Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi ®iÓm míi trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 vÒ h×nh ph¹t Bæ sung §µo LÖ Thu * H ×nh ph¹t bæ sung lµ bé phËn cÊu thµnh cña hÖ thèng h×nh ph¹t trong luËt h×nh sù ViÖt Nam. Kh¸c víi h×nh ph¹t chÝnh, h×nh ph¹t bæ sung kh«ng ®−îc tuyªn ®éc lËp mµ chØ cã thÓ tuyªn kÌm theo h×nh ph¹t chÝnh ®èi víi mçi téi ph¹m. Tuy nhiªn, ®iÒu ®ã kh«ng lµm cho h×nh ph¹t bæ sung mÊt ®i vai trß quan träng cña m×nh. HiÖu qu¶ tèi ®a cña viÖc ¸p dông h×nh ph¹t trong nhiÒu tr−êng hîp chØ cã thÓ ®¹t ®−îc khi cã sù hç trî cña h×nh ph¹t bæ sung. H×nh ph¹t bæ sung võa cã t¸c dông tiÕp tôc c¶i t¹o, gi¸o dôc ng−êi ph¹m téi sau khi hä ®? chÊp hµnh xong h×nh ph¹t chÝnh võa ph¸t huy tÝnh tÝch cùc trong viÖc lo¹i trõ m«i tr−êng, ®iÒu kiÖn ph¹m téi l¹i cña ng−êi bÞ kÕt ¸n. §Ó ph¸t huy ®−îc vai trß thùc sù cña m×nh, h×nh ph¹t bæ sung cÇn ph¶i ®−îc quy ®Þnh mét c¸ch hîp lÝ, ®a d¹ng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ¸p dông chÆt chÏ, chÝnh x¸c. ChØ khi ®ã, h×nh ph¹t bæ sung míi gióp cho c¬ quan xÐt xö lùa chän ®−îc biÖn ph¸p xö lÝ thÝch hîp vµ hiÖu qu¶ ®èi víi hµnh vi còng nh− ®èi víi nh©n th©n cña ng−êi ph¹m téi. Trong BLHS n¨m 1999, h×nh ph¹t bæ sung ®−îc quy ®Þnh t¹i c¶ hai phÇn: PhÇn chung vµ PhÇn c¸c téi ph¹m. PhÇn chung cã c¸c ®iÒu luËt quy ®Þnh vÒ nhãm c¸c lo¹i h×nh ph¹t bæ sung (kho¶n 2 §iÒu 28), vÒ néi dung vµ ®iÒu kiÖn ¸p dông cña tõng lo¹i (c¸c ®iÒu 30, 32, 36, 37, 38, 39, 40). PhÇn c¸c téi ph¹m quy ®Þnh h×nh ph¹t bæ sung cã thÓ ¸p dông ®èi víi tõng téi ph¹m cô thÓ t¹i chÝnh ®iÒu luËt quy ®Þnh vÒ téi ph¹m ®ã. 48 - T¹p chÝ luËt häc Qua nh÷ng quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t bæ sung trong BLHS n¨m 1999, chóng t«i thÊy næi lªn mét sè ®iÓm míi sau: 1. Nhãm h×nh ph¹t bæ sung ®? ®−îc ®a d¹ng hãa thªm b»ng lo¹i h×nh ph¹t míi, ®ã lµ h×nh ph¹t trôc xuÊt. §iÒu 32 BLHS n¨m 1999 quy ®Þnh: "Trôc xuÊt lµ buéc ng−êi n−íc ngoµi bÞ kÕt ¸n ph¶i rêi khái lnh thæ n−íc Céng hßa x héi chñ nghÜa ViÖt Nam". Trôc xuÊt ®−îc tßa ¸n ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh hoÆc h×nh ph¹t bæ sung trong tõng tr−êng hîp cô thÓ. Quy ®Þnh trªn cho thÊy trôc xuÊt lµ lo¹i h×nh ph¹t cã ®èi t−îng bÞ ¸p dông lµ ng−êi n−íc ngoµi ph¹m téi vµ bÞ kÕt ¸n theo luËt h×nh sù ViÖt Nam vµ cã néi dung ph¸p lÝ lµ buéc ng−êi bÞ kÕt ¸n ph¶i rêi khái l?nh thæ n−íc Céng hßa x? héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Bæ sung h×nh ph¹t trôc xuÊt lµ viÖc lµm cÇn thiÕt nh»m phôc vô chÝnh s¸ch më réng giao l−u vµ hîp t¸c quèc tÕ cña Nhµ n−íc ta. Thêi gian gÇn ®©y víi nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau sè l−îng ng−êi n−íc ngoµi vµo ViÖt Nam ngµy cµng lín, v× vËy còng cã sù gia t¨ng cña l−îng ng−êi n−íc ngoµi ph¹m téi t¹i ViÖt Nam. ViÖc quy ®Þnh h×nh ph¹t trôc xuÊt vµo hÖ thèng h×nh ph¹t cña luËt h×nh sù ViÖt Nam râ rµng cã ý nghÜa lín trong viÖc më réng kh¶ n¨ng lùa chän h×nh ph¹t thÝch hîp ®Ó ¸p dông ®èi víi ng−êi n−íc ngoµi. Tuy nhiªn, chóng t«i cßn mét vµi ý * Gi¶ng viªn Khoa t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi nghiªn cøu - trao ®æi kiÕn trao ®æi xung quanh h×nh ph¹t míi nµy. Thø nhÊt, quy ®Þnh t¹i §iÒu 32 cßn chung chung, ch−a x¸c ®Þnh cô thÓ vÒ ®iÒu kiÖn ¸p dông lo¹i h×nh ph¹t nµy (nh− ¸p dông nã ®èi víi lo¹i téi nµo (téi ph¹m ®Æc biÖt nghiªm träng, rÊt nghiªm träng, nghiªm träng hay téi ph¹m Ýt nghiªm träng) hoÆc ®èi víi nhãm téi nµo (c¸c téi x©m ph¹m an ninh quèc gia, c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc kháe, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi hay c¸c téi x©m ph¹m së h÷u...). NÕu kh«ng, cã thÓ hiÓu r»ng bÊt cø ng−êi n−íc ngoµi nµo ph¹m téi vµ bÞ kÕt ¸n theo luËt h×nh sù ViÖt Nam nµo còng ®Òu cã thÓ bÞ ¸p dông h×nh ph¹t nµy. ë ®©y còng cã ®iÓm cÇn l−u ý lµ h×nh ph¹t trôc xuÊt kh«ng ®−îc quy ®Þnh t¹i PhÇn c¸c téi ph¹m nh− c¸c h×nh ph¹t kh¸c; Thø hai, víi t− c¸ch lµ h×nh ph¹t bæ sung, trôc xuÊt ®−îc quy ®Þnh ë §iÒu 32 ®? kh«ng ®−îc nhµ lµm luËt x¸c ®Þnh râ nã cã kh¶ n¨ng tuyªn kÌm theo h×nh ph¹t chÝnh nµo. Theo chóng t«i ®iÒu nµy sÏ g©y khã kh¨n cho ho¹t ®éng quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t. LiÖu h×nh ph¹t trôc xuÊt chØ cã thÓ tuyªn kÌm theo h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n hay nã cßn cã thÓ ®−îc tuyªn kÌm c¸c h×nh ph¹t chÝnh kh¸c nh− c¶nh c¸o, ph¹t tiÒn... (dÜ nhiªn cÇn lo¹i trõ tr−êng hîp h×nh ph¹t chÝnh ®−îc tuyªn lµ tö h×nh hoÆc tï chung th©n). Theo chóng t«i, viÖc quy ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn ¸p dông lo¹i h×nh ph¹t nµy ph¶i võa b¶o ®¶m tÝnh nghiªm kh¾c cña luËt h×nh sù l¹i võa ph¶i phï hîp víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Nhµ n−íc céng hßa x? héi chñ nghÜa ViÖt Nam. 2. Quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t bæ sung "cÊm ®¶m nhiÖm nh÷ng chøc vô, lµm nh÷ng nghÒ hoÆc c«ng viÖc nhÊt ®Þnh" (§iÒu 28 BLHS n¨m 1985) ®? cã nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh vÒ mÆt ng«n tõ víi tªn gäi hiÖn nay lµ "cÊm ®¶m nhiÖm chøc vô, cÊm hµnh nghÒ hoÆc lµm c«ng viÖc nhÊt ®Þnh" (§iÒu 36 BLHS n¨m 1999). Theo chóng t«i, nh÷ng thay ®æi nµy cã ý nghÜa: Thø nhÊt, tr¸nh sù hiÓu sai vÒ sè l−îng chøc vô, nghÒ hoÆc c«ng viÖc bÞ cÊm qua viÖc c¾t bá tõ "nh÷ng"; Thø hai, gäi tªn h×nh ph¹t theo ng«n ng÷ chÝnh x¸c cña tiÕng ViÖt, vÝ dô: Thay tªn gäi "cÊm lµm nh÷ng nghÒ" b»ng tªn gäi "cÊm hµnh nghÒ". §©y cã thÓ coi lµ nh÷ng biÓu hiÖn râ nÐt cña ý thøc lµm trong s¸ng, khoa häc ng«n ng÷ luËt cña c¸c nhµ lµm luËt ViÖt Nam. 3. C¸c h×nh ph¹t cÊm c− tró, qu¶n chÕ, t−íc mét sè quyÒn c«ng d©n (c¸c ®iÒu 37, 38, 39 BLHS n¨m 1999) cã bæ sung quy ®Þnh cô thÓ vÒ lo¹i h×nh ph¹t chÝnh mµ c¸c h×nh ph¹t bæ sung nµy cã thÓ ®−îc ¸p dông kÌm theo, ®ã lµ h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n. MÆc dï tr−íc ®©y vÊn ®Ò nµy ®? ®−îc thùc tiÔn xÐt xö thõa nhËn (kh«ng quy ®Þnh trùc tiÕp trong BLHS n¨m 1985) song viÖc lÇn ®Çu tiªn nã ®−îc quy ®Þnh ngay trong luËt ®? thÓ hiÖn sù nhËn thøc ®óng ®¾n cña nhµ lµm luËt vÒ ®ßi hái cña nguyªn t¾c ph¸p chÕ x? héi chñ nghÜa. 4. H×nh ph¹t t−íc mét sè quyÒn c«ng d©n (§iÒu 39 BLHS n¨m 1999) bæ sung thªm quy ®Þnh vÒ viÖc t−íc quyÒn øng cö ®¹i biÓu c¬ quan quyÒn lùc nhµ n−íc cña ng−êi bÞ kÕt ¸n. T−íc mét sè quyÒn c«ng d©n vÉn lu«n lµ h×nh ph¹t cã tÝnh nghiªm kh¾c cao, ®−îc quy ®Þnh ¸p dông chñ yÕu ®èi víi c¸c téi x©m ph¹m an ninh quèc gia. V× vËy, viÖc ng−êi bÞ kÕt ¸n vÒ c¸c téi nµy bÞ t−íc quyÒn øng cö ®¹i biÓu c¬ quan quyÒn lùc nhµ n−íc theo chóng t«i lµ hoµn toµn x¸c ®¸ng bëi nh÷ng ng−êi nµy kh«ng cã ®ñ t− c¸ch vµ ®ñ ®é tin cËy ®Ó ®¹i diÖn cho ý nguyÖn cña nh©n d©n. 5. Quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t tiÒn víi t− c¸ch lµ h×nh ph¹t bæ sung lÇn ®Çu tiªn ®−îc cô thÓ hãa t¹i kho¶n 2 §iÒu 32 BLHS n¨m 1999: "... Ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t bæ sung ®èi víi ng−êi ph¹m c¸c téi vÒ tham nhòng, ma tóy hoÆc T¹p chÝ luËt häc - 49 nghiªn cøu - trao ®æi nh÷ng téi ph¹m kh¸c do Bé luËt nµy quy ®Þnh..." kh¸c víi quy ®Þnh t¹i §iÒu 23 BLHS n¨m 1985 kh«ng x¸c ®Þnh cô thÓ khi nµo h×nh ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t chÝnh cßn khi nµo ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t bæ sung, quy ®Þnh t¹i §iÒu 30 BLHS n¨m 1999 ®? lµm râ h¬n vai trß còng nh− ph¹m vi ¸p dông cña h×nh ph¹t tiÒn víi t− c¸ch lµ h×nh ph¹t bæ sung. Bªn c¹nh ®ã, ph¹m vi ¸p dông cña h×nh ph¹t tiÒn ®? ®−îc më réng. Theo quy ®Þnh cña BLHS n¨m 1985, ph¹t tiÒn ®−îc ¸p dông lµ h×nh ph¹t bæ sung chñ yÕu ®èi víi c¸c téi cã tÝnh chÊt vô lîi, tham nhòng, c¸c téi cã dïng tiÒn lµm ph−¬ng tiÖn ho¹t ®éng nh− c¸c téi ph¹m vÒ kinh tÕ, vÒ ma tóy, vÒ chøc vô. §Ó ph¸t huy h¬n n÷a vai trß cña h×nh ph¹t tiÒn khi xö lÝ c¸c téi ph¹m trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn nay, BLHS n¨m 1999 ®? ®−îc x©y dùng theo h−íng t¨ng c−êng h×nh ph¹t tiÒn. Trong Bé luËt nµy, ph¹t tiÒn cßn ®−îc quy ®Þnh ¸p dông ®èi víi mét sè nhãm téi kh¸c nh− mét sè téi x©m ph¹m nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi (§iÒu 119, 120, 122) hoÆc hÇu hÕt c¸c téi x©m ph¹m së h÷u. 6. BLHS n¨m 1999 cã ®iÓm hoµn toµn míi trong c¸ch quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t bæ sung t¹i PhÇn c¸c téi ph¹m lµ viÖc quy ®Þnh h×nh ph¹t bæ sung cho mçi téi ph¹m t¹i chÝnh ®iÒu luËt quy ®Þnh téi ®ã. VÝ dô: Kho¶n 3 §iÒu 93 (téi giÕt ng−êi) quy ®Þnh: "Ng−êi ph¹m téi cßn cã thÓ bÞ cÊm ®¶m nhiÖm chøc vô, cÊm hµnh nghÒ hoÆc lµm c«ng viÖc nhÊt ®Þnh tõ mét n¨m ®Õn n¨m n¨m ph¹t qu¶n chÕ hoÆc cÊm c− tró tõ mét n¨m ®Õn n¨m n¨m". VËy c¸ch quy ®Þnh nµy cã −u ®iÓm g× so víi c¸ch quy ®Þnh t¹i BLHS n¨m 1985? H×nh ph¹t bæ sung t¹i PhÇn c¸c téi ph¹m trong BLHS n¨m 1985 ®−îc c¬ cÊu theo c¸ch nhµ lµm luËt x©y dùng ®iÒu luËt 50 - T¹p chÝ luËt häc riªng quy ®Þnh vÒ h×nh ph¹t bæ sung ë cuèi mçi ch−¬ng ®Ó ¸p dông cho c¸c téi thuéc ch−¬ng ®ã. VÝ dô: §iÒu 118 quy ®Þnh h×nh ph¹t bæ sung ¸p dông ®èi víi c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc kháe, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi: "1. Ng−êi nµo ph¹m mét trong c¸c téi quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu tõ §iÒu 101 ®Õn §iÒu 105 vµ t¹i c¸c ®iÒu 107, 112, 112a, 113 vµ 113a th× cã thÓ bÞ cÊm ®¶m nhiÖm nh÷ng chøc vô, lµm nh÷ng nghÒ hoÆc c«ng viÖc nhÊt ®Þnh tõ hai n¨m ®Õn n¨m n¨m..." 2. C¸ch quy ®Þnh trªn cña BLHS n¨m 1985 cã mét sè nh−îc ®iÓm sau: Thø nhÊt, thiÕu hîp lÝ trong cÊu tróc cña PhÇn c¸c téi ph¹m cña BLHS, v× ®iÒu luËt quy ®Þnh riªng vÒ h×nh ph¹t l¹i c¬ cÊu cïng c¸c ®iÒu luËt vÒ c¸c téi ph¹m cô thÓ; Thø hai, ch−a thÓ hiÖn râ nÐt nguyªn t¾c c¸ thÓ hãa h×nh ph¹t trong luËt h×nh sù ViÖt Nam, v× khi h×nh ph¹t bæ sung ®−îc quy ®Þnh chung cho c¶ nhãm téi sÏ khã c¸ biÖt hãa cho tõng téi; Thø ba, kh«ng thuËn tiÖn cho ng−êi ¸p dông luËt, bëi ng−êi ¸p dông th−êng chó ý ®Õn viÖc ¸p dông h×nh ph¹t chÝnh ®−îc quy ®Þnh ngay t¹i ®iÒu luËt vÒ téi ph¹m h¬n lµ lËt gië ®Õn cuèi ch−¬ng ®Ó t×m h×nh ph¹t bæ sung ¸p dông. Nh− vËy, viÖc quy ®Þnh h×nh ph¹t bæ sung trùc tiÕp cho tõng téi ph¹m cô thÓ trong BLHS n¨m 1999 ®? kh¾c phôc ®−îc nh−îc ®iÓm nªu trªn cña BLHS n¨m 1985. C¸ch quy ®Þnh nµy ®? thÓ hiÖn ®−îc t¸c ®éng cã lùa chän cña h×nh ph¹t bæ sung ®èi víi ng−êi ph¹m téi tïy theo lo¹i téi ph¹m vµ nh©n th©n ng−êi ph¹m téi. H×nh ph¹t bæ sung ®−îc quy ®Þnh võa thÝch hîp, t−¬ng xøng víi tÝnh chÊt vµ møc ®é nguy hiÓm cña tõng téi ph¹m cô thÓ l¹i võa thuËn tiÖn cho viÖc ¸p dông./.