Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi PGS.TS. NguyÔn Ngäc Hoµ * C ¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi ®−îc quy ®Þnh trong BLHS n¨m 1999 t¹i Ch−¬ng XII, tõ §iÒu 93 ®Õn §iÒu 122. So s¸nh víi BLHS n¨m 1985, chóng ta thÊy sè ®iÒu luËt quy ®Þnh vÒ nhãm téi nµy t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Trong BLHS n¨m 1985 cã 19 ®iÒu luËt cßn trong BLHS n¨m 1999 cã ®Õn 30 ®iÒu luËt quy ®Þnh vÒ nhãm téi nµy. §ã lµ sù kh¸c nhau vÒ mÆt h×nh thøc mµ cã thÓ nhËn biÕt ®−îc ngay. XÐt vÒ néi dung cô thÓ, gi÷a hai BLHS nµy cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau trong viÖc quy ®Þnh nhãm téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi. 1. §iÓm kh¸c nhau thø nhÊt Nguyªn t¾c ph©n ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt ®P ®−îc thùc hiÖn mét b−íc cao h¬n trong Ch−¬ng XII BLHS n¨m 1999 nãi riªng còng nh− trong toµn bé Bé luËt nµy nãi chung.(1) §©y lµ sù kh¸c nhau næi bËt, ®−îc thÓ hiÖn xuyªn suèt tÊt c¶ c¸c ®iÒu luËt cña ch−¬ng nµy. Sù ph©n ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt ë møc cao nh− vËy lµ c¬ së ph¸p lÝ thuËn lîi, t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho viÖc c¸ thÓ ho¸ h×nh ph¹t trong thùc tiÔn ¸p dông luËt h×nh sù ®Ó ®Êu tranh phßng chèng c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi. Sù ph©n ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù nµy ®−îc thÓ hiÖn cô thÓ nh− sau: 30 - T¹p chÝ luËt häc 1.1. Nguyªn t¾c ph©n ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc t¸ch téi danh (tõ mét téi danh trong BLHS n¨m 1985 nhµ lµm luËt ®P t¸ch thµnh nhiÒu téi danh kh¸c nhau ®Ó quy ®Þnh trong BLHS n¨m 1999) vµ t¸ch mét sè tr−êng hîp ph¹m téi cã t×nh tiÕt ®Þnh khung thµnh téi danh riªng. §ã lµ c¸c tr−êng hîp: - Téi giÕt ng−êi ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 101 BLHS n¨m 1985 ®−îc t¸ch thµnh 3 téi trong BLHS n¨m 1999 lµ téi giÕt ng−êi (§iÒu 93), téi giÕt con míi ®Î (§iÒu 94) vµ téi giÕt ng−êi trong tr¹ng th¸i tinh thÇn bÞ kÝch ®éng m¹nh (§iÒu 95); - Téi v« ý lµm chÕt ng−êi ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 104 BLHS n¨m 1985 ®−îc t¸ch thµnh 2 téi trong BLHS n¨m 1999 lµ téi v« ý lµm chÕt ng−êi (§iÒu 98) vµ téi v« ý lµm chÕt ng−êi do vi ph¹m quy t¾c nghÒ nghiÖp hoÆc quy t¾c hµnh chÝnh (§iÒu 99); - Téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 109 BLHS n¨m 1985 ®−îc t¸ch thµnh 3 téi trong BLHS n¨m 1999 lµ téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c (§iÒu 104), téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c trong tr¹ng th¸i tinh thÇn bÞ kÝch ®éng m¹nh (§iÒu 105) vµ téi cè ý g©y * Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi nghiªn cøu - trao ®æi th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c do v−ît qu¸ giíi h¹n phßng vÖ chÝnh ®¸ng (§iÒu 106); - Téi v« ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i nÆng cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 110 BLHS n¨m 1985 ®−îc t¸ch thµnh 2 téi trong BLHS n¨m 1999 lµ téi v« ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c (§iÒu 108) vµ téi v« ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c do vi ph¹m quy t¾c nghÒ nghiÖp hoÆc quy t¾c hµnh chÝnh (§iÒu 109). ViÖc t¸ch c¸c téi nh− trªn lµ biÓu hiÖn cña sù ph©n ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù trong luËt ®ång thêi còng t¹o ®iÒu kiÖn vÒ mÆt kÜ thuËt ®Ó cã thÓ tiÕp tôc ph©n ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù qua viÖc quy ®Þnh c¸c khung h×nh ph¹t kh¸c nhau. Cô thÓ: Khi chØ lµ tr−êng hîp t¨ng nÆng hoÆc gi¶m nhÑ ®Þnh khung th× nhµ lµm luËt khã cã thÓ x©y dùng ®−îc c¸c khung h×nh ph¹t kh¸c nhau cho tr−êng hîp ®ã. Khi ®P ®−îc t¸ch thµnh téi riªng th× cã thÓ dÔ dµng x©y dùng ®−îc nhiÒu khung h×nh ph¹t kh¸c nhau, kÓ c¶ khung t¨ng nÆng còng nh− khung gi¶m nhÑ. VÝ dô: Khi chØ lµ tr−êng hîp gi¶m nhÑ ®Þnh khung cña téi giÕt ng−êi, tr−êng hîp giÕt ng−êi trong tr¹ng th¸i tinh thÇn bÞ kÝch ®éng m¹nh chØ cã khung h×nh ph¹t 6 th¸ng ®Õn 5 n¨m tï (kho¶n 3 §iÒu 101 BLHS n¨m 1985). Trong BLHS n¨m 1999, tr−êng hîp nµy ®−îc quy ®Þnh thµnh téi riªng víi 2 khung h×nh ph¹t kh¸c nhau, khung 1 tõ 6 th¸ng ®Õn 3 n¨m tï vµ khung 2 tõ 3 n¨m ®Õn 7 n¨m tï (§iÒu 95 BLHS n¨m 1999). 1.2. Nguyªn t¾c ph©n ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc quy ®Þnh nhiÒu khung h×nh ph¹t kh¸c nhau cho mçi téi ph¹m. Trong BLHS n¨m 1985, hÇu hÕt c¸c téi ph¹m ®Òu cã nhiÒu khung h×nh ph¹t kh¸c nhau. Bªn c¹nh ®ã, vÉn cßn mét sè téi ph¹m chØ cã mét khung h×nh ph¹t duy nhÊt. §©y lµ mét trong nh÷ng h¹n chÕ cña BLHS n¨m 1985 ®P ®−îc béc lé trong thùc tiÔn ¸p dông. Trong ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi cña BLHS n¨m 1985 cã 5 téi chØ cã 1 khung h×nh ph¹t. §ã lµ c¸c téi: GiÕt ng−êi do v−ît qu¸ giíi h¹n phßng vÖ chÝnh ®¸ng; bøc tö; xói giôc hoÆc gióp ng−êi kh¸c tù s¸t; ®e däa giÕt ng−êi vµ téi hµnh h¹ ng−êi kh¸c. Trong BLHS n¨m 1999, tÊt c¶ c¸c téi nµy ®Òu ®−îc x©y dùng víi 2 khung h×nh ph¹t kh¸c nhau.(2) 1.3. Nguyªn t¾c ph©n ho¸ tr¸ch nhiÖm h×nh sù ®−îc thÓ hiÖn qua viÖc cô thÓ ho¸ ë møc tèi ®a c¸c t×nh tiÕt ®Þnh khung cña tõng téi ph¹m. Cïng víi viÖc t¸ch téi danh, t¸ch khung h×nh ph¹t, nhiÒu lo¹i t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t míi ®P ®−îc quy ®Þnh bæ sung vµo ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi. §ã lµ nh÷ng t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng ch−a ®−îc quy ®Þnh trong BLHS n¨m 1985. Nh÷ng t×nh tiÕt nµy cã thÓ ®−îc quy ®Þnh ë mét téi danh hoÆc ë nhiÒu téi danh kh¸c nhau. Cô thÓ, nh÷ng t×nh tiÕt nµy lµ: - GiÕt trÎ em; giÕt «ng, bµ, cha, mÑ, ng−êi nu«i d−ìng, thÇy gi¸o, c« gi¸o cña m×nh; giÕt ng−êi ®Ó lÊy bé phËn c¬ thÓ cña n¹n nh©n; thuª giÕt hoÆc giÕt thuª (téi giÕt ng−êi - §iÒu 93 BLHS); - Ph¹m téi trong thêi gian ®ang bÞ t¹m T¹p chÝ luËt häc - 31 nghiªn cøu - trao ®æi gi÷, t¹m giam hoÆc ®ang bÞ ¸p dông biÖn ph¸p ®−a vµo c¬ së gi¸o dôc; thuª g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y th−¬ng tÝch thuª (téi cè ý g©y th−¬ng tÝch hoÆc g©y tæn h¹i cho søc khoÎ cña ng−êi kh¸c - §iÒu 104 BLHS); - Ph¹m téi ®èi víi ng−êi giµ, trÎ em, phô n÷ cã thai hoÆc ng−êi tµn tËt (téi hµnh h¹ ng−êi kh¸c - §iÒu 110 BLHS); - BiÕt m×nh bÞ nhiÔm HIV mµ vÉn ph¹m téi (téi hiÕp d©m - §iÒu 111 BLHS, téi hiÕp d©m trÎ em - §iÒu 112 BLHS, téi c−ìng d©m - §iÒu 113 BLHS, téi c−ìng d©m trÎ em §iÒu 114 BLHS, téi giao cÊu víi trÎ em §iÒu 115 BLHS); - §Ó sö dông vµo môc ®Ých m¹i d©m (téi mua b¸n phô n÷ - §iÒu 119 BLHS, téi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em - §iÒu 120 BLHS) hoÆc môc ®Ých v« nh©n ®¹o (téi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em §iÒu 120 BLHS); cã tÝnh chÊt chuyªn nghiÖp (téi mua b¸n phô n÷ - §iÒu 119 BLHS); - Lîi dông chøc vô, quyÒn h¹n lµm nhôc ng−êi kh¸c (téi lµm nhôc ng−êi kh¸c - §iÒu 121 BLHS). Ngoµi viÖc quy ®Þnh nh÷ng t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng hoµn toµn míi ®ã, BLHS n¨m 1999 cßn më réng ph¹m vi quy ®Þnh ë nhiÒu téi kh¸c nhau cña mét sè t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng ®P ®−îc quy ®Þnh ë mét sè téi trong BLHS n¨m 1985. Trong ®ã, t×nh tiÕt ph¹m téi ®èi víi nhiÒu ng−êi ®−îc quy ®Þnh ë nhiÒu téi kh¸c nhau.(3) Ngoµi ra, cßn mét sè t×nh tiÕt kh¸c nh− t×nh tiÕt ph¹m téi ®èi víi ng−êi thi hµnh c«ng vô hoÆc v× lÝ do c«ng vô cña n¹n nh©n, t×nh tiÕt v× ®éng c¬ ®ª hÌn... còng ®−îc më réng h¬n ph¹m vi quy ®Þnh. 32 - T¹p chÝ luËt häc Trong BLHS n¨m 1985, cã nh÷ng khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng chØ cã mét t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng cô thÓ hoÆc cã mét t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng kh¸i qu¸t... §©y lµ ®iÓm h¹n chÕ cña BLHS n¨m 1985 vµ h¹n chÕ nµy ®P ®−îc kh¾c phôc mét phÇn trong BLHS n¨m 1999. VÝ dô: Kho¶n 2 §iÒu 116 BLHS n¨m 1985 (téi lµm nhôc ng−êi kh¸c) chØ cã mét t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng lµ t×nh tiÕt ph¹m téi ®èi víi ng−êi thi hµnh c«ng vô; kho¶n 2 §iÒu 117 BLHS n¨m 1985 (téi vu khèng) chØ quy ®Þnh rÊt chung tr−êng hîp bÞ xö theo khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng lµ tr−êng hîp nghiªm träng... Trong BLHS n¨m 1999, h¹n chÕ nµy ®P ®−îc kh¾c phôc. Cô thÓ: Kho¶n 2 §iÒu 121 (t−¬ng øng víi kho¶n 2 §iÒu 116 BLHS n¨m 1985) cã tíi bèn lo¹i t×nh tiÕt ®Þnh khung t¨ng nÆng kh¸c nhau;(4) kho¶n 2 §iÒu 122 (t−¬ng øng víi kho¶n 2 §iÒu 117 BLHS n¨m 1985) ®P cô thÓ ho¸ t×nh tiÕt ph¹m téi trong tr−êng hîp nghiªm träng thµnh s¸u lo¹i t×nh tiÕt ®Þnh khung h×nh ph¹t t¨ng nÆng kh¸c nhau.(5) 2. §iÓm kh¸c nhau thø hai Trong BLHS n¨m 1999, cã hai téi míi ®−îc bæ sung vµo ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi. §ã lµ téi l©y truyÒn HIV cho ng−êi kh¸c (§iÒu 117 BLHS) vµ téi cè ý truyÒn HIV cho ng−êi kh¸c (§iÒu 118 BLHS). Sù bæ sung nµy lµ cÇn thiÕt, xuÊt ph¸t tõ c¸c c¬ së thùc tÕ sau: - T×nh tr¹ng nhiÔm HIV ë ViÖt Nam còng nh− trªn thÕ giíi hiÖn nay; - Kh¶ n¨ng x¶y ra hµnh vi cè ý l©y truyÒn nghiªn cøu - trao ®æi còng nh− hµnh vi cè ý truyÒn HIV ë ViÖt Nam hiÖn nay vµ - TÝnh nguy hiÓm cña nh÷ng hµnh vi nµy trong ®iÒu kiÖn kh¶ n¨ng y tÕ cña thÕ giíi vµ ViÖt Nam ch−a thÓ chèng ®−îc c¨n bÖnh nµy... 3. §iÓm kh¸c nhau thø ba Trong BLHS n¨m 1999, cã hai téi tr−íc ®©y ®−îc quy ®Þnh ë ch−¬ng kh¸c ®−îc chuyÓn vÒ ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi. §ã lµ téi d©m « ®èi víi trÎ em (§iÒu 116 BLHS) vµ téi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em (§iÒu 120 BLHS).(6) Trong BLHS n¨m 1985, téi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em ®−îc quy ®Þnh t¹i ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m chÕ ®é h«n nh©n, gia ®×nh vµ c¸c téi ph¹m ®èi víi ng−êi ch−a thµnh niªn (§iÒu 149 BLHS). ViÖc xÕp nµy dùa trªn c¬ së cho r»ng, hµnh vi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em ®éng ch¹m ®Õn quan hÖ t×nh c¶m ruét thÞt, x©m ph¹m ®Õn h¹nh phóc gia ®×nh... Téi d©m « ®èi víi trÎ em ®−îc bæ sung vµo BLHS n¨m 1985 trong lÇn söa ®æi, bæ sung thø t− vµ ®−îc xÕp vµo ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m an toµn c«ng céng, trËt tù c«ng céng vµ trËt tù qu¶n lÝ hµnh chÝnh. ViÖc xÕp nµy dùa trªn c¬ së cho r»ng, hµnh vi d©m « nãi chung còng nh− hµnh vi d©m « ®èi víi trÎ em x©m ph¹m ®Õn trËt tù c«ng céng, gièng nh− hµnh vi mua b¸n d©m hay hµnh vi chøa chÊp, m«i giíi mua b¸n d©m. ChÝnh do vËy mµ hµnh vi d©m « ®èi víi trÎ em (§iÒu 202b) ®−îc quy ®Þnh tiÕp sau téi chøa mPi d©m, téi m«i giíi mPi d©m (§iÒu 202 BLHS) vµ téi mua d©m ng−êi ch−a thµnh niªn (§iÒu 202a BLHS). Trong BLHS n¨m 1999, téi d©m « ®èi víi trÎ em vµ téi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em cïng ®−îc chuyÓn vµo ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi. §èi t−îng cña hai téi nµy ®Òu lµ con ng−êi. Hµnh vi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em tuy x©m ph¹m ®Õn h¹nh phóc gia ®×nh nh−ng tr−íc hÕt ®P x©m ph¹m ®Õn con ng−êi, chñ thÓ cña hµnh vi nµy ®P coi con ng−êi nh− ®å vËt ®Ó mua b¸n, ®¸nh tr¸o, chiÕm ®o¹t. T−¬ng tù nh− vËy, hµnh vi d©m « ®èi víi trÎ em ®P x©m ph¹m ®Õn con ng−êi, chñ thÓ cña hµnh vi nµy ®P coi con ng−êi nh− ph−¬ng tiÖn ®Ó tho¶ mPn mét c¸ch bÊt hîp ph¸p nhu cÇu t×nh dôc cña m×nh. Víi lÝ do nh− vËy viÖc xÕp téi d©m « ®èi víi trÎ em vµ téi mua b¸n, ®¸nh tr¸o hoÆc chiÕm ®o¹t trÎ em vµo ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi (c¸c téi chèng con ng−êi) lµ hoµn toµn hîp lÝ./. (1).Xem : §µo TrÝ óc, Bé luËt h×nh sù ViÖt Nam n¨m 1999. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ néi dung c¬ b¶n; T¹p chÝ Nhµ n−íc vµ ph¸p luËt sè 2 n¨m 2000, tr.10 vµ 11. (2).Xem c¸c ®iÒu 102, 105, 106, 108 vµ 111 BLHS n¨m 1985 vµ c¸c ®iÒu 96, 100, 101, 103 vµ 110 BLHS n¨m 1999. (3).Xem c¸c ®iÒu 95, 96, 100, 101, 103, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122 BLHS. (4).Xem kho¶n 2 §iÒu 121 BLHS. (5).Xem kho¶n 2 §iÒu 122 BLHS. (6). Trong BLHS n¨m 1999 téi nµy ®P ®−îc söa kh¸c so víi BLHS n¨m 1985 ë chç thay côm tõ b¾t trém b»ng côm tõ chiÕm ®o¹t ®Ó ®¶m b¶o tÝnh bao qu¸t vµ chÝnh x¸c. T¹p chÝ luËt häc - 33