Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi Lª §¨ng Doanh * C ¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi trong Bé luËt h×nh sù (BLHS) lµ nh÷ng téi ph¹m t−¬ng ®èi æn ®Þnh, Ýt chÞu sù t¸c ®éng thay ®æi cña t×nh h×nh kinh tÕ - x3 héi. Tuy nhiªn, qua 14 n¨m ¸p dông BLHS n¨m 1985, c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt nµy nãi chung vµ c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi nãi riªng ®3 béc lé nhiÒu bÊt cËp. Víi tinh thÇn kÕ thõa vµ kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trong BLHS n¨m 1985, BLHS n¨m 1999 quy ®Þnh c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi trong ch−¬ng XII víi nhiÒu néi dung míi. 1. Ch−¬ng XII Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®−îc bæ sung thªm mét sè cÊu thµnh téi ph¹m c¬ b¶n míi a. Mét sè cÊu thµnh téi ph¹m (CTTP) c¬ b¶n míi ®−îc t¸ch ra tõ c¸c tr−êng hîp ph¹m téi cã c¸c t×nh tiÕt t¨ng nÆng cña mét sè téi ph¹m ViÖc t¸ch riªng mét sè téi ph¹m thµnh c¸c téi ph¹m ®éc lËp thÓ hiÖn nguyªn t¾c c¸ thÓ ho¸ TNHS trong luËt, t¹o thuËn lîi cho qu¸ tr×nh x©y dùng thªm c¸c khung h×nh ph¹t míi víi t×nh tiÕt t¨ng nÆng, gi¶m nhÑ s¸t víi thùc tiÔn téi ph¹m diÔn ra. Do ®ã, t¹o thuËn lîi cho qu¸ tr×nh ¸p dông ph¸p luËt h×nh sù trong ®Êu tranh phßng vµ chèng téi ph¹m. + Téi giÕt ng−êi (§iÒu 101 BLHS n¨m 1985) ®−îc t¸ch thµnh 3 téi trong BLHS n¨m 1999: - Téi giÕt ng−êi (§iÒu 93); - Téi giÕt con míi ®Î (§iÒu 94); - Téi giÕt ng−êi trong tr¹ng th¸i tinh thÇn bÞ kÝch ®éng m¹nh (§iÒu 95). + Téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng hoÆc søc khoÎ cña ng−êi kh¸c trong khi thi hµnh c«ng vô (§iÒu 103 BLHS n¨m 1985) ®−îc t¸ch thµnh 2 téi trong BLHS n¨m 1999: - Téi lµm chÕt ng−êi trong khi thi hµnh c«ng vô (§iÒu 97); - Téi g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c trong khi thi hµnh c«ng vô (§iÒu 107). + Téi v« ý lµm chÕt ng−êi (§iÒu 104 BLHS n¨m 1985) ®−îc t¸ch thµnh 2 téi trong BLHS n¨m 1999: - Téi v« ý lµm chÕt ng−êi (§iÒu 98); - Téi v« ý lµm chÕt ng−êi do vi ph¹m quy t¾c nghÒ nghiÖp hoÆc quy t¾c hµnh chÝnh (§iÒu 99). + Téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c (§iÒu 109 BLHS n¨m 1985) ®−îc t¸ch thµnh 3 téi trong BLHS n¨m 1999: - Téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c (§iÒu 104); * Gi¶ng viªn Khoa t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi T¹p chÝ luËt häc - 3 nghiªn cøu - trao ®æi - Téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c trong tr¹ng th¸i tinh thÇn bÞ kÝch ®éng m¹nh (§iÒu 105); - Téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c do v−ît qu¸ giíi h¹n phßng vÖ chÝnh ®¸ng (§iÒu 106). + Téi v« ý g©y th−¬ng tÝch nÆng hoÆc g©y tæn h¹i nÆng cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c (§iÒu 110 BLHS n¨m 1985) ®−îc t¸ch thµnh 2 téi trong BLHS n¨m 1999: - Téi v« ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c (§iÒu 108); - Téi v« ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c do vi ph¹m quy t¾c nghÒ nghiÖp hoÆc quy t¾c hµnh chÝnh (§iÒu 109). + Téi c−ìng d©m ng−êi ch−a thµnh niªn (§iÒu 113a BLHS n¨m 1985) ®−îc t¸ch thµnh 2 téi trong BLHS n¨m 1999: - Téi c−ìng d©m trÎ em (§iÒu 114); - Téi c−ìng d©m víi cÊu thµnh téi ph¹m t¨ng nÆng (kho¶n 4 §iÒu 113). T¹i kho¶n 2 §iÒu 113a BLHS n¨m 1985 quy ®Þnh téi c−ìng d©m trÎ em víi néi dung ng−êi nµo c−ìng d©m trÎ em tõ ®ñ 13 tuæi ®Õn d−íi 16 tuæi th× bÞ ph¹t tï tõ 7 n¨m ®Õn 13 n¨m. Cßn kho¶n 1 §iÒu 113a BLHS n¨m 1985, téi c−ìng d©m ng−êi ch−a thµnh niªn ®3 ®−îc quy ®Þnh trong cÊu thµng t¨ng nÆng cña téi c−ìng d©m (kho¶n 4 §iÒu 113 BLHS n¨m 1999): “4. Ng−êi nµo c−ìng d©m ng−êi ch−a thµnh niªn tõ ®ñ 16 tuæi ®Õn d−íi 18 tuæi th× bÞ ph¹t tï tõ 2 n¨m ®Õn 7 n¨m" . Nh− vËy BLHS n¨m 1999 quy ®Þnh téi danh míi "c−ìng d©m trÎ em" víi dÊu hiÖu ®Þnh téi vÒ ®é tuæi cña ng−êi bÞ h¹i lµ tõ ®ñ 13 ®Õn d−íi 16 tuæi. Sù thay ®æi 4 - T¹p chÝ luËt häc nªu trªn lµ phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ vµ thÓ hiÖn râ nÐt h¬n ®−êng lèi b¶o vÖ sù ph¸t triÓn b×nh th−êng cña trÎ em. Nh×n chung c¸c dÊu hiÖu trong c¸c CTTP c¬ b¶n míi ®−îc t¸ch ra nªu trªn vÉn gi÷ néi dung c¬ b¶n cña c¸c CTTP t¨ng nÆng ®−îc quy ®Þnh trong BLHS n¨m 1985. TÊt nhiªn cã nh÷ng thay ®æi vÒ cÊu tróc vµ cã lµm s¸ng râ h¬n, cô thÓ h¬n khi quy ®Þnh lµ nh÷ng t×nh tiÕt ®Þnh téi trong CTTP c¬ b¶n. b. Ch−¬ng XII BLHS n¨m 1999 ®A quy ®Þnh mét sè hµnh vi nguy hiÓm cho xA héi lÇn ®Çu tiªn ®−îc coi lµ téi ph¹m §ã lµ 2 téi: - Téi l©y truyÒn HIV cho ng−êi kh¸c (§iÒu 117); - Téi cè ý truyÒn HIV cho ng−êi kh¸c (§iÒu 118). XuÊt ph¸t tõ tÝnh nguy hiÓm cao cña c¨n bÖnh AIDS, trªn thÕ giíi hiÖn ch−a t×m ra lo¹i thuèc ®Æc trÞ. V× vËy, nÕu m¾c c¨n bÖnh nµy th× ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn tÝnh m¹ng, søc khoÎ cña con ng−êi. Do ®ã, trong thùc tiÔn ®3 x¶y ra sù ®e däa lµm l©y nhiÔm HIV cña ng−êi mang HIV ®èi víi ng−êi kh¸c v× nh÷ng ®éng c¬, môc ®Ých kh¸c nhau hoÆc cã ng−êi ®3 cè ý lµm ng−êi kh¸c l©y nhiÔm HIV v× ®éng c¬ c¸ nh©n... Víi tÝnh nguy hiÓu cao cña hµnh vi cè ý lµm l©y nhiÔm HIV vµ thùc tiÔn ®ßi hái ph¶i ng¨n ngõa còng nh− trõng trÞ nh÷ng ng−êi ®3 cã hµnh vi nguy hiÓm nªn trªn, BLHS n¨m 1999 lÇn ®Çu tiªn ®3 quy ®Þnh hµnh vi lµm l©y truyÒn HIV vµ hµnh vi truyÒn HIV cho ng−êi kh¸c lµ téi ph¹m. c. Ch−¬ng XII ®−îc quy ®Þnh bæ sung hai téi ph¹m míi mµ nh÷ng téi ph¹m nµy trong BLHS n¨m 1985 ®−îc quy ®Þnh ë c¸c ch−¬ng kh¸c nghiªn cøu - trao ®æi §ã lµ 2 téi: - Téi d©m « ®èi víi trÎ em (§iÒu 116); - Téi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em (§iÒu 120). Tr−íc hÕt vÒ téi d©m « ®èi víi trÎ em th× qua thùc tiÔn ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m nµy còng nh− vÒ mÆt lÝ luËn ®3 x¸c ®Þnh kh¸ch thÓ trùc tiÕp cña hµnh vi d©m « ®èi víi trÎ em ®ã lµ sù x©m ph¹m ®Õn nh©n phÈm danh dù cña trÎ em, sù ph¸t triÓn b×nh th−êng vÒ t©m sinh lÝ trÎ em, g©y t¸c ®éng xÊu vÒ søc khoÎ cña trÎ em, x©m ph¹m ®Õn thuÇn phong mÜ tôc cña ng−êi ViÖt Nam. Vµ vÒ b¶n chÊt, téi d©m « lµ téi ph¹m vÒ t×nh dôc, nã cïng tÝnh chÊt víi c¸c téi c−ìng d©m, hiÕp d©m... cho nªn BLHS n¨m 1999 quy ®Þnh téi d©m « ®èi víi trÎ em trong nhãm c¸c téi x©m ph¹m ®Õn søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi lµ phï hîp . - Thø hai, vÒ téi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em. Hµnh vi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em tr−íc hÕt x©m ph¹m ®Õn quyÒn sèng b×nh th−êng cña trÎ em, x©m ph¹m ®Õn quyÒn ®−îc ch¨m sãc, gi¸o dôc cña trÎ em. §ång thêi hµnh vi mua b¸n, b¾t trém trÎ em, coi trÎ em nh− mét lo¹i hµng ho¸ trao ®æi trªn thÞ tr−êng lµ x©m ph¹m nghiªm träng nh©n phÈm danh dù cña trÎ em. V× vËy, ph¶i coi hµnh vi mua b¸n, ®¸nh tr¸o, b¾t trém trÎ em lµ c¸c téi x©m ph¹m ®Õn c¸c quyÒn nh©n th©n c¬ b¶n cña con ng−êi vµ xÕp c¸c téi ®ã vµo nhãm c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, danh dù, nh©n phÈm cña con ng−êi lµ cã c¬ së khoa häc. 2. CÊu thµnh téi ph¹m c¬ b¶n cña mét sè téi ®−îc quy ®Þnh cô thÓ h¬n, râ rµng h¬n a. DÊu hiÖu hËu qu¶ lµ thiÖt h¹i vÒ søc khoÎ trong CTTP c¬ b¶n mét sè téi x©m ph¹m quyÒn ®−îc b¶o vÖ vÒ søc kháe cña con ng−êi ®−îc cô thÓ ho¸ b»ng tØ lÖ th−¬ng tËt cô thÓ Trong BLHS n¨m 1985 hËu qu¶ mét sè téi x©m ph¹m søc khoÎ con ng−êi chØ ®−îc nªu chung chung lµ cã hËu qu¶ th−¬ng tÝch, hËu qu¶ th−¬ng tÝch nÆng hoÆc rÊt nÆng... khi ¸p dông trong thùc tiÔn toµ ¸n ph¶i dùa vµo c¸c v¨n b¶n gi¶i thÝch, h−íng dÉn trong ®ã cã nghÞ quyÕt cña H§TP Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao h−íng dÉn ®−êng lèi xÐt xö. §Õn nay BLHS n¨m 1999 ®3 cô thÓ ho¸ hËu qu¶ thiÖt h¹i ngay trong CTTP vµ nã ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c téi ph¹m sau ®©y: + Téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c (§iÒu 104). Trong CTTP nµy ®3 quy ®Þnh "... g©y tØ lÖ th−¬ng tËt tõ 11% - 30% hoÆc d−íi 11% nh−ng thuéc mét trong c¸c tr−êng hîp sau ®©y..." §èi víi møc tØ lÖ th−¬ng tËt tõ 11% trë lªn míi coi lµ téi ph¹m hoÆc c¸c møc th−¬ng tËt cô thÓ ®Ó ¸p dông khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng ®3 ®−îc NghÞ quyÕt sè 04 ngµy 29/11/1986 cña H§TP Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao h−íng dÉn ¸p dông mét sè quy ®Þnh trong PhÇn c¸c téi ph¹m cña BLHS. Tr−êng hîp hËu qu¶ th−¬ng tÝch d−íi 11% cã kÌm theo c¸c t×nh tiÕt t¨ng nÆng ®−îc quy ®Þnh trong kho¶n 1 §iÒu 104 c¸c ®iÓm a, b, c, d, e, i, k lµ néi dung ®3 ®−îc nªu trong C«ng v¨n sè 03 ngµy 22/10/1987 cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao h−íng dÉn ¸p dông téi cè ý g©y th−¬ng tÝch. Nh−ng trong kho¶n 1 §iÒu 104 BLHS n¨m 1999 cßn quy ®Þnh thªm mét sè t×nh tiÕt míi mµ nÕu th−¬ng tËt g©y ra ch−a ®ñ 11% vµ cã mét trong c¸c t×nh tiÕt ®ã còng ®−îc coi lµ téi ph¹m cè ý g©y th−¬ng tÝch, ®ã lµ: T¹p chÝ luËt häc - 5 nghiªn cøu - trao ®æi "®. §èi víi «ng bµ, cha mÑ, ng−êi nu«i d−ìng, thÇy gi¸o, c« gi¸o cña m×nh. h. Thuª g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y th−¬ng tÝch thuª". VÒ t×nh tiÕt "thuª g©y th−¬ng tÝch hay g©y th−¬ng tÝch thuª" trong thùc tiÔn vËn dông nhiÒu toµ ¸n coi ®©y lµ tr−êng hîp cô thÓ cña t×nh tiÕt "cã tÝnh chÊt c«n ®å". Tuy nhiªn, do luËt kh«ng quy ®Þnh cô thÓ, nhiÒu tßa ¸n cã quan ®iÓm kh¸c nhau nªn ®3 cã sù vËn dông kh¸c nhau. Nay luËt quy ®Þnh cô thÓ trong ®iÒu luËt sÏ tr¸nh ®−îc sù vËn dông tïy tiÖn, ®¶m b¶o ®−îc tÝnh thèng nhÊt cao trong qu¸ tr×nh ¸p dông. + Téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c trong tr¹ng th¸i tinh thÇn bÞ kÝch ®éng m¹nh. Trong téi nµy, dÊu hiÖu hËu qu¶ g©y th−¬ng tÝch nÆng, g©y tæn h¹i nÆng trong kho¶n 4 §iÒu 109 BLHS n¨m 1985 ®3 ®−îc cô thÓ ho¸ trong kho¶n 1 §iÒu 105 BLHS n¨m 1999 víi møc th−¬ng tËt tõ 31% ®Õn 60% . + Mét sè téi ph¹m kh¸c trong BLHS n¨m 1999 còng ®−îc cô thÓ ho¸ dÊu hiÖu hËu qu¶ th−¬ng tÝch bao gåm: - Téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c do v−ît qu¸ giíi h¹n phßng vÖ chÝnh ®¸ng (§iÒu 106); - Téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c trong khi thi hµnh c«ng vô (§iÒu 107); - Téi v« ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c. (§iÒu 108); - Téi v« ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c do vi ph¹m quy t¾c nghÒ nghiÖp hoÆc quy t¾c hµnh chÝnh (§iÒu 109). Nh÷ng téi ph¹m nªu trªn, trong CTTP 6 - T¹p chÝ luËt häc c¬ b¶n, dÊu hiÖu hËu qu¶ ®−îc cô thÓ ho¸ b»ng møc th−¬ng tËt g©y ra cho ng−êi bÞ h¹i tõ 31% trë lªn míi coi lµ téi ph¹m. §©y lµ néi dung kh«ng míi v× ®3 ®−îc vËn dông trong thùc tiÔn tõ tr−íc tíi nay theo c¸c v¨n b¶n gi¶i thÝch h−íng dÉn. Nh−ng ®iÓm míi lµ ë chç ®iÒu luËt ®3 cô thÓ ho¸ møc thiÖt h¹i víi mét "l−îng" cô thÓ. Vµ nh− vËy võa ®¶m b¶o ®−îc tÝnh chÆt chÏ, tÝnh ph¸p chÕ XHCN võa thuËn lîi cho viÖc ¸p dông. b. DÊu hiÖu ®Þnh téi cña mét sè téi ph¹m ®−îc quy ®Þnh râ rµng h¬n cô thÓ h¬n chÆt chÏ h¬n + Téi kh«ng cøu gióp ng−êi kh¸c ®ang ë trong t×nh tr¹ng nguy hiÓm ®Õn tÝnh m¹ng. §iÒu 107 BLHS n¨m 1985 quy ®Þnh "... tuy cã ®iÒu kiÖn mµ kh«ng cøu gióp, dÉn ®Õn chÕt ng−êi th×..." §iÒu 102 BLHS n¨m 1999 quy ®Þnh "... tuy cã ®iÒu kiÖn mµ kh«ng cøu gióp, dÉn ®Õn hËu qu¶ ng−êi ®ã chÕt th×..." . C¸ch nªu "... dÉn ®Õn hËu qu¶ ng−êi ®ã chÕt..." thÓ hiÖn râ ®−îc mèi quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a hµnh vi kh«ng cøu gióp vµ hËu qu¶ ng−êi kh«ng ®−îc cøu gióp chÕt. Nªu nh− vËy võa chÝnh x¸c, võa chÆt chÏ vµ cã tÝnh logic cao. + Téi hiÕp d©m. §iÒu 112 BLHS n¨m 1985 quy ®Þnh: "Ng−êi nµo dïng vò lùc hoÆc thñ ®o¹n kh¸c giao cÊu víi ng−êi kh¸c tr¸i ý muèn cña hä th×..." §iÒu 111 BLHS n¨m 1999 quy ®Þnh: "Ng−êi nµo dïng vò lùc, ®e däa dïng vò lùc hoÆc lîi dông t×nh tr¹ng kh«ng thÓ tù vÖ ®−îc cña n¹n nh©n hoÆc thñ ®o¹n kh¸c giao cÊu víi n¹n nh©n tr¸i ý muèn (xem tiÕp trang 35)