Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi C¸c téi x©m ph¹m së h÷u Trong Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 TS. Tr−¬ng Quang Vinh * C ¸c téi x©m ph¹m së h÷u ®−îc quy ®Þnh t¹i ch−¬ng XIV Bé luËt h×nh sù (BLHS) n¨m 1999 bao gåm 13 téi, tõ §iÒu 133 ®Õn §iÒu 145. §©y lµ mét trong nh÷ng ch−¬ng cã nhiÒu thay ®æi, bæ sung cho phï hîp víi chÝnh s¸ch kinh tÕ-xB héi cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta trong thêi k× ®æi míi. Nh÷ng ®iÓm míi cña c¸c téi x©m ph¹m së h÷u ®−îc thÓ hiÖn ë mét sè ®iÓm c¬ b¶n sau ®©y: 1. BLHS n¨m 1999 ®B nhËp hai ch−¬ng cña BLHS 1985 (ch−¬ng IV: C¸c téi x©m ph¹m së h÷u XHCN vµ ch−¬ng VI: C¸c téi x©m ph¹m së h÷u c«ng d©n) thµnh mét ch−¬ng víi tªn gäi "c¸c téi x©m ph¹m së h÷u" v× nh÷ng lÝ do sau: - XuÊt ph¸t tõ chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta trong thêi k× hiÖn nay lµ x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn c¬ së nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng XHCN, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Òu b×nh ®¼ng tr−íc ph¸p luËt vµ ®Òu ®−îc Nhµ n−íc b¶o hé nh− nhau. ChÝnh s¸ch nµy ®B ®−îc HiÕn ph¸p 1992 vµ Bé luËt d©n sù cña n−íc Céng hßa XHCN ViÖt Nam thÓ chÕ hãa b»ng viÖc quy ®Þnh 7 h×nh thøc së h÷u. Tr−íc t×nh h×nh ®ã, BLHS n¨m 1985 vÉn duy tr× 2 ch−¬ng vÒ c¸c téi x©m ph¹m së h÷u (XHCN vµ c«ng d©n) trong khi thùc tÕ tån t¹i 7 h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau lµ ®iÒu kh«ng cßn phï hîp; - VÒ mÆt thùc tiÔn, trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn hiÖn nay, c¸c h×nh thøc së h÷u ®an xen, cã sù liªn doanh, liªn kÕt vµ c¶ hçn hîp... Víi tØ lÖ gãp vèn kh¸c nhau, do ®ã rÊt khã kh¨n, thËm chÝ kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®−îc h×nh thøc së h÷u khi xö lÝ téi ph¹m nÕu BLHS vÉn duy tr× 2 ch−¬ng vÒ c¸c téi x©m ph¹m së h÷u nh− hiÖn nay; - C¸c téi ph¹m ®−îc quy ®Þnh ë 2 ch−¬ng vÒ c¸c téi x©m ph¹m së h÷u cña BLHS n¨m 1985 vÒ c¬ b¶n lµ gièng nhau ë c¸c dÊu hiÖu kh¸ch quan, chñ quan vµ chñ thÓ cña téi ph¹m (trõ téi tham « tµi s¶n XHCN ®B ®−îc quy ®Þnh t¹i §iÒu 278 ch−¬ng XXI - C¸c téi vÒ chøc vô, Môc A - C¸c téi ph¹m vÒ tham nhòng BLHS n¨m 1999). Tuy nhiªn, nh÷ng lÝ do ®B nªu ë trªn dÉn ®Õn viÖc nhËp 2 ch−¬ng cña BLHS n¨m 1985 thµnh mét ch−¬ng trong BLHS n¨m 1999 hoµn toµn kh«ng cã nghÜa lµ xo¸ nhoµ sù ph©n biÖt, ®¸nh ®ång vai trß, vÞ trÝ cña c¸c h×nh thøc së h÷u, kh«ng coi träng ®Þnh h−íng XHCN trong nh÷ng quy ®Þnh cña BLHS trong ®Êu tranh phßng ngõa vµ chèng téi ph¹m. YÕu tè ®èi t−îng t¸c ®éng cña téi ph¹m lµ tµi s¶n thuéc së h÷u cña Nhµ n−íc ®B ®−îc c¸c nhµ lµm luËt chó ý vµ quy ®Þnh bæ sung thµnh t×nh tiÕt t¨ng nÆng TNHS t¹i §iÒu ®iÓm i kho¶n 1 §iÒu 48 BLHS n¨m 1999. §iÒu nµy ®B thÓ hiÖn mét c¸ch cô thÓ th¸i ®é b¶o vÖ ®Æc biÖt cña Nhµ n−íc ta ®èi víi së h÷u XHCN trong mét sè tr−êng hîp. Trong 13 téi x©m ph¹m së h÷u th× chØ cã mét téi quy ®Þnh t¹i §iÒu 144 cã quy ®Þnh “tµi s¶n cña Nhµ n−íc” lµ dÊu hiÖu b¾t buéc, cã ý nghÜa trong viÖc ®Þnh * Gi¶ng viªn Khoa t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi t¹p chÝ luËt häc - 33 nghiªn cøu - trao ®æi téi. §©y lµ téi cã tÝnh ®Æc thï v× chØ ng−êi nµo cã nhiÖm vô trùc tiÕp trong c«ng t¸c qu¶n lÝ tµi s¶n cña Nhµ n−íc v× thiÕu tr¸ch nhiÖm nªn ®B ®Ó mÊt m¸t, h− háng, lBng phÝ g©y thiÖt h¹i nghiªm träng cho tµi s¶n cña Nhµ n−íc míi cÊu thµnh téi ph¹m. C¸c hµnh vi t−¬ng øng g©y thiÖt h¹i nghiªm träng cho tµi s¶n thuéc c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c kh«ng cÊu thµnh téi nµy vµ chØ bÞ xö lÝ b»ng c¸c biÖn ph¸p kh«ng ph¶i lµ h×nh sù. 2. VÒ mÆt kÕt cÊu c¸c ®iÒu luËt trong ch−¬ng, nhµ lµm luËt ®B t¸ch mét sè téi ®−îc quy ®Þnh chung trong mét ®iÒu luËt cña BLHS n¨m 1985 thµnh c¸c téi ®éc lËp vµ ®−îc quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu luËt kh¸c nhau (vÝ dô: §iÒu 131, 154 BLHS n¨m 1985 nhËp l¹i víi nhau thµnh c¸c §iÒu 136, 137 BLHS n¨m 1999). ViÖc t¸ch mét sè téi trong BLHS n¨m 1999 cã ý nghÜa rÊt lín trong thùc tiÔn ¸p dông nhÊt lµ trong viÖc c¸ thÓ ho¸ TNHS ®èi víi ng−êi ph¹m téi. §æi tªn téi b¾t cãc nh»m chiÕm ®o¹t tµi s¶n cña c«ng d©n (§iÒu 152 BLHS n¨m 1985) thµnh téi b¾t cãc nh»m chiÕm ®o¹t tµi s¶n (§iÒu 134 BLHS n¨m 1999). VÒ mÆt lÝ luËn còng nh− thùc tÕ, ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi hiÖn nay, hµnh vi b¾t cãc ng−êi kh¸c lµm con tin kh«ng ph¶i chØ nh»m chiÕm ®o¹t tµi s¶n cña c«ng d©n mµ trong nhiÒu tr−êng hîp th«ng qua viÖc b¾t cãc nµy ng−êi ph¹m téi cßn nh»m chiÕm ®o¹t tµi s¶n cña Nhµ n−íc thËm chÝ víi sè l−îng rÊt lín. ViÖc quy ®Þnh tªn téi danh nh− vËy trong BLHS n¨m 1999 lµ phï hîp víi t×nh h×nh míi khi mµ lo¹i téi nµy ®ang cã nh÷ng diÔn biÕn hÕt søc phøc t¹p. V× vËy, hµnh vi ph¹m téi nµy còng chung cho c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau. 3. §Ó ®¶m b¶o nguyªn t¾c ph¸p chÕ XHCN trong ¸p dông ph¸p luËt, tr¸nh hiÓu kh«ng thèng nhÊt vÒ nh÷ng quy ®Þnh 34 - t¹p chÝ luËt häc cña ph¸p luËt, ®ång thêi còng tr¸nh sù tïy tiÖn trong xö lÝ téi ph¹m, BLHS n¨m 1999 ®B quy ®Þnh rÊt cô thÓ dÊu hiÖu ®Þnh l−îng tµi s¶n ®Ó lµm c¨n cø ph©n biÖt téi ph¹m víi vi ph¹m hµnh chÝnh, vi ph¹m kØ luËt (dÊu hiÖu ®Þnh téi). §ång thêi còng c¨n cø vµo dÊu hiÖu ®Þnh l−îng nµy cã thÓ ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a c¸c khung h×nh ph¹t trong cïng mét téi (dÊu hiÖu ®Þnh khung). - Trong mét sè téi ph¹m, nÕu ng−êi chiÕm ®o¹t tµi s¶n cã gi¸ trÞ tõ 500.000 ®ång trë lªn hoÆc d−íi 500.000 ®ång nh−ng g©y hËu qu¶ nghiªm träng hoÆc ®B bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ hµnh vi nµy, ch−a ®−îc xo¸ ¸n tÝch mµ cßn vi ph¹m th× míi cÊu thµnh téi ph¹m. DÊu hiÖu ®Þnh l−îng tèi thiÓu kh«ng chØ quy ®Þnh ®èi víi mét sè téi ph¹m chiÕm ®o¹t tµi s¶n, nh− téi c«ng nhiªn chiÕm ®o¹t tµi s¶n (§iÒu 137); téi trém c¾p tµi s¶n (§iÒu 138); téi lõa ®¶o chiÕm ®o¹t tµi s¶n (§iÒu 139) mµ cßn quy ®Þnh ®èi víi téi hñy ho¹i hoÆc cè ý lµm h− háng tµi s¶n (§iÒu 143). DÊu hiÖu ®Þnh l−îng tèi thiÓu nµy kh«ng quy ®Þnh ®èi víi c¸c téi c−íp tµi s¶n (§iÒu133); téi b¾t cãc nh»m chiÕm ®o¹t tµi s¶n (§iÒu 134)... V× c¸c téi nµy ®ång thêi x©m ph¹m hai kh¸ch thÓ ®Òu rÊt quan träng ®ã lµ tÝnh m¹ng, søc khoÎ vµ së h÷u cña ng−êi kh¸c. ë mét sè téi ph¹m kh¸c møc ®Þnh l−îng tèi thiÓu quy ®Þnh nÕu tµi s¶n thiÖt h¹i tõ 50 triÖu ®ång trë lªn míi cÊu thµnh téi téi ph¹m, vÝ dô téi sö dông tr¸i phÐp tµi s¶n (§iÒu 142); téi cè ý g©y thiÖt h¹i nghiªm träng ®Õn tµi s¶n (§iÒu145). - Møc gi¸ trÞ tµi s¶n bÞ g©y thiÖt h¹i hoÆc bÞ chiÕm ®o¹t ®−îc quy ®Þnh rÊt cô thÓ trong mçi khung h×nh ph¹t chÝnh lµ nh÷ng c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh nh÷ng t×nh tiÕt t¨ng nÆng TNHS ®èi víi c¸c téi x©m ph¹m së h÷u. nghiªn cøu - trao ®æi 4. Phï hîp víi viÖc ph©n lo¹i téi ph¹m thµnh 4 lo¹i ®ång thêi nh»m thu hÑp kho¶ng c¸ch gi÷a møc tèi thiÓu víi møc tèi ®a cña mçi khung h×nh ph¹t trong BLHS , hÇu hÕt c¸c téi x©m ph¹m së h÷u ®−îc x©y dùng thµnh 4 khung h×nh ph¹t mµ kho¶ng c¸ch gi÷a møc tèi thiÓu víi møc tèi ®a lín nhÊt lµ 8 n¨m. 5. H×nh ph¹t ¸p dông ®èi víi c¸c téi x©m ph¹m së h÷u nãi chung lµ nghiªm kh¾c. Tï cã thêi h¹n lµ h×nh ph¹t chñ yÕu ®−îc ¸p dông ®èi víi ng−êi ph¹m c¸c téi trong nhãm nµy: §èi víi mét sè téi ph¹m Ýt nguy hiÓm nh− téi trém c¾p tµi s¶n (§iÒu 138); téi l¹m dông tÝn nhiÖm chiÕm ®o¹t tµi s¶n (§iÒu 140); téi sö dông tr¸i phÐp tµi s¶n (§iÒu 142); téi v« ý g©y thiÖt h¹i ®Õn tµi s¶n (§iÒu145)... trong CTTP c¬ b¶n ®Òu quy ®Þnh h×nh ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn 3 n¨m trong chÕ tµi lùa chän víi h×nh ph¹t tï cã thêi h¹n. HÇu hÕt c¸c téi ®Òu quy ®Þnh h×nh ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t bæ sung thÊp nhÊt lµ 5 triÖu ®ång, cao nhÊt lµ 100 triÖu ®ång. §Æc biÖt, trong BLHS n¨m 1999 ®B bá h×nh ph¹t tö h×nh ®èi víi mét sè téi nh− téi trém c¾p tµi s¶n (§iÒu 138); téi hñy ho¹i hoÆc cè ý lµm h− háng tµi s¶n (§iÒu 143). §©y chÝnh lµ sù thÓ hiÖn nguyªn t¾c nh©n ®¹o XHCN cña ph¸p luËt h×nh sù n−íc ta. Bªn c¹nh ®ã, BLHS 1999 còng ®B quy ®Þnh h×nh ph¹t tï chung th©n ®−îc ¸p dông ®èi víi hµnh vi ph¹m téi c−íp giËt (§iÒu 136) vµ téi b¾t cãc nh»m chiÕm ®o¹t tµi s¶n (§iÒu 134) trong tr−êng hîp ph¹m téi ®Æc biÖt nghiªm träng. ViÖc quy ®Þnh h×nh ph¹t tï chung th©n ®èi víi hai téi nµy theo h−íng nghiªm kh¾c h¬n quy ®Þnh cña BLHS n¨m 1985 chÝnh lµ sù thÓ hiÖn chÝnh s¸ch h×nh sù cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta, ®èi víi mét sè téi ph¹m nguy hiÓm, diÔn biÕn phøc t¹p vµ cã xu h−íng ph¸t triÓn ngµy mét gia t¨ng./. Mét sè ®iÓm míi... (tiÕp theo trang 6) cña hä th× ... "néi dung míi ®−îc quy ®Þnh trong §iÒu 111 lµ dÊu hiÖu “®e däa dïng vò lùc hoÆc lîi dông t×nh tr¹ng kh«ng thÓ tù vÖ ®−îc cña n¹n nh©n”. §©y lµ nh÷ng thñ ®o¹n t−¬ng ®èi phæ biÕn, ®iÓn h×nh. Nh÷ng néi dung nµy trong thêi gian qua, toµ ¸n c¸c cÊp ®B vËn dông vµ coi ®ã lµ "c¸c thñ ®o¹n kh¸c". §Õn nay ®iÒu luËt míi nªu cô thÓ h¬n, t¹o thuËn lîi cho sù thèng nhÊt ®¸nh gi¸ cña c¸c c¬ quan t− ph¸p trong ¸p dông ®Êu tranh phßng chèng lo¹i téi ph¹m nµy. + Téi d©m « ®èi víi trÎ em. §iÒu 202b BLHS n¨m 1985 quy ®Þnh: "ng−êi nµo cã hµnh vi d©m « ®èi víi trÎ em th× ph¹t tï tõ 6 th¸ng ®Õn 3 n¨m". §iÒu 116 BLHS n¨m 1999 ®B quy ®Þnh: "ng−êi nµo ®+ thµnh niªn mµ cã hµnh vi d©m « ®èi víi trÎ em th× bÞ ph¹t tï tõ 6 th¸ng ®Õn 3 n¨m". Nh− vËy ®iÒu luËt míi ®B nªu râ dÊu hiÖu chñ thÓ cña téi ph¹m lµ ng−êi ®B thµnh niªn, thÓ hiÖn râ quan ®iÓm cña Nhµ n−íc ta vÒ chñ thÓ ph¹m téi d©m « ®èi víi trÎ em. Trªn ®©y lµ mét sè ®iÓm míi trong quy ®Þnh vÒ téi ph¹m cña c¸c téi x©m ph¹m ®Õn tÝnh m¹ng, søc khoÎ, nh©n phÈm, danh dù cña con ng−êi. Hi väng r»ng viÖc nghiªn cøu vµ lµm râ néi dung míi trong BLHS n¨m1999 nãi chung vµ ch−¬ng XII nãi riªng gãp phÇn vµo viÖc xÐt xö ®óng ng−êi, ®óng téi, ®óng ph¸p luËt nh»m b¶o vÖ ngµy cµng tèt h¬n c¸c quyÒn c¬ b¶n cña con ng−êi./. t¹p chÝ luËt häc - 35