Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi PGS.TS. NguyÔn Ngäc Hoµ* 1. Tõ tr−íc ®Õn nay, trong luËt h×nh sù ViÖt Nam vÉn cã quan niÖm cho r»ng ®Æc ®iÓm vÒ nh©n th©n chØ ®−îc quy ®Þnh lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi ë téi ph¹m cã dÊu hiÖu chñ thÓ lµ chñ thÓ ®Æc biÖt. §èi víi téi ph¹m cã chñ thÓ ®Æc biÖt, ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh vÒ nh©n th©n lµ dÊu hiÖu b¾t buéc cña chñ thÓ cña téi ph¹m vµ do vËy nã lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi cña lo¹i téi nµy. ViÖc quy ®Þnh chñ thÓ ®Æc biÖt ë nh÷ng téi ph¹m nhÊt ®Þnh kh«ng nh»m môc ®Ých truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù (TNHS) ng−êi cã ®Æc ®iÓm nhÊt ®Þnh vÒ nh©n th©n mµ ®Ó: - X¸c ®Þnh chØ nh÷ng ng−êi nhÊt ®Þnh míi cã thÓ thùc hiÖn ®−îc hµnh vi nguy hiÓm cho xH héi cô thÓ. VÝ dô: Ng−êi cã chøc vô, quyÒn h¹n liªn quan ®Õn tµi s¶n míi cã thÓ thùc hiÖn ®−îc hµnh vi tham « tµi s¶n (§iÒu 278 BLHS)... - Giíi h¹n ph¹m vi ®èi t−îng bÞ xö lÝ theo luËt h×nh sù khi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho xH héi nhÊt ®Þnh. VÝ dô: Ng−êi thùc hiÖn hµnh vi d©m « víi trÎ em ph¶i lµ ng−êi thµnh niªn míi bÞ truy cøu TNHS vÒ téi d©m « ®èi víi trÎ em (§iÒu 116 BLHS)... Quan niÖm trªn ®©y kh«ng cßn phï hîp víi BLHS n¨m 1999. Trong BLHS nµy, t×nh tiÕt vÒ nh©n th©n ®−îc quy ®Þnh lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi kh«ng chØ lµ ®Æc ®iÓm ®Æc biÖt vÒ nh©n th©n thuéc dÊu hiÖu chñ thÓ ®Æc biÖt mµ cßn lµ ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n vµ v× ®Æc ®iÓm nµy mµ hµnh vi nguy hiÓm cho xH héi nhÊt ®Þnh bÞ coi lµ téi ph¹m. §ã lµ ®Æc ®iÓm “®H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh”, “®H bÞ xö lÝ kØ luËt” hoÆc “®H bÞ kÕt ¸n”. §Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n nµy ®−îc quy ®Þnh lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi t¹i 80 ®iÒu cña BLHS. §Æc ®iÓm nµy cã thÓ ®−îc quy ®Þnh lµ: - DÊu hiÖu ®Þnh téi ®éc lËp. VÝ dô: §iÒu 125, theo ®iÒu luËt nµy vµ c¸c ®iÒu luËt kh¸c t−¬ng tù th× hµnh vi chØ cÊu thµnh téi ph¹m ®−îc quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÒu luËt nµy khi chñ thÓ cã ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n ®H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh, ®H bÞ xö lÝ kØ luËt hoÆc ®H bÞ kÕt ¸n...; - DÊu hiÖu t−¬ng ®−¬ng vµ cã thÓ thay thÕ cho dÊu hiÖu “hËu qu¶”. VÝ dô: §iÒu 142, theo ®iÒu luËt nµy, hËu qu¶ nghiªm träng lµ dÊu hiÖu b¾t buéc cña CTTP téi sö dông tr¸i phÐp tµi s¶n. Nh−ng ®iÒu luËt nµy còng quy ®Þnh ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n “®H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh...” hoÆc “®H bÞ kÕt ¸n...” cã thÓ thay thÕ dÊu hiÖu “hËu qu¶ nghiªm träng” trong tr−êng hîp dÊu hiÖu nµy kh«ng tho¶ mHn. - DÊu hiÖu bæ sung cho dÊu hiÖu hËu qu¶ * Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi T¹p chÝ luËt häc - 19 nghiªn cøu - trao ®æi khi hËu qu¶ x¶y ra ch−a ®¹t møc ®é nghiªm träng luËt ®Þnh. VÝ dô: §iÒu 143, theo ®iÒu luËt nµy, dÊu hiÖu hËu qu¶ cña CTTP téi huû ho¹i (hoÆc cè ý lµm h− háng) tµi s¶n ®ßi hái thiÖt h¹i g©y ra ph¶i tõ 500.000 ®ång trë lªn. Nh−ng ®iÒu luËt còng cho phÐp møc thiÖt h¹i thÊp h¬n 500.000 ®ång trong tr−êng hîp chñ thÓ cã ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n “®H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh...” hoÆc “®H bÞ kÕt ¸n...”. ë ®©y, ®iÒu luËt coi ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n lµ t×nh tiÕt bæ sung ®Ó hËu qu¶ thiÖt h¹i d−íi møc 500.000 ®ång t−¬ng ®−¬ng víi hËu qu¶ thiÖt h¹i tõ 500.000 ®ång trë lªn. - DÊu hiÖu bæ sung cho dÊu hiÖu hµnh vi khi hµnh vi thùc hiÖn ch−a ®¹t møc ®é nghiªm träng luËt ®Þnh. VÝ dô: §iÒu 248, theo ®iÒu luËt nµy, hµnh vi ®¸nh b¹c chØ cÊu thµnh téi ph¹m trong hai tr−êng hîp. Thø nhÊt lµ tr−êng hîp hµnh vi ®¸nh b¹c cã møc ®é lín thÓ hiÖn qua gi¸ trÞ lín cña tiÒn hoÆc hiÖn vËt ®−îc thua. Thø hai lµ ng−êi ®¸nh b¹c cã ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n “®H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh...” hoÆc “®H bÞ kÕt ¸n...”. Nh− vËy, ®iÒu luËt cho phÐp ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n thay thÕ møc ®é nghiªm träng cña hµnh vi ®¸nh b¹c. Víi c¸c quy ®Þnh trªn ®©y, chóng t«i cho r»ng cÇn ph¶i nh¾c l¹i quan niÖm vÒ mét sè vÊn ®Ò trong luËt h×nh sù ®Ó ®¸nh gi¸ sù hîp lÝ cña c¸c quy ®Þnh ®ã. 2. Trong luËt h×nh sù, nguyªn t¾c vÉn ®−îc thõa nhËn lµ: Mét ng−êi kh«ng thÓ bÞ xö ph¹t h×nh sù vÒ nh©n th©n xÊu cña hä. 20 - T¹p chÝ luËt häc Theo nguyªn t¾c nµy, luËt h×nh sù kh«ng thÓ quy ®Þnh ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi. §Æc ®iÓm nµy chØ cã thÓ ®−îc quy ®Þnh lµ dÊu hiÖu ®Þnh khung h×nh ph¹t hoÆc lµ t×nh tiÕt t¨ng nÆng TNHS. §Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n kh«ng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh hµnh vi trë thµnh hµnh vi ph¹m téi mµ chØ cã ý nghÜa lµm t¨ng møc h×nh ph¹t cho ng−êi thùc hiÖn hµnh vi ph¹m téi ®Ó ®¶m b¶o cho h×nh ph¹t ®¹t ®−îc môc ®Ých.(1) Nguyªn t¾c trªn ®©y kh«ng ®−îc thÓ hiÖn trong BLHS n¨m 1999 v× Bé luËt ®H quy ®Þnh ®Æc ®iÓm “®H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh”, “®H bÞ xö lÝ kØ luËt”, “®H bÞ kÕt ¸n” lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi cña nhiÒu téi ph¹m cô thÓ. Quy ®Þnh nµy cña BLHS kh«ng chØ m©u thuÉn víi nguyªn t¾c chung mµ m©u thuÉn víi ngay chÝnh c¸c quy ®Þnh kh¸c trong Bé luËt. Ba ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n: “§H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh”, “®H bÞ xö lÝ kØ luËt”, “®H bÞ kÕt ¸n” ®−îc nhµ lµm luËt x¸c ®Þnh lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi nh−ng l¹i kh«ng ®−îc quy ®Þnh lµ t×nh tiÕt ®Þnh khung t¨ng nÆng còng nh− t×nh tiÕt t¨ng nÆng TNHS. Trong khung t¨ng nÆng cña c¸c téi ph¹m cô thÓ, ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n ®−îc quy ®Þnh lµ dÊu hiÖu ®Þnh khung lµ ®Æc ®iÓm “t¸i ph¹m nguy hiÓm” cßn t¹i §iÒu 48, ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n ®−îc quy ®Þnh lµ t×nh tiÕt t¨ng nÆng TNHS lµ t×nh tiÕt “t¸i ph¹m” vµ “t¸i ph¹m nguy hiÓm”. Hai ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n nµy, nÕu so s¸nh víi ba ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n nãi trªn, râ rµng lµ xÊu h¬n. Theo logic, ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n ®−îc quy ®Þnh lµ dÊu hiÖu ®Þnh khung t¨ng nÆng ph¶i xÊu h¬n ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n ®−îc quy ®Þnh lµ t×nh tiÕt t¨ng nÆng TNHS vµ ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nghiªn cøu - trao ®æi nh©n th©n ®−îc quy ®Þnh lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi ph¶i lµ xÊu nhÊt. Trong BLHS, ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n ®−îc quy ®Þnh lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi l¹i lµ ®Æc ®iÓm xÊu Ýt nhÊt. Còng theo logic, nÕu ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n ®−îc quy ®Þnh lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi th× còng cã thÓ ®−îc quy ®Þnh lµ t×nh tiÕt ®Þnh khung t¨ng nÆng còng nh− t×nh tiÕt t¨ng nÆng TNHS. §iÒu nµy, nh− tr×nh bµy trªn còng kh«ng ®−îc thÓ hiÖn trong BLHS. TÊt c¶ c¸c ®iÒu kh«ng logic ®ã ®Òu do sù kh«ng hîp lÝ trong viÖc quy ®Þnh ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi.(2) 3. Tõ tr−íc ®Õn nay, chóng ta vÉn quan niÖm ®èi víi mçi téi ph¹m ®−îc quy ®Þnh trong BLHS chØ cã mét cÊu thµnh téi ph¹m (CTTP) c¬ b¶n.(3) ViÖc quy ®Þnh t×nh tiÕt xÊu vÒ nh©n th©n lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi trong BLHS n¨m 1999 ®H lµm thay ®æi quan niÖm nµy. Cô thÓ: ë c¸c téi ph¹m cã dÊu hiÖu ®Þnh téi lµ ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n ®−îc quy ®Þnh thay thÕ hay bæ sung cho dÊu hËu qu¶ cã hai CTTP c¬ b¶n, mét CTTP c¬ b¶n cã dÊu hiÖu hËu qu¶ nhÊt ®Þnh vµ mét CTTP c¬ b¶n cã dÊu hiÖu vÒ ®Æc ®iÓm nh©n th©n xÊu. VÝ dô: Téi c¶n trë giao th«ng ®−êng s¾t (§iÒu 209). Theo quy ®Þnh cña ®iÒu luËt, téi nµy cã hai CTTP c¬ b¶n: Mét CTTP c¬ b¶n cã dÊu hiÖu hËu qu¶ lµ thiÖt h¹i cho tÝnh m¹ng hoÆc thiÖt h¹i nghiªm träng cho søc khoÎ, tµi s¶n vµ CTTP c¬ b¶n kh¸c kh«ng cã dÊu hiÖu hËu qu¶ mµ cã dÊu hiÖu “®H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh” hoÆc “®H bÞ kÕt ¸n...” 4. ViÖc quy ®Þnh hai CTTP c¬ b¶n cho mét téi dÉn tiÕp ®Õn sù thay ®æi trong quan niÖm vÒ ph©n lo¹i téi ph¹m theo lo¹i lçi. Theo dÊu hiÖu lçi, chóng ta vÉn ph©n téi ph¹m thµnh téi cè ý vµ téi v« ý. Mçi téi ph¹m ®−îc quy ®Þnh trong BLHS chØ cã thÓ lµ téi cè ý hoÆc téi v« ý. §iÒu nµy kh«ng cßn ®óng víi BLHS n¨m 1999. Téi ph¹m cã thÓ lµ téi cè ý vµ cã thÓ lµ téi v« ý, tuú vµo viÖc xem téi ph¹m ®ã thuéc CTTP c¬ b¶n nµo - CTTP vËt chÊt hay CTTP h×nh thøc lµ hai CTTP c¬ b¶n mµ téi ®ã cã. Cô thÓ, téi ph¹m ®ã lµ téi cè ý víi CTTP h×nh thøc vµ lµ téi v« ý víi CTTP vËt chÊt. VÝ dô: Téi ®ua xe tr¸i phÐp (§iÒu 207). NÕu xem téi nµy lµ téi cã CTTP vËt chÊt (®ßi hái g©y thiÖt h¹i cho søc khoÎ, tµi s¶n cña ng−êi kh¸c) th× téi nµy lµ téi v« ý. Tr¸i l¹i, nÕu xem téi nµy lµ téi cã CTTP h×nh thøc (kh«ng ®ßi hái g©y thiÖt h¹i cho søc khoÎ, tµi s¶n cña ng−êi kh¸c mµ chØ ®ßi hái chñ thÓ “®H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh...” hoÆc “®H bÞ kÕt ¸n...”) th× téi nµy lµ téi cè ý. Nh− vËy, mét téi ph¹m võa cã tÝnh chÊt lµ téi cè ý vµ võa cã tÝnh chÊt lµ téi v« ý. §iÒu nµy dÉn ®Õn viÖc gi¶i quyÕt TNHS cã sù kh¸c nhau ë cïng mét téi v× nhiÒu quy ®Þnh liªn quan ®Õn TNHS cã sù ph©n biÖt gi÷a téi cè ý vµ téi v« ý. VÝ dô: ChuÈn bÞ ph¹m téi, ph¹m téi ch−a ®¹t còng nh− TNHS cña tr−êng hîp nµy chØ ®Æt ra cho téi cè ý; ng−êi tõ ®ñ 14 tuæi trë lªn nh−ng ch−a ®ñ 16 tuæi kh«ng ph¶i chÞu TNHS vÒ téi v« ý...(4) Trong c¸c tr−êng hîp nµy, ®iÒu bÊt lîi cho ng−êi ph¹m téi lu«n x¶y ra ë CTTP cã dÊu hiÖu b¾t buéc lµ ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n. Trong thùc tiÔn xÐt xö, chóng ta cã thÓ c¨n cø vµo thùc tÕ ®Ó xÕp téi ph¹m ®H ®−îc thùc hiÖn thuéc CTTP nµo vµ tõ ®ã quyÕt ®Þnh T¹p chÝ luËt häc - 21 nghiªn cøu - trao ®æi vÊn ®Ò TNHS. Nh−ng kh«ng ph¶i víi mäi tr−êng hîp ph¹m téi x¶y ra chóng ta ®Òu cã thÓ xÕp ®−îc nh− vËy. §ã lµ c¸c tr−êng hîp ph¹m téi võa g©y thiÖt h¹i cho søc khoÎ, tµi s¶n vµ võa tho¶ mHn dÊu hiÖu “®H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh...” hoÆc “®H bÞ kÕt ¸n...”. Víi tr×nh bµy trªn chóng t«i cho r»ng cÇn ph¶i söa ®æi l¹i c¸c ®iÒu luËt cã quy ®Þnh ®Æc ®iÓm xÊu vÒ nh©n th©n lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi theo h−íng kh«ng ®−îc coi ®Æc ®iÓm nµy lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi./. (1). VÒ môc ®Ých cña h×nh ph¹t, xem: Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi, Tr¸ch nhiÖm h×nh sù vµ h×nh ph¹t, H. 2001, tr.29 vµ c¸c trang tiÕp theo. VÒ ý nghÜa cña nh©n th©n ng−êi ph¹m téi trong viÖc quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t, xem: S®d. tr.80 vµ c¸c trang tiÕp theo. (2). Ngay trong viÖc quy ®Þnh dÊu hiÖu nµy còng cã sù kh«ng thèng nhÊt ë c¸c ®iÒu luËt. Cã ®iÒu luËt quy ®Þnh t×nh tiÕt “®H bÞ kÕt ¸n...” lµ dÊu hiÖu ®Þnh téi cïng t×nh tiÕt “®H bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh...”, “®H bÞ xö lÝ kØ luËt...” nh−ng còng cã ®iÒu luËt kh«ng quy ®Þnh t×nh tiÕt “®H bÞ kÕt ¸n...” nh− §iÒu 147 quy ®Þnh vÒ téi vi ph¹m chÕ ®é mét vî, mét chång. NÕu trong thùc tÕ x¶y ra tr−êng hîp ®H bÞ kÕt ¸n... nh−ng ch−a bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ hµnh vi vi ph¹m chÕ ®é mét vî, mét chång mµ l¹i vi ph¹m nh−ng kh«ng g©y hËu qu¶ nghiªm träng th× gi¶i quyÕt thÕ nµo? (3).Xem: Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù ViÖt Nam, Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi, n¨m 2000, tr.57; Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù ViÖt Nam - PhÇn chung cña §¹i häc quèc gia Hµ Néi, n¨m 2001, tr.130. (4). Theo §iÒu 12 BLHS th× hä ph¶i chÞu TNHS vÒ téi ®Æc biÖt nghiªm träng do v« ý. Nh−ng ®iÒu nµy kh«ng thÓ cã ®−îc v× kh«ng cã téi ®Æc biÖt nghiªm träng mµ lµ téi v« ý. 22 - T¹p chÝ luËt häc Hµnh lang ph¸p lÝ... (TiÕp theo trang 48) HÇu hÕt c¸c c«ng ti cho thuª tµi chÝnh ®Òu cã lîi nhuËn tr−íc thuÕ. Ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh trªn thùc tÕ ®H thùc sù chøng tá kh¶ n¨ng an toµn vµ hiÖu qu¶ trong kinh doanh, ®¸p øng tèt nhu cÇu cña kh¸ch hµng. Tãm l¹i, qua nh÷ng néi dung ®−îc ph©n tÝch, ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh ®H thùc sù cã ®−îc hµnh lang ph¸p lÝ míi ®Ó tÝn dông thuª mua ph¸t triÓn ë ViÖt Nam trong t−¬ng lai. Nhµ n−íc ViÖt Nam mét mÆt lµ chñ thÓ cña quan hÖ tµi chÝnh nh−ng mÆt kh¸c, Nhµ n−íc l¹i gi÷ vai trß ®Þnh h−íng vµ ®iÒu phèi c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh, kinh tÕ-xH héi. Trong thêi gian tíi, ®Ó khuyÕn khÝch ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh ph¸t triÓn réng kh¾p, chóng ta cÇn ph¶i tuyªn truyÒn gióp cho c¸c doanh nghiÖp vµ mäi ng−êi d©n hiÓu vÒ tÝnh an toµn, hiÖu qu¶ kinh tÕ cña lo¹i h×nh kinh doanh nµy. Chóng ta cÇn nghiªn cøu, häc tËp kinh nghiÖm cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi ®Ó h¹n chÕ nh÷ng rñi ro khi triÓn khai ho¹t ®éng nµy. §Æc biÖt lµ n©ng cao tr×nh ®é cho ®éi ngò nh©n viªn, c¸n bé, cã nh− thÕ ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh míi cã c¬ héi ph¸t triÓn khi thêi h¹n tham gia vµo AFTA cña n−íc ta ®ang ®Õn gÇn. Víi xu thÕ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ®Êt n−íc ch¾c ch¾n trong nh÷ng n¨m tíi, nhu cÇu vÒ ®æi míi trang thiÕt bÞ m¸y mãc ngµy cµng cao, ho¹t ®éng cho thuª tµi chÝnh sÏ lµ lÜnh vùc ®Çy tiÒm n¨ng cña nÒn tµi chÝnh n−íc nhµ./.