Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi ThS. NguyÔn ThÞ ThuËn * S ù hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc b¶o vÖ quyÒn con ng−êi nãi chung vµ b¶o vÖ quyÒn cña phô n÷ nãi riªng ®ang ngµy cµng nhËn ®−îc sù quan t©m s©u s¾c cña céng ®ång quèc tÕ. Do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸ch quan vµ chñ quan mµ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, phô n÷ ®Òu ch−a cã ®−îc sù b×nh ®¼ng thùc sù. Trong khi ®ã vai trß vµ nh÷ng ®ãng gãp lín lao cho gia ®×nh vµ x7 héi cña ng−êi phô n÷ lµ kh«ng thÓ phñ nhËn. Tr−íc thùc tr¹ng nµy, céng ®ång quèc tÕ mµ trung t©m lµ Liªn hîp quèc ®7 cã nhiÒu nç lùc trong viÖc so¹n th¶o c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt quèc tÕ nh»m thÓ chÕ ho¸ c¸c quyÒn c¬ b¶n cña phô n÷ theo h−íng bæ sung vµ ph¸t triÓn víi néi dung míi ®¶m b¶o tèt h¬n c¸c quyÒn nµy. HiÕn ch−¬ng Liªn hîp quèc - v¨n b¶n "khai sinh" ra tæ chøc quèc tÕ lín nhÊt hµnh tinh ®7 kh¼ng ®Þnh mét trong nh÷ng môc ®Ých cña Liªn hîp quèc lµ ®¹t ®−îc sù hîp t¸c quèc tÕ trong viÖc thóc ®Èy vµ khuyÕn khÝch sù t«n träng nh©n quyÒn vµ c¸c tù do c¬ b¶n cho tÊt c¶ mäi ng−êi kh«ng ph©n biÖt chñng téc, giíi tÝnh, ng«n ng÷ vµ t«n gi¸o. Trong suèt gÇn 60 n¨m tån t¹i vµ ho¹t ®éng, Liªn hîp quèc ®7 cã s¸ng kiÕn vµ b¶o trî cho viÖc kÝ kÕt nhiÒu ®iÒu −íc quèc tÕ vÒ nh©n quyÒn còng nh− trùc tiÕp th«ng qua mét sè v¨n b¶n cã ý nghÜa lín lao ®èi víi qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ vÊn ®Ò nh©n quyÒn nãi chung vµ vÊn ®Ò quyÒn cña phô n÷ nãi riªng. §iÓn h×nh lµ c¸c v¨n b¶n sau: Tuyªn ng«n toµn thÕ giíi vÒ 78 nh©n quyÒn n¨m 1948, C«ng −íc vÒ c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ n¨m 1966 (ViÖt Nam gia nhËp n¨m 1982), C«ng −íc vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, v¨n ho¸, x7 héi n¨m 1966 (ViÖt Nam gia nhËp n¨m 1982)... Mét sè tæ chøc quèc tÕ chuyªn m«n thuéc hÖ thèng Liªn hîp quèc nh− Tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO), Tæ chøc v¨n ho¸, khoa häc, gi¸o dôc (UNESCO)… phï hîp víi môc ®Ých ho¹t ®éng cña m×nh còng th«ng qua c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ liªn quan ®Õn c¸c quyÒn cña phô n÷ trong mét sè lÜnh vùc nh−: C«ng −íc sè 45 vÒ sö dông phô n÷ vµo nh÷ng c«ng viÖc d−íi mÆt ®Êt vµ trong hÇm má ®−îc ILO th«ng qua ngµy 30/5/1935 (ViÖt Nam gia nhËp n¨m 1994), C«ng −íc sè 100 vÒ tr¶ c«ng b×nh ®¼ng gi÷a lao ®éng nam vµ lao ®éng n÷ cho mét c«ng viÖc nh− nhau ®−îc ILO th«ng qua ngµy 6/6/1951 (ViÖt Nam gia nhËp n¨m 1966), C«ng −íc n¨m 1960 cña UNESCO vÒ chèng ph©n biÖt ®èi xö trong gi¸o dôc… Nh×n chung, cho ®Õn tr−íc khi C«ng −íc vÒ xo¸ bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷ (C«ng −íc CEDAW) ra ®êi, c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ quèc tÕ vÒ nh©n quyÒn liªn quan tíi phô n÷ cã mét sè ®Æc tr−ng c¬ b¶n sau: + §a phÇn c¸c v¨n b¶n chØ ghi nhËn quyÒn c¬ b¶n cña con ng−êi nãi chung mµ kh«ng cã sù x¸c nhËn c¸c quyÒn riªng biÖt, * Gi¶ng viªn chÝnh Khoa luËt quèc tÕ Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi cô thÓ cña phô n÷ (vÝ dô: C«ng −íc vÒ c¸c quyÒn d©n sù, chÝnh trÞ vµ C«ng −íc vÒ c¸c quyÒn kinh tÕ, v¨n ho¸, x7 héi…). + Nh÷ng v¨n b¶n ghi nhËn quyÒn cña phô n÷ l¹i chØ tËp trung vµo mét sè lÜnh vùc cô thÓ (vÝ dô: VÊn ®Ò quèc tÞch, vÊn ®Ò lao ®éng, viÖc lµm…). + Cã nh÷ng v¨n b¶n ph¸p lÝ chØ mang tÝnh khu vùc (vÝ dô: C«ng −íc nh©n quyÒn ch©u ¢u, C«ng −íc nh©n quyÒn ch©u MÜ...). MÆc dï ®7 tån t¹i c¶ hÖ thèng c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ quèc tÕ vÒ nh©n quyÒn nh−ng t×nh tr¹ng ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷ theo h−íng x©m h¹i ®Õn nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña phô n÷ vÉn diÔn ra ë kh¾p n¬i ®Æc biÖt lµ trong c¸c lÜnh vùc vÒ viÖc lµm, vÒ h«n nh©n gia ®×nh. §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho phô n÷ ®−îc h−ëng sù b×nh ®¼ng thùc sù víi nam giíi vµ ph¸p ®iÓn ho¸ c¸c quyÒn c¬ b¶n cña phô n÷, cÇn ph¶i cã ®iÒu −íc quèc tÕ phæ cËp ghi nhËn vÊn ®Ò nµy. C¸c ho¹t ®éng ®Ó cho mét v¨n b¶n nh− vËy ra ®êi ®7 ®−îc Liªn hîp quèc tiÕn hµnh. KÕt qu¶ lµ C«ng −íc CEDAW ®7 ®−îc th«ng qua vµ ®Ó ngá cho c¸c n−íc kÝ, phª chuÈn vµ gia nhËp theo NghÞ quyÕt sè 34/180 ngµy 18/12/1979 cña §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc vµ chÝnh thøc cã hiÖu lùc tõ ngµy 3/9/1981. Trong sè c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ quèc tÕ hiÖn hµnh cã ®Ò cËp quyÒn cña phô n÷, C«ng −íc CEDAW lµ v¨n b¶n ph¸p lÝ toµn diÖn vµ tiÕn bé nhÊt. Nguyªn t¾c quan träng vµ bao trïm toµn bé néi dung cña C«ng −íc lµ cÊm tÊt c¶ c¸c h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷. Ngoµi lêi nãi ®Çu, néi dung cña C«ng −íc gåm 6 phÇn víi 30 ®iÒu kho¶n: - PhÇn 1: X¸c ®Þnh râ thÕ nµo lµ "ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷" c¸c nguyªn t¾c vµ biÖn ph¸p ®Ó xo¸ bá sù ph©n biÖt ®èi xö nµy T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 (hiÖn nay, khi ®Ò cËp vÊn ®Ò quyÒn cña phô n÷, céng ®ång quèc tÕ ®Òu sö dông mét c¸ch réng r7i vµ thèng nhÊt ®Þnh nghÜa vÒ sù "ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷" ®−îc nªu trong §iÒu 1 cña C«ng −íc). - PhÇn 2: Quy ®Þnh c¸c quyÒn c¬ b¶n cña phô n÷. - PhÇn 3: X¸c lËp nghÜa vô cña c¸c quèc gia thµnh viªn C«ng −íc ph¶i ®¶m b¶o c¸c quyÒn b×nh ®¼ng nam n÷ trong c¸c lÜnh vùc gi¸o dôc, viÖc lµm, ch¨m sãc søc khoÎ… - PhÇn 4: Ghi nhËn quyÒn b×nh ®¼ng nam n÷ tr−íc ph¸p luËt, trong quan hÖ vÒ d©n sù, vÒ h«n nh©n gia ®×nh. - PhÇn 5: Quy ®Þnh viÖc thµnh lËp, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Uû ban xo¸ bá sù ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷. - PhÇn 6: Quy ®Þnh vÒ mèi quan hÖ gi÷a C«ng −íc víi luËt quèc gia vµ víi c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ kh¸c, c¸c ®iÒu kiÖn, thñ tôc gia nhËp C«ng −íc, gi¶i quyÕt tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc gi¶i thÝch vµ thùc hiÖn C«ng −íc… So víi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt quèc tÕ kh¸c vÕ nh©n quyÒn, C«ng −íc CEDAW cã nh÷ng ®iÓm næi bËt sau ®©y: - Thø nhÊt: C«ng −íc CEDAW lµ ®iÒu −íc quèc tÕ ®a ph−¬ng phæ cËp cã sè l−îng thµnh viªn tham gia ®«ng ®¶o - 167 quèc gia. §iÒu nµy chøng tá gi¸ trÞ ph¸p lÝ vµ thùc tiÔn lín lao cña C«ng −íc trong ®êi sèng cña mçi quèc gia còng nh− trong ®êi sèng quèc tÕ. - Thø hai: C«ng −íc CEDAW lµ ®iÒu −íc quèc tÕ ®Çu tiªn bao qu¸t mäi khÝa c¹nh liªn quan ®Õn c¸c quyÒn c¬ b¶n cña phô n÷ vµ x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña quèc gia trong viÖc ®¶m b¶o quyÒn b×nh ®¼ng nam n÷ trong c¸c lÜnh vùc. C«ng −íc cßn ®Ò cËp mèi quan hÖ gi÷a yÕu tè lÞch sö, v¨n ho¸, truyÒn thèng vµ 79 nghiªn cøu - trao ®æi sù b×nh ®¼ng nam n÷ vµ ghi nhËn nh÷ng vÊn ®Ò cña phô n÷ xuÊt ph¸t tõ ®Æc thï cña giíi tÝnh nh− quyÒn sinh ®Î, nu«i d−ìng con c¸i, vÊn ®Ò bãc lét t×nh dôc… - Thø ba: C«ng −íc CEDAW ®7 lËp ra c¬ quan cã chøc n¨ng gi¸m s¸t chÆt chÏ viÖc thi hµnh C«ng −íc, ®ã lµ Uû ban xo¸ bá sù ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷. Uû ban nµy cã thÈm quyÒn kiÓm tra c¸c b¸o c¸o ®Þnh k× cña quèc gia thµnh viªn, thu nhËn th«ng tin tõ c¸c c¬ quan ®Æc biÖt cña Liªn hîp quèc… Cïng víi viÖc tham gia kÝ kÕt hµng lo¹t c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ song ph−¬ng vµ ®a ph−¬ng kh¸c, ViÖt Nam ®7 chÝnh thøc phª chuÈn C«ng −íc CEDAW vµo ngµy 27/11/1981. VÒ ph−¬ng diÖn lÞch sö, ngay tõ khi Nhµ n−íc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi vµ nhÊt lµ tõ sau ngµy thèng nhÊt ®Êt n−íc, trong ®−êng lèi chÝnh s¸ch ph¸p luËt cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta còng ®7 thÓ hiÖn râ sù quan t©m ®Õn vÊn ®Ò b×nh ®¼ng nam n÷ nãi riªng vµ vÊn ®Ò quyÒn cña phô n÷ nãi chung. Tuy nhiªn, viÖc ViÖt Nam trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña C«ng −íc CEDAW cã t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn nhiÒu ho¹t ®éng nh»m tiÕp tôc ®¶m b¶o mét c¸ch tèt h¬n c¸c quyÒn cña phô n÷ ë ViÖt Nam trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau. Cô thÓ lµ c¸c ho¹t ®éng söa ®æi vµ ban hµnh míi c¸c v¨n b¶n cã liªn quan ®Õn c¸c quyÒn cña phô n÷ ë ViÖt Nam ®Òu ®−îc tiÕn hµnh theo h−íng phï hîp víi c¸c quy ®Þnh cña C«ng −íc CEDAW, ho¹t ®éng tuyªn truyÒn gi¸o dôc vµ phæ biÕn ph¸p luËt vÒ quyÒn cña phô n÷ ®−îc tiÕn hµnh ë nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau kh«ng chØ gióp cho sù thay ®æi dÇn nhËn thøc cña x7 héi vÒ quyÒn cña phô n÷ mµ nã cßn gióp cho chÝnh phô n÷ tù ý thøc ®−îc vÞ trÝ, vai trß quyÒn lîi cña hä trong gia ®×nh còng nh− x7 héi vµ cã thÓ ®Êu tranh ®Ó 80 b¶o vÖ m×nh. §Æc biÖt, ®Ó thùc hiÖn §iÒu 18 cña C«ng −íc CEDAW, Uû ban quèc gia v× sù tiÕn bé cña phô n÷ ViÖt Nam ®7 ®−îc thµnh lËp víi chøc n¨ng tham m−u, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch, ph¸p luËt vÒ quyÒn cña phô n÷ vµ so¹n th¶o b¸o c¸o kiÓm ®iÓm t×nh h×nh thùc hiÖn C«ng −íc CEDAW cña ViÖt Nam vµ tr×nh bµy B¸o c¸o ®ã t¹i Uû ban xo¸ bá sù ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷. Nh×n chung, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn C«ng −íc CEDAW ViÖt Nam ®7 thu ®−îc nhiÒu kÕt qu¶ thiÕt thùc vµ còng cã nhiÒu tiÕn bé ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn, hµng lo¹t c¸c tån t¹i mµ viÖc kh¾c phôc kh«ng ph¶i ®¬n gi¶n nh− sù gia t¨ng cña c¸c tÖ n¹n x7 héi, t¸c ®éng tiªu cùc cña mÆt tr¸i nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng nh÷ng phong tôc tËp qu¸n cæ hñ l¹c hËu… ®ang lµ nh÷ng th¸ch thøc rÊt lín ®èi víi viÖc b¶o ®¶m quyÒn c¬ b¶n cña phô n÷ vµ tiÕn tíi xo¸ bá ®−îc sù ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷. V× vËy, nh÷ng c¶i c¸ch toµn diÖn, nh÷ng gi¶i ph¸p ®ång bé vµ sù nç lùc cña toµn x7 héi cÇn ®−îc tiÕp tôc tiÕn hµnh. Cã thÓ thÊy râ t×nh tr¹ng nh©n quyÒn cña phô n÷ trªn thÕ giíi qua lêi ph¸t biÓu sau ®©y cña «ng B.GaLi - cùu Tæng th− kÝ cña tæ chøc Liªn hîp quèc: "Phô n÷ chiÕm h¬n 1/2 d©n sè cña hµnh tinh chóng ta mµ ch−a ë quèc gia nµo hä ®−îc ®èi xö mét c¸ch xøng ®¸ng". Râ rµng lµ ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, thùc tr¹ng ph©n biÖt ®èi xö gi÷a nam vµ n÷ ®7 vµ ®ang tiÕp tôc tån t¹i. ChÝnh v× vËy, xo¸ bá mäi h×nh thøc ph©n biÖt ®èi xö víi phô n÷ ch¾c ch¾n sÏ cßn lµ sù nghiÖp l©u dµi. Nç lùc cña mçi quèc gia trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ - x7 héi, an ninh - chÝnh trÞ còng nh− sù t¨ng c−êng hîp t¸c quèc tÕ mét c¸ch toµn diÖn sÏ lµ nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh tíi sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp nµy./. T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003