc 5 huyÖn nh− trªn vµ trªn ®Þa bµn toµn tØnh ë mét sè vÊn ®Ò. 2.5. Thêi gian nghiªn cøu. 24 th¸ng, tõ 7/2007 ®Õn 7/2009. III. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn Sau khi xö lý thèng kª c¸c sè liÖu ®iÒu tra thu ®−îc chóng t«i ®· tËp hîp c¸c kÕt qu¶ vµo mét sè néi dung ®Ó ®¸nh gi¸. C¸c néi dung vµ c¸c kÕt qu¶ ®ã nh− sau: 3.1. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß ë tØnh NghÖ An 3.1.1. DiÔn biÕn vÒ sè l−îng cña ®µn bß ë NghÖ An Sè l−îng vµ tèc ®é t¨ng ®µn cña ®µn bß NghÖ An trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®−îc tr×nh bµy qua b¶ng 3.1. B¶ng 3.1: DiÔn biÕn cña ®µn bß trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y Thêi ®iÓm 2001 2002 2005 2006 2007 4/2008 C¶ n−íc NghÖ An n (con) % t¨ng ®µn n (con) % t¨ng ®µn 283.050 4.062.966 4,37 294.688 2,71 5.540.700 12,83 387.731 10,71 6.510.000 17,51 426.252 10,19 445.304 4,30 436.731 -1,90 (Nguån: Côc thèng kª NghÖ An vµ Bé NN & PTNT, 2008) So víi c¶ n−íc (%) 7,26 6,99 6,93 - 21 N. K. §−êng ch¨n nu«i bß ë NghÖ an: HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, TR. 20-30 - Trong giai ®o¹n 2001-2005 ®µn bß t¨ng 104.681 con, b×nh qu©n t¨ng 6,45%/n¨m. - Trong giai ®o¹n 2005-2007 ®µn bß t¨ng 57.573 con, b×nh qu©n t¨ng 7,15%/n¨m. - Trong giai ®o¹n 2001-2007 ®µn bß t¨ng 162.254 con, b×nh qu©n t¨ng 6,60%/n¨m. Trong giai ®o¹n nµy tèc ®é t¨ng cña ®µn bß t¨ng dÇn tõ 2001 ®Õn 2005 (2,71% lªn 10,71%/ n¨m), ®Õn 2006 tèc ®é t¨ng cña ®µn bß ®· b¾t ®Çu gi¶m (10,71% xuèng cßn 10,19%), n¨m 2007 so víi n¨m 2006 gi¶m râ rÖt (tõ 10,19% xuèng cßn 4,30%), gi¶m 5,89%. §Æc biÖt 4 th¸ng ®Çu n¨m 2008 tèc ®é t¨ng ®µn bß ë møc ©m (1,90%), gi¶m 5,90% so víi cuèi n¨m 2007. 3.1.2. Quy m« ch¨n nu«i bß cña c¸c hé t¹i 3 vïng ®iÒu tra ë NghÖ An Chóng t«i ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra vÒ quy m« ch¨n nu«i bß ë c¸c hé t¹i c¸c vïng sinh th¸i ®· chän, kÕt qua thu ®−îc cã trong b¶ng 3.2. Qua c¸c sè liÖu trong b¶ng 3.2 chóng ta cã thÓ thÊy, cã sù kh¸c nhau vÒ quy m« ®µn bß/hé ë ba vïng sinh th¸i kh¸c nhau, trong ®ã cao nhÊt lµ ë vïng nói cao, sau ®ã ®Õn vïng nói vµ thÊp nhÊt lµ ë vïng ®ång b»ng. B¶ng 3.2: Quy m« ®µn bß trong c¸c n«ng hé t¹i 3 vïng sinh th¸i ë NghÖ An Quy m« n §ång b»ng (con) (sè hé) n % 1-3 115 60 100 4-6 37 0 0 7-9 14 0 0 >10 14 0 0 Tæng 180 60 100 T. b×nh (sè bß/hé) 1,7 Vïng nói n % 38 63.33 19 31,67 1 1,67 2 3,33 60 100 3,6 Vïng nói cao n % 17 28,33 18 30,00 13 21,67 12 20,00 60 100 6,5 Chung (%) 63,89 20,56 7,78 7,78 100 3,9 3.1.3. T×nh h×nh chung vÒ gièng vµ c¬ cÊu ®µn bß ®ang nu«i ë NghÖ An Khi xem xÐt c¬ cÊu gièng cña ®µn bß theo vïng ®Þa lý sinh th¸i (b¶ng 3.3) chóng t«i nhËn thÊy cã sù kh¸c nhau râ rÖt vÒ c¬ cÊu gièng cña ®µn bß gi÷a c¸c vïng. B¶ng 3.3: C¬ cÊu c¸c gièng bß ph©n theo vïng sinh th¸i ®Þa lý cña NghÖ An Vïng ®¹i diÖn Tæng Bß vµng Bß lai Sind (con) n % n % §ång b»ng (Q. L−u + H. Nguyªn 757 336 44,39 421 55,61 Vïng nói (T.Ch−¬ng + Ngh. §µn) 1027 675 56,09 450 43,91 Vïng nói cao (Quú Ch©u) 572 559 97,73 13 2,27 Tæng 2354 1600 67,97 754 32,03 Vïng ®ång b»ng bß lai Sind chiÕm tû lÖ cao h¬n bß vµng, bß vµng chiÕm tû lÖ cao h¬n bß lai Sind ë miÒn nói, vïng nói cao bß vµng chiÕm tû lÖ tuyÖt ®èi (97,73%). XÐt c¬ cÊu ®µn bß chóng t«i thÊy, bß >3 n¨m tuæi bß c¸i trong ®µn bß chiÕm tíi 48%, bß <3 n¨m tuæi chiÕm 30% vµ bª theo mÑ chiÕm 22%. C¸c sè liÖu nµy cho thÊy, 22 tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 1A-2009 tû lÖ ®Ó cña ®µn bß c¸i trong ®é tuæi sinh s¶n ch−a cao vµ ®µn bß cã tuæi lín-h¬i giµ, nãi c¸ch kh¸c lµ ®µn bß chËm ®−îc thay thÕ. 3.1.4. T×nh h×nh sinh s¶n cña ®µn bß Xem xÐt kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß ®ang ®−îc nu«i ë NghÖ An chóng t«i ®· thu ®−îc c¸c kÕt qu¶ trong b¶ng 3.4. B¶ng 3.4: Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß nu«i ë NghÖ An ChØ tiªu Bß vµng _ Bß lai Sind Cv% X ±σ _ X±σ Cv% Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu 18,74 ± 1,73 9,23 20,35 ± 3,51 17,25 (th¸ng) Tuæi ®Î lÇn ®Çu (th¸ng) 27,17 ± 2,29 8,43 30,05 ± 3,18 10,58 TG cã chöa trë l¹i sau ®Î 11,27 75,71 ± 8,39 11,82 69,46 ± 7,83 (ngµy) Kho¶ng c¸ch 2 løa ®Î 12,14 ± 0,78 6,43 12,24 ± 1,11 9,07 (th¸ng) C¸c kÕt qu¶ thu ®−îc cho thÊy, ho¹t ®éng sinh s¶n cña ®µn bß lµ b×nh th−êng vµ trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt th× cã thÓ nãi kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn bß lµ tèt. 3.1.5 T×nh h×nh sinh tr−ëng cña bß nu«i t¹i NghÖ An Chóng t«i ®· thu ®−îc kÕt qu¶ vÒ sinh tr−ëng cña ®µn bß c¸i nh− trong b¶ng 3.5. B¶ng 3.5: Khèi l−îng cña bß c¸i vµng vµ c¸i lai Sind ë NghÖ An Gièng Bß <3 n¨m tuæi n _ X ±σ Bß >3 n¨m tuæi Cv% n _ X ±σ Cv% Bß vµng (kg) 47 179,74 ± 37,76 21,06 69 216,59 ± 29,14 13,45 Bß lai Sind (kg) 47 243,40 ± 44,28 18,29 46 264,65 ± 51,86 19,59 Bß c¸i vµng <3 n¨m tuæi cã khèi l−îng 179,74 kg/con vµ >3 n¨m tuæi cã khèi l−îng 216,59 kg/con. So s¸nh víi kÕt qu¶ c«ng bè cña L. V. Ly vµ cs. (1999) th× khèi l−îng cña bß vµng ë NghÖ An hiÖn nay ®· t¨ng Ýt nhiÒu. §Æc biÖt lµ nhãm bß c¸i vµng >3 n¨m tuæi cã khèi l−îng cao h¬n trung b×nh kho¶ng 28 kg/con. Bß c¸i lai Sind <3 n¨m tuæi cã khèi l−îng 243,40 kg/con vµ >3 n¨m tuæi lµ 264,65 kg/con. Nh− vËy, c¸c kÕt qu¶ thu ®−îc cña chóng t«i trªn bß c¸i lai Sind <3 n¨m tuæi lµ phï hîp c«ng bè cña V. V. Sù vµ cs. (2004), song bß c¸i lai Sind >3 n¨m tuæi cã khèi l−îng thÊp h¬n so víi c«ng bè cña V. V. Sù vµ cs. (2004) mét Ýt. 3.2. C¸c nguån thøc ¨n phôc vô ch¨n nu«i bß Trªn c¬ së c¸c nguån thøc ¨n (chñng lo¹i vµ sè l−îng) sö dông ®Ó ch¨n nu«i bß hiÖn cã ë NghÖ An vµ nhu cÇu thøc ¨n cña ®µn bß hiÖn cã, ®µn bß n¨m 2010 vµ 2015, chóng t«i ®· dù b¸o vÒ nguån thøc ¨n cÇn cã ®Ó phôc vô ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß nh− trong b¶ng 3.6. C¸c con sè trong b¶ng 3.6 cã thÓ cho chóng ta thÊy sù thiÕu hôt thøc ¨n trong viÖc phôc vô cho quy ho¹ch ph¸t triÓn ®µn tr©u bß ë NghÖ An lµ rÊt lín. 23 N. K. §−êng ch¨n nu«i bß ë NghÖ an: HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, TR. 20-30 V× vËy, h¬n bao giê hÕt lµ ®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i tr©u bß th× ph¶i tËn dông triÖt ®Ó mäi nguån thøc ¨n s½n cã t¹i c¸c ®Þa ph−¬ng, chÕ biÕn ®Ó c¶i thiÖn chÊt l−îng, dù tr÷ ®Ó dïng vµo mïa thiÕu thøc ¨n xanh. Cã quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch sö dông ®Êt hîp lý ®Ó giµnh diÖn tÝch ®Êt thÝch hîp cho viÖc trång cá cung cÊp thøc ¨n (T¡) th« xanh cho tr©u bß. B¶ng 3.6: C¸c nguån vµ nhu cÇu thøc ¨n cho bß ë NghÖ An n¨m 2008, 2010 vµ 2015 TT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 Lo¹i thøc ¨n HiÖn cã (tÊn/n¨m) Cá tù nhiªn 4.000.000 Cá trång (4.000 ha) 400.000 R¬m r¹ 80.000 D©y lang, d©y l¹c, l¸ c©y, ... 80.000 Thøc ¨n tinh c¸c hé mua 30.000 Tæng nguån tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2007 Nhu cÇu T¡ th« xanh cho 750.000 con tr©u bß L−îng thiÕu hôt ë thêi ®iÓm cuèi 2007 Quy ®æi ra thøc ¨n tinh Quy ®æi ra diÖn tÝch cá cÇn trång thªm (ha) Nhu cÇu thøc ¨n th« xanh cho 1 triÖu con tr©u bß ë 2010 L−îng thiÕu hôt so víi cuèi n¨m 2007 Quy ®æi ra thøc ¨n tinh Quy ®æi ra diÖn tÝch cá cÇn trång thªm (ha) Nhu cÇu T¡ th« xanh cho 1,4 triÖu con tr©u bß ë 2015 L−îng thiÕu hôt so víi cuèi n¨m 2007 Quy ®æi ra thøc ¨n tinh Quy ®æi ra diÖn tÝch cá cÇn trång thªm (ha) So víi 2010 cÇn trång thªm (ha) Quy ®æi ra T¡ th« xanh (tÊn/n¨m) 4.000.000 400.000 400.000 400.000 180.000 5.380.000 6.720.000 1.340.000 223.000 13.400 9.125.000 3.745.000 60.750 37.450 12.775.000 6.395.000 1.065.834 63.395 25.945 3.3. T×nh h×nh bÖnh dÞch trªn ®µn bß vµ c«ng t¸c thó y 3.3.1. T×nh h×nh bÖnh dÞch vµ lo¹i th¶i cña ®µn bß Qua ®iÒu tra chóng t«i ®· thu ®−îc mét sè kÕt qu¶ vÒ t×nh h×nh bß chÕt vµ bß bÞ lo¹i th¶i ë c¸c hé nu«i bß nh− trong b¶ng 3.7. B¶ng 3.7: KÕt qu¶ ®iÒu tra vÒ t×nh h×nh bß chÕt vµ lo¹i th¶i Tiªu chÝ Bß vµng Bß lai Sind S. hé cã/S. hé Sè bß/S. bß §T S. hé cã/ Sè bß/S. bß §T §T S. hé §T Bß chÕt 34/416 52/1652 (3,15%) 10/257 11/765 (1,44%) Bß lo¹i th¶i 164/346 668/2268 (29,45%) 106/257 390/1144 (34,09%) Qua c¸c sè liÖu trong b¶ng 3.7 chóng ta thÓ thÊy: - Tû lÖ hé nu«i bß cã bß bÞ chÕt vµ tû lÖ bß bÞ chÕt chØ ë møc thÊp. 24 tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 1A-2009 - 2006-2007 chØ cã 34/416 hé nu«i bß vµng cã bß bÞ chÕt (8,20%) vµ 10/257 hé nu«i bß lai Sind cã bß chÕt (3,89%). ë c¸c hé nu«i bß vµng cã 164/416 hé cã bß bÞ lo¹i th¶i (39,42%) vµ ë c¸c hé nu«i bß lai Sind cã 106/416 hé cã bß bÞ lo¹i th¶i (41,25%). Nh− vËy tû lÖ hé nu«i bß cã bß bÞ lo¹i th¶i vµ tû lÖ bß bÞ lo¹i th¶i lµ kh¸ cao. C¸c hé ch¨n nu«i bß cho biÕt, c¸c nguyªn nh©n bß bÞ lo¹i th¶i trong qu¸ tr×nh nu«i lµ: - Bß bÞ lo¹i th¶i do c¸c nguyªn nh©n kh¸c chiÕm tû lÖ rÊt cao (43,29% ë bß vµng vµ 42,74% ë bß lai Sind). Víi sè liÖu nµy cho thÊy râ rµng ng−êi ch¨n nu«i ch−a kiÓm so¸t ®−îc c¸c nguyªn nh©n bß bÞ lo¹i th¶i. - Bß bÞ lo¹i th¶i do kÐm chÊt l−îng ë bß lai Sind (34,09%) cao h¬n bß vµng (29,45%) lµ phï hîp, v× bß lai Sind ®ßi hái chÕ ®é ch¨m sãc nu«i d−ìng cao h¬n nhiÒu so víi bß vµng, trong khi ®ã kh¶ n¨ng ®Çu t− thøc ¨n, ch¨m sãc nu«i d−ìng cña c¸c hé ch¨n nu«i cßn nhiÒu h¹n chÕ. - Tû lÖ bß bÞ lo¹i th¶i do giµ ë bß vµng (30,49%) cao h¬n h¼n bß lai Sind (20,11%). Nh−ng tû lÖ bß lai Sind bÞ lo¹i th¶i do giµ lªn tíi 20,11% l¹i lµ ch−a hîp lý, v× hiÖn nay bß lai Sind ch−a nhiÒu vµ bß c¸i lai Sind ®−îc sö dông lµm c¸i sinh s¶n còng ch−a ë tuæi “giµ”. Qua ®iÒu tra chóng t«i còng thÊy c¸c nguyªn nh©n bÖnh dÞch g©y nªn chÕt bß ë c¸c hé ch¨n nu«i chñ yÕu lµ: bÖnh tô huyÕt trïng (26,56% ë bß vµng, 24,69% ë lai Sind), lë måm long mãng (11,50% ë bß vµng, 6,17% ë lai Sind), s¸n l¸ gan (9,73% ë bß vµng, 16,05% ë lai Sind), c¶m m¹o (10,63% ë bß vµng, 11,11% ë lai Sind) vµ c¸c bÖnh kh¸c nh−: ngé ®éc thøc ¨n, ký sinh trïng ®−êng m¸u, ch−íng h¬i d¹ cá,... víi tû lÖ thÊp. 3.3.2. T×nh h×nh c«ng t¸c thó y Qua ®iÒu tra vµ lµm viÖc víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng vÒ c«ng t¸c thó y trong tØnh chóng t«i ®· thu ®−îc c¸c th«ng tin sau: - PhÇn lín vËt nu«i (tr©u bß, lîn, ...) xuÊt nhËp theo nhiÒu con ®−êng kh«ng dÔ g× ®Ó kiÓm so¸t, tû lÖ tr©u bß xuÊt nhËp hµng n¨m cã kiÓm dÞch chØ ®¹t 5-10%. - Mét sè bÖnh dÞch nguy hiÓm vÉn th−êng xuyªn xÈy ra, khi kh«ng kiÓm so¸t chÆt chÏ sÏ h×nh thµnh c¸c æ dÞch nguy hiÓm (lë måm long mãng). - Tû lÖ vËt nu«i ®−îc tiªm phßng ®Þnh kú cßn thÊp, chØ ®¹t 30-45%, ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña c«ng t¸c kiÓm so¸t dÞch bÖnh, c¸c nguyªn nh©n g©y nªn sù yÕu kÐm cã thÓ lµ : + NhËn thøc cña ng−êi ch¨n nu«i vÒ phßng trõ dÞch bÖnh cßn thÊp, chÝnh quyÒn c¸c ®Þa ph−¬ng (x·, huyÖn) ch−a quan t©m ®óng møc. + Ch¨n nu«i quy m« nhá, ch¨n th¶ tù do dÉn ®Õn khã kiÓm tra, kiÓm so¸t. + §Æc biÖt lµ c¸c bÖnh dÞch diÔn biÕn phøc t¹p, nhiÒu lo¹i bÖnh dÞch còng xÈy ra, mÇm bÖnh cã nhiÒu biÕn ®æi, ... ®· g©y khã kh¨n cho c«ng t¸c phßng trõ. 3.4. HiÖn tr¹ng ®µn bß s÷a vµ c«ng t¸c ch¨n nu«i bß s÷a ë NghÖ An B¾t ®Çu tõ n¨m 2001 NghÖ An ®· nhËp 14 con bß s÷a lai HF tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh, n¨m 2002 nhËp tiÕp bß s÷a HF tõ óc vÒ nu«i ®Ó khai th¸c s÷a. C¸c n¨m 25 N. K. §−êng ch¨n nu«i bß ë NghÖ an: HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, TR. 20-30 sau ®ã ng−êi ch¨n nu«i tiÕp tôc mua bß s÷a lai tõ c¸c tØnh khu vùc phÝa B¾c. Vµ víi chñ tr−¬ng chñ ®éng t¹o bß lai h−íng s÷a t¹i chç, NghÖ An ®· sö dông tinh dÞch ®ùc gièng HF ®Ó phèi cho bß c¸i lai Sind t¹o ra con lai F2, ®ång thêi nhiÒu lo¹i bß lai kh¸c còng ®−îc mua vÒ. Chóng ta cã thÓ thÊy diÔn biÕn vÒ ®µn bß s÷a ë NghÖ An tõ n¨m 2001 ®Õn th¸ng 4/2008 nh− trong b¶ng 3.8 sau ®©y. B¶ng 3.8: §µn bß s÷a vµ s¶n phÈm cña ®µn bß s÷a nu«i ë NghÖ An ChØ tiªu 2002 2003 2004 2005 2006 2007 4/08 Tæng ®µn bß vµ bª s÷a (con) 278 673 1.435 1.800 1.071 382 426 Bß c¸i sinh s¶n (con 70 130 388 580 585 223 339 Tû lÖ bß c¸i sinh s¶n/tæng ®µn (%) 25,2 19,3 27,0 32,2 35,1 58,3 79,6 Bß c¸i cho s÷a (con) 17 45 74 185 Tû lÖ bß c¸i cho s÷a/tæng ®µn (%) 6,1 6,7 5,2 10,3 Tû lÖ c¸i cho s÷a/c¸i sinh s¶n (%) 24,3 34,6 19,1 31,9 S¶n l−îng s÷a t−¬i (tÊn/n¨m) 16 156 256 360 10 73 46 N. suÊt s÷a (l/bß/chu kú 305 ngµy) 941 3.467 3.459 1.946 N¨ng suÊt s÷a (l/bß/ngµy) 3,09 11,37 11,34 6,38 Qua c¸c th«ng tin thu ®−îc chóng t«i thÊy: - Tû lÖ bß c¸i cho s÷a/bß c¸i sinh s¶n thÊp: tõ 19,1% ®Õn 34,6%. - Kh¶ n¨ng cho s÷a cña ®µn bß thÊp, lóc tèt nhÊt (n¨m 2003) còng chØ ®¹t 3.467 l/bß/chu kú 305 ngµy vµ n¨ng suÊt s÷a còng chØ ®¹t 11,37 l/con/ngµy. - Nguån thøc ¨n chÝnh cña bß s÷a lµ thøc ¨n xanh, nh−ng ë phÇn lín c¸c hé nu«i bß s÷a ®Òu thiÕu nghiªm träng. Cã tr−êng hîp kh«ng ®ñ thøc ¨n xanh, hä ®· cho bß ¨n hoµn toµn b»ng thøc ¨n tinh, kÕt qu¶ lµ nu«i bß s÷a kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ, mµ thËm chØ cßn g©y chÕt bß. - Chuång tr¹i phÇn lín chËt hÑp, mÊt vÖ sinh, kh«ng tho¸ng m¸t trong mïa hÌ. - Ch¨m sãc, nu«i d−ìng, qu¶n lý vµ khai th¸c s÷a phÇn lín ch−a phï hîp. - Quy m« ch¨n nu«i nhá, tÝnh chuyªn nghiÖp bÞ xem nhÑ, do vËy ®· kh«ng thùc hiÖn tèt c¸c kh©u kü thuËt kh¾t khe vµ kh¸ cao trong ch¨n nu«i bß s÷a, chÝnh v× ®iÒu nµy ®· lµm nÈy sinh nhiÒu bÖnh tËt, lµm gi¶m n¨ng suÊt s÷a, ... ®· lµm ng−êi ch¨n nu«i bß s÷a ch¸n n¶n. - Ch¨n nu«i bß s÷a trong thêi gian qua ®· mang nÆng tÝnh phong trµo, thiÕu kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt, thiÕu tÝnh to¸n mét c¸ch ®Çy ®ñ nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n,... nªn trong vµi n¨m ®Çu ph¸t triÓn rÊt m¹nh, nh−ng ®Õn khi gÆp khã kh¨n ®· gi¶m rÊt nhanh. IV. c¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß hµng hãa bÒn v÷ng ë nghÖ an giai ®o¹n 2009-2015 Trªn c¬ së hiÖn tr¹ng cña ®µn bß, c«ng t¸c ch¨n nu«i bß, c¸c vÊn ®Ò vÒ c¬ së vËt chÊt kü thuËt, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®éi ngò c¸n bé vµ tr×nh ®é cña ng−êi ch¨n nu«i,... 26 tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 1A-2009 ë NghÖ An, chóng t«i xin ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p kü thuËt, kinh tÕ, x· héi nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß hµng hãa bÒn v÷ng ë NghÖ An ®Õn 2010 vµ 2015. 4.1. Gi¶i ph¸p vÒ con gièng - TiÕp tôc chän läc lo¹i th¶i bß c¸i nhá: bß vµng <3 n¨m tuæi d−íi 150 kg/con vµ bß vµng >3 n¨m tuæi d−íi 200 kg/con. - Cã chÕ tµi ®Ó lo¹i bá bß ®ùc vµng ë vïng ®ång b»ng vµ miÒn nói xuèng <5% vµ ë vïng nói cao xuèng <10%. - T¨ng c−êng c«ng t¸c phèi gièng nh©n t¹o cho bß c¸i ®Ó ®Õn 2010 n©ng tû lÖ bß lai lªn 60% ë vïng ®ång b»ng, 40% ë vïng nói vµ 5% ë vïng nói cao; ®Õn 2015 lµ 75% ë vïng ®ång b»ng, 55% ë vïng nói vµ 15% ë vïng nói cao. - Chän con gièng lai, chän hé nu«i vµ cã chÝnh s¸ch hç trî ®Ó ®−a bß ®ùc gièng lai lªn nu«i vµ cho nh¶y trùc tiÕp víi bß c¸i vµng t¹o bß lai, tõng b−íc t¨ng tû lÖ bß lai ë vïng nói cao. Cã thÓ sö dông bß ®ùc H’mong ®Ó phèi gièng cho bß c¸i néi tõng b−íc c¶i thiÖn tÇm vãc ®µn bß vïng nói cao. - Cã kÕ ho¹ch chän gi÷ bß c¸i lai tèt ®Ó lµm nÒn cho viÖc tiÕp tôc phèi víi tinh dÞch cña ®ùc gièng ngo¹i (s÷a, thÞt) nh»m tõng b−íc t¹o ®µn bß cã tû lÖ m¸u ngo¹i cao (3/4, 7/8, ...) lµm c¬ së cho viÖc t¹o gièng bß s÷a/thÞt t¹i chç. 4.2. Gi¶i ph¸p vÒ thøc ¨n - T¨ng diÖn tÝch cá trång hiÖn cã 4.000 ha lªn 41.450 ha vµo n¨m 2010 vµ lªn 67.395 ha vµo n¨m 2015. §a d¹ng hãa c¸c gièng cá trång, ®Æc biÖt lµ c¸c gièng cã n¨ng suÊt cao vµ chÊt l−îng tèt (cá hä ®Ëu). - T¨ng c−êng tuyªn truyÒn, khuyÕn khÝch ng−êi ch¨n nu«i tËn dông triÖt ®Ó c¸c phô phÕ phÈm n«ng c«ng nghiÖp vµ chÕ biÕn chóng ®Ó c¶i thiÖn chÊt l−îng vµ dù tr÷ cho mïa thiÕu thøc ¨n xanh. - T¨ng c−êng tuyªn truyÒn vµ khuyÕn khÝch ng−êi ch¨n nu«i sö dông c¸c lo¹i thøc ¨n tinh ®Ó vç bÐo bß, c¶i thiÖn chÊt l−îng con bß lai. 4.3. Chuång tr¹i, vÖ sinh ch¨n nu«i, thó y - phßng trõ dÞch bÖnh - Kiªn cè hãa chuång tr¹i theo c¸c chuÈn mùc cña Nhµ n−íc: ®Õn 2010 ë vïng ®ång b»ng vµ miÒn nói ®¹t 100% vµ 50% ë vïng nói cao; ®Õn 2015 ë vïng nói cao ®¹t 100%. ë vïng nói vµ nói cao chó ý ®Õn c«ng t¸c che ch¾n ®Ó b¶o ®¶m kÝn Êm cho bß vµo mïa ®«ng. - §Õn 2010 ë vïng ®ång b»ng 100% c¸c hé ch¨n nu«i bß ph¶i thu gom ph©n vµ n−íc tiÓu ®−a vµo xö lý theo ph−¬ng ph¸p sinh häc hoÆc biogas, ë vïng nói lµ 50%, vïng nói cao lµ 30%. §Õn 2015 ë vïng nói lµ 50%, vïng nói cao lµ 30% c¸c hé ch¨n nu«i bß ph¶i thu gom ph©n vµ n−íc tiÓu ®−a vµo xö lý theo ph−¬ng ph¸p sinh häc hoÆc biogas. 4.4. C«ng t¸c phßng trõ dÞch bÖnh vµ vÖ sinh an toµn thùc phÈm - Cñng cè vµ t¨ng c−êng hÖ thèng thó y b¶o ®¶m ®ñ c¸n bé, c¸n bé ®ñ n¨ng lùc vµ ®ñ trang thiÕt bÞ ®Ó ®¸p øng tèt nhiÖm vô cña ngµnh. 27 N. K. §−êng ch¨n nu«i bß ë NghÖ an: HiÖn tr¹ng vµ gi¶i ph¸p, TR. 20-30 - T¨ng c−êng vai trß cña chÝnh quyÒn c¸c ®Þa ph−¬ng vµ phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c tæ chøc: Thó y - c¸c tæ chøc quÇn chóng trong viÖc tuyªn truyÒn, vËn ®éng ng−êi ch¨n nu«i thùc hiÖn c«ng t¸c tiªm phßng cho gia sóc, gia cÇm ®Ó b¶o vÖ ®µn vËt nu«i. - T¨ng c−êng c«ng t¸c kiÓm dÞch ®èi víi tr©u bß xuÊt nhËp, kiÓm so¸t s¸t sinh ®èi víi tr©u bß giÕt mæ ®Ó tr¸nh l©y lan dÞch bÖnh vµ kiÓm so¸t vÖ sinh an toµn thùc phÈm. 4.5. T¨ng gi¸ trÞ cña bß hµng hãa - T¨ng c−êng chÕ ®é dinh d−ìng thøc ¨n, ch¨m sãc nu«i d−ìng ®Ó bß lai giÕt thÞt <3 n¨m tuæi ®¹t 250 kg/con vµ >3 n¨m tuæi ®¹t 300 kg/con. - X©y dùng c¸c trung t©m/tr¹i vç bÐo bß ®Ó mua thu gom bß cña ng−êi ch¨n nu«i khi ®· ®Õn tuæi vç bÐo mµ hä kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng, tæ chøc vç bÐo trong thêi gian ng¾n (2-3 th¸ng) xuÊt b¸n bß sèng ®¹t khèi l−îng vµ an toµn vÒ dÞch bÖnh. - Tæ chøc liªn hîp nu«i vç bÐo, giÕt mæ vµ cung øng thÞt bß b¶o ®¶m chÊt l−îng thÞt theo yªu cÇu cña siªu thÞ, nhµ hµng, kh¸ch s¹n. Ký kÕt c¸c hîp ®ång cung øng, tiªu thô thÞt bß víi hÖ thèng siªu thÞ, nhµ hµng, kh¸ch s¹n ë Hµ Néi, TP. Hå ChÝ Minh, ... mét c¸ch æn ®Þnh l©u dµi. 4.6. Gi¶i ph¸p ®èi víi bß s÷a - CÇn cã chÕ tµi ®Ó kiÓm so¸t chÊt l−îng con gièng, chän läc lo¹i th¶i c¸c con bß kh«ng b¶o ®¶m chÊt l−îng, bß sinh s¶n kÐm, n¨ng suÊt s÷a thÊp. - X©y dùng c¸c vïng nu«i bß s÷a cã tÝnh chÊt tËp trung víi c¸c hé nu«i quy m« >10 con/hé, gi¶m bít ®Ó ®i ®Õn lo¹i bá viÖc nu«i bß s÷a lÎ tÎ víi quy m« <5 con/hé. - T¨ng c−êng c«ng t¸c tËp huÊn vÒ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt cho c¸c hé nu«i bß s÷a ®Ó n©ng cao kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña ngµnh ch¨n nu«i míi nµy. 4.7. HÖ thèng chÝnh s¸ch - TiÕp tôc cã nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî cho c«ng t¸c phèi gièng nh©n t¹o ®Ó ®éi ngò dÉn tinh viªn vµ ng−êi ch¨n nu«i gi¶m bít khã kh¨n, phÊn khëi tÝch cùc h¬n trong c«ng t¸c lai t¹o bß. - Cã chÝnh s¸ch hç trî vÒ ®Êt ®ai, vèn ®Ó x©y dùng m« h×nh trung t©m/tr¹i/tæ hîp nu«i vç bÐo, giÕt mæ, cung øng thÞt chÊt l−îng cao cho nhµ hµng, siªu thÞ, kh¸ch s¹n. - Cã chÝnh s¸ch vÒ ®Êt ®ai, gièng cá ®Ó nhanh chãng ph¸t triÓn cá trång víi diÖn tÝch 41.450 ha vµo n¨m 2010 vµ lªn 67.395 ha vµo n¨m 2015 vµ ®a d¹ng hãa lo¹i h×nh trång kinh doanh cá, ®a d¹ng gièng cá. V. KÕt luËn - Bß vµng vÉn lµ gièng bß ®−îc nu«i chñ lùc (67,28%), bß lai Sind vµ c¸c gièng kh¸c cßn Ýt (32,72%), ®iÒu nµy cho thÊy ch¨n nu«i bß ë NghÖ An n¨ng suÊt cßn h¹n chÕ. 28 tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIII, sè 1A-2009 - ë vïng nói cao bß vµng chiÕm 97,73% vµ ë vïng nói lµ 56,09%; ë vïng ®ång b»ng bß lai Sind chiÕm 56,61% vµ vïng nói thÊp lµ 43,91%. §iÒu nµy chøng tá tr×nh ®é ch¨n nu«i vµ vïng sinh th¸i ®Þa lý cã vai trß rÊt lín trong ph¸t triÓn ch¨n nu«i bß ë NghÖ An. - Tû lÖ bß c¸i cao ë c¶ hai gièng (85,48% ë bß vµng vµ 86,83% ë bß lai Sind). Tuy nhiªn tû lÖ bß ®ùc trong ®µn vÉn cßn kh¸ cao (14,52% ë bß vµng, 13,71% ë bß lai Sind). - §µn bß ®−îc nu«i víi môc ®Ých khai th¸c sinh s¶n lµ chñ yÕu (víi bß c¸i >3 n¨m tuæi: 58,73% ë bß vµng vµ 57,03% ë bß lai Sind). - Ho¹t ®éng sinh s¶n cña ®µn bß lµ b×nh th−êng ë tÊt c¶ c¸c chØ tiªu. Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu, tuæi ®Î lÇn ®Çu vµ thêi gian cã chöa l¹i sau ®Î cña bß vµng sím h¬n bß lai Sind. - Khèi l−îng cña bß c¸i vµng <3 n¨m tuæi vµ >3 n¨m tuæi t−¬ng øng lµ 179,74 kg/con vµ 216,59 kg/con, ®· h¬i cao h¬n tr−íc ®©y. §iÒu nµy chøng tá ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i vµ chÊt l−îng con gièng bß vµng ®· ®−îc c¶i thiÖn. - Khèi l−îng cña bß c¸i lai Sind <3 n¨m tuæi vµ >3 n¨m tuæi t−¬ng øng lµ 243,40 kg/con vµ 264,65 kg/con, thÊp h¬n so víi tiÒm n¨ng −u thÕ lai. Cã nh− vËy, cã thÓ ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i ch−a ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña bß lai Sind. - Bß chñ yÕu ®−îc nu«i víi quy m« nhá (<10 con/hé), quy m« 1-3 con/hé: ë ®ång b»ng lµ 100%, vïng nói thÊp lµ 63,33% vµ vïng nói cao lµ 28,33%; quy m« 4-6 con: ë vïng nói thÊp lµ 31,67% vµ vïng nói cao lµ 30%; quy m« >10 con: ë vïng nói thÊp lµ 3,33% vµ vïng nói cao lµ 7,78%. - Nguån thøc ¨n ®· vµ ®ang ®−îc sö dông ®Ó nu«i tr©u bß hiÖn nay ë NghÖ An lµ kho¶ng 5.380.000 tÊn/n¨m, so víi nhu cÇu cña ®µn tr©u bß 750.000 con lµ kho¶ng 6.720.000 tÊn/n¨m th× cßn thiÕu kho¶ng 25%. §©y lµ nguyªn nh©n chÝnh h¹n chÕ tèc ®é ph¸t triÓn vÒ sè l−îng còng nh− chÊt l−îng cña ®µn bß. - C«ng t¸c thó y - phßng trõ dÞch bÖnh, kiÓm dÞch, ... cßn nhiÒu h¹n chÕ, do vËy dÞch bÖnh vÉn th−êng xuyªn xÈy ra, tû lÖ tiªm phßng ®¹t thÊp, c«ng t¸c kiÓm dÞch tr©u bß xuÊt nhËp gÇn nh− kh«ng lµm ®−îc. - Ch¨n nu«i bß s÷a ë NghÖ An ®· tr¶i qua mét b−íc khëi ®Çu ®Çy khã kh¨n, ®Õn lóc nµy nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm c¶ vÒ sù thµnh c«ng vµ thÊt b¹i ®· cã thÓ ®−îc ®óc kÕt, trªn c¬ së ®ã chän c¸c gi¶i ph¸p vµ b−íc ®i phï hîp h¬n cho thêi gian tíi. tµi liÖu tham kh¶o [1] Bé N«ng nghiÖp vµ PTNT, ChiÕn l−îc ph¸t triÓn ch¨n nu«i ®Õn n¨m 2020, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi, 2008. [2] Côc thèng kª NghÖ An, Niªn gi¸m thèng kª NghÖ An, NXB NghÖ An, 2008. 29