Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi Mét sè ®iÓm míi trong ch−¬ng C¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ cña bé luËt h×nh sù n¨m 1999 §ç §øc Hång Hµ* B é luËt h×nh sù (BLHS) n−íc Céng hßa x héi chñ nghÜa ViÖt Nam (söa ®æi) võa ®−îc Quèc héi khãa X th«ng qua t¹i k× häp thø VI (tõ ngµy 18/11 ®Õn 21/12/1999) thÓ hiÖn b−íc tiÕn v−ît bËc trong kÜ thuËt lËp ph¸p, gãp phÇn tÝch cùc lo¹i bá nh÷ng yÕu tè g©y c¶n trë cho tiÕn tr×nh ®æi míi vµ sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc v× môc tiªu d©n giµu, n−íc m¹nh, x héi c«ng b»ng, v¨n minh. BLHS nµy (cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/7/2000) gåm 344 ®iÒu chia thµnh 24 ch−¬ng. Trong Ch−¬ng XIV: "C¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ" lµ ch−¬ng cã nhiÒu ®iÓm míi ®¸ng quan t©m nhÊt: 1. VÒ téi ph¹m 1.1. Xãa bá 7 téi ® tõng ®−îc quy ®Þnh trong ch−¬ng "C¸c téi ph¹m vÒ kinh tÕ" cña BLHS n¨m 1985 ®ã lµ: - Téi c¶n trë viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña Nhµ n−íc vÒ c¶i t¹o x héi chñ nghÜa; - Téi chiÕm ®o¹t tem phiÕu, téi lµm hoÆc l−u hµnh tem phiÕu, giÊy tê gi¶ dïng vµo viÖc ph©n phèi; - Téi l−u hµnh s¶n phÈm kÐm phÈm chÊt; - Téi vi ph¹m nh÷ng nguyªn t¾c, chÝnh s¸ch, chÕ ®é vÒ ph©n phèi; 28 - T¹p chÝ luËt häc - Téi sö dông ®iÖn tr¸i phÐp; - Téi s¶n xuÊt bu«n b¸n r−îu, thuèc l¸ tr¸i phÐp; - Téi l¹m s¸t gia sóc. 1.2. Bæ sung 6 téi míi, ®ã lµ: - Téi s¶n xuÊt, tµng tr÷, vËn chuyÓn hµng cÊm (§iÒu 155); - Téi qu¶ng c¸o gian dèi (§iÒu 168); - Téi cè ý lµm tr¸i quy ®Þnh vÒ ph©n phèi tiÒn, hµng cøu trî (§iÒu 169); - Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ cÊp v¨n b»ng b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp (§iÒu 170); - Téi sö dông tr¸i phÐp quü dù tr÷ bæ sung vèn ®iÒu lÖ cña tæ chøc tÝn dông (§iÒu 178); - Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ cho vay trong ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông (§iÒu 179); LÝ do xãa bá 7 téi vµ bæ sung 6 téi trªn trong ch−¬ng nµy lµ: - Thø nhÊt, vÒ c¬ së lÝ luËn: Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin, ph¸p luËt thuéc kiÕn tróc th−îng tÇng, do ®ã nã ph¶i phï hîp víi h¹ tÇng c¬ së. Khi nÒn kinh tÕ n−íc ta tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung sang nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lÝ cña * Gi¶ng viªn Khoa t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi nghiªn cøu - trao ®æi Nhµ n−íc th× mét sè hµnh vi (® bÞ quy ®Þnh lµ téi ph¹m) ® mÊt ®i hoÆc gi¶m ®¸ng kÓ tÝnh nguy hiÓm cho x héi nh− hµnh vi vi ph¹m nh÷ng nguyªn t¾c vÒ ph©n phèi; hµnh vi lµm tem phiÕu dïng vµo viÖc ph©n phèi; hµnh vi l¹m s¸t gia sóc; hµnh vi bu«n b¸n r−îu, thuèc l¸ tr¸i phÐp...; mét sè hµnh vi kh¸c l¹i trë nªn nguy hiÓm h¬n cÇn ®−îc quy ®Þnh lµ téi ph¹m ®Ó xö lÝ nghiªm kh¾c b»ng h×nh ph¹t nh− hµnh vi qu¶ng c¸o gian dèi, hµnh vi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ cÊp v¨n b»ng b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp, hµnh vi sö dông tr¸i phÐp quü dù tr÷ bæ sung vèn ®iÒu lÖ cña tæ chøc tÝn dông... - Thø hai, vÒ c¬ së thùc tiÔn: Thùc tiÔn ho¹t ®éng ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö nh÷ng n¨m qua cho thÊy t×nh tr¹ng cã nhiÒu hµnh vi ph¹m téi ®−îc thùc hiÖn nh−ng kh«ng bÞ truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù nh− hµnh vi l¹m s¸t gia sóc; hµnh vi bu«n b¸n r−îu, thuèc l¸ tr¸i phÐp; hµnh vi l−u hµnh s¶n phÈm kÐm phÈm chÊt... Cã téi ®−îc quy ®Þnh trong BLHS n¨m 1985 nh−ng thùc tÕ kh«ng cßn tån t¹i nh− téi c¶n trë viÖc thùc hiÖn c¸c quy ®Þnh cña Nhµ n−íc vÒ c¶i t¹o XHCN; téi chiÕm ®o¹t tem phiÕu; téi vi ph¹m nh÷ng nguyªn t¾c vÒ ph©n phèi... Nh− vËy, viÖc xãa bá vµ bæ sung nh÷ng téi trªn trong ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ lµ tÊt yÕu, ®óng ®¾n, cã c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn. 1.3. ChuyÓn 4 téi tõ ch−¬ng "C¸c téi x©m ph¹m an ninh quèc gia" sang ch−¬ng "C¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ" ®ã lµ: - Téi bu«n lËu (§iÒu 153); - Téi vËn chuyÓn tr¸i phÐp hµng hãa, tiÒn tÖ qua biªn giíi (§iÒu 154); - Téi lµm, tµng tr÷, vËn chuyÓn l−u hµnh sÐc gi¶, c¸c giÊy tê cã gi¸ gi¶ kh¸c (§iÒu 181); - Téi lµm, tµng tr÷, vËn chuyÓn l−u hµnh tiÒn gi¶, ng©n phiÕu gi¶, c«ng tr¸i gi¶ (§iÒu 180). Nh÷ng ®iÓm míi cña BLHS trong viÖc quy ®Þnh vÒ "C¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ" lµ sù ph¶n ¸nh ®óng ®¾n sù biÕn chuyÓn cña t×nh h×nh kinh tÕ x héi vµ yªu cÇu ph¸t huy hÕt t¸c dông cña ph¸p luËt h×nh sù - mét trong nh÷ng c«ng cô s¾c bÐn, h÷u hiÖu ®Ó ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m, gãp phÇn ®¾c lùc vµo viÖc b¶o vÖ lîi Ých Nhµ n−íc, quyÒn, lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n, tæ chøc, duy tr× trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ. 2. VÒ h×nh ph¹t 2.1. Tr−íc ®©y, h×nh ph¹t tiÒn chØ ®−îc quy ®Þnh lµ h×nh ph¹t bæ sung nh−ng BLHS n¨m 1999 quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh trong 18 trªn 29 ®iÒu luËt cña ch−¬ng "C¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ". §ã lµ: - Téi bu«n lËu (§iÒu 153); -Téi vËn chuyÓn tr¸i phÐp hµng hãa, tiÒn tÖ qua biªn giíi (§iÒu 154); - Téi bu«n b¸n hµng cÊm (§iÒu 155); -Téi s¶n xuÊt, bu«n b¸n hµng gi¶ lµ thøc ¨n dïng ®Ó ch¨n nu«i, ph©n bãn, thuèc thó y, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, gièng c©y trång, vËt nu«i (§iÒu 158); - Téi kinh doanh tr¸i phÐp (§iÒu 159); - Téi ®Çu c¬ (§iÒu 160); - Téi trèn thuÕ (§iÒu 161); - Téi lõa dèi kh¸ch hµng (§iÒu 162); T¹p chÝ luËt häc - 29 nghiªn cøu - trao ®æi - Téi cho vay li nÆng (§iÒu 163); -Téi lµm, bu«n b¸n tem gi¶, vÐ gi¶ (§iÒu 164); - Téi qu¶ng c¸o gian dèi (§iÒu 168); -Téi x©m ph¹m quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp (§iÒu 171); - Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ khai th¸c tµi nguyªn (§iÒu 172); - Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ sö dông ®Êt ®ai (§iÒu 1723); - Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ b¶o vÖ rõng (§iÒu 175); - Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ cung øng ®iÖn (§iÒu 177); - Téi sö dông tr¸i phÐp quü dù tr÷ bæ sung vèn ®iÒu lÖ cña tæ chøc tÝn dông (§iÒu 178); - Téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ cho vay trong ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông (§iÒu 179). ViÖc quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh trong c¸c ®iÒu nãi trªn cña ch−¬ng nµy xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do sau ®©y: - Thø nhÊt, téi ph¹m kinh tÕ chñ yÕu x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc do ®ã ph¶i c©n nh¾c c¶ yÕu tè hiÖu qu¶ vÒ kinh tÕ lÉn yÕu tè x héi khi ¸p dông h×nh ph¹t. Tõ c¸ch nh×n nh− vËy, chóng t«i thÊy ®èi víi c¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ tr−íc hÕt cÇn ®−îc −u tiªn xö lÝ b»ng h×nh ph¹t cã tÝnh kinh tÕ. - Thø hai, ®−êng lèi xö lÝ ®èi víi c¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së coi träng c¶ môc ®Ých trõng trÞ vµ môc ®Ých gi¸o dôc, phßng ngõa téi ph¹m. V× vËy, h×nh ph¹t 30 - T¹p chÝ luËt häc ph¶i xuÊt ph¸t tõ "tÝnh chÊt kinh tÕ" cña nhãm téi ph¹m nµy. ViÖc quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh trong ch−¬ng nµy kh«ng nh÷ng lµ viÖc lµm ®óng ®¾n, khoa häc vµ cã thÓ mang l¹i hiÖu qu¶ cao trong xö lÝ c¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ mµ cßn lµ biÖn ph¸p t¸c ®éng tèt vÒ t©m lÝ trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o, gi¸o dôc ng−êi ph¹m téi, h¹n chÕ nh÷ng ®iÒu kiÖn cho viÖc t¸i ph¹m, mang l¹i lîi Ých kinh tÕ cho x héi ®ång thêi gi¶m chi phÝ thi hµnh ¸n ph¹t tï khi ch−a cÇn thiÕt. 2.2. Kho¶n 2 §iÒu 185 BLHS n¨m 1985 quy ®Þnh: C¨n cø ®Ó ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn ®èi víi c¸c téi ph¹m vÒ kinh tÕ (víi tÝnh chÊt lµ h×nh ph¹t bæ sung) lµ trÞ gi¸ hµng ph¹m ph¸p. Nh−ng trong BLHS n¨m 1999 trÞ gi¸ hµng ph¹m ph¸p kh«ng ®−îc coi lµ c¨n cø ®Ó ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn n÷a mµ ® quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t bæ sung ®èi víi c¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ mét c¸ch chÆt chÏ vµ cô thÓ. VÝ dô: - Ng−êi ph¹m téi bu«n lËu cã thÓ bÞ ph¹t tiÒn tõ 3 triÖu ®ång ®Õn 30 triÖu ®ång (kho¶n 5 §iÒu 153); - Ng−êi ph¹m téi bu«n b¸n hµng cÊm còng cã thÓ bÞ ph¹t tiÒn tõ 3 triÖu ®ång ®Õn 30 triÖu ®ång (kho¶n 4 §iÒu 155); - Ng−êi ph¹m téi ®Çu c¬ còng cã thÓ bÞ ph¹t tiÒn tõ 3 triÖu ®ång ®Õn 30 triÖu ®ång (kho¶n 4 §iÒu 160)... Quy ®Þnh míi nµy gióp cho viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn thuËn lîi vµ linh ho¹t h¬n. Bëi lÏ, nÕu c¨n cø vµo trÞ gi¸ hµng ph¹m ph¸p ®Ó quyÕt ®Þnh møc ph¹t tiÒn sÏ g©y ra nhiÒu r¾c rèi, phøc t¹p, thËm chÝ nghiªn cøu - trao ®æi cßn lµ nguyªn nh©n n¶y sinh c¸c hiÖn t−îng tiªu cùc. 3. DÊu hiÖu cña téi ph¹m BLHS n¨m 1985 ch−a quy ®Þnh râ ranh giíi gi÷a téi ph¹m vµ vi ph¹m ph¸p luËt trong ho¹t ®éng qu¶n lÝ kinh tÕ. VÝ dô: - Ng−êi nµo bu«n lËu qua biªn giíi lµ ph¹m téi nÕu hµng hãa, tiÒn tÖ ®¹t tíi mét sè l−îng nhÊt ®Þnh (§iÒu 97). Tuy nhiªn, sè l−îng ®ã lµ bao nhiªu th× BLHS n¨m 1985 kh«ng quy ®Þnh cô thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tïy tiÖn thËm chÝ tiªu cùc; - Ng−êi bu«n b¸n hµng gi¶ nhiÒu lÇn hoÆc trong thêi gian t−¬ng ®èi dµi lµ ph¹m téi (§iÒu 167) nh−ng thêi gian bao l©u lµ t−¬ng ®èi dµi th× ch−a cã sù h−íng dÉn... Kh¾c phôc ®−îc h¹n chÕ trªn, BLHS n¨m 1999 ® x¸c ®Þnh râ ranh giíi gi÷a téi ph¹m vµ vi ph¹m ph¸p luËt trong ho¹t ®éng qu¶n lÝ kinh tÕ. VÝ dô: - Ng−êi bu«n b¸n tr¸i phÐp qua biªn giíi hµng hãa, tiÒn tÖ cã gi¸ trÞ tõ 100 triÖu ®ång trë lªn hoÆc d−íi 100 triÖu ®ång nh−ng ® bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh hoÆc ® bÞ kÕt ¸n vÒ hµnh vi quy ®Þnh t¹i mét trong c¸c ®iÒu (tõ §iÒu 153 ®Õn §iÒu 161) ch−a ®−îc xãa h×nh thøc xö ph¹t hoÆc ch−a ®−îc xãa ¸n tÝch mµ cßn vi ph¹m th× míi coi lµ ph¹m téi nµy (§iÒu 153); - Ng−êi bu«n b¸n hµng gi¶ t−¬ng ®−¬ng víi sè l−îng cña hµng thËt cã gi¸ trÞ tõ 30 triÖu ®ång trë lªn hoÆc d−íi 30 triÖu ®ång nh−ng g©y hËu qu¶ nghiªm träng hoÆc ® bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ hµnh vi quy ®Þnh t¹i mét trong c¸c ®iÒu (tõ §iÒu 153 ®Õn §iÒu 161) hoÆc ® bÞ kÕt ¸n vÒ mét trong c¸c téi nµy ch−a ®−îc xãa ¸n tÝch mµ cßn vi ph¹m th× míi coi lµ ph¹m téi nµy (§iÒu 156). Quy ®Þnh míi nµy kh«ng nh÷ng gióp cho viÖc ¸p dông ph¸p luËt thèng nhÊt mµ cßn phï hîp víi tõng tr−êng hîp vi ph¹m ph¸p luËt, kh«ng bá lät téi ph¹m, kh«ng xö oan ng−êi v« téi. §−êng lèi ®æi míi kinh tÕ theo h−íng x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ n−íc theo ®Þnh h−íng x héi chñ nghÜa ® ¶nh h−ëng s©u s¾c ®Õn ph¸p luËt h×nh sù. C¸c téi ph¹m kinh tÕ ®−îc quy ®Þnh trong BLHS n¨m 1985 nh»m b¶o vÖ trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ cò ® kh«ng cßn phï hîp cÇn ph¶i hñy bá, bæ sung vµ ban hµnh c¸c quy ®Þnh míi nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt h×nh sù hiÖn hµnh vÒ c¸c téi ph¹m kinh tÕ lµ viÖc lµm tÊt yÕu vµ cÇn thiÕt. BLHS n¨m 1999 ® ®¸p øng ®Çy ®ñ sù ®ßi hái ®ã, gãp phÇn b¶o vÖ trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ míi ®−a sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc ®Õn th¾ng lîi./. T¹p chÝ luËt häc - 31