Nội dung

Bµi gi¶ng Hãa sinh thËn B.S. NguyÔn Thu UyÓn 1.§¹i c­¬ng * CÊu tróc thËn VÒ cÊu tróc vi thÓ, mçi thËn chøa kho¶ng mét triÖu ®¬n vÞ thËn gäi lµ nephron. Mçi nephron gåm cÇu thËn , èng l­îng gÇn, quai Henle, èng l­în xa vµ èng gãp. Cuèi cïng ®æ vµo ®µi thËn, bÓ thËn… * Chøc n¨ng thËn ThËn lµ c¬ quan cã vai trß quan träng nhÊt trong viÖc ®µo th¶i c¸c chÊt cÆn b· cã h¹i hoÆc kh«ng cÇn thiÕt ra ngoµi c¬ thÓ th«ng qua viÖc bµi xuÊt n­íc tiÓu. Ngoµi ra thËn cßn ®ãng vai trß quan träng trong viÖc duy tr× c©n b»ng néi m«i vµ chøc n¨ng néi tiÕt CÊu t¹o nephron 2. C¸c ho¹t ®éng chøc n¨ng cña thËn. Hµng ngµy cã kho¶ng 1.000-1.500 lÝt m¸u qua thËn, 10% l­îng m¸u ®ã lµm NV dinh d­ìng cho thËn cßn 90% lµm nhiÖm vô bµi tiÕt, tøc lµ t¹o n­íc tiÓu (NT). Cã 2 giai ®o¹n t¹o thµnh NT lµ: + Giai ®o¹n läc ë cÇu thËn + Giai ®o¹n t¸i hÊp thu vµ bµi tiÕt ë èng thËn §èi víi sù t¹o thµnh NT cã 3 chøc n¨ng cña thËn cÇn ®­îc nghiªn cøu lµ: chøc n¨ng läc cña cÇu thËn, chøc n¨ng t¸i hÊp thu vµ chøc n¨ng bµi tiÕt cña èng thËn. 2.1. Läc huyÕt t­¬ng ë tiÓu cÇu thËn B­íc ®Çu t¹o n­íc tiÓu lµ läc huyÕt t­¬ng ë tiÓu cÇu thËn, t¹o ra dÞch siªu läc trong khoang Bawman, b×nh th­êng 1 phót cã kho¶ng 1 lÝt m¸u(650ml HT) ®­îc läc vµ cã kho¶ng 120 ml dÞch läc ®­îc t¹o thµnh. Sù läc ë tiÓu cÇu thËn lµ mét hiÖn t­îng vËt lý (siªu läc) , qu¸ tr×nh siªu läc phô thuéc chñ yÕu vµo ¸p lùc läc. ¸p lùc läc ®­îc tÝnh theo c«ng thøc: PL = PM - (PK + PB) PL: ¸p lùc läc. PM: ¸p lùc thñy tÜnh trong tiÓu cÇu thËn (PM =1/2 huyÕt ¸p). PK: ¸p lùc keo cña m¸u. PB: ¸p lùc thñy tÜnh ë khoang Bawman. B×nh thõ¬ng PM = 50 mmHg, PK = 25mmHg, PB = 5 mmHg. PL = 20mmHg. • PL cã thÓ gi¶m do: + Gi¶m PM: khi V m¸u gi¶m, suy tim, co tiÓu §M ®Õn + T¨ng PK : m¸u bÞ c« ®Æc. + T¨ng PB t¾c èng dÉn niÖu (viªm, sái, chÌn Ðp,...) • PL cã thÓ t¨ng do: + T¨ng PM ë tiÓu cÇu thËn khi ®­a qu¸ nhiÒu n­íc vµo c¬ thÓ.... + Gi¶m PK cña m¸u do m¸u bÞ pha lo·ng, mÊt nhiÒu protein... C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn sù läc cña cÇu thËn:  KÝch th­íc cña ph©n tö ®­îc läc: + KÝch th­íc ph©n tö ®­îc läc cµng lín th× cµng khã qua MLCT. + C¸c ph©n tö protein TLPT > 70.000 b×nh th­êng kh«ng qua ®­îc MLCT. + C¸c dextran cã ®­êng kÝnh 20 Å qua MLCT dÔ dµng, hÖ sè läc b»ng 1. Víi dextran ®­êng kÝnh 42 Å cã hÖ sè läc gÇn b»ng 0.  T×nh tr¹ng huyÕt ®éng côc bé hay l­u l­îng m¸u: + L­u l­îng m¸u qua thËn lín th× ¸p suÊt cña m¸u lªn thµnh mao m¹ch lín vµ lµm gi¶m clearance cña c¸c ph©n tö lín trung b×nh. + Sù gi¶m l­u l­îng m¸u th× ng­îc l¹i. Khi truyÒn angiotensin II vµo chuét g©y gi¶m l­u l­îng m¸u vµo thËn thÊy cã sù t¨ng ®é thanh th¶i albumin vµ g©y protein niÖu. §iÒu nµy còng gi¶i thÝch protein niÖu do t¨ng huyÕt ¸p. C¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn sù läc cña cÇu thËn:  Sù tÝch ®iÖn cña ph©n tö protein: + ë pH sinh häc, albumin gÇn nh­ mét polyanion + BÒ mÆt vµ trong líp mµng c¬ b¶n cã nh÷ng ®iÖn tÝch ©m thuéc 2 lo¹i: * C¸c glycoprotein chøa nhiÒu gèc acid sialic. *C¸c proteoglycan cã nhiÒu nhãm sulphat nh­ heparin sulphat glycosaminglycan lµ thµnh phÇn mang ®iÖn tÝch ©m chÝnh trong mµng c¬ b¶n, nh÷ng tÕ bµo néi m«,biÓu m« phñ ®Çy mucoproytein giau acid sialic. + KÕt luËn: líp polyanion lµ lùc c¶n ®èi víi c¸c protein mang ®iÖn tÝch ©m.  Vai trß cña h×nh d¸ng ph©n tö: Nh÷ng ph©n tö cã cÊu tróc mÒm dÎo trong dung dÞch ®­îc läc qua ML dÔ dµng h¬n. 2.2. T¸i hÊp thu ë èng thËn Thµnh phÇn cña n­íc tiÓu rÊt kh¸c víi thµnh phÇn cña NT ban ®Çu. §ã lµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng cña èng thËn. B»ng c¸ch t¸i hÊp thu hoÆc bµi tiÕt, èng thËn lµm thay ®æi thµnh phÇn NT ban ®Çu, t¹o n­íc tiÓu cuèi cïng. Các chất được tái hấp thu ở ống thận rất khác nhau - Chất không được tái hấp thu: inulin, manitol, natri hyposulfit→ đo độ thanh thải của các chất này để đánh giá mức độ tổn thương của cầu thận. - Tái hấp thu hoàn toàn (glucose) - Tái hấp thu 99% (nước) Nước được tái hấp thu ở ống lượn gần, ống lượn xa, quai Helle và ống góp. ở ống lượn gần nước được tái hấp thu 80%, ở quai Helle và ống lượn xa 90% lượng nước còn lại được tái hấp thu, phụ thuộc vào ADH, một hormon chống bài niệu. - Tái hấp thu phần lớn (natri, clo, urê): ở ống lược gần 70% muối được tái hấp thu, đòi hỏi năng lượng lớn Clo được tái hấp thu thụ động song song với natri. Urê được tái hấp thu đến 40 –50% - Chất được bài tiết ở cầu thận, ống thận và tái hấp thu ở ống thận: acid uric. - Tái hấp thu protein: 99% albumin lọc qua cầu thận được tái hấp thu ở ống lượn gần. Các protein có TLPT nhỏ (các chuỗi nhẹ lamda, kappa, lysozym, 2 – microglobulin, hormon) cũng được tái hấp thu hầu hết ở ống lượn gần