Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi ThS. Vò ThÞ H¶i YÕn * T rong kho¶ng m−êi n¨m trë l¹i ®©y, cïng víi chÝnh s¸ch më cöa vµ sù ph¸t triÓn nhanh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam, c¸c lo¹i hµng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt, l−u th«ng trªn thÞ tr−êng ngµy cµng dåi dµo vÒ sè l−îng, phong phó vÒ chñng lo¹i víi nhiÒu kiÓu d¸ng, nh5n hiÖu kh¸c nhau. Trªn c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, hµng ngµy, hµng giê, kh«ng chØ ë ViÖt Nam mµ ë mäi n¬i trªn thÕ giíi, c¸c nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh t×m mäi ph−¬ng thøc ®Ó qu¶ng b¸ th−¬ng hiÖu cña m×nh víi c«ng chóng, bëi lÏ th−¬ng hiÖu mµ tr−íc tiªn lµ nh5n hiÖu hµng ho¸ cã thÓ gióp ng−êi tiªu dïng nhanh chãng t×m ra s¶n phÈm m×nh −a thÝch, nhµ s¶n xuÊt ®−îc tÝn nhiÖm. Uy tÝn cña doanh nghiÖp lu«n g¾n liÒn víi nh5n hiÖu hµng ho¸ cña doanh nghiÖp ®ã, cã thÓ nãi, bªn c¹nh c¸c tµi s¶n h÷u h×nh, nh5n hiÖu hµng ho¸ còng ®−îc coi lµ “vËt b¸u” cña c¸c nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ. Nh5n hiÖu hµng ho¸ lµ mét trong c¸c ®èi t−îng së h÷u c«ng nghiÖp ®−îc ph¸p luËt cña hÇu hÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi b¶o hé. ë n−íc ta, kh¸i niÖm nh5n hiÖu hµng ho¸ ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 785 Bé luËt d©n sù (BLDS): “Nhn hiÖu hµng hãa lµ nh÷ng dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt hµng hãa, dÞch vô cïng lo¹i cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c nhau. Nhn hiÖu hµng hãa cã thÓ lµ tõ, ng÷, h×nh ¶nh hoÆc sù kÕt hîp c¸c yÕu tè ®ã ®−îc thÓ hiÖn b»ng mét hoÆc nhiÒu mÇu s¾c”. Theo quy ®Þnh cña BLDS, cã thÓ thÊy nh5n hiÖu hµng ho¸ cã hai ®Æc tr−ng c¬ b¶n: - Nh5n hiÖu hµng ho¸ lµ nh÷ng dÊu hiÖu (nh− tõ, ng÷, h×nh ¶nh hoÆc sù kÕt hîp c¸c yÕu tè ®ã) cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt. 86 - Chøc n¨ng cña nh5n hiÖu hµng ho¸ lµ ®Ó ph©n biÖt hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c nhau. Trong bµi viÕt nµy, chóng t«i xin bµn ®«i ®iÒu vÒ kh¸i niÖm nh5n hiÖu hµng ho¸ ®−îc quy ®Þnh trong BLDS. Nh5n hiÖu hµng ho¸ theo quy ®Þnh t¹i §iÒu 785 BLDS lµ nh÷ng dÊu hiÖu cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt. DÊu hiÖu dïng lµm nh5n hiÖu hµng ho¸ sÏ ®−îc c«ng nhËn lµ cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt nÕu ®¸p øng ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 6 NghÞ ®Þnh sè 63/CP ngµy 24/10/1996 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt vÒ së h÷u c«ng nghiÖp vµ ®−îc söa ®æi, bæ sung theo NghÞ ®Þnh sè 06/2001/N§-CP ngµy 01/02/2001 cña ChÝnh phñ. §iÒu 785 BLDS liÖt kª ba h×nh thøc thÓ hiÖn nh5n hiÖu hµng ho¸ lµ: Tõ, ng÷, h×nh ¶nh vµ sù kÕt hîp c¸c yÕu tè nµy. Thø nhÊt, nh5n hiÖu hµng ho¸ lµ tõ, ng÷. Trong tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, "tõ" ®−îc ®Þnh nghÜa lµ "®¬n vÞ ng«n ng÷ nhá nhÊt cã nghÜa hoµn chØnh vµ cÊu t¹o æn ®Þnh dïng ®Ó ®Æt c©u"; "ng÷" lµ "®¬n vÞ ng÷ ph¸p ë bËc trung gian gi÷a tõ vµ c©u”.(1) Nh− vËy, nÕu theo nghÜa trªn th× d¹ng nh5n hiÖu hµng ho¸ lµ tõ, ng÷ ph¶i bao gåm tËp hîp c¸c ch÷ c¸i cã thÓ ghÐp l¹i thµnh tõ hoÆc ng÷ cã nghÜa hoµn chØnh. Trªn thùc tÕ, chóng t«i nhËn thÊy c¸c nh5n hiÖu hµng ho¸ ®5 ®−îc b¶o hé (kh«ng chØ ë ViÖt Nam mµ trªn toµn thÕ giíi) kh«ng hoµn toµn lµ nh÷ng tõ cã nghÜa. Cã nh÷ng nh5n hiÖu lµ nh÷ng ch÷ c¸i hoÆc cã khi lµ ch÷ sè kh«ng ghÐp l¹i ®−îc thµnh tõ. VÝ dô: Nh5n hiÖu J&B lµ nh5n hiÖu næi tiÕng cho mét lo¹i r−îu * Gi¶ng viªn Khoa t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi cña h5ng Jonny Walker; hoÆc CNN lµ nh5n hiÖu cña h5ng truyÒn h×nh næi tiÕng cña Hoa K×. Nh÷ng nh5n hiÖu ®−îc ®¸nh gi¸ lµ cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt cao nhÊt vµ ®−îc chÊp nhËn b¶o hé l¹i th−êng lµ nh÷ng ch÷ c¸i ghÐp l¹i kh«ng cã nghÜa vÒ mÆt tõ vùng, vÝ dô: KODAK, SONY, NOKIA... Qua ®ã, cã thÓ thÊy nh5n hiÖu hµng ho¸ kh«ng chØ lµ nh÷ng tõ cã nghÜa mµ cßn cã thÓ lµ nh÷ng ch÷ c¸i, ch÷ sè, miÔn lµ ®¸p øng ®−îc ®iÒu kiÖn cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt. Nh5n hiÖu hµng ho¸ ®−îc c«ng nhËn lµ cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt nÕu nh÷ng dÊu hiÖu lµ ch÷ hoÆc tõ, ng÷ lµm nh5n hiÖu ph¶i thuéc c¸c ng«n ng÷ th«ng dông; cã kh¶ n¨ng ph¸t ©m ®−îc; kh«ng ph¶i lµ tªn gäi th«ng th−êng cña chÝnh hµng ho¸, dÞch vô mang nh5n hiÖu; kh«ng mang tÝnh m« t¶ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô...(2) Thø hai, d¹ng nh5n hiÖu lµ nh÷ng dÊu hiÖu h×nh ¶nh, bao gåm c¶ h×nh vÏ hoÆc ¶nh chôp còng cã thÓ sö dông lµm nh5n hiÖu hµng ho¸. Trªn thùc tÕ, dÊu hiÖu h×nh khèi - lµ h×nh ¶nh ®−îc thÓ hiÖn trong kh«ng gian ba chiÒu còng cã thÓ ®¨ng kÝ b¶o hé nh5n hiÖu hµng ho¸. VÝ dô: H5ng Coca-cola ®5 ®−îc Côc së h÷u c«ng nghiÖp (SHCN) ViÖt Nam chÊp nhËn b¶o hé cho nh5n hiÖu hµng ho¸ lµ h×nh khèi chai n−íc ngät Coca-cola. Nh÷ng dÊu hiÖu h×nh ®−îc c«ng nhËn lµ cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt nÕu kh«ng ph¶i lµ nh÷ng h×nh, h×nh häc ®¬n gi¶n ®5 ®−îc sö dông réng r5i hoÆc kh«ng ph¶i lµ nh÷ng h×nh qu¸ phøc t¹p, r¾c rèi kh«ng thÓ nhËn biÕt vµ ghi nhí ®−îc; kh«ng ph¶i lµ h×nh vÏ hoÆc ¶nh chôp cña chÝnh hµng ho¸ ®ã; kh«ng gièng hoÆc t−¬ng tù víi c¸c biÓu t−îng, quy −íc ®5 ®−îc sö dông réng r5i; kh«ng gièng hoÆc t−¬ng tù víi h×nh quèc k×, quèc huy, l5nh tô, danh nh©n, anh hïng...(3) D¹ng dÊu hiÖu kÕt hîp ®−îc sö dông lµm nh5n hiÖu hµng ho¸ nÕu lµ sù kÕt hîp c¶ dÊu hiÖu ch÷ vµ dÊu hiÖu h×nh t¹o thµnh mét tæng thÓ ®éc ®¸o, dÔ nhËn biÕt, cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt. C¸c dÊu hiÖu trªn ®©y theo §iÒu 785 BLHS T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 “cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn b»ng mét hoÆc nhiÒu mÇu s¾c”. Nh− vËy, theo quy ®Þnh nµy, mÇu s¾c chØ ®−îc coi lµ ph−¬ng thøc thÓ hiÖn cña nh5n hiÖu hµng ho¸. Mét mÇu s¾c ®¬n lÎ kh«ng thÓ sö dông lµm nh5n hiÖu hµng ho¸. Tuy nhiªn, tæ hîp cña nhiÒu mÇu s¾c trong mét sè tr−êng hîp cô thÓ cã thÓ ®−îc coi lµ dÊu hiÖu h×nh vµ v× vËy cã thÓ sö dông lµm nh5n hiÖu hµng hãa. Thùc tÕ n−íc ta còng nh− t¹i c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, c¸c dÊu hiÖu lµ tõ, ng÷, h×nh ¶nh hoÆc sù kÕt hîp c¶ tõ, ng÷ vµ h×nh ¶nh lµ nh÷ng dÊu hiÖu ®−îc sö dông phæ biÕn nhÊt lµm nh5n hiÖu hµng hãa cho c¸c s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô cña c¸c nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh. Tuy nhiªn, hiÖn nay t¹i nhiÒu quèc gia, nhÊt lµ c¸c quèc gia ph¸t triÓn, nh÷ng dÊu hiÖu mµ con ng−êi cã kh¶ n¨ng “tri gi¸c” ®−îc ®Òu cã thÓ ®−îc b¶o hé d−íi d¹ng nh5n hiÖu hµng hãa. V× vËy, ngoµi nh÷ng dÊu hiÖu nh×n thÊy ®−îc th× nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c mµ con ng−êi cã thÓ nhËn biÕt b»ng c¸c gi¸c quan kh¸c nh− nghe thÊy (dÊu hiÖu ©m thanh) hoÆc thËm chÝ ngöi thÊy ®−îc (nh− mïi vÞ) còng ®−îc mét sè quèc gia b¶o hé nh− lµ nh5n hiÖu hµng ho¸. VÝ dô: T¹i Hoa K× ®5 cã ®Õn 30 nh5n hiÖu hµng ho¸ ®−îc ®¨ng kÝ lµ ©m thanh. Tiªu biÓu cho nh5n hiÖu thuéc d¹ng ©m thanh lµ tiÕng s− tö gÇm cña hµng phim MGM (Metro-Goldwin-Mayer) ®¨ng kÝ cho c¸c s¶n phÈm phim ho¹t h×nh. N¨m 1991, mét phô n÷ ë California ®5 ®¨ng kÝ nh5n hiÖu hµng ho¸ lµ mïi cho chØ kh©u vµ chØ thªu, nh5n hiÖu nµy ®−îc m« t¶ lµ gîi l¹i h−¬ng th¬m Ên t−îng, t−¬i trÎ cña hoa Flumeria.(4) Trong thêi ®¹i ngµy nay, c¸c lo¹i hµng ho¸, dÞch vô ngµy cµng phong phó, ®a d¹ng, c¸c nhµ s¶n xuÊt lu«n lu«n muèn t×m kiÕm nh÷ng nh5n hiÖu míi l¹, ®éc ®¸o, hÊp dÉn cho s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô cña m×nh ®Ó t¹o Ên t−îng ®Õn c«ng chóng. Víi xu thÕ toµn cÇu ho¸ nh− hiÖn nay, viÖc c«ng nhËn vµ b¶o hé nh5n hiÖu hµng ho¸ t¹i nhiÒu quèc gia kh¸c nhau ngµy cµng phæ biÕn. V× vËy, sÏ lµ khiÕm khuyÕt nÕu ph¸p luËt 87 nghiªn cøu - trao ®æi cña chóng ta kh«ng b¶o hé cho nh÷ng d¹ng nh5n hiÖu míi ®5 ®−îc nhiÒu n−íc chÊp nhËn b¶o hé. Chøc n¨ng chÝnh cña nh5n hiÖu hµng ho¸ lµ ®Ó ph©n biÖt hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c nhau. LÞch sö ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng th−¬ng m¹i trªn thÕ giíi ®5 cho thÊy ®iÒu nµy. Nh5n hiÖu hµng ho¸ tr¶ lêi ng−êi cung cÊp hµng ho¸, dÞch vô nµy lµ ai? chø kh«ng ph¶i hµng hãa, dÞch vô ®ã lµ g×? Trªn thÞ tr−êng, khi nhiÒu ng−êi cïng s¶n xuÊt ra nh÷ng s¶n phÈm hµng ho¸ cïng lo¹i hoÆc cïng thùc hiÖn nh÷ng dÞch vô gièng nhau, nh5n hiÖu hµng ho¸ gióp cho chóng ta cã thÓ ph©n biÖt hµng ho¸ ®ã do ai s¶n xuÊt, dÞch vô ®ã do ai tiÕn hµnh. Chóng ta thö h×nh dung xem nÕu hµng ho¸ cïng lo¹i trªn thÞ tr−êng ®Òu kh«ng cã nh5n hiÖu hµng ho¸ hoÆc cïng mang mét nh5n hiÖu gièng nhau th× ng−êi tiªu dïng sÏ v« cïng khã kh¨n khi ph©n biÖt, nhËn biÕt c¸c s¶n phÈm ®ã do ai s¶n xuÊt. Cßn nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô kh«ng cïng lo¹i th× b¶n th©n chóng ®5 kh¸c nhau, cã thÓ ph©n biÖt ®−îc. Cã lÏ tõ nhËn thøc ®ã nªn §iÒu 785 BLDS quy ®Þnh: "Nhn hiÖu hµng ho¸ ®Ó ph©n biÖt nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c nhau". C¨n cø vµo quy ®Þnh nµy cã thÓ hiÓu nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô kh«ng cïng lo¹i cã thÓ sö dông nh÷ng nh5n hiÖu hµng ho¸ trïng hoÆc t−¬ng tù mµ vÉn kh«ng cã kh¶ n¨ng g©y nhÇm lÉn vÒ nguån gèc cña chóng. VËy thÕ nµo lµ hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i? Tr−íc ®©y, trong lÜnh vùc së h÷u c«ng nghiÖp, kh¸i niÖm hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i ®5 tõng ®−îc ®Ò cËp trong Quy chÕ xÐt nghiÖm nh5n hiÖu hµng hãa sè 191/QCXN ngµy 06/04/1994 cña Côc SHCN. Tuy nhiªn, Quy chÕ trªn ®5 hÕt hiÖu lùc tõ ngµy 24/10/1996 khi NghÞ ®Þnh sè 63/CP quy ®Þnh chi tiÕt vÒ SHCN cña ChÝnh phñ ra ®êi, theo §iÒu 70 cña NghÞ ®Þnh sè 63/CP th× nã sÏ thay thÕ hµng lo¹t c¸c v¨n b¶n ph¸p quy tr−íc ®ã trong ®ã cã c¶ §iÒu lÖ vÒ nh5n hiÖu 88 hµng ho¸). Tõ khi NghÞ ®Þnh sè 63/CP ban hµnh cho ®Õn nay vÉn ch−a cã v¨n b¶n nµo quy ®Þnh vÒ kh¸i niÖm hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i, hiÖn t¹i Côc SHCN vÉn dùa vµo Quy chÕ nµy lµm tiªu chÝ x¸c ®Þnh hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i. Theo Quy chÕ nªu trªn th×: “Hai hµng ho¸ ®−îc coi lµ cïng lo¹i nÕu cã cïng b¶n chÊt (cÊu t¹o, thµnh phÇn, h×nh d¸ng...), cã cïng chøc n¨ng (c«ng dông hoÆc môc ®Ých sö dông) vµ cã cïng ph−¬ng thøc thùc hiÖn chøc n¨ng ®ã”. C¨n cø vµo quy ®Þnh nµy th× cã nh÷ng hµng ho¸ râ rµng lµ kh¸c lo¹i nh−ng nÕu sö dông cïng mét nh5n hiÖu th× kh¶ n¨ng g©y nhÇm lÉn cã thÓ x¶y ra. §¬n cö mét vô tranh chÊp vÒ nh5n hiÖu hµng ho¸ ®5 ®−îc toµ ph¸n quyÕt: C«ng ti tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n ViÖt Nam Foremost, trô së ë ThuËn An, tØnh B×nh D−¬ng chuyªn s¶n xuÊt c¸c lo¹i s÷a, trong ®ã cã s¶n phÈm s÷a ®Æc cã ®−êng mang nh5n hiÖu “Tr−êng Sinh” vµ ®5 ®−îc Côc SHCN cÊp giÊy chøng nhËn nh5n hiÖu hµng ho¸ cho nh5n hiÖu nµy. C«ng ti tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n c«ng nghiÖp Tr−êng Sinh, trô së t¹i 270, Thuþ Khª, Hµ Néi s¶n xuÊt s¶n phÈm s÷a ®Ëu nµnh cao cÊp còng lÊy nh5n hiÖu “Tr−êng Sinh”. C«ng ti s÷a Foremost cho r»ng, viÖc xuÊt hiÖn s¶n phÈm s÷a ®Ëu nµnh mang nh5n hiÖu “Tr−êng Sinh” trªn thÞ tr−êng g©y nhÇm lÉn cho ng−êi tiªu dïng, cã thÓ lµm cho hä lÇm t−ëng s÷a ®Ëu nµnh Tr−êng Sinh còng do C«ng ti Foremost s¶n xuÊt, lµm ¶nh h−ëng ®Õn doanh thu b¸n hµng, uy tÝn cña C«ng ti bÞ gi¶m sót. V× vËy, C«ng ti s÷a Foremost ®5 kiÖn ®Õn tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi, yªu cÇu buéc C«ng ti TNHH c«ng nghiÖp Tr−êng Sinh chÊm døt hµnh vi sö dông nh5n hiÖu nµy vµ ph¶i båi th−êng thiÖt h¹i b»ng 5% tæng doanh thu kÓ tõ khi s¶n xuÊt s÷a ®Ëu nµnh mang nh5n hiÖu Tr−êng Sinh. Khi x¶y ra vô tranh chÊp nh5n hiÖu Tr−êng Sinh, Côc SHCN ®5 kÕt luËn: Nh5n hiÖu Tr−êng Sinh cho s÷a ®Ëu nµnh cña c«ng ti T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi TNHH c«ng nghiÖp Tr−êng Sinh t−¬ng tù víi nh5n hiÖu Tr−êng Sinh cho s÷a ®Æc cã ®−êng ®5 ®−îc b¶o hé cña C«ng ti Foremost v× hai s¶n phÈm cïng lo¹i. C¨n cø vµo kÕt luËn nµy cña Côc SHCN, trong b¶n ¸n d©n sù s¬ thÈm sè 08 ngµy 9/3/2000 cña Tßa ¸n nh©n d©n thµnh phè Hµ Néi vµ b¶n ¸n phóc thÈm d©n sù sè 115 ngµy 18/9/2000 cña Tßa ¸n nh©n d©n tèi cao ®Òu ph¸n quyÕt: ChÊp nhËn ®¬n khëi kiÖn cña C«ng ti Foremost, buéc c«ng ti TNHH c«ng nghiÖp Tr−êng Sinh chÊm døt viÖc sö dông nh5n hiÖu “Tr−êng Sinh” cho s¶n phÈm s÷a ®Ëu nµnh; b¸c yªu cÇu ®ßi båi th−êng thiÖt h¹i cña C«ng ti Foremost v× kh«ng ®−a ra ®−îc chøng cø vÒ sù thiÖt h¹i. MÆc dï c¬ quan chøc n¨ng cña Nhµ n−íc ®5 kÕt luËn vµ hai cÊp tßa ¸n ®5 xÐt xö, b¶n ¸n ®5 cã hiÖu lùc ph¸p luËt nh−ng C«ng ti TNHH c«ng nghiÖp Tr−êng Sinh kh«ng chÊp nhËn ph¸n quyÕt trªn. Hä ®5 cã ®¬n th− khiÕu n¹i göi ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao ®Ò nghÞ ho5n thi hµnh ¸n vµ xem xÐt l¹i vô ¸n theo tr×nh tù gi¸m ®èc thÈm, ®¬n th− khiÕu n¹i cña C«ng ti còng ®−îc göi tíi c¸c c¬ quan nh− V¨n phßng ChÝnh phñ, Bé th−¬ng m¹i, Héi luËt gia ViÖt Nam... vµ c¸c c¬ quan nµy trong c¸c c«ng v¨n tr¶ lêi cña m×nh ®Òu ®Ò nghÞ ph¶i xem xÐt l¹i vô tranh chÊp nµy. LÝ do chÝnh mµ C«ng ti TNHH c«ng nghiÖp Tr−êng Sinh ®−a ra lµ c¨n cø vµo quy ®Þnh cña §iÒu 785 BLDS th× nh5n hiÖu hµng ho¸ ®Ó ph©n biÖt nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau; Côc qu¶n lÝ chÊt l−îng, vÖ sinh an toµn thùc phÈm Bé y tÕ trong v¨n b¶n sè 469 ngµy 8/6/2001 vµ Côc qu¶n lÝ thÞ tr−êng Bé th−¬ng m¹i ®Òu x¸c ®Þnh hai s¶n phÈm s÷a ®Æc cã ®−êng vµ s÷a ®Ëu nµnh cña hai c«ng ti trªn kh«ng cïng lo¹i thùc phÈm, chóng kh¸c nhau vÒ b¶n chÊt, thµnh phÇn chÊt l−îng chñ yÕu, thµnh T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 phÇn cÊu t¹o, quy tr×nh chÕ biÕn, c¸ch sö dông... V× hai s¶n phÈm nµy kh¸c lo¹i nªn C«ng ti c«ng nghiÖp Tr−êng Sinh vÉn cã quyÒn sö dông nh5n hiÖu “Tr−êng Sinh” mµ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn quyÒn së h÷u nh5n hiÖu hµng ho¸ cña C«ng ti Foremost. §iÓm mÊu chèt mµ c¸c bªn vÉn cßn tranh c5i trong vô viÖc nµy lµ hai lo¹i s÷a mang nh5n hiÖu “Tr−êng Sinh” cña hai c¬ së s¶n xuÊt kÓ trªn lµ cïng lo¹i hay kh«ng cïng lo¹i. Theo chóng t«i, dï hai lo¹i s÷a nµy lµ cïng lo¹i theo ®¸nh gi¸ cña Côc SHCN vµ theo nhËn ®Þnh trong hai b¶n ¸n kÓ trªn, hay kh¸c lo¹i theo kÕt luËn cña Côc qu¶n lÝ chÊt l−îng vÖ sinh an toµn thùc phÈm vµ Côc qu¶n lÝ thÞ tr−êng th× viÖc sö dông cïng mét nh5n hiÖu cã kh¶ n¨ng g©y nhÇm lÉn vÒ nguån gèc cña chóng v× hai lo¹i s÷a nµy t−¬ng tù nhau - ®Òu lµ s÷a - lµ lo¹i ®å uèng cã gi¸ trÞ dinh d−ìng, cïng môc ®Ých sö dông, chóng th−êng cïng ®−îc bµy b¸n ë mét n¬i (cïng kªnh tiªu thô)... Do ®ã hµng ho¸, hoÆc dÞch vô mÆc dï kh«ng cïng lo¹i nh−ng nÕu chóng t−¬ng tù nhau hoÆc cã liªn quan ®Õn nhau th× còng kh«ng thÓ sö dông cïng nh5n hiÖu hµng ho¸ v× rÊt dÔ lµm cho ng−êi tiªu dïng nhÇm t−ëng r»ng chóng cïng nguån gèc, khi ®ã nh5n hiÖu hµng ho¸ kh«ng thùc hiÖn ®−îc chøc n¨ng ph©n biÖt cña m×nh. V× vËy, quy ®Þnh cña §iÒu 785 BLDS: Nh5n hiÖu hµng ho¸ ®Ó ph©n biÖt hµng ho¸, dÞch vô “cïng lo¹i” theo chóng t«i lµ kh«ng mang tÝnh kh¸i qu¸t, dÔ g©y ra nhËn thøc kh«ng ®óng lµ nh5n hiÖu hµng ho¸ chØ ®Ó ph©n biÖt nh÷ng hµng ho¸ dÞch vô cïng lo¹i cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau, cßn nÕu hµng ho¸ kh«ng cïng lo¹i th× cã thÓ sö dông cïng nh5n hiÖu mµ kh«ng vi ph¹m quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp nh− quan ®iÓm cña bªn C«ng ti TNHH c«ng nghiÖp Tr−êng Sinh trong vô tranh chÊp nªu trªn. MÆt kh¸c, theo ®iÓm e kho¶n 1 §iÒu 6 NghÞ 89 nghiªn cøu - trao ®æi ®Þnh sè 63/CP, nh÷ng nh5n hiÖu trïng hoÆc t−¬ng tù tíi møc g©y nhÇm lÉn víi nh5n hiÖu næi tiÕng hoÆc ®−îc thõa nhËn réng r5i cña ng−êi kh¸c sÏ kh«ng ®−îc ®¨ng kÝ b¶o hé. Nh− vËy, ®èi víi nh5n hiÖu næi tiÕng hoÆc ®5 ®−îc sö dông vµ thõa nhËn mét c¸ch réng r5i th× c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c kh«ng thÓ sö dông nh5n hiÖu trïng hoÆc t−¬ng tù, ngay c¶ khi c¸c hµng ho¸, dÞch vô ®ã hoµn toµn kh¸c lo¹i. VÝ dô: ë ViÖt Nam, HONDA ®−îc nhiÒu ng−êi biÕt ®Õn lµ nh5n hiÖu cña mét nhµ s¶n xuÊt xe m¸y vµ phô tïng cña chóng. NÕu trªn thÞ tr−êng xuÊt hiÖn lo¹i n−íc kho¸ng mang nh5n hiÖu HONDA do c¬ së nµo ®ã s¶n xuÊt th× cã x¶y ra vÊn ®Ò g× kh«ng? N−íc kho¸ng râ rµng lµ hµng hãa kh¸c lo¹i víi xe m¸y. Tuy nhiªn, do nh5n hiÖu HONDA ®5 ®−îc biÕt ®Õn réng r5i ë ViÖt Nam nªn ng−êi tiªu dïng cã thÓ suy luËn r»ng lo¹i n−íc kho¸ng nµy còng lµ s¶n phÈm cña h5ng HONDA. Trong tr−êng hîp nµy, nh5n hiÖu hµng hãa ®5 kh«ng thùc hiÖn ®−îc chøc n¨ng ph©n biÖt cña m×nh. Nh− vËy, qua nh÷ng dÉn chøng trªn ®©y, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng trong chõng mùc nµo ®ã, nh5n hiÖu hµng ho¸ kh«ng chØ cã chøc n¨ng ph©n biÖt nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i mµ cßn ®Ó ph©n biÖt nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô kh¸c lo¹i. Cô thÓ trong c¸c tr−êng hîp sau: - NÕu mét nh5n hiÖu hµng hãa ®−îc coi lµ næi tiÕng hoÆc ®5 ®−îc sö dông vµ thõa nhËn mét c¸ch réng r5i th× nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c sÏ kh«ng ®−îc sö dông lµm nh5n hiÖu hµng ho¸ cho s¶n phÈm cña m×nh ngay c¶ khi hµng ho¸, dÞch vô ®ã hoµn toµn kh¸c lo¹i víi hµng ho¸, dÞch vô cã g¾n nh5n hiÖu næi tiÕng hoÆc nh5n hiÖu ®5 ®−îc sö dông vµ thõa nhËn mét c¸ch réng r5i v× cã kh¶ n¨ng g©y nhÇm lÉn. - NÕu nh5n hiÖu hµng hãa cña c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh nµy l¹i trïng hoÆc t−¬ng tù víi 90 nh5n hiÖu hµng ho¸ cña c¬ së kh¸c mµ hµng hãa, dÞch vô cña hä tuy kh«ng cïng lo¹i nh−ng t−¬ng tù hoÆc cã liªn quan ®Õn nhau th× còng cã kh¶ n¨ng g©y nhÇm lÉn vµ nh5n hiÖu hµng hãa kh«ng thùc hiÖn ®−îc chøc n¨ng ph©n biÖt cña m×nh. Theo chóng t«i, tuy “ph©n biÖt hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i” lµ chøc n¨ng chÝnh cña nh5n hiÖu hµng ho¸ mµ chóng ta th−êng gÆp nhÊt trong thùc tÕ nh−ng trong nhiÒu tr−êng hîp, nh5n hiÖu hµng ho¸ cßn ®Ó ph©n biÖt c¸c hµng ho¸, dÞch vô t−¬ng tù, thËm chÝ cã nh÷ng tr−êng hîp cßn ph©n biÖt c¶ nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô kh¸c lo¹i cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c nhau. ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh héi nhËp khu vùc vµ thÕ giíi. Ngµy 13/7/2000, chóng ta ®5 kÝ HiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i víi ChÝnh phñ Hoa K×. HiÖp ®Þnh ®5 ®−îc hai bªn phª chuÈn vµ chÝnh thøc cã hiÖu lùc tõ ngµy 10/12/2001, trong ®ã t¹i Ch−¬ng II - “QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ”, kho¶n 1 §iÒu 6 quy ®Þnh vÒ nh5n hiÖu hµng ho¸: “Trong HiÖp ®Þnh nµy, nhn hiÖu hµng ho¸ ®−îc cÊu thµnh bëi dÊu hiÖu bÊt k× hoÆc sù kÕt hîp bÊt k× c¸c dÊu hiÖu cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt hµng ho¸, dÞch vô cña mét ng−êi víi hµng ho¸, dÞch vô cña ng−êi kh¸c, bao gåm tõ, ng÷, tªn ng−êi, h×nh, ch÷ c¸i, ch÷ sè, tæ hîp mÇu s¾c, c¸c yÕu tè h×nh hoÆc h×nh d¹ng cña hµng hãa hoÆc h×nh d¹ng cña bao b× hµng hãa”. ViÖt Nam ®5 nép ®¬n gia nhËp Tæ chøc th−¬ng m¹i thÕ giíi WTO vµ hi väng trong t−¬ng lai kh«ng xa chóng ta sÏ trë thµnh thµnh viªn cña tæ chøc nµy. Khi gia nhËp WTO, nh÷ng quy ®Þnh vÒ së h÷u trÝ tuÖ cña chóng ta ph¶i phï hîp víi Tho¶ −íc TRIP vÒ c¸c khÝa c¹nh liªn quan ®Õn th−¬ng m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. Liªn quan ®Õn kh¸i niÖm nh5n hiÖu hµng ho¸, kho¶n 1 §iÒu 15 Tho¶ −íc TRIP quy ®Þnh: “BÊt k× mét dÊu hiÖu, hoÆc tæ hîp c¸c dÊu hiÖu nµo, cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt hµng ho¸ T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi hoÆc dÞch vô cña mét doanh nghiÖp víi hµng ho¸, dÞch vô cña mét doanh nghiÖp kh¸c, ®Òu cã thÓ lµm nhn hiÖu hµng ho¸. C¸c dÊu hiÖu ®ã ®Æc biÖt lµ c¸c tõ, kÓ c¶ tªn riªng, c¸c ch÷ c¸i, ch÷ sè, c¸c yÕu tè h×nh häa vµ tæ hîp c¸c mÇu s¾c còng nh− tæ hîp bÊt k× c¸c dÊu hiÖu ®ã, ph¶i cã kh¶ n¨ng ®−îc ®¨ng kÝ lµ nhn hiÖu hµng ho¸”. Qua nh÷ng quy ®Þnh vÒ nh5n hiÖu hµng ho¸ trong hai ®iÒu −íc quèc tÕ kÓ trªn, cã thÓ thÊy næi lªn hai vÊn ®Ò nÕu so s¸nh víi kh¸i niÖm nh5n hiÖu hµng ho¸ ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 785 BLDS: - Thø nhÊt: BÊt k× dÊu hiÖu hoÆc tæ hîp nh÷ng dÊu hiÖu nµo cã kh¶ n¨ng ph©n biÖt ®Òu cã thÓ ®−îc sö dông lµm nh5n hiÖu hµng hãa (®Æc biÖt lµ c¸c tõ, ch÷ c¸i, ch÷ sè, c¸c yÕu tè h×nh häa...). - Thø hai: Nh5n hiÖu hµng ho¸ ph©n biÖt hµng ho¸, dÞch vô cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c nhau. Theo chóng t«i, §iÒu 785 BLDS chØ liÖt kª c¸c d¹ng nh5n hiÖu hµng hãa lµ tõ, ng÷, h×nh ¶nh; sù kÕt hîp c¶ tõ, ng÷, h×nh ¶nh vµ quy ®Þnh nh5n hiÖu hµng ho¸ chØ ®Ó ph©n biÖt nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô cïng lo¹i cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau lµ thiÕu tÝnh kh¸i qu¸t, kh«ng hoµn toµn phï hîp víi tinh thÇn cña c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ mµ chóng ta ®5 vµ sÏ tham gia còng nh− kh«ng phï hîp víi thùc tÕ. V× vËy, thiÕt nghÜ §iÒu 785 BLDS nªn ®−îc söa l¹i nh− sau: “Nh5n hiÖu hµng ho¸ lµ nh÷ng dÊu hiÖu dïng ®Ó ph©n biÖt hµng hãa, dÞch vô cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c nhau”./. (1).Xem: Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Nxb. Khoa häc x5 héi, 1994, tr.1035. (2),(3).Xem: Kho¶n 2 §iÒu 6 NghÞ ®Þnh sè 63/CP ngµy 24/10/1996 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt vÒ së h÷u c«ng nghiÖp, ®−îc söa ®æi, bæ sung theo NghÞ ®Þnh sè 06/2001/N§-CP ngµy 01/02/2001 cña ChÝnh phñ. (4). United States Patent and Trademark Office - 2001, The Fingerprints of Commerce. T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 QuyÒn së h÷u... (TiÕp theo trang 77) KÕt qu¶ lµ Lynchburg Lemonade cña Tony Mason ®5 ®−îc toµ ¸n kÕt luËn lµ bÝ mËt th−¬ng m¹i vµ Mason ®5 giµnh ®−îc kho¶n tiÒn båi th−êng kh¸ lín trong vô kiÖn nµy. Nh− vËy, vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ khi cã tranh chÊp, khiÕu kiÖn gi÷a c¸c bªn vÒ sù x©m ph¹m bÝ mËt th−¬ng m¹i (hay ë ViÖt Nam lµ bÝ mËt kinh doanh) th× ph¶i c¨n cø vµo quy ®Þnh cña ph¸p luËt ®Ó kh¼ng ®Þnh th«ng tin ®ã cã thùc sù lµ bÝ mËt kinh doanh hay bÝ mËt th−¬ng m¹i hay kh«ng, tõ ®ã míi cã thÓ x¸c ®Þnh hµnh vi vi ph¹m bÝ mËt ®ã trong thùc tÕ ®5 x¶y ra nh− thÕ nµo, cïng nh÷ng tæn thÊt mµ sù vi ph¹m ®ã ®5 g©y ra cho bªn bÞ vi ph¹m... Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, kÓ c¶ ë c¸c n−íc ph¸t triÓn víi kinh nghiÖm thùc tiÔn phong phó còng hÕt søc phøc t¹p, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn lÜnh vùc nµy cßn qu¸ míi mÎ ë ViÖt Nam th× khã kh¨n ®ã l¹i cµng lín h¬n nhiÒu. NghÞ ®Þnh sè 54/CP quy ®Þnh vÒ bÝ mËt kinh doanh víi néi dung cßn qu¸ kh¸i qu¸t vµ s¬ l−îc, ch¾c ch¾n dÉn ®Õn nh÷ng khã kh¨n kh«ng thÓ tr¸nh khái khi cÇn ph¶i ¸p dông luËt cho c¸c vô viÖc cô thÓ. Tuy r»ng cho ®Õn nay, ë n−íc ta ch−a cã vô kiÖn nµo ph¶i gi¶i quyÕt ë c¸c cÊp toµ ¸n vÒ bÝ mËt kinh doanh, vÒ chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh nh−ng thùc tÕ gÇn mét n¨m qua, ng−êi n«ng d©n ViÖt Nam nu«i c¸ tra, c¸ basa ®5 gÆp ph¶i nh÷ng r¾c rèi, vµ thiÖt thßi, bÊt æn vÒ vô kiÖn c¸ da tr¬n (catfish) mµ HiÖp héi nh÷ng ng−êi nu«i lo¹i c¸ nµy ë MÜ ®5 kiÖn hä tíi Bé th−¬ng m¹i MÜ. Kinh nghiÖm lËp ph¸p kh«ng nhiÒu kÌm theo thùc tiÔn Ýt ái cña chóng ta trong lÜnh vùc t−¬ng øng râ rµng mang l¹i nhiÒu bÊt cËp cho ViÖt Nam trong vô kiÖn nµy./. 91