Nội dung

nghiªn cøu - trao ®æi D−¬ng TuyÕt miªn * 1. Kh¸i niÖm téi ph¹m kinh tÕ C¸c téi ph¹m kinh tÕ g©y ra hoÆc ®e do¹ g©y ra thiÖt h¹i cho nÒn kinh tÕ nãi chung còng nh− cho tõng lÜnh vùc, tõng ngµnh kinh tÕ nãi riªng, lµm rèi lo¹n trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ, ¶nh h−ëng xÊu vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ v¨n ho¸ x2 héi. MÆt kh¸c, c¸c téi ph¹m kinh tÕ cßn g©y thiÖt h¹i ®Õn søc khoÎ, tµi s¶n thËm chÝ tÝnh m¹ng cña c«ng d©n. Nh− vËy, téi ph¹m kinh tÕ ®2 cã t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi lîi Ých c¶ céng ®ång chø kh«ng ®¬n thuÇn g©y thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých cña c¸ nh©n nµo ®ã. Téi ph¹m kinh tÕ cßn lµm xãi mßn niÒm tin cña quÇn chóng nh©n d©n vµo hiÖu lùc cña bé m¸y nhµ n−íc còng nh− hÖ thèng ph¸p luËt hiÖn hµnh. Xu thÕ toµn cÇu ho¸ trªn thÕ giíi hiÖn nay ®2 t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®èi víi téi ph¹m kinh tÕ ë ViÖt Nam. C¸c téi ph¹m kinh tÕ ngµy nay kh«ng chØ xuÊt hiÖn trong ph¹m vi quèc gia riªng lÎ nµo ®ã mµ chóng mang tÝnh chÊt quèc tÕ. Hµng lo¹t c¸c yÕu tè nh− sù t¨ng c−êng hîp t¸c trong c¸c lÜnh vùc nhÊt lµ trong lÜnh vùc kinh tÕ gi÷a c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, tù do ho¸ th−¬ng m¹i vµ ®Çu t−, c¸ch m¹ng khoa häc kÜ thuËt, m¹ng th«ng tin toµn cÇu, sù n¨ng ®éng trong ph¸t triÓn, viÖc xo¸ bá hµng rµo biªn giíi h¶i quan dÉn tíi viÖc t¹o ra nh÷ng thÞ tr−êng quèc tÕ khæng lå... lµ nh÷ng yÕu tè thuËn lîi khiÕn cho téi ph¹m kinh tÕ v−ît biªn giíi ngµy cµng t¨ng. D−íi sù t¸c ®éng cña xu thÕ toµn cÇu ho¸, téi ph¹m kinh tÕ d−íi h×nh thøc ®ång ph¹m cã tæ chøc víi quy m« lín, 60 ®Æc biÖt lín xuÊt hiÖn ngµy cµng t¨ng. Sù phèi hîp ho¹t ®éng gi÷a c¸c b¨ng nhãm ph¹m téi ë c¸c n−íc lµm cho hËu qu¶ cña lo¹i téi ph¹m nµy g©y ra ngµy cµng lín vµ do vËy, viÖc ph¸t hiÖn, ®Êu tranh xö lÝ lo¹i téi nµy ngµy cµng trë nªn khã kh¨n h¬n. HiÖn nay, ®éng c¬ cña c¸c nhãm ph¹m téi cã tæ chøc lµ th©m nhËp vµo c¬ cÊu chÝnh trÞ ®Ó t×m “l¸ ch¾n” b¶o vÖ cho sù ®Çu t− cña hä vµ t¹o ra c¸c c¬ héi lín h¬n ®Ó thùc hiÖn c¸c hµnh vi bãc lét kinh tÕ. Khi sù th©m nhËp cã kÕt qu¶, ChÝnh phñ sÏ gÆp khã kh¨n ®Ó lo¹i bá nh÷ng phÇn tö nguy hiÓm nµy. §Æc biÖt, khi téi ph¹m kinh tÕ ®−îc hç trî cña t− b¶n tµi chÝnh n−íc ngoµi th× nguy c¬ lòng ®o¹n nÒn kinh tÕ còng nh− bé m¸y nhµ n−íc cµng lín h¬n. NÕu ®Ó bän téi ph¹m th©m nhËp vµo hÖ thèng chÝnh trÞ hoÆc kinh doanh, chóng sÏ thao tóng bé m¸y nhµ n−íc, lµm v« hiÖu ho¸ ho¹t ®éng cña bé m¸y nµy dÉn tíi sù mÊt lßng tin cña c¸c nhµ ®Çu t− vÒ m«i tr−êng kinh doanh trong n−íc; hËu qu¶ lµ sù ra ®i cña c¸c quü vµ vèn ®Çu t− cña c¸c nhµ kinh doanh trong n−íc vµ n−íc ngoµi. Khi c¸c tæ chøc téi ph¹m ë c¸c n−íc cã sù mãc nèi, liªn kÕt víi nhau th× thiÖt h¹i do bän téi ph¹m g©y ra kh«ng chØ trong quèc gia riªng lÎ nµo ®ã mµ nã cã thÓ dÉn ®Õn ph¶n øng d©y chuyÒn lµ hµng lo¹t c¸c quèc gia bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ vÒ kinh tÕ. * Gi¶ng viªn Khoa t− ph¸p Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi Tãm l¹i, téi ph¹m kinh tÕ g©y thiÖt h¹i rÊt lín kh«ng chØ ®Õn lîi Ých cña tõng quèc gia, cña tæ chøc còng nh− c¸ nh©n c«ng d©n mµ cßn cã thÓ g©y thiÖt h¹i cho lîi Ých cña c¸c quèc gia trong khu vùc còng nh− toµn cÇu. ChÝnh v× vËy, ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m kinh tÕ lµ v« cïng cÇn thiÕt, ®ã kh«ng chØ lµ nhiÖm vô cña tõng quèc gia riªng lÎ mµ cßn ®ßi hái c¸c quèc gia ph¶i hîp t¸c víi nhau trong viÖc ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m kinh tÕ. Téi ph¹m kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay diÔn biÕn ngµy cµng phøc t¹p. Trong n¨m 2002, lùc l−îng c¶nh s¸t kinh tÕ trong c¶ n−íc ®2 ph¸t hiÖn, ®iÒu tra 9.921 vô téi ph¹m kinh tÕ g©y thiÖt hai 1.166 tØ 275 triÖu ®ång, l−îng hµng ho¸ thu gi÷ trÞ gi¸ 209.092 triÖu ®ång trong ®ã cã 883 vô x©m ph¹m së h÷u, 9.038 vô bu«n lËu, bu«n b¸n hµng cÊm vµ mét sè téi ph¹m kinh tÕ kh¸c.(1) Næi cém trong sè nµy lµ c¸c téi nh− bu«n lËu, nhãm téi ph¹m tham nhòng, cè ý lµm tr¸i, s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶, lõa ®¶o liªn quan ®Õn viÖc chiÕm ®o¹t tiÒn hoµn thuÕ VAT, trèn thuÕ... Tuy nhiªn, con sè nãi trªn ch−a ph¶n ¸nh hÕt thùc tr¹ng téi ph¹m kinh tÕ ë ViÖt Nam. RÊt nhiÒu tæ chøc téi ph¹m cã quy m« lín víi m¹ng l−íi ë nhiÒu n−íc, tÝnh chuyªn nghiÖp cao còng nh− tiÒm lùc tµi chÝnh lín vÉn ch−a bÞ ph¸t hiÖn. §Æc biÖt, hiÖn t−îng röa tiÒn ë ViÖt Nam ngµy cµng trë nªn phæ biÕn, nhÊt lµ khi cã chÝnh s¸ch më cöa cña ChÝnh phñ ViÖt Nam nh−ng Nhµ n−íc ta vÉn ch−a cã c¬ chÕ nµo hiÖu qu¶ trong viÖc kiÓm so¸t còng nh− h¹n chÕ hiÖn t−îng röa tiÒn. §Êu tranh phßng, chèng téi ph¹m kinh tÕ cã nh÷ng khã kh¨n, phøc t¹p riªng kh«ng gièng nh− mét sè téi ph¹m th«ng th−êng nh− giÕt ng−êi, trém c¾p, hiÕp d©m, c−íp... ®Æc biÖt lµ trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ n−íc ta ®ang ë T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 trong giai ®o¹n nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng theo ®Þnh h−íng XHCN. ChÝnh v× vËy, ®Ó hiÓu téi ph¹m kinh tÕ mét c¸ch triÖt ®Ó, toµn diÖn th× vÊn ®Ò ®Çu tiªn ph¶i tiÕp cËn lµ kh¸i niÖm téi ph¹m kinh tÕ. Theo luËt h×nh sù ViÖt Nam, téi ph¹m kinh tÕ chØ ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù vµ kh«ng ®−îc quy ®Þnh ë c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ chuyªn ngµnh. Trªn thùc tÕ, thuËt ng÷ "téi ph¹m kinh tÕ" th−êng ®−îc sö dông nh−ng Ýt khi ®−îc ®Þnh nghÜa. Téi ph¹m kinh tÕ tr−íc hÕt lµ téi ph¹m chø kh«ng ®¬n thuÇn lµ ho¹t ®éng nµo ®ã bÞ coi lµ téi ph¹m chØ v× nhµ lËp ph¸p muèn trõng trÞ lo¹i ho¹t ®éng ®ã do hä kh«ng −a. Trªn thùc tÕ, kh¸i niÖm téi ph¹m kinh tÕ khã ®−îc x¸c ®Þnh mét c¸ch râ rµng. Bëi v×, trong thêi ®¹i ngµy nay, ®êi sèng kinh tÕ x2 héi biÕn ®æi kh«ng ngõng cho nªn nhiÒu lo¹i téi míi sÏ xuÊt hiÖn. ChÝnh v× vËy bÊt cø kh¸i niÖm nµo còng ®Òu ph¶i c¨n cø vµo tÝnh chÊt cña ho¹t ®éng sai tr¸i chø kh«ng ph¶i c¨n cø vµo ®Æc tÝnh kinh tÕ hoÆc x2 héi cña ng−êi ph¹m téi. ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, thuËt ng÷ "téi ph¹m kinh tÕ” th−êng ®−îc sö dông nh−ng còng Ýt khi ®−îc ®Þnh nghÜa. Tr−íc ®©y, téi ph¹m kinh tÕ th−êng ®−îc cho lµ téi ph¹m cæ cån tr¾ng bëi v× téi ph¹m nµy chØ cã ë tÇng líp trung, th−îng l−u ho¹t ®éng th−¬ng m¹i hay ho¹t ®éng trong bé m¸y nhµ n−íc. Khi Bé luËt h×nh sù n¨m 1985 cßn hiÖu lùc th× quan ®iÓm phæ biÕn ®−îc l−u hµnh trong gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y ë bËc ®¹i häc cho r»ng: "Téi ph¹m kinh tÕ lµ c¸c hµnh vi nguy hiÓm cho x héi x©m ph¹m ®Õn nÒn kinh tÕ quèc d©n, g©y thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých Nhµ n−íc, lîi Ých hîp ph¸p cña tËp thÓ vµ cña c«ng d©n qua viÖc vi ph¹m c¸c quy ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc trong qu¶n lÝ kinh tÕ".(2) Mét sè nhµ khoa häc còng tr×nh bµy quan ®iÓm cña m×nh vÒ téi ph¹m kinh tÕ. Theo TS. TrÇn V¨n §é th×: “Téi ph¹m kinh tÕ lµ c¸c 61 nghiªn cøu - trao ®æi hµnh vi nguy hiÓm cho x héi do ng−êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù thùc hiÖn mét c¸ch cè ý hoÆc v« ý x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc”.(3) Cßn theo PGS. TS. Ph¹m Hång H¶i: "Téi ph¹m kinh tÕ lµ c¸c hµnh vi nguy hiÓm cho x héi do ng−êi cã n¨ng lùc tr¸ch nhiÖm h×nh sù thùc hiÖn x©m ph¹m tíi c¸c quan hÖ x héi liªn quan tíi qu¸ tr×nh x©y dùng c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn kinh tÕ qu¶n lÝ nÒn kinh tÕ quèc d©n".(4) Tuy nhiªn, tõ khi Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 ®−îc ban hµnh vµ cã hiÖu lùc th× quan niÖm vÒ téi ph¹m kinh tÕ cã sù thay ®æi. Kh¸i niÖm téi ph¹m kinh tÕ ®−îc hiÓu theo hai nghÜa: NghÜa réng vµ nghÜa hÑp. Theo nghÜa réng th× téi ph¹m kinh tÕ kh«ng chØ bao gåm c¸c téi trong ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ mµ cßn bao gåm mét sè téi ph¹m kh¸c cã liªn quan ®Õn tµi s¶n nh− téi l¹m dông tÝn nhiÖm, téi lõa ®¶o, nhãm téi ph¹m tham nhòng... Theo nghÜa hÑp th× téi ph¹m kinh tÕ chØ bao gåm c¸c téi trong ch−¬ng c¸c téi x©m ph¹m trËt tù qu¶n lÝ kinh tÕ. §Ó ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m kinh tÕ ë n−íc ta ®¹t hiÖu qu¶ cao th× cÇn ph¶i nhËn diÖn ®−îc lo¹i téi ph¹m nµy vµ ph©n biÖt víi lo¹i téi ph¹m kh¸c. Téi ph¹m kinh tÕ cã c¸c ®Æc ®iÓm sau: - C¸c téi ph¹m kinh tÕ mang tÝnh kÜ thuËt cao vµ phøc t¹p. C¸c téi ph¹m kinh tÕ th−êng x¶y ra trong nh÷ng lÜnh vùc chuyªn m«n phøc t¹p nh− tµi chÝnh ng©n hµng, së h÷u c«ng nghiÖp, thuÕ, chøng kho¸n, ®Êu thÇu... do ®ã, ng−êi ph¹m téi th−êng lµ ng−êi cã häc thøc, kh¸ hiÓu biÕt vÒ lÜnh vùc chuyªn ngµnh. §Ó thùc hiÖn téi ph¹m trãt lät còng nh− ®Ó che giÊu hµnh vi ph¹m téi, ng−êi ph¹m téi th−êng thùc hiÖn téi ph¹m víi thñ ®o¹n chuyªn m«n, nghiÖp vô rÊt tinh vi x¶o 62 quyÖt, kh«ng ph¶i tr−êng hîp nµo c¬ quan chøc n¨ng còng kh¸m ph¸ ra dÔ dµng. - So víi mét sè lo¹i téi ph¹m kh¸c, téi ph¹m kinh tÕ khã x¸c ®Þnh ®−îc n¹n nh©n cô thÓ. Téi ph¹m kinh tÕ kh«ng chØ g©y thiÖt h¹i cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ cßn g©y thiÖt h¹i cho tõng lÜnh vùc, tõng ngµnh kinh tÕ. Kh«ng nh÷ng thÕ, téi ph¹m kinh tÕ cßn g©y thiÖt h¹i ®Õn tÝnh m¹ng, søc khoÎ, tµi s¶n con ng−êi. NÕu cè g¾ng t×m n¹n nh©n cô thÓ ®èi víi téi ph¹m kinh tÕ th× trong nhiÒu tr−êng hîp sÏ kh«ng cã kÕt qu¶ mµ vÊn ®Ò quan träng lµ ë chç téi ph¹m kinh tÕ g©y thiÖt h¹i cho nh÷ng quan hÖ x2 héi nµo ®−îc luËt h×nh sù b¶o vÖ, møc ®é vi ph¹m ®2 ®Õn møc xö lÝ vÒ h×nh sù ch−a. - Môc tiªu mµ ng−êi ph¹m c¸c téi ph¹m kinh tÕ th−êng h−íng tíi lµ lîi nhuËn, tiÒn b¹c do vËy ng−êi ph¹m téi sÏ lµm bÊt cø thñ ®o¹n nµo ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých cña m×nh kÓ c¶ vi ph¹m ph¸p luËt h×nh sù. - Téi ph¹m kinh tÕ ë ViÖt Nam cßn cã ®Æc thï riªng kh«ng gièng nh− téi ph¹m kinh tÕ ë mét sè n−íc. VÒ h×nh thøc ph¸p lÝ th× téi ph¹m kinh tÕ ë n−íc ta ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù cßn ë nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, téi ph¹m kinh tÕ kh«ng chØ ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù mµ cßn ®−îc quy ®Þnh trong c¸c ®¹o luËt chuyªn ngµnh. MÆt kh¸c xÐt vÒ tÝnh lÞch sö, trong giai ®o¹n hiÖn nay, téi ph¹m kinh tÕ ë ViÖt Nam ph¶n ¸nh hoµn c¶nh lÞch sö rÊt riªng cña ViÖt Nam. Téi ph¹m kinh tÕ ë ViÖt Nam n¶y sinh trong hoµn c¶nh ®an xen gi÷a thêi k× kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng. NhiÒu téi ph¹m kinh tÕ x¶y ra do kÕt qu¶ cña sù qu¶n lÝ yÕu kÐm, quan liªu cña mét sè c¬ quan nhµ n−íc, mét sè quy ®Þnh cña ph¸p luËt cßn láng lÎo vµ mét sè quy ®Þnh kh¸c cßn xa rêi thùc tÕ. T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi 2. Nh÷ng khã kh¨n trong ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m kinh tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay - VÒ luËt ph¸p, c¸c quy ®Þnh vÒ téi ph¹m kinh tÕ hiÖn nay ch−a ®ång bé víi hÖ thèng ph¸p luËt chung nhÊt lµ víi ph¸p luËt vÒ qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc. C¸c quy ®Þnh vÒ téi ph¹m kinh tÕ cña Nhµ n−íc ta ch−a cã sù phèi hîp chÆt chÏ víi quy ®Þnh cña luËt chuyªn ngµnh nh− luËt tµi chÝnh nh©n hµng, luËt ®Êt ®ai, luËt m«i tr−êng, ph¸p luËt së h÷u trÝ tuÖ, luËt ®Çu t−... C¸c quy ®Þnh vÒ téi ph¹m kinh tÕ hiÖn nay chñ yÕu mang tÝnh ®èi phã tøc thêi h¬n lµ mang tÝnh dù phßng tr−íc. - N¹n nh©n cña c¸c téi ph¹m kinh tÕ th−êng chØ ph¸t hiÖn ra hµnh vi ph¹m téi sau mét thêi gian ®¸ng kÓ ®2 tr«i qua. §iÒu nµy g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö ng−êi ph¹m téi. - Trªn thùc tÕ, n¹n nh©n cña c¸c téi ph¹m kinh tÕ chñ yÕu quan t©m ®Õn c¸c biÖn ph¸p båi th−êng ®Ó bï l¹i nh÷ng mÊt m¸t mµ hä ph¶i g¸nh chÞu nhiÒu h¬n lµ viÖc ¸p dông c¸c chÕ tµi h×nh sù ®èi víi kÎ ph¹m téi. NÕu ng−êi ph¹m téi bÞ ®i tï th× viÖc ®ßi l¹i nh÷ng mÊt m¸t cña hä lµ ®iÒu kh«ng t−ëng. NhiÒu n¹n nh©n trªn thùc tÕ lµ c¸c c«ng ti, nÕu viÖc xÐt xö ng−êi ph¹m téi diÔn ra c«ng khai cã thÓ g©y ra khã xö cho n¹n nh©n còng nh− ¶nh h−ëng ®Õn uy tÝn cña hä. Uy tÝn cña c«ng ti còng lµ tµi s¶n cã gi¸ trÞ. ChÝnh v× vËy, nh÷ng n¹n nh©n nµy th−êng quan t©m ®Õn viÖc gi¶i quyÕt vô ¸n mét c¸ch kÝn ®¸o, kh«ng bÞ c«ng khai ®−a ra c«ng luËn vµ quan träng nhÊt lµ lÊy l¹i ®−îc tµi s¶n ®2 bÞ chiÕm ®o¹t. - Téi ph¹m kinh tÕ hiÖn nay ë ViÖt Nam x¶y ra ë h×nh thøc ®ång ph¹m cã tæ chøc ®ang cã xu h−íng t¨ng lªn, ®Æc biÖt lµ sù c©u kÕt víi tæ chøc téi ph¹m n−íc ngoµi cã tiÒm lùc tµi T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 chÝnh còng nh− tÝnh chuyªn nghiÖp cao ®2 vµ ®ang g©y khã kh¨n cho viÖc ph¸t hiÖn vµ xö lÝ téi ph¹m. - Tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cña ®iÒu tra viªn, kiÓm s¸t viªn, thÈm ph¸n chñ yÕu ®−îc ®µo t¹o, huÊn luyÖn cho môc ®Ých ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö c¸c téi ph¹m truyÒn thèng nh− c−íp, trém c¾p, giÕt ng−êi, hiÕp d©m, cè ý g©y th−¬ng tÝch... C¸c lÜnh vùc chuyªn ngµnh nh− giao dÞch th−¬ng m¹i, tµi chÝnh ng©n hµng, së h÷u trÝ tuÖ, ®Çu t−, ®Êu thÇu, chøng kho¸n, tin häc... vÉn cßn rÊt h¹n chÕ. §iÒu nµy ¶nh h−ëng kh«ng nhá ®Õn c«ng t¸c ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m kinh tÕ ë n−íc ta. - Sù hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n−íc cã kinh nghiÖm ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m kinh tÕ cßn h¹n chÕ, c¸c ch−¬ng tr×nh trao ®æi chuyªn gia nh»m n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña c¸n bé chøc n¨ng ë n−íc ta cßn qu¸ Ýt so víi yªu cÇu thùc tÕ. 3. Mét sè biÖn ph¸p ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m kinh tÕ ë n−íc ta a. Hoµn thiÖn BLHS trong ®ã cã c¸c quy ®Þnh vÒ téi ph¹m kinh tÕ Bé luËt h×nh sù hiÖn hµnh lµ bé luËt ®−îc söa ®æi, bæ sung mét c¸ch toµn diÖn nhÊt so víi nh÷ng lÇn söa ®æi tr−íc ®ã. §©y thùc sù lµ c¬ së ph¸p lÝ quan träng trong ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m nãi chung còng nh− téi ph¹m kinh tÕ nãi riªng. Tuy nhiªn, tr−íc xu thÕ toµn cÇu ho¸ nh− ®2 ph©n tÝch ë trªn, téi ph¹m kinh tÕ cµng trë nªn nguy hiÓm h¬n. Do vËy, hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh cña Bé luËt h×nh sù lµ hoµn toµn cÇn thiÕt nh»m ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña t×nh h×nh míi mµ tr−íc hÕt lµ sím kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña Bé luËt nµy. Nh÷ng h¹n chÕ ®ã thÓ hiÖn ë c¸c ®iÓm sau: - NhiÒu hµnh vi nguy hiÓm míi xuÊt hiÖn nh−ng vÉn ch−a bÞ coi lµ téi ph¹m vµ ch−a 63 nghiªn cøu - trao ®æi ®−îc ®−a vµo Bé luËt h×nh sù ®Ó ng¨n chÆn kÞp thêi. Trong bèi c¶nh xu thÕ toµn cÇu ho¸, Nhµ n−íc ta ®2 cã chÝnh s¸ch më cöa nh»m thóc ®Èy kinh tÕ ®Êt n−íc ph¸t triÓn. Lîi dông chÝnh s¸ch nµy cña Nhµ n−íc, nhiÒu c¸ nh©n, tæ chøc ®2 v× lîi nhuËn mµ bÊt chÊp ®¹o ®øc, ph¸p luËt, hä kh«ng tõ bÊt cø thñ ®o¹n nµo ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu ®Ò ra. Trong bèi c¶nh ®ã, nhiÒu téi ph¹m míi n¶y sinh nhÊt lµ trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ chuyªn ngµnh. Cô thÓ lµ: + HiÖn nay, trong lÜnh vùc thµnh lËp c«ng ti cæ phÇn, hµnh vi khai man ®Ó cho nhiÒu ng−êi mua cæ phÇn g©y thiÖt h¹i cho quyÒn lîi cña c¸c cæ ®«ng x¶y ra kh¸ nhiÒu, tuy nhiªn ph¸p luËt h×nh sù vÉn ch−a cã biÖn ph¸p xö lÝ nghiªm kh¾c. VÝ dô nh− khai man vÒ sè l−îng nhiÒu ng−êi mua cæ phÇn nh−ng trªn thùc tÕ lµ kh«ng cã hoÆc cã nh−ng kh«ng ®¸ng kÓ ®2 lµm cho nhiÒu ng−êi tin vµ mua theo. Hµnh vi c«ng bè nh÷ng sù kiÖn sai sù thËt nh»m thu hót ng−êi mua cæ phÇn lµ hµnh vi ph¹m téi theo luËt h×nh sù cña nhiÒu n−íc, tuy nhiªn luËt h×nh sù ViÖt Nam vÉn ch−a coi hµnh vi ®ã lµ téi ph¹m. + Trong lÜnh vùc kiÓm to¸n HiÖn nay cã t×nh tr¹ng mét sè doanh nghiÖp muèn vay vèn ®Ó cã ®iÒu kiÖn kinh doanh ®2 thuª c¸c ®¬n vÞ kiÓm to¸n kh«ng thuéc kiÓm to¸n nhµ n−íc ®Ó cè ý n©ng cao h¬n gi¸ trÞ thÕ chÊp cña m×nh b»ng kÕt qu¶ kiÓm to¸n. Do c¸c ®¬n vÞ kiÓm to¸n Êy kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr−íc ph¸p luËt vÒ kÕt qu¶ kiÓm to¸n cña m×nh cho nªn hä lµm sai còng kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm g×. Do vËy, cã ®¬n vÞ kiÓm to¸n ®éc lËp ®2 t¹o gi¸ trÞ ma cho Tæng kho Sãng ThÇn cña T¨ng Minh Phông lªn ®Õn 163 tØ ®ång trong khi héi ®ång ®Þnh gi¸ cña Nhµ n−íc x¸c ®Þnh chØ lµ 50 tØ ®ång. Theo ph¸p luËt hiÖn 64 hµnh cã 3 lo¹i kiÓm to¸n: - KiÓm to¸n tu©n thñ: Môc ®Ých lµ nh»m kiÓm tra xem tæ chøc kinh tÕ ®2 tu©n thñ c¸c quy ®Þnh cña héi ®ång qu¶n trÞ, c¸c luËt lÖ cña Nhµ n−íc nh− thÕ nµo. - KiÓm to¸n c¸c ho¹t ®éng nh»m xem xÐt tÝnh h÷u hiÖu vµ c¸c ¶nh h−ëng cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ®−îc kiÓm to¸n. - KiÓm to¸n c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh: §©y lµ lo¹i phæ biÕn nhÊt nh»m vµo c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña ®¬n vÞ cã trung thùc hîp lÝ so víi c¸c chuÈn mùc kÕ to¸n vµ ®¸ng tin cËy hay kh«ng (tr−êng hîp kiÓm to¸n cña Minh Phông thuéc d¹ng nµy). §iÒu ®¸ng nãi trong b¸o c¸o kÕt qu¶ kiÓm to¸n, c«ng ti kiÓm to¸n chØ x¸c nhËn c¸c møc ®é hîp lÝ vµ phï hîp víi chuÈn mùc kÕ to¸n trªn c¸c tµi liÖu cã s½n, kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ néi dung nh÷ng b¸o c¸o mµ c¸c doanh nghiÖp cung cÊp. Khi ph¸t hiÖn nh÷ng ®iÒu cßn nghi ngê th× kiÓm to¸n viªn hoÆc c«ng ti kiÓm to¸n ph¶i b¸o cho doanh nghiÖp tuú theo th¸i ®é tiÕp thu söa ch÷a cña doanh nghiÖp mµ c«ng ti kiÓm to¸n c«ng nhËn toµn bé hay mét phÇn b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. KÕt qu¶ kiÓm to¸n lµ yÕu tè rÊt quan träng trong quyÕt ®Þnh cho vay, ®Çu t−, mua cæ phiÕu... NÕu ho¹t ®éng kiÓm to¸n kh«ng ®−îc kiÓm so¸t chÆt chÏ b»ng c¸c quy ph¹m ph¸p luËt h×nh sù th× cã thÓ g©y ra hËu qu¶ kh«n l−êng mµ vô ¸n T¨ng Minh Phông lµ vÝ dô ®iÓn h×nh. HiÖn nay, téi ph¹m trong lÜnh vùc kiÓm to¸n vÉn ch−a ®−îc Bé luËt h×nh sù hiÖn hµnh quy ®Þnh. + Trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n Ngµy 11/7/1998, ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þnh sè 48/CP trong ®ã cã quy ®Þnh cÊm c¸c hµnh vi mua b¸n néi gi¸n, th«ng tin sai sù thËt, lòng ®o¹n thÞ tr−êng, b¸n khèng... C¸c tæ chøc T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 nghiªn cøu - trao ®æi vµ c¸ nh©n nÕu vi ph¹m sÏ bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh hoÆc truy cøu tr¸ch nhiÖm h×nh sù theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Tuy nhiªn cho ®Õn nay, Bé luËt h×nh sù vÉn ch−a cã quy ®Þnh vÒ téi ph¹m trong lÜnh vùc nµy trong khi c¸c vi ph¹m trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ thÞ tr−êng chøng kho¸n ®2 vµ ®ang xuÊt hiÖn. + Trong lÜnh vùc c¹nh tranh HiÖn nay, hÇu hÕt c¸c n−íc trªn thÕ giíi ®Òu cã luËt chèng ®éc quyÒn vµ c¹nh tranh bÊt hîp ph¸p trong ®ã quy ®Þnh nhiÒu hµnh vi lµ téi ph¹m. Trong khi ®ã ë ViÖt Nam c¸c hµnh vi ®éc quyÒn, c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh x¶y ra kh¸ phæ biÕn nh−: Qu¶ng c¸o nãi xÊu s¶n phÈm cña h2ng kh¸c, û thÕ m×nh vèn lín ®Ó h¹ gi¸ hµng ho¸ xuèng thÊp qu¸ møc nh»m bãp chÕt c¸c c¬ së s¶n xuÊt nhá, sau khi chiÕm lÜnh thÞ tr−êng l¹i t¨ng gi¸ hµng ho¸ g©y thiÖt h¹i cho ng−êi tiªu dïng hoÆc h¹ gi¸ ®Êu thÇu xuèng møc th¸i qu¸ khiÕn c¸c doanh nghiÖp kh¸c ph¶i bá cuéc nh−ng sau khi tróng thÇu l¹i b¸n l¹i cho doanh nghiÖp kh¸c h−ëng phÝ trung gian lµm cho chÊt l−îng c¸c c«ng tr×nh ®Êu thÇu xuèng thÊp... KÕt qu¶ lµ c¸c hµnh vi nãi trªn g©y mÊt æn ®Þnh nÒn kinh tÕ, g©y thiÖt h¹i cho lîi Ých cña Nhµ n−íc, c¸c tæ chøc vµ c«ng d©n. Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam hiÖn nay, Bé luËt h×nh sù vÉn ch−a cã quy ®Þnh g× vÒ téi ph¹m trong lÜnh vùc chèng ®éc quyÒn vµ c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. - Theo Bé luËt h×nh sù n¨m 1999, ph¹t tiÒn lµ h×nh ph¹t ®−îc ¸p dông t−¬ng ®èi phæ biÕn ®èi víi c¸c téi ph¹m kinh tÕ. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ, ph¹t tiÒn l¹i lµ h×nh ph¹t mang tÝnh kh¶ thi kÐm nhÊt trong sè c¸c h×nh ph¹t ¸p dông cho téi ph¹m kinh tÕ. NhiÒu tr−êng hîp, ng−êi ph¹m téi th−êng tr©y ú, d©y d−a, kÐo dµi kh«ng tù gi¸c nép tiÒn ph¹t sung quü Nhµ n−íc trong khi ®ã Bé luËt h×nh sù hiÖn hµnh l¹i ch−a cã T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003 quy ®Þnh h÷u hiÖu nµo ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi cña ph¹t tiÒn. §Ó t¨ng c−êng tÝnh kh¶ thi cña ph¹t tiÒn, nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi quy ®Þnh nh− Singgapore, Céng hoµ liªn bang Nga, Hung ga ri... ®Òu quy ®Þnh biÖn ph¸p quy ®æi tõ ph¹t tiÒn sang ph¹t tï trong tr−êng hîp ng−êi ph¹m téi cè t×nh lÈn tr¸nh viÖc thi hµnh h×nh ph¹t tiÒn. CÇn l−u ý r»ng, gi÷a ph¹t tiÒn vµ ph¹t tï cã mèi quan hÖ víi nhau, thÓ hiÖn ë ba ®iÓm sau: + Víi t− c¸ch lµ h×nh ph¹t chÝnh, ph¹t tiÒn ®−îc quy ®Þnh lµ chÕ tµi lùa chän bªn c¹nh tï cã thêi h¹n. §iÒu nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho toµ ¸n tuú tõng tr−êng hîp cô thÓ sÏ lùa chän h×nh ph¹t phï hîp víi tÝnh chÊt, møc ®é nguy hiÓm cho x2 héi cña hµnh vi ph¹m téi. + Víi t− c¸ch lµ h×nh ph¹t bæ sung, ph¹t tiÒn sÏ hç trî, cñng cè hiÖu lùc cña h×nh ph¹t chÝnh. + Trong tr−êng hîp ph¹t tiÒn kh«ng ®−îc chÊp hµnh th× ph¹t tiÒn sÏ ®−îc quy ®æi sang tï cã thêi h¹n. Nh− vËy, khi quy ®Þnh vÒ hÖ thèng h×nh ph¹t ¸p dông cho téi ph¹m kinh tÕ, Bé luËt h×nh sù hiÖn hµnh ch−a ph¸t huy ®−îc hÕt mèi quan hÖ gi÷a ph¹t tï vµ ph¹t tiÒn khiÕn cho ph¹t tiÒn ch−a cã tÝnh kh¶ thi trªn thùc tÕ. VÊn ®Ò nµy cÇn ®−îc nghiªn cøu nghiªm tóc vµ sím ®−îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó n©ng cao tÝnh kh¶ thi cña h×nh ph¹t tiÒn trong giai ®o¹n hiÖn nay. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i hiÓu r»ng hoµn thiÖn ph¸p luËt h×nh sù quy ®Þnh vÒ téi ph¹m kinh tÕ ph¶i song song víi viÖc hoµn thiÖn Bé luËt h×nh sù còng nh− c¸c v¨n b¶n thuéc c¸c lÜnh vùc kinh tÕ chuyªn ngµnh. Cã nh− vËy, Nhµ n−íc ta míi cã ®ñ c¬ së ph¸p lÝ ®Ó ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m kinh tÕ. b. Mét sè biÖn ph¸p kh¸c - Sù lªn ¸n cña c«ng luËn. 65 nghiªn cøu - trao ®æi ¸p lùc cña c«ng luËn cã gi¸ trÞ to lín vµ cÇn ph¶i ph¸t huy m¹nh mÏ bªn c¹nh biÖn ph¸p tr¸ch nhiÖm h×nh sù. Th«ng qua c¸c ph−¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng nh− b¸o chÝ, ®µi ph¸t thanh, truyÒn h×nh... c¸c vô ¸n kinh tÕ sÏ ®−îc t−êng thuËt. Nh÷ng ng−êi ph¹m téi th−êng kh«ng muèn bÞ h¹ thÊp danh dù, uy tÝn cña m×nh tr−íc c«ng chóng. ViÖc bÞ ®−a ra c«ng khai tr−íc d− luËn sÏ lµm ¶nh h−ëng ®Õn danh dù, uy tÝn cña hä còng nh− ¶nh h−ëng ®Õn viÖc s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. MÆt kh¸c, viÖc tuyªn truyÒn vÒ viÖc ¸p dông h×nh ph¹t cho ng−êi ph¹m téi còng cã tÝnh chÊt r¨n ®e phßng ngõa ®èi víi nh÷ng ng−êi kh«ng v÷ng vµng trong x2 héi lµm cho hä tõ bá ý ®Þnh ph¹m téi. - Thµnh lËp c¬ quan chuyªn tr¸ch C¸c téi ph¹m kinh tÕ th−êng x¶y ra trong nh÷ng lÜnh vùc chuyªn m«n phøc t¹p nh− tµi chÝnh, ng©n hµng, chøng kho¸n, ®Çu t−, së h÷u c«ng nghiÖp... Do vËy, ®Ó xö lÝ mét c¸ch hiÖu qu¶ téi ph¹m kinh tÕ, cÇn thµnh lËp c¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch. VÝ dô: C¬ quan chuyªn tr¸ch chèng téi ph¹m tµi chÝnh ng©n hµng, c¬ quan chuyªn tr¸ch chèng téi ph¹m trong lÜnh vùc ®Çu t−, c¬ quan chuyªn tr¸ch chèng téi ph¹m lµm vµ bu«n b¸n hµng gi¶... H¬n n÷a, ®Æc thï cña téi ph¹m kinh tÕ ë ViÖt Nam kh«ng ®−îc quy ®Þnh trong c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ chuyªn ngµnh mµ chØ ®−îc quy ®Þnh trong Bé luËt h×nh sù. ChÝnh v× vËy, viÖc thµnh lËp c¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch ë ViÖt Nam ®Ó ®Êu tranh phßng chèng téi ph¹m kinh tÕ lµ ®iÒu hÕt søc cÇn thiÕt. - VÒ thµnh phÇn héi ®ång xÐt xö §Ó viÖc xÐt xö téi ph¹m kinh tÕ ®−îc chÝnh x¸c vÒ mÆt ®Þnh téi danh còng nh− viÖc quyÕt ®Þnh h×nh ph¹t, c¸c héi thÈm nh©n d©n nªn lÊy tõ c¸c c¬ quan chuyªn m«n thuÇn tuý. Nh÷ng 66 ng−êi nµy sÏ lµm nhiÖm vô gióp ®ì, t− vÊn thÈm ph¸n trong lÜnh vùc chuyªn m«n. VÝ dô: Khi xÐt xö vô x©m ph¹m quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp th× nªn lÊy héi thÈm lµ c¸n bé chuyªn m«n cña côc së h÷u c«ng nghiÖp, khi xÐt xö vô lõa ®¶o liªn quan ®Õn hoµn thuÕ VAT th× héi thÈm ph¶i lµ c¸n bé chuyªn tr¸ch cña Tæng côc thuÕ... Kh«ng nªn lÊy héi thÈm nh©n d©n lµ c¸n bé h−u trÝ - th−êng lµ nh÷ng ng−êi tuæi cao, søc yÕu khã cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu kÜ hå s¬ vô ¸n trong khi téi ph¹m kinh tÕ vèn lµ nh÷ng téi ph¹m mang tÝnh kÜ thuËt cao vµ phøc t¹p. VÝ dô: Trong vô xÐt xö vÒ téi lõa ®¶o liªn quan ®Õn hoµn thuÕ VAT cã mét héi thÈm lµ gi¸o viªn cÊp I ®2 vÒ h−u, mét héi thÈm lµ c¸n bé cña héi phô n÷ vÒ h−u, c¶ hai ng−êi nµy ®Òu kh«ng cã tr×nh ®é chuyªn s©u còng nh− hiÓu biÕt vÒ quy ®Þnh còng nh− chÝnh s¸ch thuÕ cña Nhµ n−íc th× héi ®ång xÐt xö khã cã thÓ xÐt xö ®óng ®−îc khi nh÷ng héi thÈm nµy chiÕm ®a sè. - VÒ viÖc ®µo t¹o, båi d−ìng tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô cho c¸c thµnh viªn cña héi ®ång xÐt xö. HiÖn nay, cã nhiÒu thÈm ph¸n kh«ng n¾m v÷ng ®−îc hÕt c¸c quy ®Þnh cña c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kinh tÕ chuyªn ngµnh. ThËm chÝ cã thÈm ph¸n cßn kh«ng biÕt ®Õn sù tån t¹i cña v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ lÜnh vùc cô thÓ nªn trªn thùc tÕ, nhiÒu thÈm ph¸n cßn lóng tóng khi xÐt xö vÒ téi ph¹m kinh tÕ. Do vËy, cÇn th−êng xuyªn cËp nhËt kiÕn thøc ph¸p luËt nhÊt lµ ph¸p luËt kinh tÕ cho c¸c thÈm ph¸n vµ héi thÈm nh©n d©n./. (1). Xem: B¸o an ninh thÕ giíi ngµy 12/12/2002, tr.1, 13. (2).Xem: Gi¸o tr×nh luËt h×nh sù ViÖt Nam, Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi, Nxb. CAND, 1998, tËp 3, tr. 3. (3).Xem: TS. TrÇn V¨n §é, Mét sè vÊn ®Ò vÒ c¸c téi ph¹m kinh tÕ trong hoµn thiÖn Bé luËt h×nh sù. (4).Xem: PGS. TS. Ph¹m Hång H¶i, Téi ph¹m kinh tÕ vµ vÊn ®Ò ®Êu tranh víi nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë n−íc ta, T¹p chÝ luËt häc sè 6, tr. 21. T¹p chÝ luËt häc sè th¸ng 3/2003