Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi TS. Tr−¬ng Quang Vinh * T rong hÖ thèng h×nh ph¹t cña BLHS n¨m 1999, ph¹t tiÒn cïng víi trôc xuÊt lµ hai h×nh thøc h×nh ph¹t võa ®−îc quy ®Þnh lµ h×nh ph¹t chÝnh, võa ®−îc quy ®Þnh lµ h×nh ph¹t bæ sung. Néi dung ph¸p lÝ cña h×nh ph¹t tiÒn chÝnh lµ sù t−íc bá kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh cña ng−êi bÞ kÕt ¸n ®Ó sung quü Nhµ n−íc. Víi néi dung nµy th× h×nh ph¹t tiÒn lµ lo¹i h×nh ph¹t cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng mét c¸ch trùc tiÕp vµ cã hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ ®èi víi ng−êi ph¹m mét sè téi trong mét sè lÜnh vùc mµ luËt quy ®Þnh. Nghiªn cøu h×nh ph¹t tiÒn quy ®Þnh t¹i §iÒu 30 BLHS n¨m 1999 vµ so s¸nh víi h×nh ph¹t tiÒn ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 23 BLHS n¨m 1985 cã thÓ rót ra mét sè ®iÓm míi sau ®©y: 1. VÒ sè l−îng c¸c ®iÒu luËt cã quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn. Trong BLHS n¨m 1999 sè ®iÒu luËt cã quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh chiÕm 69/263 ®iÒu vµ víi t− c¸ch lµ h×nh ph¹t bæ sung h×nh ph¹t tiÒn ®−îc quy ®Þnh ë 102/263 ®iÒu (phÇn c¸c téi ph¹m cña BLHS). NÕu so s¸nh víi BLHS 1985 th× con sè nµy thø tù lµ 11/215 ®iÒu vµ 52/215 ®iÒu (phÇn c¸c téi ph¹m BLHS). Qua ®ã cã thÓ thÊy BLHS 1999 ®U më réng mét c¸ch ®¸ng kÓ ph¹m vi ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn so víi BLHS 1985 ®ång thêi ®iÒu ®ã cßn thÓ hiÖn c¸ch ®¸nh gi¸ còng nh− c¸ch nh×n míi cña Nhµ n−íc vµ xU héi vÒ tÝnh chÊt vµ møc ®é 62 - T¹p chÝ luËt häc nguy hiÓm cho xU héi cña mét sè téi ph¹m. 2. VÒ ph¹m vi, ®iÒu kiÖn ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn. Kh¸c víi quy ®Þnh t¹i §iÒu 23 BLHS n¨m 1985, §iÒu 30 BLHS n¨m 1999 ®−îc söa ®æi, bæ sung theo h−íng quy ®Þnh râ ph¹m vi, ®iÒu kiÖn cho viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t chÝnh kho¶n 1 §iÒu 30 BLHS n¨m 1999 quy ®Þnh: “Ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh ®èi víi ng−êi ph¹m téi Ýt nghiªm träng x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ, trËt tù c«ng céng, trËt tù qu¶n lÝ hµnh chÝnh vµ mét sè téi ph¹m kh¸c do Bé luËt nµy quy ®Þnh”. Cã thÓ nãi, ®©y lµ ®iÓm míi trong chÝnh s¸ch h×nh sù cña Nhµ n−íc ta ®èi víi viÖc ¸p dông h×nh ph¹t tiÒn trong mét sè tr−êng hîp nh»m ph¸t huy −u ®iÓm tèi ®a cña lo¹i h×nh ph¹t nµy nãi riªng vµ tÝnh ®a d¹ng cña c¸c lo¹i h×nh ph¹t trong hÖ thèng h×nh ph¹t. §ång thêi víi viÖc quy ®Þnh chÆt chÏ, râ rµng nh− vËy cßn gióp cho viÖc vËn dông h×nh ph¹t nµy trong tõng tr−êng hîp cô thÓ ®−îc chÝnh x¸c, tr¸nh viÖc ¸p dông trµn lan, dÔ lµm n¶y sinh tiªu cùc.(1) Bªn c¹nh ®ã ®iÒu luËt còng quy ®Þnh râ trong tr−êng hîp nµo th× h×nh ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t bæ sung. Kho¶n 2 §iÒu 30 BLHS n¨m * Gi¶ng viªn chÝnh Khoa t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi nghiªn cøu - trao ®æi 1999 quy ®Þnh: “Ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t bæ sung ®èi víi ng−êi ph¹m c¸c téi vÒ tham nhòng, ma tuý hoÆc nh÷ng téi ph¹m kh¸c do Bé luËt nµy quy ®Þnh”. Víi chøc n¨ng hç trî cho h×nh ph¹t chÝnh, ph¹t tiÒn víi t− c¸ch lµ h×nh ph¹t bæ sung t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó toµ ¸n cã thÓ xö lÝ triÖt ®Ó vµ c«ng b»ng ®èi víi ng−êi ph¹m téi nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých cao nhÊt cña h×nh ph¹t. 3. VÒ møc ph¹t tiÒn kho¶n 3 §iÒu 30 BLHS n¨m 1999 quy ®Þnh: “Møc ph¹t tiÒn ®−îc quyÕt ®Þnh tuú theo tÝnh chÊt vµ møc ®é nghiªm träng cña téi ph¹m ®−îc thùc hiÖn, ®ång thêi cã xÐt ®Õn t×nh h×nh tµi s¶n cña ng−êi ph¹m téi, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ nh−ng kh«ng ®−îc thÊp h¬n mét triÖu ®ång”. Nh− vËy, khi quyÕt ®Þnh møc ph¹t tiÒn, ngoµi nh÷ng c¨n cø quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t quy ®Þnh t¹i §iÒu 45 BLHS n¨m 1999, toµ ¸n cßn ph¶i xem xÐt vµ c©n nh¾c nh÷ng c¨n cø riªng biÖt nh− “t×nh h×nh tµi s¶n cña ng−êi ph¹m téi” vµ “sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶” ®Ó cã thÓ quyÕt ®Þnh møc h×nh ph¹t hîp lÝ, t−¬ng xøng víi tÝnh chÊt vµ møc ®é nguy hiÓm cho xU héi cña hµnh vi ph¹m téi ®ång thêi cßn ®¶m b¶o h×nh ph¹t ®U tuyªn cã tÝnh kh¶ thi. §iÒu kh¸c biÖt lín nhÊt gi÷a quy ®Þnh nµy vµ quy ®Þnh t¹i §iÒu 23 BLHS n¨m 1985 lµ møc tiÒn ph¹t tèi thiÓu. Trong §iÒu 23 BLHS n¨m 1985, møc tiÒn ph¹t tèi thiÓu kh«ng ®−îc luËt quy ®Þnh, thËm chÝ trong c¸c ®iÒu luËt phÇn c¸c téi ph¹m cña BLHS hÇu hÕt chØ quy ®Þnh møc tiÒn ph¹t tèi ®a (ngo¹i trõ §iÒu 215 téi vi ph¹m c¸c quy ®Þnh vÒ xuÊt b¶n vµ ph¸t hµnh s¸ch, b¸o, Ên phÈm kh¸c “... ph¹t tiÒn tõ 250.000 ®Õn 10 triÖu ®ång”). Nh− vËy, cã thÓ nãi r»ng trong c¶ phÇn chung vµ phÇn c¸c téi ph¹m cña BLHS n¨m 1985, nhµ lµm luËt ®U kh«ng quy ®Þnh møc tèi thiÓu cña h×nh ph¹t tiÒn, ®iÒu nµy g©y khã kh¨n kh«ng nhá trong thùc tiÔn ¸p dông luËt h×nh sù, nhÊt lµ khi ¸p dông kho¶n 3 §iÒu 38 BLHS n¨m 1985. §Ó kh¾c phôc h¹n chÕ nµy, BLHS n¨m 1999 ®U quy ®Þnh møc tiÒn ph¹t tèi thiÓu trong tÊt c¶ c¸c khung h×nh ph¹t cña c¸c ®iÒu luËt phÇn c¸c téi ph¹m cã quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn. §©y lµ c¬ së ph¸p lÝ cÇn thiÕt t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nh÷ng ng−êi ¸p dông luËt h×nh sù cã thÓ vËn dông khi quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t nhÑ h¬n quy ®Þnh cña Bé luËt theo tinh thÇn cña §iÒu 47 BLHS n¨m 1999. Tuy nhiªn, møc tiÒn ph¹t thÊp nhÊt kh«ng ®−îc nhá h¬n mét triÖu ®ång (kho¶n 3 §iÒu 30 BLHS n¨m 1999). ViÖc bæ sung néi dung nµy cña ®iÒu luËt lµ cÇn thiÕt nh»m thÓ hiÖn râ tÝnh nghiªm kh¾c cña chÕ tµi h×nh sù so víi c¸c chÕ tµi kh¸c nh− chÕ tµi hµnh chÝnh, kinh tÕ...(2) 4. VÒ c¸ch thøc thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn. LÇn ®Çu tiªn c¸ch thøc thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn ®−îc quy ®Þnh t−¬ng ®èi cô thÓ, kho¶n 4 §iÒu 30 BLHS n¨m 1999 quy ®Þnh: “TiÒn ph¹t cã thÓ ®−îc nép mét lÇn hoÆc nhiÒu lÇn trong thêi h¹n do toµ ¸n quyÕt ®Þnh trong b¶n ¸n”. C¸ch quy ®Þnh nµy ®U t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó nh÷ng ng−êi bÞ kÕt ¸n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh vµ kh¶ n¨ng tµi s¶n kh¸c nhau ®Òu cã thÓ thi hµnh ¸n ph¹t tiÒn mµ toµ ¸n ®U ¸p dông víi hä. TÊt nhiªn, tr¸ch nhiÖm cña toµ ¸n lµ ph¶i x¸c ®Þnh râ thêi h¹n thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn cña ng−êi bÞ kÕt ¸n trong b¶n ¸n. §©y còng lµ néi dung cña nguyªn t¾c nh©n ®¹o XHCN ®U ®−îc nhµ lµm luËt cô thÓ ho¸ trong BLHS. T¹p chÝ luËt häc - 63 nghiªn cøu - trao ®æi Víi nh÷ng néi dung ®−îc söa ®æi, bæ sung nh− ®U tr×nh bµy ë trªn, h×nh ph¹t tiÒn ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 30 BLHS n¨m 1999 ®−îc xem nh− hoµn thiÖn h¬n vÒ mäi mÆt so víi chÝnh nã khi ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 23 BLHS n¨m 1985. Tuy nhiªn, khi nghiªn cøu nh÷ng néi dung cô thÓ cña h×nh ph¹t nµy trong BLHS n¨m 1999, chóng t«i thÊy cßn mét sè vÊn ®Ò thiÕt nghÜ còng cÇn ®−a ra ®Ó trao ®æi ë ®©y. Thø nhÊt, vÒ néi dung cña kho¶n 4 §iÒu 30 BLHS n¨m 1999. MÆc dï lÇn ®Çu tiªn c¸ch thøc thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn ®−îc quy ®Þnh t−¬ng ®èi chi tiÕt, cô thÓ “tiÒn ph¹t cã thÓ ®−îc nép mét lÇn hoÆc nhiÒu lÇn trong thêi h¹n do toµ ¸n quyÕt ®Þnh” nh−ng h×nh nh− néi dung nµy vÉn thiÕu tÝnh c−ìng chÕ cÇn thiÕt, bëi lÏ nhµ lµm luËt ®U kh«ng quy ®Þnh h×nh thøc xö lÝ ®èi víi tr−êng hîp ng−êi bÞ kÕt ¸n cè t×nh ch©y ú, d©y d−a kh«ng chÞu nép ph¹t hoÆc kh«ng cã kh¶ n¨ng nép tiÒn ph¹t. Do ®ã, trong nhiÒu tr−êng hîp viÖc ¸p dông quy ®Þnh nµy lµ thiÕu tÝnh kh¶ thi. Theo chóng t«i, ®Ó kh¾c phôc h¹n chÕ trªn chóng ta cÇn tham kh¶o vµ häc tËp kinh nghiÖm lËp ph¸p cña mét sè n−íc cho phÐp thay thÕ h×nh ph¹t tiÒn b»ng c¸c h×nh ph¹t kh¸c nghiªm kh¾c h¬n.(3) ViÖc quy ®æi nµy lµ hoµn toµn cÇn thiÕt v× nã cã tÝnh r¨n ®e cao, cho nªn buéc ng−êi bÞ kÕt ¸n ph¶i chÊp hµnh h×nh ph¹t mét c¸ch nghiªm chØnh. Thø hai, vÒ kho¶ng c¸ch gi÷a møc tèi thiÓu vµ møc tèi ®a cña h×nh ph¹t tiÒn trong BLHS n¨m 1999. Tuy ®U cã sù tiÕn bé trong viÖc thu hÑp kho¶ng c¸ch gi÷a hai møc nµy trong mét khung h×nh ph¹t. Nh−ng nh×n chung, trong nhiÒu khung h×nh ph¹t cña c¸c 64 - T¹p chÝ luËt häc ®iÒu luËt phÇn c¸c téi ph¹m cã quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn th× kho¶ng c¸ch gi÷a møc tèi thiÓu vµ møc tèi ®a vÉn cßn qu¸ lín. VÝ dô nh− kho¶ng c¸ch nµy lµ 10 lÇn ®−îc quy ®Þnh ë c¸c kho¶n 1 §iÒu 153; kho¶n 1 §iÒu 168; kho¶n 1 §iÒu 171; kho¶n 1 §iÒu 182; kho¶n 1 §iÒu 183; kho¶n 1 §iÒu 184; kho¶n 1 §iÒu 189; kho¶n 1 §iÒu 190... BLHS n¨m 1999, hoÆc 20 lÇn ë kho¶n 1 §iÒu 172 BLHS n¨m 1999. §Æc biÖt kho¶n 1 §iÒu 178 BLHS n¨m 1999 kho¶ng c¸ch gi÷a møc tèi thiÓu vµ møc tèi ®a lµ 50 lÇn... Víi kho¶ng c¸ch qu¸ lín nh− ®U nªu, tuy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nh÷ng ng−êi ¸p dông luËt h×nh sù cã thÓ dÔ dµng lùa chän møc h×nh ph¹t cô thÓ tuú theo tÝnh chÊt vµ møc ®é nghiªm träng cña téi ph¹m. Song bªn c¹nh ®ã còng cÇn ph¶i kÓ ®Õn mÆt tr¸i cña nã lµ rÊt dÔ dÉn ®Õn sù tuú tiÖn, kh«ng thèng nhÊt trong khi gi¶i quyÕt nh÷ng vô viÖc gièng nhau chØ v× nh÷ng “lÝ do” kh¸c nhau cña nh÷ng ng−êi ¸p dông. Do ®ã, ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy theo chóng t«i, trong mét sè ®iÒu luËt cÇn ph¶i x©y dông thªm c¸c khung h×nh ph¹t míi víi viÖc cô thÓ ho¸ nh÷ng t×nh tiÕt ®Þnh khung míi nh»m ph©n ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt mét c¸ch cao h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó cã thÓ c¸ thÓ ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®èi víi ng−êi ph¹m téi mét c¸ch chÝnh x¸c trong nh÷ng tr−êng hîp cô thÓ./. (1).Xem: TS. U«ng Chu L−u, “Nh÷ng ®iÓm söa ®æi bæ sung c¬ b¶n trong phÇn chung cña BLHS”, Sè chuyªn ®Ò vÒ BLHS 1999, tr. 39. (2).Xem: Tµi liÖu tËp huÊn chuyªn s©u BLHS n¨m 1999, tr .76. (3).Xem: H×nh ph¹t tiÒn trong BLHS cña Liªn Bang Nga, Thuþ §iÓn, CHLB §øc, NhËt B¶n...