Nội dung

Tr−êng §¹i häc kinh tÕ quèc d©n Trung t©m båi d−ìng vµ t− vÊn vÒ Ng©n hµng - tµi chÝnh ---------------- Tµi liÖu kho¸ häc (kho¸ häc tæ chøc cho tËp ®oµn ®iÖn lùc viÖt nam - EVN) th¸ng 3 – 2007 Tr−êng §¹i häc kinh tÕ quèc d©n Trung t©m båi d−ìng vµ t− vÊn vÒ Ng©n hµng - tµi chÝnh Chuyªn ®Ò 9 • Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng nhtm ë viÖt nam • Xu h−íng ph¸t triÓn c¸c dÞch vô ng©n hµng trªn thÕ giíi vµ kh¶ n¨ng ¸p dông t¹i ViÖt Nam (kho¸ häc tæ chøc cho tËp ®oµn ®iÖn lùc viÖt nam - EVN) Tµi liÖu QTKD NHTM – Ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ViÖt Nam hiÖn nay 1. TỔNG QUAN VỀ HỆ THỐNG NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM HIỆN NAY Kể từ khi hệ thống ngân hàng được tách thành hai cấp năm 1988, hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam đã có những bước phát triển nhảy vọt về cả lượng và chất. Hệ thống các NHTM cổ phần tăng lên nhanh chóng và đạt đỉnh điểm năm 1996 với 51 NH, nhưng chất lượng của một số NHTM gặp vấn đề lớn. Vì vậy, rất nhiều ngân hàng đã rơi vào tình trạng kiểm soát đặc biệt hoặc buộc phải giải thể, sáp nhập. Đến năm 2006, các NHTMCP nông thôn hầu hết đều đã chuyển đổi mô hình trở thành NHTMCP đô thị, tạo ra bước phát triển mới cho hệ thống NHTMCP. Hình 1: Số lượng NHTM VN qua các năm 60 51 50 51 50 48 48 48 45 43 41 40 37 37 35 35 35 29 29 6 6 32 32 30 30 28 24 22 26 26 4 4 4 4 22 4 NHTM NN 4 4 NHTMCP NHLD 4 4 CNNHNo 5 20 06 3/ 20 07 4 20 04 20 05 3 19 94 19 95 19 92 19 93 2 3 20 02 20 03 9 20 00 20 01 8 5 19 98 19 99 10 0 26 18 19 96 19 97 20 25 26 Nguồn: www.sbv.gov.vn , báo cáo hoạt động của NHNN qua các năm 1992-2006 Tuy vậy, hiện nay thị phần ngân hàng vẫn tập trung vào 4 NHTMNN là Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam (VCB), Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam (Agribank), Ngân hàng Công thương Việt Nam (ICB) và 7 NHTMCP là NHTMCP Sài Gòn Thương Tín Trung t©m Båi d−ìng vµ T− vÊn vÒ Ng©n hµng - Tµi chÝnh - §H Kinh tÕ Quèc d©n 1 Tµi liÖu QTKD NHTM – Ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ViÖt Nam hiÖn nay (Sacombank), NHTMCP Á Châu (ACB), Xuất nhập khẩu Việt Nam (Eximbank), NHTMCP Quân đội (MB) , NHTMCP Đông Á (EAB), NHTMCP Sài Gòn Công thương (Saigon Bank), và NHTMCP Kỹ thương ( Techcombank). Sau đây là một số phân tích về thực trạng hệ thống NHTM hiện nay được tổng hợp từ các nhận xét, đánh giá của các chuyên gia Việt nam và trên thế giới. 2. HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 2.1. Quy mô và mức độ an toàn vốn thấp Năng lực tài chính của các NHTM thể hiện trước hết ở quy mô vốn tự có của mỗi ngân hàng.Có thể nói, quy mô vốn tự có của các NHTM tại Việt Nam còn rất nhỏ bé.Quy mô nhỏ bé này được thể hiện thông qua chỉ tiêu quy mô vốn điều lệ, thành phần chính của vốn chủ sở hữu. Sau 3 đợt tăng vốn điều lệ theo đề án tái cơ cấu lại NHTMNN được Chính phủ phê duyệt vào năm 2001, vốn điều lệ của 4 Ngân hàng thương mại Nhà nước tính đến thời điểm 12/2006 như sau: Bảng 1: Vốn chủ sở hữu của các NHTMNN giai đoạn 2001-2005 Đơn vị: Tỷ VND Tên NH 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Agribank 2275 2306 3825 5512 6272 8777 BIDV 1133 1157 2372 3848 4001 6531 VCB 1019 1080 2031 2450 4115 5563 ICB 1050 1057 2064 2936 3338 5018 Nguồn www.sbv.gov.vn Trung t©m Båi d−ìng vµ T− vÊn vÒ Ng©n hµng - Tµi chÝnh - §H Kinh tÕ Quèc d©n 2 Tµi liÖu QTKD NHTM – Ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ViÖt Nam hiÖn nay Quy mô này nhỏ hơn rất nhiều so với quy mô của các NHTM trong khu vực ASEAN và càng nhỏ bé hơn nếu so sánh với các ngân hàng lớn tại khu vực châu Á.Ta có thể thấy rõ sự nhỏ bé của các NHTM Việt Nam khi so sánh với quy mô của 20 ngân hàng lớn nhất trong khu vực ASEAN theo bình chọn của tạp chí The Banker, một thành viên của tờ Finance Times, một tạp chí có uy tín trên thế giới trong lĩnh vực ngân hàng bình chọn năm 2003 được trình bày trong bảng dưới đây: Bảng 2: 20 ngân hàng đứng đầu khu vực Đông Nam Á năm 2006 STT Tên ngân hàng Quốc tịch Vốn điều lệ (trUSD) 1 DSB Singapore 4.833 2 Oversea-Chine Banking Corp Singapore 3.970 3 Maybank Malaysia 3.095 4 Publicbank Malaysia 2.021 5 Krung Thai Bank Thái Lan 1.337 6 Bangkok Bank Thái Lan 1.335 7 Bank Mandiri Indonesia 1.232 8 RHB Bank Berhad Malaysia 1.211 9 Bumiputra-Comerce Bank Malaysia 1.117 10 AMMB Holdings Malaysia 1.005 11 Kasikoronbank Th ái Lan 996 12 Bank of the Philippine Island Philippines 937 13 Bank Central Asia Indonesia 849 14 Siam City Bank Thái Lan 735 15 Hong Leong Bank Malaysia 714 16 Bank BNI Indonesia 638 17 Bank of Ayudhya Thái Lan 550 Trung t©m Båi d−ìng vµ T− vÊn vÒ Ng©n hµng - Tµi chÝnh - §H Kinh tÕ Quèc d©n 3 Tµi liÖu QTKD NHTM – Ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ViÖt Nam hiÖn nay 18 Thai Miliary Bank Thái Lan 527 19 Bank Dnamon Indonesia Indonesia 499 20 Southern Bank Berhad Malaysia 459 Nguồn: website: www.banker.com Có thể nói, quy mô vốn chủ sở hữu như là tấm đệm để đảm bảo cho mỗi ngân hàng có khả năng chống đỡ trước những rủi ro trong hoạt động ngân hàng cũng như những rủi ro của môi trường kinh doanh.Vốn chủ sở hữu của các ngân hàng càng lớn thì ngân hàng càng có khả năng chống đỡ cao hơn với những cú sốc của môi trường kinh doanh. Điều này ngày càng trở nên quan trọng trong điều kiện môi trường kinh doanh có nhiều biến động khôn lường, khi sự phụ thuộc lẫn nhau của các nền kinh tế ngày càng tăng trong điều kiện hội nhập như hiện nay luôn tiềm ẩn những rủi ro bất ngờ.Vốn tự có còn ảnh hưởng đến mức đầu tư vào công nghệ của ngân hàng vì ngân hàng chỉ có thể sử dụng vốn tự có để đầu tư vào công nghệ.Vì thế, có thể nói, quy mô vốn tự có nhỏ sẽ là một bất lợi lớn trong lĩnh vực ngân hàng. Trong hoạt động kinh doanh của mình, các ngân hàng cần phải đảm bảo một hệ số an toàn vốn (CAR) nhất định. Có 2 loại chỉ số CAR là CAR loạI I và CAR loạI II . Theo Uỷ ban Basel, để đảm bảo an toàn trong hoạt động, các ngân hàng phải đạt được hệ số CAR loạI I tối thiểu là 4% và CAR loại II phảI đạt tối thiểu là 8%. Thông thường khi nhắc đến hệ số CAR, hệ số này được hiểu là CAR loạI II. Tỷ lệ này cũng là quy định bắt buộc đối với các NHTM Việt Nam theo Quyết định 457/2005/QĐ-NHNN ngày 19 tháng 4 năm 2005 về việc ban hành ‘ Quy định về các tỷ lệ đảm bảo an toàn trong hoạt động của các tổ chức tín dụng’ của Thống đốc Ngân hàng nhà nước Việt Nam.Tỷ lệ này đã cho chúng ta thấy quy mô vốn chủ sở hữu của ngân hàng càng nhỏ thì càng hạn chế các hoạt động của ngân hàng. Nếu các ngân hàng có quy mô vốn nhỏ mà vẫn mở rộng hoạt động của mình đến mức làm cho tỷ lệ an toàn vốn bị thấp hơn Trung t©m Båi d−ìng vµ T− vÊn vÒ Ng©n hµng - Tµi chÝnh - §H Kinh tÕ Quèc d©n 4 Tµi liÖu QTKD NHTM – Ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ViÖt Nam hiÖn nay mức tối thiểu 8% thì rủi ro đối với hoạt động của ngân hàng sẽ là rất lớn. Đây cũng chính là thực tế mà các NHTM ở Việt Nam đã phải đối mặt trong suốt những năm qua. Những ước đoán của các chuyên gia WB chính xác đến đâu được kiểm nghiệm trong thực tiễn hoạt động của các NHTMVN. Tuy nhiên, những ước đoán này cũng cho chúng ta thấy việc tăng cường năng lực tài chính của các ngân hàng thương mại Nhà nước Việt Nam để đáp ứng yêu cầu về tỷ lệ an toàn vốn cũng như để nâng cao năng lực cạnh tranh là một việc làm không hề đơn giản. Nó đòi hỏi một khối lượng vốn đầu tư khổng lồ so với tiềm lực tài chính còn rất hạn hẹp của nền kinh tế Việt Nam. Trong Đề án tái cơ cấu các ngân hàng thương mại Nhà nước của Chính phủ cho giai đoạn từ 2001 đến 2010, mức vốn bổ sung cần được xử lý theo ước đoán của NHNN cũng vào khoảng 23.000 tỷ đồng tính đến thời điểm cuối năm 2003 với mức tăng dư nợ bình quân ở mức 18%1. Bên cạnh việc đưa ra những giải pháp khuyến khích các ngân hàng chủ động nâng cao vốn tự có như các ngân hàng có thể giữ lại phần thu thuế sử dụng vốn để tăng vốn tự có, cho phép chuyển phần vốn vay từ WB và IMF theo chương trình tái cơ cấu cho các NHTMNN và cho phép các ngân hàng không phải nộp thuế sử dụng vốn hàng năm để các ngân hàng dùng khoản thuế đó, hoàn trả khoản vay theo điều kiện của WB và IMF, cho phép tăng vốn bằng phương thức cổ phần ưu đãi (không tham gia quản lý) cho cán bộ công nhân viên với cổ tức cao hơn lãi suất gửi tiết kiệm... theo đề án tái cơ cấu các ngân hàng thương mại Nhà nước của Chính phủ cho giai đoạn từ 2001 đến 2010. Chính phủ sẽ trợ giúp các ngân hàng thương mại Nhà nước thông qua việc cấp bổ sung vốn điều lệ cho các ngân hàng bằng trái phiếu đặc biệt của Chính phủ. Qua 3 đợt cấp vốn, tính đến cuối năm 2003, Chính phủ đã cấp bổ sung cho các NHTMNN một số vốn là gần 10.000 tỷ đồng thấp xa so với kế hoạch. Tính đến tháng 6 năm 2006, tỉ lệ an toàn vốn tối thiểu của 4 NHTMNN như sau: ICB 4,43%; VCB 4,7%; BIDV 5,25%; và 1 Xem bảng tóm tắt Đề án tái cơ cấu lại ngân hàng thương mại Nhà nước, website: www.sbv.gov.vn Trung t©m Båi d−ìng vµ T− vÊn vÒ Ng©n hµng - Tµi chÝnh - §H Kinh tÕ Quèc d©n 5 Tµi liÖu QTKD NHTM – Ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ViÖt Nam hiÖn nay Agribank 6,17%.2 Có thể nói rằng, với tỉ lệ CAR thấp như vậy, hoạt động của các NHTMNN Việt Nam hiện vẫn rủi ro. Thêm vào đó, trái phiếu đặc biệt của Chính phủ, chưa thể coi là nguồn vốn thực (hàng năm loại trái phiếu này chỉ biến dần thành vốn thực khoảng trên 3% do cách trả lãi trái phiếu đặc biệt của Bộ tài chính). Vì vậy, trái phiếu này trong thời gian trước mắt là nguồn vốn bổ sung mang tính hình thức. Nguồn vốn bổ sung này có giá trị làm lành mạnh hơn bảng cân đối tài sản của các ngân hàng, đồng thời nó được coi như là một phần cam kết trực tiếp của Chính phủ trong việc đảm bảo cho sự an toàn của hoạt động ngân hàng thông qua việc cam kết trả tiền trái phiếu trong tương lai. Điều này có ý nghĩa trong việc tạo dựng lòng tin của công chúng cũng như các đối tác của các ngân hàng. Tuy nhiên, nếu xét đến khía cạnh về nguồn lực để đầu tư cho đổi mới và nâng cao năng lực cạnh tranh thì nguồn vốn bổ sung từ trái phiếu đặc biệt của Chính phủ chưa thực hiện được đầy đủ chức năng đó. Hiện nay, nguồn vốn này chiếm khoảng trên 50% tổng vốn điều lệ của các NHTMNN51. Tình trạng tăng trưởng cao về tín dụng cũng làm cho tình trạng mất an toàn về vốn trở nên trầm trọng hơn. Trong khi mức tăng vốn điều lệ không đạt theo kế hoạch thì măc tăng trưởng tín dụng của các NHTMNN từ năm 2001 đến 2003 vẫn đạt 22-25%.3 Đây cũng là vấn đề đã được các chuyên gia của WB chú ý khi thực hiện đánh giá các NHTMNN Việt Nam.4 Theo ý kiến của các chuyên gia này, mức độ tiền tệ hóa nền kinh tế được tăng nhanh thể hiện thông qua tốc độ tăng trưởng tài sản Có và mức độ mở rộng tín dụng ngày càng cao khiến cho nhu cầu tăng vốn chủ sở hữu sẽ cao hơn mức ước đoán và được dự tính từ năm 2000. Cùng với tốc độ tăng trưởng huy động vốn và tín dụng cao, các ngân hàng có thể có thêm lợi nhuận tích lũy để bổ sung cho vốn điều lệ nhưng mức bổ sung này thường không đủ lớn để có thể đảm bảo chỉ số CAR. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng cao khoảng 20% cũng là một yêu cầu để đảm bảo tốc độ 2 "Bổ sung 1500 tỷ đồng vốn điều lệ cho 3 ngân hàng", Hồng Phúc, website: www.vietnamnet.vn Có nên tiếp tục sử dụng các các giải pháp tài chính-tiền tệ mạnh trong nửa cuối năm 2004? TS. Mai Thanh Quế, Học viện Ngân hàng, Tạp chí Ngân hàng số tháng 6/2004 4 Xem Review Banking Sector, Vietnam June 2002, website: www.worldbank.org, trang 30 3 Trung t©m Båi d−ìng vµ T− vÊn vÒ Ng©n hµng - Tµi chÝnh - §H Kinh tÕ Quèc d©n 6 Tµi liÖu QTKD NHTM – Ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ViÖt Nam hiÖn nay tăng trưởng kinh tế đạt trên 7%. Điều đó khiến cho bài toán giải quyết vấn đề tỷ lệ an toàn vốn của các NHTMNN càng phức tạp hơn, đòi hỏi phải có những giải pháp phải có sự kết hợp tối ưu giữa việc duy trì mức độ tăng trưởng tín dụng cao đồng thời đảm bảo tỉ lệ an toàn theo thông lệ quốc tế. Quy mô vốn tự có nhỏ cùng với tỉ lệ an toàn vốn thấp còn làm hạn chế khả năng các NHTMNN cho vay đối với những dự án lớn như dầu khí, điện lực, hàng không, bưu chính viễn thông vì phải đảm bảo tỉ lệ cho vay đối với một khách hàng không vượt qua 15% vốn tự có theo quy định về đảm bảo an tòan trong hoạt động ngân hàng và do đó đã làm giảm khả năng cạnh tranh của các NHTMNN trong nước. Quy mô nhỏ bé của các ngân hàng nhà nươc Việt Nam so với các ngân hàng lớn trong khu vực và trên thế giới cũng khiến cho việc mở rộng, vươn ra thị trường quốc tế của các NHTM Nhà nước Việt Nam càng trở nên khó khăn hơn. Quy mô vốn điều lệ của các ngân hàng thương mại cổ phẩn ở Việt Nam còn nhỏ bé hơn rất nhiều. Cuối thập kỷ 90, cả nước có 50 NHTMCP với số vốn điều lệ của mỗi ngân hàng chỉ vài chục tỉ VNĐ.5 Trong các năm 2000-2002 sau một thời gian thực hiện cơ cấu lại, số lượng NHTMCP đã giảm 13 ngân hàng. Trong năm 2003, số lượng này tiếp tục giảm 2 ngân hàng, tuy nhiên những vụ sáp nhập này mang tính tự nguyện nhằm tăng cường năng lực hoạt động. Đến năm 2007, cả nước chỉ còn lại 29 NHTMCP.6 Mặc dù số lượng giảm rất lớn, nhưng năng lực và chất lượng hoạt động của các NHTMCP đã được cải thiện đáng kể. Các NHTMCP chuyển hướng sang tập trung nâng cao năng lực tài chính, hiện đại hóa công nghệ, tăng sức cạnh tranh. Từ năm 2003 đến cuối 2006, vốn chủ sở hữu và vốn điều lệ của các NHTMCP tăng lên khá nhanh. So với năm 2002, vốn chủ sở hữu tăng 30,2%, vốn điều lệ tăng 35,1%. So với năm 2001, 5 Xem “Giải pháp củng cố và phát triển ngân hàng thương mại cổ phần góp phần xây dựng hệ thống các tổ chức tín dụng hiện đại", TS. Phan Văn Tính, Viện Quốc tế nghiên cứu về hệ thống, Tạp chí Ngân hàng số 9/2004; www.sbv.gov.vn. 6 "Thực trạng và xu hướng phát triển của các ngân hàng thương mại cổ phần trước những yêu cầu cạnh tranh và phát triển vững mạnh", TS. Hà Quang Đào, Đại học Ngân hàng TP Hồ Chí Minh, Tạp chí Ngân hàng số 7/2004 Trung t©m Båi d−ìng vµ T− vÊn vÒ Ng©n hµng - Tµi chÝnh - §H Kinh tÕ Quèc d©n 7 Tµi liÖu QTKD NHTM – Ph©n tÝch thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ViÖt Nam hiÖn nay vốn chủ sở hữu tăng 48,8%; vốn điều lệ tăng 48,74%. Tuy nhiên, vốn điều lệ của các ngân hàng thương mại cổ phần nhìn chung vẫn còn rất nhỏ bé như được thể hiện ở bảng 3 dưới đây: Bảng 3: Vốn điều lệ của một số NHTMCP tính đến 31/12/2006 STT Vốn điều lệ Tên ngân hàng Tỷ VNĐ Quy đổi USD(triệu USD) 1 Sacombank 2089 130.57 2 ACB 1535 95.94 3 Eximbank 750 46.88 4 MB 1020 63.75 5 EAB 880 55.00 6 Saigon Bank 600 37.50 7 Techcombank 1500 93.76 8 An Bình 1131 70.69 9 Đông Nam Á 500 31.25 10 Hàng Hải 500 31.25 11 Nam Á 359 22.44 Nguồn: www.sbv.gov.vn; www.sacombank.com.vn; www.mof.gov.vn Trong năm 2007 này, nhiều NHTMCP cũng lên kế hoạch tăng thêm vốn điều lệ. Anh cả Sacombank dự kiến sẽ tăng vốn điều lệ lên 3540 tỷ VND trong năm 2007, ACB lên mức 2630 tỷ. Cùng với nỗ lực tăng vốn, các NHTMCP đạt được thành tích khả quan hơn trong việc bảo đảm chi tiêu an toàn vốn. Đến nay chỉ tiêu CAR của hầu hết các ngân NHTMCP đã được đảm bảo trên 8%. chỉ tiêu này bảo đảm sự hoạt động an toàn của các NHTMCP. Trung t©m Båi d−ìng vµ T− vÊn vÒ Ng©n hµng - Tµi chÝnh - §H Kinh tÕ Quèc d©n 8